HR, 30-06-2009, nr. 07/12670

Het Gerechtshof te Amsterdam, zitting houdende te Arnhem, heeft verdachte bij arrest van 8 mei 2007 voor 1: ‘Schennis van de eerbaarheid op een niet openbare plaats, terwijl een ander daarbij zijns ondanks tegenwoordig is, meermalen gepleegd’, en 2 en 3 telkens: ‘Feitelijke aanranding van de eerbaarheid’, veroordeeld tot het verrichten van een werkstraf van zestig uren, subsidiair dertig dagen hechtenis, waarvan twintig uren, subsidiair tien dagen hechtenis voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaren.

Tegen deze uitspraak is namens verdachte cassatieberoep ingesteld.

Namens verdachte heeft mr. N. van Schaik, advocaat te Utrecht, één middel van cassatie voorgesteld.

Het middel klaagt dat het 's Hofs verwerping van het verweer dat de Rechtbank Utrecht niet bevoegd zou zijn, getuigt van een onjuiste rechtopvatting.

In eerste aanleg is verdachte niet verschenen. Zijn raadsman wel, maar die verklaarde niet te zijn gemachtigd. De verdediging kan dus moeilijk worden tegengeworpen dat het beroep op de relatieve onbevoegdheid van de Rechtbank voor het eerst in hoger beroep werd gedaan. Het is overigens de vraag of het gegeven dat de regeling van de relatieve competentie in strafzaken geacht wordt van openbare orde te zijn, voor rechtsverwerking enige ruimte laat.1. Ik meen dat die vraag hier geen bespreking behoeft.

De tenlastelegging zoals die voorkwam in de inleidende dagvaarding hield als pleegplaats van de drie tenlastegelegde — gedurende een treinreis gepleegde — feiten telkens in: ‘in het treintraject van Almere naar Utrecht, althans in de/het arrondissement(en) Zwolle-Lelystad en/of Amsterdam en/of Utrecht’. Na wijziging in hoger beroep luidt de tenlastelegging op dit punt: ‘het treintraject van Almere naar Utrecht, althans in Nederland’. Bewezen is telkens verklaard: ‘in het treintraject van Almere naar Utrecht’.2.

Ter terechtzitting in hoger beroep verzocht de raadsman van de verdachte om het horen van een tweetal getuigen teneinde vast te stellen in welke op het treintraject Almere-Utrecht gelegen plaatsen de tenlastegelegde handelingen hebben plaatsgevonden. Na gehouden beraad deelde de voorzitter als beslissing van het Hof mede:

Het Hof heeft, kennelijk naar aanleiding van het ter terechtzitting gedane beroep op de onbevoegdheid van de Rechtbank, in het arrest het volgende overwogen:

De steller van het middel meent dat het Hof de bevoegdheid van de Rechtbank heeft gezocht in de in art. 2 lid 1 Sv als derde genoemde mogelijkheid: bevoegd is (ook) de rechtbank binnen welker rechtsgebied de verdachte zich bevindt. Hoewel het Hof niet met zoveel woorden zegt dat het de Rechtbank op die grond bevoegd acht, lijkt mij dat deze uitleg inderdaad juist te zijn. Andere mogelijkheden komen al helemaal niet in aanmerking.3.

Met de steller van het middel ben ik van oordeel dat het feit dat verdachte is aangehouden en is verhoord in Utrecht nog niet met zich brengt dat de Rechtbank Utrecht bevoegd is. Beslissend is hier de plaats waar verdachte zich bevindt ten tijde van het tijdstip waarop de vervolging wordt aangevangen.4. Ter zitting is door de raadsman gesteld dat op het station in Utrecht geen vervolgingshandeling is verricht en dat verdachte zich ten tijde van het uitbrengen van de dagvaarding (door de raadsman klaarblijkelijk aangemerkt als de aanvang van de vervolging) ‘gewoon thuis in zijn eigen woning, in Amsterdam’ bevond.

Het kennelijke oordeel van het Hof dat verdachte zich bij de aanvang van de vervolging in het arrondissement Utrecht bevond, is gezien het bovenstaande niet zonder meer begrijpelijk.

Dat zou niet tot cassatie behoeven te leiden als het oordeel van het Hof dat de Rechtbank te Utrecht bevoegd was om kennis te nemen van het feit, desalniettemin voor juist moet worden gehouden. Met het oog daarop merk ik het volgende op.

De vraag op de rechtbank relatief bevoegd is op grond van de pleegplaats van het feit, moet volgens de doctrine op grondslag van de tenlastelegging worden beantwoord. Niet de werkelijke plaats van begaan is daarbij bepalend, maar de plaats zoals die in de tenlastelegging staat vermeld. Als die plaats niet blijkt te kloppen, doet dat aan de bevoegdheid van de Rechtbank om van het tenlastegelegde feit kennis te nemen, niet af. De consequentie is wel dat de verdachte zal moeten worden vrijgesproken.5.

