HR, 10-03-2006, nr. R05/082HR

Op 18 augustus 2000 is tussen verzoeker tot cassatie, nader te noemen ‘de man’ en verweerster in cassatie, nader te noemen ‘de vrouw’ de echtscheiding uitgesproken. Op 27 oktober 2000 is de scheiding ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand.

Partijen hebben in maart 2001 in een echtscheidingsconvenant afspraken gemaakt over de gevolgen van hun scheiding. In het convenant is onder meer opgenomen dat partijen gezamenlijk belast blijven met het ouderlijk gezag over de toen nog minderjarige zoon van partijen, de zoon feitelijk bij de man zal verblijven en de vrouw niet zal bijdragen in de kosten van opvoeding en verzorging.

Op 22 juli 2003 heeft de man de rechtbank te 's‑Gravenhage verzocht om met ingang van 1 juni 2003 — en met wijziging van hetgeen was overeengekomen — de vrouw te veroordelen aan de man een bijdrage in de kosten van opvoeding en verzorging van € 250,- per maand te betalen (dan wel een bijdrage vast te stellen op een bedrag en met een ingangsdatum als de rechtbank juist acht).

De vrouw heeft tegen dit verzoek gemotiveerd verweer gevoerd. De rechtbank heeft bij beschikking een kinderalimentatiebijdrage vastgesteld van € 129,- per maand, welke met ingang van 22 juli 2003 (de datum waarop het verzoekschrift bij de rechtbank is ingediend) diende te worden voldaan.

De vrouw is van deze beschikking in hoger beroep gekomen en heeft verzocht de beschikking van de rechtbank te vernietigen. Primair verzocht zij de man niet ontvankelijk te verklaren, subsidiair verzocht zij het verzoek van de man alsnog af te wijzen. De vrouw heeft een aantal grieven geformuleerd met betrekking tot de door de man gestelde wijziging van omstandigheden, de kosten in het levensonderhoud van de zoon en haar draagkracht. De vrouw heeft gesteld dat op grond van alle omstandigheden in onderlinge samenhang beschouwd de kinderalimentatiebijdrage ten laste van de vrouw op nul dient te worden vastgesteld.

De man en de zoon hebben verweer gevoerd en voor het overige het door de man ingediende verzoek uitgebreid in die zin dat de vrouw tevens de vastgestelde bijdrage verschuldigd zal zijn zolang de zoon schoolgaand of studerend is en de leeftijd van 21 jaar nog niet heeft bereikt. Een zelfde verzoek heeft de zoon gedaan voor de periode vanaf zijn 21-ste levensjaar tot zijn 27-ste levensjaar voor het geval hij nog schoolgaand is of nog studeert en niet zelfstandig in zijn levensonderhoud kan voorzien.

Het hof heeft bij beschikking van 16 maart 2005 voorop gesteld dat uit de stukken en de mondelinge behandeling ter zitting is gebleken (althans is van oordeel dat onweersproken is gesteld) dat de man inmiddels is hertrouwd met een partner die niet in haar eigen levensonderhoud kan voorzien. Dit levert volgens het hof een rechtens relevante wijziging van omstandigheden op, zodat de vader door de rechtbank terecht ontvankelijk is verklaard.

Ter beoordeling van de grief van de vrouw met betrekking tot de onderhoudsplicht jegens haar zoon is het hof gebleken dat er ten behoeve van — het betalen van — de kosten van verzorging en opvoeding een bankrekening in Luxemburg bestond. De man heeft ter terechtzitting onweersproken gesteld dat het saldo op deze rekening is opgegaan aan de kosten van verzorging en opvoeding alsmede aan enkele andere bestedingen. Het hof heeft deze stelling niet onaannemelijk geacht. Het hof heeft vervolgens overwogen dat het redelijk is om met ingang van 22 juli 2003 de wettelijke onderhoudsverplichting voor beide ouders te laten gelden.

Tijdens de zitting is tevens gebleken dat de zoon met ingang van 1 september 2004 een bruto loon ontvangt van € 700,- per maand inclusief feestdagentoeslag. De zoon is thuiswonend. Er zijn voor het overige geen bijzondere kosten gesteld. Het hof heeft op grond hiervan geoordeeld dat het netto inkomen van de zoon — mede gelet op de fiscale aspecten, waaronder diverse heffingskortingen — dekkend is voor zijn behoefte. Met ingang van 1 september 2004 heeft hij in redelijkheid geen behoefte aan een door de vrouw te betalen aanvullende bijdrage.

