Hof Amsterdam, 03-07-2009, nr. 23-00306-08

De verdediging heeft aangevoerd dat opsporingsonderzoek ter toetsing van onder meer de juistheid van de uitlatingen van [slachtoffer 1] tijdens de achterbankgesprekken achterwege is gebleven en dat na de moord op [slachtoffer 1] bijzondere opsporingsbevoegdheden naar willekeur en met schending van de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit zijn uitgeoefend.

Het hof overweegt hieromtrent als volgt.

Vooropgesteld moet worden dat het in het kader van de ingevolge de artikelen 348 en 350 Sv te beantwoorden vragen niet aan het hof is te beoordelen of de inzet van bepaalde opsporingsmethoden niet achterwege had mogen blijven, noch te bepalen in welke richting politie en openbaar ministerie nader onderzoek hadden moeten verrichten. Het hof heeft, waar het gaat om de waardering van de resultaten van het opsporingsonderzoek, tot taak te onderzoeken of het voorhanden bewijsmateriaal rechtmatig is verkregen en voldoende (betrouwbaar) is om tot een bewezenverklaring te komen. Het kan in dat verband voorkomen dat de omstandigheid dat bepaald opsporingsonderzoek niet is verricht, van invloed is op de waardering van de beschikbare onderzoeksresultaten, maar dat zal moeten worden bezien in het kader van de vraag of de tenlastegelegde feiten kunnen worden bewezen. Afgezien daarvan treedt het hof niet in de beoordeling van hetgeen op dit punt is aangevoerd.

Voor zover hetgeen ter onderbouwing van het verweer is aangevoerd, ziet op de bruikbaarheid voor het bewijs van de achterbankgesprekken en de dagboekaantekeningen van [slachtoffer 1], zal daarop worden ingegaan bij de beoordeling van de verweren inzake het [slachtoffer 1]dossier. De gestelde onrechtmatigheden bij het observeren van de verdachte en [medeverdachte 1] en bij het opnemen en afluisteren van telefoongesprekken van [naam A], [naam B] en [naam C] behoeven geen bespreking, aangezien de toepassing van die opsporingsmethoden geen bewijsmateriaal heeft opgeleverd.

De verdediging heeft betoogd dat de verslaglegging in het Kolbakdossier onvolkomen, onvolledig en onjuist is geweest, waardoor is gehandeld in strijd met artikel 152 Sv en de in de rechtspraak ontwikkelde normen.

De verdediging heeft daaraan — zakelijk weergegeven — het volgende ten grondslag gelegd.

De verdediging heeft bepleit dat het materiaal dat direct wordt getroffen door deze verweren, van het bewijs wordt uitgesloten en dat overigens een uiterst kritische toetsing van het door het openbaar ministerie gepresenteerde bewijsmateriaal moet plaatsvinden.

Het hof overweegt als volgt.

Opsporingsambtenaren dienen ten spoedigste proces-verbaal op te maken van door hen opgespoorde strafbare feiten en van hetgeen door hen tot opsporing is verricht of bevonden. Dit kan slechts dan achterwege blijven indien hetgeen door hen is verricht of bevonden, redelijkerwijs niet van belang kan zijn voor enige door de rechter te nemen beslissing. Daarbij komt de opsporingsambtenaar een zekere beoordelingsvrijheid toe. Ten aanzien van het horen van getuigen verzet geen rechtsregel zich tegen het maken van een zakelijke samenvatting van hetgeen de getuige heeft verklaard. Dat kan integendeel veelal juist geboden zijn om de leesbaarheid, zeker waar het uitvoerige verklaringen betreft, ten goede te komen. Ook een officier van justitie die in het kader van een (mogelijk) traject als bedoeld in artikel 226a e.v. Sv met een getuige gesprekken voert om vast te stellen of de verklaring van de getuige van belang kan zijn voor een door de rechter te nemen beslissing en of deze getuige bereid is (verder) mee te werken aan vorenbedoeld traject, dient ten minste van zijn verrichtingen een behoorlijk verslag te maken, zodat tijd en plaats van de contacten alsmede de globale inhoud van het besprokene nadien zonodig kunnen worden vastgesteld, daargelaten de vraag of hij verplicht kan worden deze verslaglegging te delen met andere procesdeelnemers en, zo ja, onder welke omstandigheden.

Met de verdediging is het hof van oordeel dat in een aantal gevallen onvolkomen en onzorgvuldige verslaglegging heeft plaatsgevonden, in het bijzonder van verhoren van getuigen. Zo kunnen relevante verschillen worden geconstateerd tussen de samenvattende schriftelijke weergaven van verhoren van bepaalde getuigen en de verbatim-uitwerkingen daarvan ten aanzien van de omstandigheden rondom het verhoor en de inhoud van de verklaringen: soms zijn onderdelen van een verklaring die van belang zouden kunnen zijn, weggelaten en ook komt het voor dat de schriftelijke samenvatting onjuistheden bevat. Voorts kan worden vastgesteld dat met een aantal getuigen door een vertegenwoordiger van het openbaar ministerie is gesproken in het kader van hun (mogelijke) medewerking aan een traject als bedoeld in artikel 226a e.v. Sv dan wel de continuering daarvan. Van die gesprekken is geen ander verslag beschikbaar dan hetgeen is vermeld in de processen-verbaal van mrs. Plooij en Teeven ten behoeve van de verhoren van de destijds nog anonieme getuigen bij de rechter-commissaris. In sommige gevallen zijn processen-verbaal pas lange tijd na hetgeen is verricht of bevonden, opgemaakt en is van een aantal onderzoeksactiviteiten pas in hoger beroep verslaglegging beschikbaar gekomen. Een en ander brengt mee dat gesproken kan worden van ernstige tekortkomingen.

Voor het antwoord op de vraag of om die reden bewijsuitsluiting van de verklaringen van de desbetreffende getuigen het gevolg moet zijn, geldt het volgende. Van een groot aantal verhoren van getuigen, onder wie [getuige 3], zijn audio-opnamen gemaakt. De verdediging is in de gelegenheid geweest de desbetreffende audio-opnamen te beluisteren en de verslaglegging te controleren en becommentariëren. Tevens is de verdediging in voorkomende gevallen in de gelegenheid geweest getuigen, onder wie [getuige 19], te ondervragen, ook over hetgeen zij bij de politie hebben verklaard. De verdediging heeft daarvan ook gebruik gemaakt. Ook verhorende verbalisanten zijn door de verdediging gehoord, alsmede mr. Teeven. Nu de verdediging de bedoelde verklaringen op deze wijze voldoende heeft kunnen controleren op juistheid en volledigheid, en er dientengevolge omtrent de inhoud en strekking ervan thans naar het oordeel van het hof voldoende duidelijkheid bestaat, leveren de door de verdediging aangevoerde gronden geen reden voor bewijsuitsluiting op. Voor zover van belang zijn immers de gebreken hersteld of gecompenseerd.

Hetgeen verder is aangevoerd kan niet tot een ander oordeel leiden. De door de verdediging genoemde, aanvankelijk niet verstrekte informatie is in een later stadium alsnog bekend gemaakt en/of in het dossier gevoegd. Aan de juistheid van de weergave van uitlatingen in een proces-verbaal, dat is opgemaakt lang nadat die uitlatingen zijn gedaan, behoeft niet getwijfeld te worden indien dat proces-verbaal gebaseerd is op een intern verslag van die uitlatingen, gemaakt kort na die uitlatingen. Verder raken onjuistheden in voornoemde brief van mr. Plooij niet de inhoud van het bedoelde proces-verbaal van verhoor van [getuige 3].

Het verweer wordt verworpen.

De verdediging heeft in dit verband nog een voorwaardelijk verzoek geformuleerd: indien het hof geneigd zou zijn het openbaar ministerie te volgen in zijn standpunt dat met betrekking tot de onregelmatigheden in processen-verbaal sprake is van incidentele uitglijders, wenst de verdediging alle beschikbare geluidsopnamen van verhoren te beluisteren. Daarmee beoogt de verdediging duidelijk te maken dat er met de wijze waarop getuigen in de Kolbakzaak zijn gehoord en met de wijze van verslaglegging structureel, en niet incidenteel, iets mis is.

Het hof heeft hiervóór zijn oordeel gegeven over de gebreken in de verslaglegging van verhoren. Ook heeft het hof geoordeeld dat, voor zover van belang, gebreken zijn hersteld of gecompenseerd. Gelet daarop en op de redengeving van het verzoek, is — voor zover de voorwaarde van het verzoek is vervuld — de noodzaak van het verzochte niet gebleken.

Het verzoek wordt afgewezen.

De verdediging heeft aangevoerd dat de beginselen van een behoorlijke procesorde en het recht op een eerlijk proces zijn geschonden, doordat:

Het hof overweegt als volgt.

Zoals eerder overwogen behoeven alleen die verweren bespreking die de bruikbaarheid van het bewijsmateriaal dan wel een van de andere door het hof te nemen beslissingen raken. Om die reden behoeft het verweer ten aanzien van de hier onder e en f genoemde gronden geen bespreking. Het verweer ten aanzien van de hier onder a, b, c en d genoemde gronden strekt kennelijk tot bewijsuitsluiting van de verklaringen van de getuigen [getuige 19], [getuige 3] en [getuige 5].

De wetgever heeft in de artikelen 226a e.v. Sv de procedure vastgelegd die door de officier van justitie gevolgd moet worden gevolgd indien deze van oordeel is dat ter gelegenheid van het verhoor van een getuige diens identiteit verborgen moet worden gehouden. Daarbij zijn tevens de criteria geformuleerd wanneer daarvan sprake kan zijn. De rechter-commissaris toetst en beoordeelt een vordering, met dat doel door de officier van justitie gedaan, en beslist daarop. Tevens zijn in genoemde artikelen voorwaarden gesteld die er toe strekken dat de identiteit van die getuige gedurende het vervolg van de procedure verborgen blijft.

De opvatting van de verdediging komt hierop neer dat in het geval het voor het openbaar ministerie redelijkerwijs voorzienbaar is dat de verdediging een getuige op naam zal willen doen oproepen, het om die reden — naast hetgeen in voormelde regelgeving is bepaald — de getuige niet mag betrekken in een traject als bedoeld in artikel 226a Sv. Deze opvatting kan niet als juist worden aanvaard, nu daarvoor in het recht geen aanknopingspunten zijn te vinden.

Overigens is niet aannemelijk geworden dat de verdachte enig nadeel heeft ondervonden als gevolg van de bedoelde handelwijze van de officier van justitie. De identiteit van de desbetreffende getuigen is nadien bekend geworden. De verdediging heeft gebruik gemaakt van de mogelijkheden de verklaringen van de getuigen te toetsen. Zo is [getuige 19] bij de rechter-commissaris en de raadsheer-commissaris gehoord en heeft toen ook de verdediging de getuige ondervraagd. Op band opgenomen verklaringen van [getuige 3] zijn door de verdediging beluisterd en verbatim uitgewerkt.

Voor bewijsuitsluiting is op grond van het voorgaande geen plaats.

[getuige 19] is, na op 22 maart 2007 door de rechter-commissaris te zijn gehoord, in opdracht van de officier van justitie mr. Plooij opnieuw door de politie gehoord op 27 augustus 2007. Kennelijk had dit verhoor de strekking meer duidelijkheid te krijgen over de door haar bij de rechter-commissaris afgelegde verklaring met betrekking tot een eerder door haar afgelegde verklaring op 3 november 2005. De verdediging kan worden toegegeven dat het voor de hand had gelegen haar uit te nodigen bij dit verhoor aanwezig te zijn om zonodig vragen te stellen. Zij is echter nadien in hoger beroep in de gelegenheid gesteld de getuige opnieuw te ondervragen bij het verhoor van de getuige door de raadsheer-commissaris. Nu ook overigens niet aannemelijk is geworden dat de gewraakte handelwijze enig nadeel voor de verdachte ten gevolg heeft gehad, is voor bewijsuitsluiting geen plaats.

[getuige 5] is, na op 10 december 2008 als getuige ter terechtzitting in hoger beroep te zijn gehoord, door de politie gehoord op 2 februari 2009. Dit verhoor vond niet plaats in het onderhavige Kolbakonderzoek, maar in het Enclave-onderzoek. In dit verhoor zijn deels onderwerpen aan de orde geweest die ook op de terechtzitting van het hof aan de orde zijn geweest, hetgeen geen bevreemding wekt, daar het Enclave-onderzoek veel raakvlakken kent met, en de resultaten ervan voor een groot deel zijn gevoegd in, het Kolbakdossier. Van de zijde van de verdediging zijn geen verzoeken gedaan om na kennisneming van de inhoud van het bedoelde politieverhoor de getuige opnieuw te ondervragen. Nu evenmin is aangevoerd, noch aannemelijk geworden, dat de verdachte enig nadeel heeft ondervonden als gevolg van de gewraakte handelwijze, is voor bewijsuitsluiting geen plaats.

Het verweer wordt verworpen.

Door de verdediging is betoogd dat het verschoningsrecht van de voormalige raadsman van de verdachte, mr. [naam O], en het daarvan afgeleide verschoningsrecht van diens voormalige secretaresse, [getuige 6], is geschonden, zodat hun uitlatingen niet voor het bewijs kunnen worden gebezigd. Daartoe is het volgende aangevoerd.

Voorafgaand aan haar verhoren op 24 februari 2005 en 18 juli 2006 is [getuige 6] weliswaar gewezen op haar verschoningsrecht, maar bij gelegenheid van haar verhoor bij de rechter-commissaris heeft zij verklaard dat haar daarbij tevens is medegedeeld dat de te stellen vragen niet onder het verschoningsrecht vielen. Van afstand van het verschoningsrecht door [getuige 6] kan geen sprake zijn geweest, nu er geen informed consent was, omdat [getuige 6] in de veronderstelling verkeerde dat zij zou worden gehoord over het lekken van een strafdossier of over een diefstal op het kantoor van mr. [naam O] Bovendien was het aan mr. [naam O], als degene van wie het verschoningsrecht van [getuige 6] was afgeleid, te beoordelen of [getuige 6] kon afzien van de bevoegdheid tot verschoning. De omstandigheid dat zijn oordeel niet is ingewonnen, brengt reeds mee dat inbreuk is gemaakt op het verschoningsrecht. Voorts is het verschoningsrecht van mr. [naam O] geschonden doordat [verbalisant] en mr. Van Straelen uitlatingen van mr. [naam O] in een proces-verbaal hebben gerelateerd, niettegenstaande de geheimhoudingsplicht van mr. [naam O] en het uiterst vertrouwelijke karakter van zijn gesprek met [verbalisant] en mr. Van Straelen. Naar de Hoge Raad heeft geoordeeld, mogen gegevens die vallen onder het professionele verschoningsrecht immers geen deel uitmaken van de processtukken.

Het hof overweegt en beslist als volgt.

Hoewel het aanbeveling verdient verschoningsgerechtigden te wijzen op hun bevoegdheid zich te verschonen, heeft de wetgever opsporingsambtenaren daartoe niet verplicht (HR 30 augustus 2005, NJ 2005, 543). [getuige 6] heeft, nadat zij voorafgaand aan haar verhoor op 24 februari 2005 op haar verschoningsrecht was gewezen, verklaard dat zij begreep wat daarmee bedoeld werd; ook voorafgaand aan haar verhoor op 18 juli 2006 is [getuige 6] op haar verschoningsrecht gewezen. Voorts heeft zij bij het verhoor van 24 februari 2005 verklaard dat zij kort vóór dat verhoor met mr. [naam O] had gebeld, bij welke gelegenheid deze haar had gezegd dat zij naar waarheid moest verklaren en haar had herinnerd aan een eerder gespek van haar met de politie over bezoeken van de verdachte aan het kantoor van mr. [naam O].

Bij deze stand van zaken kan niet worden aangenomen dat bij de bedoelde verhoren van [getuige 6]. Indien inbreuk is gemaakt op haar verschoningsrecht of dat van mr. [naam O]. [getuige 6] in de veronderstelling verkeerde dat zij zou worden gehoord over het lekken van een strafdossier of over een diefstal op het kantoor van mr. [naam O], maakt dat het voorgaande niet anders. De suggestie dat aan mr. [naam O] de beslissing had moeten worden gelaten of [getuige 6] zich bij de beantwoording van bepaalde vragen diende te verschonen, vindt geen steun in het recht. De omstandigheid dat de verhorende opsporingsambtenaren [getuige 6] hebben medegedeeld dat de beantwoording van hun vragen niet onder het verschoningsrecht viel, indien die aannemelijk zou kunnen worden geacht, kan aan voormeld oordeel niet afdoen.

Het proces-verbaal van [verbalisant] en mr. Van Straelen van 27 januari 2006, waarin een gesprek met mr. [naam O] op 1 december 2003 over een bedreiging door onder anderen [verdachte] op het kantoor van mr. [naam O] is gerelateerd, houdt in dat aan mr. [naam O] is medegedeeld dat het gesprek vooralsnog een vertrouwelijk karakter had, maar dat dit niet meer het geval zou zijn als mr. [naam O] aan een ander of anderen de inhoud van het gesprek geheel of gedeeltelijk bekend zou maken. Voorts houdt het proces-verbaal in dat enige tijd na 1 december 2003 bleek dat mr. [naam O] de inhoud van het gesprek bekend had gemaakt aan de journalist [getuige 5].

Mr. [naam O] heeft bij brief van 3 februari 2006 gedeeltelijk ontkend de door [verbalisant] en mr. Van Straelen gerelateerde uitlatingen te hebben gedaan, maar niet betwist dat hem het voorwaardelijk vertrouwelijke karakter van het gesprek is medegedeeld. Evenmin heeft hij betwist dat hij [getuige 5] verteld had over de inhoud van het gesprek; [getuige 5] heeft zelf verklaard dat hij van mr. [naam O] had gehoord dat deze door [verbalisant] was toegesproken over een ‘dreigingsincident’ op het kantoor van mr. [naam O] (D1-0216). Niet is gebleken dat mr. [naam O] zich tijdens het gesprek met [verbalisant] en mr. Van Straelen heeft beroepen op zijn verschoningsrecht noch heeft hij daaromtrent iets vermeld in zijn brief van 3 februari 2006, terwijl hij in zijn hoedanigheid van advocaat bij uitstek ervan op de hoogte moet zijn geweest in welke gevallen hij zijn verschoningsrecht kon inroepen.

Onder deze omstandigheden moet worden geoordeeld dat het verschoningsrecht van mr. [naam O] ook in dit geval niet is geschonden.

Het verweer wordt derhalve verworpen.

Door de verdediging is betoogd dat de weergaven van de door [slachtoffer 1] gevoerde gesprekken met de CIE (nader te noemen: de achterbankgesprekken) op verscheidene gronden niet voor het bewijs kunnen worden gebruikt. Daartoe is, zakelijk weergegeven, het volgende aangevoerd:

Het hof overweegt en beslist hieromtrent als volgt.

Door de verdediging is aangevoerd dat er redenen zijn om de zogenoemde dagboekaantekeningen van [slachtoffer 1] niet voor het bewijs te gebruiken. Dit verweer steunt op de volgende stellingen. Ten eerste is slechts een gedeelte van de desbetreffende documenten door de familie van [slachtoffer 1] beschikbaar gesteld en is een gedeelte achtergehouden, zodat het beschikbare materiaal niet betrouwbaar is omdat niet duidelijk is of het representatief kan worden geacht. Ten tweede berusten de aantekeningen op een door [slachtoffer 1] gemaakte reconstructie, nadat een eerdere versie gestolen of verloren was. Is die reconstructie gebaseerd op bijvoorbeeld bankafschriften, dan is haar toegevoegde waarde nihil; is zij gebaseerd op [slachtoffer 1]'s geheugen, dan moet ernstig aan haar betrouwbaarheid worden getwijfeld. Ten derde laat de leesbaarheid van de aantekeningen te wensen over en zijn de aantekeningen lapidair en voor uiteenlopende interpretaties vatbaar.

Het hof oordeelt als volgt. Niet is bestreden dat het gaat om aantekeningen die door [slachtoffer 1] eigenhandig zijn gemaakt. De aantekeningen en de daarin opgenomen staatjes van bedragen in guldens en/of euro's zijn kennelijk mede gemaakt om aan of ten behoeve van de verdachte en andere personen verrichte of nog te verrichten betalingen, in cash of door bankoverschrijvingen, vast te leggen en met name ook om de volgens [slachtoffer 1] door de verdachte uitgeoefende druk om tot die betalingen over te gaan te registreren. Als zodanig kunnen zij bijdragen aan de bewijsvoering. Voor hun betrouwbaarheid is niet vereist dat zij representatief zijn voor de wijze waarop [slachtoffer 1] en bijvoorbeeld de verdachte met elkaar omgingen noch dat zij een volledig overzicht bieden van de door [slachtoffer 1] verrichte financiële transacties. De aantekeningen houden voorts meer in dan de gegevens die in bankafschriften zijn neergelegd. Het gaat bovendien om gebeurtenissen die kennelijk plaatsvonden vanaf ongeveer december 2002. Voor zover [slachtoffer 1] een reconstructie heeft gemaakt, betreft deze dus gebeurtenissen die toen hooguit anderhalf jaar daarvóór hadden plaatsgevonden. [slachtoffer 1] had volgens een aantal getuigen een goed geheugen voor financiële transacties. Het enkele feit dat de aantekeningen (deels) berusten op een reconstructie, staat onder die omstandigheden niet aan hun betrouwbaarheid in de weg. Op enkele plaatsen zijn de aantekeningen niet voldoende leesbaar of voor meer dan één uitleg vatbaar. Daarin verschillen zij niet principieel van andere geschriften. Het spreekt vanzelf dat in geval van redelijke twijfel niet zonder meer mag worden gekozen voor een voor de verdachte bezwarende uitleg. Voor het overige doet echter ook dit aspect niet af aan de betrouwbaarheid van de aantekeningen. Met inachtneming van het hier overwogene zijn de dagboekaantekeningen dus wel degelijk bruikbaar te achten voor het bewijs.

Het verweer wordt verworpen.

De verdediging heeft betoogd dat voor het zogeheten kantoorincident onvoldoende bewijs voorhanden is en heeft daartoe het volgende aangevoerd.

Het hof overweegt als volgt.

Uit de kern van hetgeen [slachtoffer 1] tegenover CIE-rechercheurs heeft gezegd, blijkt dat hij is uitgenodigd op het kantoor van mr. [naam O], daarheen is gegaan en niet mr. [naam O] heeft getroffen maar is geconfronteerd met een aantal personen, onder wie de verdachte, en dat hem daar onder bedreiging met een vuurwapen te verstaan is gegeven dat hij geld moest betalen. De omstandigheid dat [slachtoffer 1] in zijn uitlatingen niet eenduidig is geweest over de persoon die het vuurwapen in handen had, doet aan die kern niet af. Eveneens volgt uit de uitlatingen van [slachtoffer 1] dat hij mr. [naam O] op dat incident heeft aangesproken. Uit het gegeven dat [slachtoffer 1] hierover niet steeds in gelijke zin heeft verklaard, kan niet worden afgeleid dat zijn uitlatingen over het kantoorincident onbetrouwbaar zijn. Hetgeen de verdediging heeft gesteld, brengt dan ook niet mee dat de uitlatingen van [slachtoffer 1] terzake niet voor het bewijs kunnen worden gebruikt. Evenmin kan worden gezegd dat door de vergissing in de verslaglegging van het eerste achterbankgesprek met betrekking tot de voornaam van mr. [naam O], die verslaglegging als geheel van onwaarde is.

Aan het gegeven dat diverse getuigen in de nabije omgeving van [slachtoffer 1] hebben gehoord van de serieuze bedreiging die zich op bedoeld kantoor jegens hem zou hebben voorgedaan, alsmede aan de waarneming van die personen dat [slachtoffer 1] emotioneel was toen hij daarover sprak en dat dit incident grote indruk op hem had gemaakt, kan geen bewijskracht worden ontzegd, in aanmerking genomen dat het hof de desbetreffende verklaringen in samenhang met de inhoud van de overige bewijsmiddelen beziet. Het wekt geen bevreemding dat in de weergave van de diverse getuigen van hetgeen [slachtoffer 1] hun verteld heeft, verschillen zijn waar te nemen. Dat doet aan het voorgaande niet af, nu de kern van hetgeen volgens de getuigen tijdens het kantoorincident heeft plaatsgevonden, daardoor niet wordt aangetast.

Het hof acht ook de verklaringen van [getuige 6] bruikbaar voor het bewijs.

Onmiskenbaar is dat [getuige 6] niet steeds hetzelfde heeft verklaard over het kantoorincident en aannemelijk is dat zij na haar eerste verklaring kennis heeft genomen van perspublicaties, maar niet aannemelijk is geworden dat haar verklaringen onder zodanige invloed van die perspublicaties tot stand zijn gekomen, dat zij daardoor als onbetrouwbaar terzijde moeten worden geschoven. In dit verband kan worden gewezen op de omstandigheid dat [getuige 6] over de aanwezigheid van de verdachte bij een ontmoeting op het kantoor van mr. [naam O] voldoende consistent heeft verklaard.

Niet valt in te zien dat aan een publicatie in Het Parool over het tijdstip waarop het kantoorincident zou hebben plaatsgevonden, meer waarde zou moeten worden toegekend dan aan de waarnemingen van de direct betrokkenen. In dit verband valt bovendien op te merken dat ook [slachtoffer 1] tegenover de CIE heeft verklaard dat de Surinaamse secretaresse (het hof begrijpt: [getuige 6]) aanwezig was toen het kantoorincident plaatsvond.

Het feit dat [getuige 6] bij de rechter-commissaris heeft verklaard dat zij in de kamer van mr. [naam O] een normale situatie aantrof en, toen [slachtoffer 1] wegging, niet het idee had dat zich iets vreselijks had afgespeeld, brengt evenmin mee dat haar verklaringen niet voor het bewijs kunnen worden gebruikt.

Uit het proces-verbaal van [verbalisant] en mr. Van Straelen, in samenhang met de verklaring van [verbalisant] bij de rechter-commissaris, leidt het hof het volgende af. Mr. [naam O] heeft op uitnodiging van [verbalisant] en Van Straelen een gesprek met hen gehad, waarbij hij is gehoord naar aanleiding van berichten die inhielden dat de verdachte, samen met [medeverdachte 1] en anderen, personen ontbood op het kantoor van mr. [naam O] en aldaar op ernstige wijze met vuurwapens bedreigde. Mr. [naam O] heeft te kennen gegeven dat eenmaal een dergelijk incident had plaatsgevonden, waarvan hij vooraf niet op de hoogte was, en dat bij die gelegenheid de verdachte door middel van de secretaresse van mr. [naam O] X en Y had ontboden en die personen vervolgens had bedreigd. Namen van mensen die bedreigd waren, zijn niet genoemd. Mr. [naam O] heeft in evenbedoeld gesprek eveneens te kennen gegeven dat de verdachte heel vaak op kantoor kwam, veelal zonder reden, en dat de situatie zeer ongezond en zorgelijk was.

Uit het vorenstaande kan worden afgeleid dat mr. [naam O] wetenschap heeft gehad van één ernstige bedreiging met (een) vuurwapen(s) door onder meer de verdachte op zijn kantoor. Indien slechts één dergelijke bedreiging heeft plaatsgevonden, moet dit gelet op de overige inhoud van de bewijsmiddelen het incident zijn geweest waarbij [slachtoffer 1] is bedreigd. Indien de wetenschap van mr. [naam O] niet het incident waarbij [slachtoffer 1] betrokken was betrof, valt uit voornoemd proces-verbaal wel steunbewijs te ontlenen voor de uitlatingen van [slachtoffer 1] met betrekking tot het kantoorincident. De gang van zaken bij het incident waarvan mr. [naam O] op de hoogte is, komt dan zozeer overeen met de beschrijvingen van [slachtoffer 1], dat dit als belastend bewijs ten aanzien van de verdachte mag worden gebruikt.

Met onvoldoende zekerheid is vast te stellen op welke exacte datum het kantoorincident heeft plaatsgevonden. Op grond van de bewijsmiddelen gaat het hof ervan uit dat dit in december 2002 is geweest, voordat [slachtoffer 1] naar Thailand is gegaan. Hetgeen [getuige 11] heeft verklaard, doet daar niet aan af.

De verweren op dit punt worden verworpen.

De verdediging heeft naar voren gebracht dat de verdachte moet worden vrijgesproken van de onder 2 en 3 ten laste gelegde feiten, voor zover die zijn gerelateerd aan [medeverdachte 2]. Het hof begrijpt dat de verdediging doelt op de ten laste gelegde feiten onder 2 sub 8 en onder 3 sub D. Voor zover hier van belang heeft de verdediging terzake aangevoerd dat [medeverdachte 2] de door hem in ontvangst genomen enveloppe met € 250.000,- blijkens de dagboekaantekeningen van [slachtoffer 1] aan hem heeft geretourneerd.

Het hof overweegt als volgt. Op grond van de bewijsmiddelen acht het hof de afpersing, ook ten aanzien van het geldbedrag van € 250.000,- , bewezen. Het hof gaat ervan uit dat [slachtoffer 1] door tussenkomst van [getuige 18] dit bedrag heeft afgegeven aan [medeverdachte 2]. Op dat moment was de afpersing voltooid, waaraan het eventuele retourneren van dat bedrag aan [slachtoffer 1] niet kan afdoen. De stelling dat het geld is geretourneerd door [medeverdachte 2] acht het hof overigens niet aannemelijk. De desbetreffende dagboekaantekeningen (D5–19 en D5-3) bieden, gelet op de aldaar vermelde bedragen (waaronder wél een bedrag van fl. 8.814.840,- maar niet het bedrag van € 250.000,-), veeleer steun aan de uitleg dat de aldaar vermelde woorden ‘aan [voornaam medeverdachte 2] betaald retour’ betrekking hebben op de door [slachtoffer 1] verstrekte lening van € 4.000.000,-, het equivalent van fl. 8.814.840,-, in verband met de aankoop van de Wallenpanden door [medeverdachte 2]. Het dossier bevat evenwel onvoldoende bewijs voor het oordeel dat de verdachte dit bedrag van € 250.000,-, alleen of met [medeverdachte 2] of anderen, ook heeft witgewassen.

Door de verdediging is aangevoerd dat de onder 2 sub 13 en onder 3 sub C tenlastegelegde feiten niet bewezen kunnen worden, omdat niet op de verklaring van [getuige 1] van 1 februari 2005 kan worden afgegaan en die feiten zonder die verklaring niet te bewijzen zijn. Volgens de raadslieden is die verklaring onbruikbaar omdat [getuige 1] op 8 juni 2004 heeft verklaard dat zij niet wist waar het bedrag van € 50.000,- dat zij ‘eraf (had) gehaald voor [voornaam slachtoffer 1]’, heen gegaan is, maar niet dat zij dit bedrag contant aan de verdachte heeft gegeven; dit laatste heeft [getuige 1], nog steeds volgens de raadslieden, pas op 1 februari 2005 toegevoegd.

Het hof oordeelt als volgt.

Op 8 juni 2004 (AE 21–146) heeft [getuige 1] op dit punt verklaard dat [slachtoffer 1] op een gegeven moment niet wist waar hij het geld vandaan moest halen en toen zelfs aan haar geld had gevraagd, dat zij een keer € 50.000,- ‘eraf (had) gehaald voor [voornaam slachtoffer 1]’ (het hof begrijpt: in contanten van haar rekening had opgenomen, voor [slachtoffer 1]), en dat zij niet weet waar het geld heen gegaan is. Op 19 juli 2004 (AE 21–160) heeft [getuige 1] verklaard dat zij op verzoek van [slachtoffer 1] € 50.000,- van haar zakelijke rekening had opgenomen bij de bank, dit in een envelop had gedaan en rechtstreeks aan de verdachte had gegeven, die toen vóór haar winkel in een auto zat. Op 1 februari 2005 (G1 11-014-015; vgl. de verbatim-weergave in het proces-verbaal van 28 april 2009 op p. 23–24) is aan [getuige 1] voorgehouden dat zij eerder had verklaard over de € 50.000,- en niet wist waar dat geld naar toe was gegaan, en voorts dat zij geld in een envelop aan de verdachte zou hebben gegeven. Daarop heeft [getuige 1] gezegd dat het ook kon zijn dat zij € 50.000,- van [slachtoffer 1] had gekregen om aan de verdachtete geven, ‘dat weet ik gewoon niet meer’, en dat zij dat geld (in de envelop) aan de verdachte in de auto had gegeven. Op 9 november 2006 heeft [getuige 1] bij de rechter-commissaris nog verklaard dat zij niet meer wist of de € 50.000,- die zij van de bank had gehaald, dezelfde € 50.000,- was die zij in een envelop aan de verdachte had gegeven, maar dat zij dacht dat het niet hetzelfde geld was. Daaraan heeft zij toegevoegd dat zij ongeveer € 1.000,- uit de envelop had gehaald, voor de tandarts en de dokter, en dat zij later hoorde dat zij dat niet had mogen doen. Op 4 september 2007 heeft [getuige 1] bij de rechter-commissaris in dit verband nog het volgende verklaard. Zij is gaan twijfelen of zij de € 50.000,- die zij van haar zakelijke rekening had opgenomen, rechtstreeks aan de verdachte heeft gegeven; zoals zij het zich ‘nu’ herinnert, heeft zij dit geld aan [slachtoffer 1] gegeven (en heeft deze het mogelijk aan de verdachte gegeven), maar heeft zij in ieder geval zelf een bedrag van € 50.000,- aan de verdachte gegeven, nadat zij dit van [slachtoffer 1] had gekregen.

Hieruit blijkt dat [getuige 1] niet pas op 1 februari 2005 maar al op 19 juli 2004, niet lang na haar verhoor op 8 juni 2004, heeft verklaard dat zij een envelop met € 50.000,- in contanten op verzoek van [slachtoffer 1] aan de verdachte had gegeven. Niet aannemelijk is geworden dat [getuige 1] dit laatste zo heeft gezegd om naar aanleiding van wat inmiddels over de afpersing naar voren was gekomen, in de media en in de naaste omgeving van [slachtoffer 1], bijvoorbeeld in gesprekken met [getuige 20] en [getuige 8], haar eerdere verklaring bij te stellen. Ook overigens is er geen aanleiding om de verklaringen van [getuige 1] van na 8 juni 2004 op dit punt als onbetrouwbaar aan te merken.

Het verweer wordt verworpen.

De verdediging heeft met betrekking tot de in het kader van de afpersing door [slachtoffer 1] aan [naam A] verrichte betalingen het volgende betoogd.

Het hof overweegt als volgt.

[slachtoffer 1] tijdens de achterbankgesprekken niet met zoveel woorden de naam van [naam A] heeft genoemd, valt uit zijn uitlatingen tegenover CIE-rechercheurs, in samenhang met de inhoud van overige bewijsmiddelen, onder meer de verklaringen van [getuige 11] en [getuige 8], af te leiden dat hij zelf wel degelijk de betalingen aan [naam A] als afgedwongen door de verdachte beschouwde. Voor een bewezenverklaring van afpersing is niet vereist dat wordt bewezen dat verrichte betalingen aan de verdachte ten goede zijn gekomen. Het feit dat het onderzoek overigens weinig relevante gegevens over de contacten tussen de verdachte en [naam A] aan het licht heeft gebracht, is daarvoor evenmin van belang.