Redelijke uitleg van art. 2 lid 1 Sv brengt mijns inziens mee dat in gevallen als waarvan in casu sprake lijkt te zijn, gevallen waarin als één geheel te beschouwen handelingen die tezamen één feit opleveren, in verschillende arrondissementen hebben plaatsgevonden, de Rechtbank bevoegd is binnen welker arrondissement een deel van die handelingen hebben plaatsgevonden.6. Als bijvoorbeeld de ontuchtige handelingen waarvan in het onder 2 tenlastegelegde sprake is, begonnen in het arrondissement Amsterdam, maar, omdat de trein voortraasde, eerst eindigden in het arrondissement Utrecht, is de Rechtbank Utrecht bevoegd omdat het tenlastegelegde feit ten dele in het arrondissement Utrecht werd begaan.

Als nu het Hof de primair tenlastegelegde pleegplaats (‘in het treintraject van Almere naar Utrecht’) telkens aldus heeft uitgelegd dat in elk geval een deel van de verweten handelingen in het arrondissement Utrecht hebben plaatsgevonden, zou gezegd kunnen worden dat het oordeel van het Hof dat de Rechtbank bevoegd was, bij die uitleg van de tenlastelegging juist is. De vraag zou dan vervolgens zijn of de bewezenverklaring van alle drie de feiten bij die uitleg van de tenlastelegging naar de eis der wet met redenen is omkleed. Uit de gebezigde bewijsmiddelen lijkt niet te kunnen volgen dat de handelingen telkens (mede) in het arrondissement Utrecht zijn begaan.

De vraag is niet alleen of het Hof de tenlastelegging op de aangegeven wijze heeft uitgelegd, de vraag is ook en vooral of de relatieve bevoegdheid in dit geval geheel en al afhangt van de uitleg van de tenlastelegging (zodat de werkelijke pleegplaats voor de bevoegdheidsvraag niet van belang is). Het bijzondere van het onderhavige geval is dat de tenlastelegging de pleegplaats niet fixeert binnen een bepaald arrondissement. Het op het treintraject Almere-Utrecht gepleegde feit kan, maar behoeft niet in het arrondissement Utrecht te zijn begaan. In die zin is er geen wezenlijk verschil met een weinig gepreciseerde pleegplaats als ‘in Nederland’. Het vergt bij een dergelijke tenlastelegging een geforceerde uitleg van de tenlastelegging om de vraag naar de relatieve bevoegdheid uitsluitend op de grondslag van de tenlastelegging te beoordelen.

In HR 28 juni 1994, NJ 1994, 738 koos de Hoge Raad als ik het goed begrijp voor een andere benadering. Het ging om deze zaak om een moord die voor de Rechtbank Zwolle werd vervolgd. Het lichaam van het slachtoffer was in Zeewolde gevonden (dat in het arrondissement Zwolle lag), de daders hadden de dodingshandelingen (vergiftiging door toediening van een overdosis amfetamine en heroïne) in Huizen (dat buiten het arrondissement lag) gepleegd. Tenlastegelegd was dat het feit ‘in de gemeente Huizen, althans in Nederland’ was gepleegd. Het Hof sprak vrij van de primair tenlastegelegde pleegplaats (gemeente Huizen)7. en verklaarde bewezen dat het feit ‘in Nederland’ was begaan. De Hoge Raad oordeelde dat het Hof kennelijk ‘naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting’ tot het niet onbegrijpelijke oordeel was gekomen dat de dood van het slachtoffer in Zeewolde is ingetreden, zodat Zeewolde op grond van de leer van het gevolg mede als locus delicti kon gelden. Vervolgens overwoog de Hoge Raad:

Wat opvalt, is dat de Hoge Raad het antwoord op de bevoegdheidsvraag laat afhangen van de feitelijke vaststellingen van het Hof met betrekking tot de pleegplaats van het feit. De vraag naar de werkelijke pleegplaats komt dus niet pas bij de bewijsvraag aan de orde, maar reeds bij de bevoegdheidsvraag. Daarbij sluit aan dat kennelijk voldoende is dat het Hof op grond van het onderzoek ter terechtzitting heeft kunnen aannemen dat de dood in Zeewolde was ingetreden. De eis dat dit uit de bewijsmiddelen moet blijken, stelt de Hoge Raad niet.

In casu overweegt het Hof met zoveel woorden dat niet vastgesteld kan worden binnen welk arrondissement de handelingen precies hebben plaatsgevonden. Derhalve kan niet worden gezegd dat het Hof kennelijk en niet onbegrijpelijk heeft aangenomen dat de tenlastegelegde handelingen telkens althans voor een deel in het arrondissement Utrecht hebben plaatsgevonden. Nu die feitelijke vaststelling ontbreekt, kan niet gezegd worden dat het oordeel van het Hof dat de Rechtbank Utrecht bevoegd was, juist is.

Het middel slaagt derhalve.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak en tot zodanige op art. 440 Sv gegronde beslissing als de Hoge Raad gepast zal voorkomen.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG