8.6.2 Huidige verhouding tussen advocaat en cliënt

Als de advocaat wordt gezien als een hired gun1van de cliënt, dan is het logisch om de cliënt (principaal) volledig verantwoordelijk te houden voor de daden van zijn advocaat (agent). Bij verstorend gedrag had de cliënt dan immers de advocaat anders moeten sturen. Het andere uiterste is het beeld van de advocaat als dominus litis, die de leidende positie inneemt, de wijze van procesvoering bepaalt en een eigen verantwoordelijkheid heeft jegens de rechtspleging en de samenleving in het algemeen.2 Daarbij past juist dat de advocaat rechtstreeks verantwoordelijk wordt gehouden voor het vertoonde procesgedrag. Verkijk laat in zijn recente dissertatie3 zien dat het antwoord hierop niet eenduidig is: beroepsaansprake-lijkheidsregels, gedragsregels en procesrechtelijke regels werken in Nederland op elkaar in en veranderen door de jaren heen, waardoor de advocaat zich in een steeds veranderende positie bevindt in het grijze gebied tussen de hired gun en de dominus litis.4Bovendien zal in het concrete geval meespelen of de advocaat werkt voor een particuliere leek of een grote organisatie met eigen bedrijfsjuristen.

De advocaat heeft een beperkte informatieplicht: hij moet de cliënt van alle belangrijke informatie, feiten en afspraken voorzien en heeft enige beoordelingsvrijheid over de vraag welke informatie belangrijk is.5 Verder heeft de advocaat grote beleidsvrijheid, die haar grens aan de ene kant vindt in het belang en de wens van de cliënt: volgens Gedragsregel 9 draagt de advocaat de volledige verantwoordelijkheid voor de zaak (en kan zich daaraan niet onttrekken met een beroep op de opdracht van de cliënt), maar mogen geen handelingen worden verricht tegen de kennelijke wil van de cliënt in. Lid 2 en 3 van diezelfde regel bepalen dat de advocaat de zaak op zorgvuldige wijze dient neer te leggen bij (blijvende) meningsverschillen over de behandeling.6

Aan de andere kant wordt de beleidsvrijheid van de advocaat beperkt door gedragsrechtelijke en civielrechtelijke regels die het belang van de beroepsgroep en de rechtspleging dienen. Een gedragsrechtelijk voorbeeld is Gedragsregel 19, die onder andere inhoudt dat een advocaat niet rauwelijks mag overgaan tot rechts- of executiemaatregelen, ook al heeft de eigen cliënt daar belang bij. Ook relevant is Gedragsregel 23 lid 2, die bepaalt dat de advocaat het maken van onnodige kosten dient te vermijden, ook jegens de wederpartij.7

Een civielrechtelijk voorbeeld is de plicht om geen misbruik van procesrecht te maken. De advocaat kan zich daarbij niet verschuilen achter de wil van de cliënt. Misbruik van procesrecht kan in uitzonderlijke gevallen leiden tot aansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad jegens de wederpartij:

Advocaten dienen dus niet alleen het belang van hun cliënt, maar hebben uit hoofde van het gedrags- en procesrecht veelal ook een eigen verantwoordelijkheid jegens de rechtspleging om geen onnodig vertragend en/of kostenverhogend procesgedrag te vertonen.9 Tegen overtreding van die plichten door advocaten bieden kostenconsequenties jegens cliënten te weinig deterrence, indien die niet direct of indirect kunnen worden doorberekend aan de advocaat.10

Dit betekent echter niet dat advocaten voor elke verstorende gedraging verantwoordelijk te houden zijn. Ook als de advocaat voldoende heeft doorgevraagd of voorgelicht, kan een cliënt nog steeds stukken achterhouden, liegen of niet ter zitting verschijnen terwijl de rechter een persoonlijke verschijning had bevolen.

Kortom, het zal per verstorende gedraging verschillen of voor een goede deterrence de consequenties uiteindelijk bij de advocaat of de cliënt dienen te komen. In de komende subparagrafen worden de verschillende wijzen waarop die allocatie van consequenties plaats kan vinden geëvalueerd, te beginnen met de ongereguleerde opties.