Indien aannemelijk zou zijn dat de betalingen van [slachtoffer 1] aan [naam A] een zakelijke achtergrond hadden en voortkwamen uit bestaande contractuele afspraken, zou dat — ondanks beschikbaar bewijs voor het tegendeel — aanleiding kunnen geven voor gerede twijfel aan de juistheid van de vaststelling dat die betalingen het gevolg zijn geweest van afpersing door de verdachte. Die situatie doet zich echter niet voor.

De getuige [naam A] is ter terechtzitting in hoger beroep ondervraagd over onder meer zijn financiële relatie met [slachtoffer 1], de achtergronden van de betalingen die aan (vennootschappen van) hem door (vennootschappen van) [slachtoffer 1] zijn gedaan, en de redenen van de vermelding van niet bestaande titels als grondslag van die betalingen in schriftelijke bescheiden. Ook bij de politie en de rechter-commissaris heeft [naam A] daarover verklaringen afgelegd. De gestelde zakelijke grondslag voor de betalingen is evenwel naar het oordeel van het hof niet aannemelijk geworden. [naam A] heeft zich ook niet beroepen op enig schriftelijk stuk dat deel uitmaakt van het dossier of dat elders voorhanden is, waaraan steun valt te ontlenen voor zijn bewering dat er een zakelijke grondslag voor de betalingen bestond. Hij heeft daarentegen verklaard dat hij een handgeschreven notitie, waarop de door hem met [slachtoffer 1] in 1999 gemaakte afspraken zouden zijn vermeld en die door [slachtoffer 1] zou zijn ondertekend, eigenhandig heeft verscheurd of is kwijtgeraakt in 2004. Voorts kan worden gewezen op de omstandigheid dat de gestelde bedongen winstrechten van [bedrijf 24] in strijd zijn met hetgeen in de notariële akte met betrekking tot de overdracht van aandelen [bedrijf 24] in 1999 — door [bedrijf 14], een vennootschap van [naam A], aan [bedrijf 15], waarvan [slachtoffer 1] aandeelhouder was — is vermeld, te weten dat aan niemand ‘enig recht van winstuitkering’ is toegekend.

Het voorgaande brengt mee dat de door verdediging gestelde zakelijke titels als onwaarschijnlijk terzijde worden geschoven.

De inhoud van de door notaris mr. [naam G] opgetekende verklaring van [slachtoffer 1] vindt steun in de overige bewijsmiddelen, onder meer in de verklaring van bedoelde notaris en in de verklaringen van de getuigen [getuige 9] en [naam A]. De door de verdediging naar voren gebrachte ongerijmdheden zijn niet van dien aard dat die verklaring niet voor het bewijs kan worden gebruikt. De betwisting van de juistheid van die verklaring door [naam A] maakt dit niet anders.

Het dossier behelst geen aanwijzingen dat [slachtoffer 1] [naam A] een verwijt maakte van de ontvangst van afpersingsgelden. Veeleer valt uit verklaringen van getuigen, onder wie [getuige 11] en [getuige 9], af te leiden dat [slachtoffer 1] in de veronderstelling verkeerde dat [naam A] daaraan niet vrijwillig zijn medewerking verleende, maar daartoe op ongeoorloofde wijze onder druk werd gezet. Onder die omstandigheden is het niet onvoorstelbaar dat [slachtoffer 1] aan [naam A] om een lening heeft gevraagd, te meer daar ook kan worden vastgesteld dat [slachtoffer 1] tegen het einde van zijn leven in financiële nood was komen te verkeren.

Het verweer wordt verworpen.

De verdediging heeft met betrekking tot het onder 3 tenlastegelegde witwassen het volgende betoogd. Alleen in het geval van de door [getuige 1] overhandigde € 50.000,- zou van het verwerven of voorhanden hebben van voorwerpen of geldbedragen door de verdachte zelf kunnen worden gesproken. In alle andere gevallen is ten laste gelegd ‘via’ en dat veronderstelt dat bewezen moet worden dat de samenwerking tussen de verdachte en die ‘ander’ ([medeverdachte 3], [medeverdachte 8], [medeverdachte 2], [naam A]) zo nauw en volledig is geweest, dat hetgeen die ‘ander’ tot zijn of haar beschikking kreeg in feite aan de verdachte toebehoorde. Daarover heeft niemand, ook [slachtoffer 1] niet, uit eigen wetenschap of ondervinding verklaard.

Het hof overweegt als volgt.

Zoals het hof ten aanzien van de betalingen door [slachtoffer 1] aan [naam A] en aan deze gelieerde vennootschappen heeft overwogen, wordt als vaststaand aangenomen dat die betalingen door de verdachte zijn afgedwongen. Voorts is geconstateerd dat aan die betalingen gefingeerde titels ten grondslag zijn gelegd en dat [naam A] daarvan op de hoogte was. Van betekenis is verder dat de aan [naam A] gedane betalingen kort na overboeking vrijwel geheel of in delen werden doorgeboekt naar andere rekeningen, hetgeen in het girale verkeer van gelden met een criminele herkomst, naar algemeen bekend is, een veel voorkomend fenomeen is.

Uit het dossier kan voorts worden afgeleid dat [naam A] en de verdachte elkaar kenden, al is geen direct bewijs voorhanden van persoonlijke contacten tussen beiden in de periode dat [slachtoffer 1] werd afgeperst. Niettemin moeten die contacten er wel zijn geweest. De dagboekaantekeningen van [slachtoffer 1] houden immers in dat de verdachte wist van het bestaan van de zogenaamde [naam H]rekening van [naam A]. [slachtoffer 1] moest immers van de verdachte geld naar die [naam H]rekening overmaken en heeft toen ook onder dwang geld overgemaakt. Deze [naam H]rekening is geopend op 11 december 2002 (omstreeks de datum van het kantoorincident) en is vrijwel exclusief gebruikt voor de ontvangst van door [slachtoffer 1] in het verband van de afpersing direct of indirect betaalde bedragen (AE 9 001 e.v.). Eveneens kan uit de dagboekaantekeningen worden afgeleid dat de verdachte op de hoogte was van de datalijn als een van de gefingeerde titels die zouden moeten dienen ter verhulling van de daadwerkelijke reden van de betalingen aan [naam A]. Nu allesbehalve aannemelijk is dat [slachtoffer 1] zelf of een van de medewerkers van [naam A], in het bijzonder [getuige 9], voornoemde informatie met de verdachte heeft gedeeld, moet ook worden aangenomen dat de verdachte die informatie van [naam A] zelf had.

Daarmee strookt dat [naam A], toen hem door [getuige 20] werd voorgehouden dat hij begreep dat [naam A] onder dwang van de verdachte had gehandeld, deze opvatting van [getuige 20] niet heeft betwist, en dat [slachtoffer 1] heeft opgemerkt dat ‘nette mensen’ (lees: [naam A]) het door [slachtoffer 1] betaalde geld voor de verdachte bewaarden. Ook [getuige 9] heeft het gegeven dat [slachtoffer 1] werd afgeperst met [naam A] besproken en de relatie gelegd met de door [slachtoffer 1] aan [naam A] verrichte betalingen, waarop [naam A] heeft geantwoord dat hij nooit iemand zou afpersen en dat als deze betalingen (het hof begrijpt: de betalingen van [slachtoffer 1] aan [naam A]) daarop betrekking zouden hebben, dat alleen onder druk zou gebeuren.

Onder deze omstandigheden, in onderling verband en samenhang bezien, is het hof van oordeel dat het niet anders kan dan dat [naam A], als zijnde de in de tenlastelegging bedoelde ‘ander’, op de hoogte was van het feit dat [slachtoffer 1] door de verdachte werd afgeperst en dat hij bij de ontvangst van de betalingen door [slachtoffer 1] zo nauw en volledig met de verdachte heeft samengewerkt dat van medeplegen van witwassen kan worden gesproken.

Vanzelfsprekend loopt het hof met dit oordeel in de onderhavige strafzaak niet vooruit op beslissingen die de rechter in de strafzaak tegen [naam A] eventueel zal hebben te nemen.

Het verweer wordt verworpen.

Door de verdediging is aangevoerd dat niet de verdachte, maar [naam X] degene is geweest die [slachtoffer 1] afperste. Ter onderbouwing van dit standpunt heeft de verdediging zakelijk weergegeven aangevoerd dat

Het hof overweegt hieromtrent als volgt.

Het is aannemelijk dat [naam X][slachtoffer 1] onder druk heeft gezet om hem te bewegen tot betaling van omvangrijke geldbedragen en dat [naam X] in dat verband [slachtoffer 1] op diens kantoor met een vuurwapen heeft bedreigd. Eveneens is aannemelijk dat [slachtoffer 1] verborgen wilde houden dat hij van misdrijf afkomstige gelden van [naam X] voorhanden had.

Anderzijds volgt uit de stukken van het geding niet dat [naam X] voor de afwikkeling van de betaling door [slachtoffer 1] van het aan [naam X] ‘verschuldigde’ bedrag van andere kanalen gebruik maakte dan [bedrijf 16], waarvan de echtgenote van [naam X], [naam Y], medeaandeelhoudster was, die haar advocaat, mr. [naam R], de onderhandelingen met [slachtoffer 1] liet voeren over de wijze waarop die aflossing plaats kon vinden.

Op geen enkele wijze is echter aannemelijk geworden dat de bewezenverklaarde betalingen met [naam X] in verband staan, terwijl de gebezigde bewijsmiddelen wel het verband tussen de verdachte en die door [slachtoffer 1] verrichte betalingen aantonen. De omstandigheid dat [slachtoffer 1] in het kader van de aflossing van zijn schuld aan [naam X] de waarde van [bedrijf 16] zou hebben verhoogd door het uit [bedrijf 1] (hierna: [bedrijf 1]) en [bedrijf 26] (hierna: [bedrijf 26]) weggesluisde vermogen bij [bedrijf 16] in te brengen, noch de omstandigheid dat vermogen van [bedrijf 18] via [bedrijf 5] (hierna: [bedrijf 5]) aan mr. [naam R]is betaald, maakt dat anders. Ook het feit dat in de woning van [naam Y] een bankafschrift is aangetroffen dat in verband kan worden gebracht met [bedrijf 10] en met de opbrengst van de verkoop van het World Fashion Centre, noopt niet tot de conclusie dat de betaling van een deel van die opbrengst aan een vennootschap van [naam A] (€ 2.800.000,-), het gevolg is geweest van afpersing door [naam X]. De brief van [slachtoffer 1] terzake aan mr. [naam R], inhoudende dat het bankafschrift aantoonde dat hij in staat was achterstallige termijnen te betalen, en het genoemde bankafschrift, dat een saldo van € 9.871.201,- vermeldt, wijzen er immers eerder op dat [slachtoffer 1] door verstrekking van dat bankafschrift zijn solvabiliteit heeft willen aantonen.

De omstandigheid dat [slachtoffer 1] anderen vertelde dat hij met de CIE gesprekken voerde of dat die gesprekken hem brachten op plaatsen die gezien de gewenste geheimhouding mogelijk risico's inhielden, brengt nog niet mee dat geen angst bij [slachtoffer 1] voor de verdachte of voor het uitlekken van zijn contacten met de CIE naar anderen dan degenen die hij in vertrouwen had genomen, heeft bestaan. Voorts is niet aannemelijk geworden dat [slachtoffer 1] tijdens de achterbankgesprekken steeds de naam van de verdachte noemde als hij [naam X] bedoelde.

Op grond van het voorgaande, in samenhang met de inhoud van de bewijsmiddelen, komt het hof tot het oordeel dat het door de verdediging geschetste scenario, te weten dat slechts [naam X], en niet de verdachte, [slachtoffer 1] heeft afgeperst, zich niet heeft voorgedaan. Hetgeen voor het overige door de verdediging in dit verband is aangevoerd, kan aan voormeld oordeel niet afdoen.

Het verweer wordt verworpen.

De verdediging heeft betoogd dat niet meer is vast te stellen wat de diverse getuigen uit eigen wetenschap hebben kunnen verklaren over wat zij hebben waargenomen of ondervonden, en wat kennis is die zij van derden hebben gekregen, waardoor hun verklaringen onbetrouwbaar zijn geworden en — zo begrijpt het hof — niet bruikbaar voor het bewijs. De verdediging heeft daarbij op het volgende gewezen.

De voormalig officier van justitie mr. Teeven en leden van de Nationale Recherche hebben met de getuigen [getuige 19] en [getuige 3] gezamenlijk gesprekken gevoerd, waarbij ook inhoudelijk over het aan de verdachte tenlastegelegde feit is gesproken. Ook los hiervan hebben deze getuigen veelvuldig met elkaar gesproken over deze zaak. Er is niet meer te onderscheiden wat [getuige 19] van [slachtoffer 4] heeft gehoord en wat van [getuige 3]; er heeft zich ‘kruisbestuiving’ voorgedaan. Voor [getuige 3] geldt mutatis mutandis hetzelfde. Ook heeft [getuige 19] op haar beurt met andere getuigen gesprekken gevoerd over de afpersing, met name met getuigen die een band hebben met café De Hallen. De verklaringen van deze zogenaamde ‘De Hallen’-getuigen (bezoekers en personeel) zijn tot stand gekomen na een proces van zogenaamde collaborative story telling. Voorts is het opvallend dat diverse getuigen bij de rechter-commissaris opmerkelijk minder bescheiden hebben verklaard dan bij de politie. Bovendien zijn de verklaringen van de getuigen beïnvloed door informatie uit de media die overweldigende aandacht voor de onderhavige afpersing heeft getoond.

Het hof overweegt als volgt.

Vastgesteld kan worden dat een aantal in het [slachtoffer 4]dossier figurerende getuigen onderling heeft gesproken over (de motieven achter) de moord op [slachtoffer 4], alsmede over (de motieven achter) de daaraan voorafgaande afpersing van [slachtoffer 4]. Dit geldt onder anderen voor [getuige 19] en [getuige 3]. Beiden hebben ook samen gesproken met mr. Teeven, waarbij niet uit te sluiten is dat inhoudelijke onderwerpen aan de orde zijn geweest. Ook is de media-aandacht voor de onderhavige zaak overvloedig geweest. Daarbij komt nog dat een aantal getuigen heeft verklaard zeer bang te zijn om een verklaring af te leggen. Gezien het feit dat het opsporingonderzoek zich heeft afgespeeld in kringen waarin diverse liquidaties hebben plaatsgevonden (o.a. [slachtoffer 4], [naam I], [getuige 3], [slachtoffer 1]), is deze angst goed voorstelbaar. Voorts moet worden opgemerkt dat diverse getuigen verscheidene verklaringen hebben afgelegd gedurende een periode van soms jaren, waarbij onvermijdelijk is dat tussen die verklaringen verschillen zijn opgetreden. Op zichzelf zijn dit geen ongewone fenomenen in zaken met een dergelijk ernstig karakter.

Het voorgaande vereist wel bijzondere zorgvuldigheid bij het beoordelen van zodanige verklaringen en brengt mee, zoals de verdediging terecht naar voren heeft gebracht, dat gewaakt moet worden tegen het gebruik van verklaringen, voor zover niet voldoende kan worden vastgesteld dat hetgeen de getuige heeft verklaard op eigen wetenschap en niet op die van een ander berust. Niet kan echter worden gezegd dat hetgeen is aangevoerd op zichzelf reeds meebrengt dat de verklaringen van deze getuigen niet voor het bewijs kunnen worden gebruikt. Evenmin kan worden aangenomen dat, indien aannemelijk is dat een onderdeel van de verklaring van een getuige niet op grond van eigen maar andermans wetenschap tot stand is gekomen, ook de rest van de verklaring van die getuige van onwaarde zou zijn. Dit hangt immers te zeer af van de overige inhoud van de verklaring, mede bezien in het licht van eventuele andere door die getuige afgelegde verklaringen, alsmede van de inhoud van ander bewijsmateriaal.

Bij de beoordeling van het gebruik van (onderdelen van) de bedoelde getuigenverklaringen heeft het hof gelet op onder meer de tijdstippen waarop een getuige verklaringen heeft afgelegd, verschillen — in de kern of op details — tussen de verklaringen van dezelfde getuige, de mogelijkheid van beïnvloeding door externe factoren, zoals collaborative story telling, de mogelijke verklaringen voor geconstateerde verschillen en de betekenis die aan de verschillen moet worden gehecht.

Het hof heeft in dit verband onder meer het volgende vastgesteld.

Het hof is na afweging van alle omstandigheden tot het oordeel gekomen dat van de voor het bewijs gebruikte (onderdelen van) verklaringen van getuigen voldoende is komen vast te staan dat deze niet door vorenbedoelde omstandigheden zijn beïnvloed, in de kern niet wezenlijk verschillen en derhalve voldoende betrouwbaar zijn.

Het verweer wordt verworpen.

De verdediging heeft betoogd dat de verklaringen van de getuige [getuige 19] ook om andere redenen niet betrouwbaar zijn en mitsdien niet voor het bewijs kunnen worden gebruikt. De verdediging heeft daarbij aangevoerd dat de getuige

De verdediging heeft daaraan —samengevat— het volgende ten grondslag gelegd.

De getuige is getraumatiseerd door de dood van haar echtgenoot, is vatbaar voor het bovennatuurlijke, en is op een ‘missie’ om diegenen die in haar visie schuldig zijn aan de moord op haar echtgenoot, bestraft te zien. Vergelding jegens die personen, te weten onder meer [medeverdachte 5], is de drijfveer van de getuige. Zij heeft immers geconcludeerd dat [medeverdachte 5] een van de moordenaars is. Op grond van die overtuiging heeft zij ook [medeverdachte 5] genoemd als betrokkene bij de bedreiging van [slachtoffer 4] in zijn woning.

Er zitten tegenstrijdigheden in de diverse door de getuige afgelegde verklaringen en zij verklaart over gebeurtenissen waar zij bij geweest zou zijn, terwijl dat in werkelijkheid niet het geval was. De tegenstrijdigheden kunnen, mede gezien het rapport van de deskundigen Crombag en Wagenaar met betrekking tot [naam J], niet worden verklaard door een eventueel aanwezige posttraumatische stressstoornis. Zij heeft ook wisselend en inconsistent verklaard over een mogelijk motief en de verklarende overwegingen die de rechtbank op dat punt heeft gegeven, overtuigen niet.

Bij het horen van de getuige is sturend opgetreden om een strafzaak tegen de verdachte te kunnen opbouwen. Het was daarvoor nodig dat [medeverdachte 5] als betrokkene bij de bedreiging van [slachtoffer 4] in diens woning werd aangemerkt. De getuige is geconfronteerd met de overtuiging van anderen, onder wie opsporingsambtenaren, dat de verdachte verantwoordelijk is voor de moord op haar man, hetgeen haar zicht op de waarheid heeft vertroebeld. Zij is geconfronteerd met onderdelen van het Kolbakdossier.

Het hof overweegt als volgt.

De verdediging heeft betoogd dat de verklaringen van de getuige [getuige 3] ook om andere redenen niet betrouwbaar zijn en mitsdien niet voor het bewijs kunnen worden gebruikt. De verdediging heeft daarbij aangevoerd dat de getuige

De verdediging heeft daaraan — samengevat — het volgende ten grondslag gelegd.

De getuige heeft een criminele achtergrond en een hekel aan de verdachte. Hij had genoeg motieven om niet naar waarheid te verklaren en een eigen agenda. Hij heeft zich zelf bij de politie gemeld, hetgeen duidt op een mogelijk eigen belang om te gaan verklaren (zie het rapport van Crombag en Wagenaar). In de Artemiszaak is de voorlopige hechtenis van [getuige 3] na een interventie door mr. Teeven niet gecontinueerd. Dit kan niet anders gezien worden dan als een aan de getuige geboden tegenprestatie in ruil voor zijn af te leggen verklaring, ondanks de ontkenning op dit punt door mr. Teeven.

Door Crombag en Wagenaar is in hun meergenoemde rapport van 31 maart 2009 naar voren gebracht dat belangrijke onderdelen van de verhoren van [getuige 3] op 26 januari 2005 en 14 maart 2005 niet, onvolledig, of onjuist in de oorspronkelijke processen-verbaal van die verhoren zijn opgenomen. Als mogelijk motief van de opsporingsambtenaren voor het niet opnemen van de verklaring van [getuige 3] over de verhouding tussen [slachtoffer 9] en de verdachte noemen zij dat die verklaring niet strookte met daarover bij justitie levende gedachten. Bovendien hebben de verhorende verbalisanten niet kritisch doorgevraagd naar de redenen van wetenschap van [getuige 3], maar dobberden zij, in de woorden van Crombag en Wagenaar, stuurloos mee en hebben zij zich weinig gelegen laten liggen aan de richtlijnen voor getuigenverhoren. De verhoren hebben niet conform de toepasselijke richtlijnen voor het horen van getuigen plaatsgevonden. Ook is informatie van politieambtenaren in de mond van de getuige gelegd.

Bij het horen van de getuige is sturend opgetreden om een strafzaak tegen de verdachte te kunnen opbouwen. Het was daarvoor nodig dat [medeverdachte 5] als betrokkene bij de bedreiging van [slachtoffer 4] in diens woning werd aangemerkt. De getuige is herhaaldelijk geconfronteerd met de overtuiging van opsporingsambtenaren. Ook het motief achter de afpersing — kort gezegd onenigheid tussen de verdachte en [slachtoffer 4] over de aankoop door [slachtoffer 4] van het pand [adres] — is in elkaar gezet in de loop van de contacten met [getuige 3]. Hij had op dit punt geen eigen wetenschap en heeft informatie van derden aangereikt gekregen.

Het hof overweegt als volgt.