De beslissing van het hof is als gevolg hiervan alleen nog relevant voor de periode van 22 juli 2003 tot 1 september 2004.

Bij de bepaling van de draagkracht van de vrouw is het hof uitgegaan van inkomen uit schoonmaakwerk bij een school en een zwembad van in totaal € 13.137,- bruto per jaar.Tot de lasten van de vrouw behoort een kale huurlast van € 273,- per maand. Van dat huurbedrag houdt het hof met de helft, te weten € 137,- per maand. De huidige partner van de vrouw ontvangt een WAO-uitkering, waardoor hij — volgens het hof — wordt geacht in zijn eigen onderhoud te kunnen voorzien. Verder heeft het hof de bijstandsnorm voor een alleenstaande gehanteerd en een draagkrachtpercentage van 60.

De boedelverdeling na de echtscheiding van partijen heeft geresulteerd in een betaling uit overdeling aan de vrouw van fl. 150.000,- (€ 68.067,03) door de man. De vrouw heeft ter zitting verklaard dat het geld volledig is besteed aan herinrichting, kleding en een auto. Het hof heeft geen rekening gehouden met — inkomsten uit — dit bedrag bij de bepaling van de draagkracht van de vrouw.

Het hof heeft ten slotte geoordeeld dat, indien tevens rekening wordt gehouden met de overige onweersproken lasten2., zoals deze zijn vermeld bij de vaststaande feiten, uit de berekening volgt dat de vrouw in de periode van 22 juli 2003 tot 24 augustus 2004 onvoldoende financiële draagkracht heeft om alimentatie te betalen. De bestreden uitspraak van de rechtbank voldoet volgens het hof niet aan de wettelijke maatstaven; hij heeft deze vernietigd. Het verzoek om een kinderalimentatiebijdrage te bepalen ten laste van de vrouw wordt alsnog afgewezen.

De man en de zoon hebben tijdig3. en regelmatig cassatieberoep ingesteld. De vrouw heeft doen concluderen tot niet-ontvankelijkverklaring dan wel tot verwerping van het cassatieberoep.

De vrouw heeft in haar verweerschrift in cassatie betoogd dat de man niet ontvankelijk dient te worden verklaard in zijn cassatieverzoek. De gronden die hiervoor worden aangevoerd betreffen — feitelijke — klachten tegen het oordeel van het hof in hoger beroep. Deze gronden kunnen geen niet-ontvankelijkheid opleveren. De man en de zoon zijn ontvankelijk in hun cassatieberoep.

Het cassatiemiddel bestaat twee onderdelen, die beide zien op de door het hof gehanteerde uitgangspunten voor de berekening van de draagkracht van de vrouw.

Het eerste onderdeel klaagt erover dat het hof bij de berekening van de draagkracht rekening zou hebben gehouden met de volledige huurlast van de vrouw in plaats van de helft. Voor het overige wordt geklaagd over een zogenaamde misslag van het hof, omdat bij de berekening van de draagkracht van de vrouw dezelfde uitgangspunten zouden zijn gehanteerd als door de rechtbank in eerste aanleg zijn gehanteerd en de rechtbank heeft geoordeeld dat de vrouw voldoende financiële ruimte heeft om een bijdrage aan haar zoon te betalen van € 129,- per maand.

Dit onderdeel faalt m.i. bij gebrek aan feitelijke grondslag. Uit rechtsoverweging 7 van de bestreden beschikking blijkt dat het hof bij de bepaling van de draagkracht rekening heeft gehouden met de helft van de kale huurlast van de vrouw, te weten € 137,- per maand. Ook de — algemene — klacht over de misslag van het hof faalt bij gebrek aan feitelijke grondslag. De rechtbank heeft onder meer geen rekening gehouden met zogenaamde ‘overige lasten’ die de vrouw heeft aangevoerd. Daarmee heeft het hof in de berekening wel rekening is gehouden (zie hierover onderdeel 1.13 van deze conclusie). Daar ligt m.i. de verklaring dat de draagkrachtberekening van het hof laag uitkomt.

Het tweede onderdeel van het cassatiemiddel klaagt erover dat het hof heeft overwogen dat de vrouw ten aanzien van de overbedelingsuitkering (na de echtscheiding van de man en de vrouw) stellingen heeft geponeerd die volgens het hof niet weersproken zouden zijn hetgeen wel degelijk het geval is geweest. In de feitelijke instanties is namens de man betoogd dat de overbedelingsuitkering gedeeltelijk aan de vrouw is overgemaakt en gedeeltelijk aan een notaris. Om die reden zou het niet juist zijn dat het hof heeft aangenomen dat — de vrouw onweersproken heeft gesteld dat — het geldbedrag is opgegaan aan herinrichtingskosten, kleding en een auto. Een gedeelte van dit bedrag is nog altijd onder de notaris. Hierdoor is de beschikking in hoger beroep onbegrijpelijk gemotiveerd.

Ik citeer rechtsoverweging 8 van de bestreden beschikking van het hof:

Uit het proces-verbaal van de zitting van het hof van 5 januari 2005 blijkt het volgende:

Aan deze stelling van Mr. Van Dullemen is het hof voorbij gegaan. Het is de vraag of dit een zogenaamde essentiële stelling betreft. Het is vaste jurisprudentie dat de rechter niet op alle door de procespartijen ter ondersteuning van hun standpunt aangevoerde stellingen en argumenten hoeft in te gaan. Met name hoeft hij niet in te gaan op een min of meer terloops geponeerde stelling of een stelling die in het geheel niet is uitgewerkt, ofschoon een uitwerking ervan op de weg van de betrokken partij had gelegen. In hoeverre een partij hiertoe verplicht is hangt af van de omstandigheden van het geval, dat wil zeggen, van hetgeen partijen over en weer hebben gesteld en van hetgeen ten processe vaststaat, en — uiteraard — van het belang van de stelling of het argument voor de uitkomst van de procedure4..

De betrokken stelling van de man en de zoon wordt voor het eerst naar voren gebracht in onderdeel 13 van het verweerschrift in appel. De vrouw wordt — zo is daar te lezen- redelijkerwijs geacht inkomen rente uit vermogen te genieten omdat zij een bedrag van fl.150.000,- ofwel € 68.067,- ten gevolge van de boedelverdeling van partijen heeft verkregen (onder verwijzing naar artikel II lid 8 van het echtscheidingsconvenant).

Op 5 januari 2005 heeft een mondelinge behandeling van het verzoekschrift in appel plaatsgevonden waarvan proces-verbaal is opgemaakt. Het proces-verbaal vermeldt:

Dan volgen er verschillende andere citaten, waarna het proces-verbaal ten slotte melding maakt van de reeds geciteerde stelling van mr. Van Dullemen.

De stelling van mr. Van Dullemen tijdens de zitting van het hof van 5 januari 2005 is niet zeer uitgewerkt, maar is m.i. mede in het licht van het hierboven weergegeven partijdebat wel essentieel. Dat maakt het oordeel van het hof dat de vrouw onweersproken heeft gesteld dat ‘het geld op is gegaan’ onbegrijpelijk. Het betrokken inkomensbestanddeel voor de alimentatieberekening, de te ontvangen rente uit € 11.000,-, is weliswaar beperkt van omvang, maar ook niet verwaarloosbaar. Het hof heeft in de bestreden beschikking geoordeeld dat uit de berekening volgt dat de draagkracht van de vrouw — in de relevante periode — geen kinderalimentatie toelaat. Het hof heeft enige — ook niet al te omvangrijke — lasten in aanmerking genomen die de rechtbank buiten beschouwing had gelaten. Het had daarbij m.i. ook aandacht moeten besteden aan de al dan niet juistheid van de stelling van de man en de zoon dat de vrouw enige inkomsten uit bij de notaris gedeponeerde gelden had dan wel zou kunnen hebben.

Het middel voert verder aan dat de vrouw het aan haar overgemaakte deel van de overbedelingsuitkering niet in haar geheel had mogen ‘opmaken’, maar dat had moeten beleggen om op deze wijze inkomsten te genereren. Deze klacht gaat niet op. Het hof is er terecht vanuit gegaan dat de vrouw onder de gegeven omstandigheden de vrijheid had om de betrokken gelden te besteden. Immers, partijen waren in het echtscheidingsconvenant overeengekomen dat de vrouw geen kinderalimentatiebijdrage behoefde te betalen. Het hof heeft tevens in aanmerking genomen dat partijen ten behoeve van het betalen van de kosten van verzorging en opvoeding een speciale bankrekening in Luxemburg aanhielden, welke ter beschikking stond van de man. Dit oordeel is niet onbegrijpelijk.

De conclusie strekt tot vernietiging en verwijzing.

De procureur-generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G