HR, 24-12-2004, nr. R04/009HR

Op 30 juli 2003 heeft thans verzoekster tot cassatie, hierna: [verzoekster], aan de rechtbank te Rotterdam verzocht de toepassing van de schuldsaneringsregeling uit te spreken. De rechtbank heeft dit verzoek op 5 november 2003 afgewezen.

De afwijzing geschiedde op grond van artikel 288, lid 2, aanhef en onder b, F. De rechtbank overwoog, kort samengevat, dat [verzoekster] een totale schuldenlast van € 35.088,07 had, waarvan de grootste schuld betrof een vordering van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Rotterdam (hierna: de Sociale Dienst) van € 24.954,62. De rechtbank is van oordeel dat [verzoekster] ten aanzien van het ontstaan of het onbetaald laten van deze schuld niet te goeder trouw is geweest.

[Verzoekster] heeft hoger beroep ingesteld bij het hof te 's-Gravenhage. Daarin heeft zij verduidelijkt dat haar schuld is ontstaan, omdat haar toenmalige echtgenoot loon uit arbeid genoot en zij beiden gelijktijdig een uitkering van de Sociale Dienst ontvingen. [verzoekster] is vanwege haar eigen verantwoordelijkheid om opgave te doen van de inkomsten van haar toenmalige echtgenoot in 2002 veroordeeld tot het uitvoeren van een taakstraf van 160 uur.

In haar beroepschrift heeft zij een aantal omstandigheden tegen afwijzing van haar verzoek tot toepassing van de schuldsaneringsregeling aangevoerd, te weten dat:

Bij beschikking van 15 januari 2004 heeft het hof het vonnis van de rechtbank bekrachtigd. Het hof deelde het oordeel van de rechtbank dat het verzoek moest worden afgewezen, omdat [verzoekster] ten aanzien van het ontstaan van de schuld aan de Sociale Dienst niet te goeder trouw is geweest. Deze was immers ontstaan doordat [verzoekster] de inkomsten uit arbeid die haar toenmalige echtgenoot genereerde, bewust heeft verzwegen tegenover de Sociale Dienst, terwijl zij en haar toenmalig echtgenoot een bijstandsuitkering genoten. Voorts heeft het hof overwogen dat van feiten en omstandigheden welke desondanks de toelating van [verzoekster] tot de schuldsaneringsregeling zouden kunnen rechtvaardigen niet is gebleken en dat hetgeen [verzoekster] dienaangaande heeft aangevoerd onvoldoende is (r.o. 4).

[Verzoekster] heeft tijdig1. beroep in cassatie ingesteld onder aanvoering van drie middelen van cassatie.

De eerste twee cassatiemiddelen zijn gericht tegen het oordeel van het hof dat het verzoek moet worden afgewezen omdat [verzoekster] ten aanzien van het ontstaan van de schuld van De Sociale Dienst niet te goeder trouw was. De klachten komen erop neer dat het hof heeft geoordeeld dat [verzoekster] bewust de inkomsten van haar toenmalige echtgenoot tegenover de Sociale Dienst heeft verzwegen, terwijl de kern van het beroep van [verzoekster] nu juist betrof dat [verzoekster] zich van haar eigen verantwoordelijkheid terzake niet bewust was (middel 1), en de door [verzoekster] overige aangevoerde omstandigheden tegen afwijzing van het verzoek (inhoudelijk) onbesproken heeft gelaten (middel 2).

Middel 1 wordt tevergeefs voorgesteld. Het hof overweegt in zijn bestreden beschikking van 15 januari 2004 onder meer het volgende: zij ([verzoekster], LT) heeft daarop (op het opgeven van inkomsten door haar toenmalige echtgenoot, LT) niet langer aangedrongen toen hij (de toenmalige echtgenoot, LT) antwoordde dat als de fraude zou uitkomen hij de verantwoordelijkheid op zich zou nemen. Uit deze zin blijkt dat [verzoekster] zich er indertijd van bewust moet zijn geweest dat haar handelwijze niet in de haak was. Hiervan uitgaande kon het hof mijns inziens oordelen dat [verzoekster] de inkomsten die haar toenmalige echtgenoot genoot bewust heeft verzwegen.

Middel 2 slaagt mijns inziens wel. Het gaat in artikel 288, lid 2, onder b F om een facultatieve grond voor afwijzing van de toepassing van schuldsaneringsregeling. Met deze facultatieve grond heeft de wetgever een aanzienlijke beoordelingsvrijheid aan de rechter in de feitelijke instanties willen laten. Artikel 288, lid 2, onder b F verwijst naar een gedragsmaatstaf, waarbij de wetgever ervan is uitgegaan dat de rechter in een concreet geval met alle omstandigheden rekening kan houden. Doel van het opnemen van een gedragsnorm in de wet is niet om de immoraliteit van een debiteur af te straffen, maar om te voorkomen dat de schuldsaneringsregeling wordt misbruikt. Omstandigheden die een rol kunnen spelen bij het afsnijden van de toepassing van de schuldsaneringsregeling zijn: de aard en de omvang van de vorderingen, het tijdstip waarop de schulden zijn ontstaan, de mate waarin de schuldenaar er een verwijt van gemaakt kan worden dat de schulden zijn ontstaan of onbetaald zijn gelaten, het gedrag van de schuldenaar, bij voorbeeld zijn inspanningen om zijn schulden te voldoen of acties zijnerzijds om verhaal door schuldeisers juist te frustreren2.. In de parlementaire geschiedenis is over uitkeringsfraude ook nog het volgende te lezen: "Ook kan gedacht worden aan situaties waarin een problematische schuldsituatie verband houdt met eerder gepleegde frauduleuze handelingen. Als voorbeeld daarvan kan worden genoemd dat iemand in de financiele problemen geraakt als gevolg van terugvorderingsacties terzake van door zijn toedoen ten onrechte genoten bijstand, huursubsidie of studiefinanciering. In deze en vergelijkbare gevallen kan een afwijzing door de rechter van het verzoek van de schuldenaar tot de toepassing van de schuldsaneringsregeling voor de hand liggen". [Verzoekster] voert in haar cassatiemiddel, evenals zij al eerder in hoger beroep heeft gedaan, in het bijzonder aan dat zij haar inkomsten van 2001 wel netjes aan de Sociale Dienst heeft opgegeven en ook met de Sociale Dienst een betalingsregeling heeft getroffen voor de ten onrechte genoten uitkering3.. Aan deze terugvorderingsregeling heeft zij -zo stelt zij- tot dusverre elke maand voldaan. Uit deze door [verzoekster] genoemde omstandigheden zou kunnen blijken dat zij inmiddels verantwoordelijkheid jegens haar schuldeisers aan de dag legt. Op grond hiervan zou men vervolgens kunnen oordelen dat van [verzoekster] inmiddels niet meer kan worden gezegd dat zij niet te goeder trouw is en dat het gevaar dat zij de schuldsaneringsregeling zal gaan misbruiken gering is geworden4.. Deze stellingen van [verzoekster] hebben een essentieel karakter. Als de stellingen zouden opgaan, zou het gevolg kunnen zijn dat het hof alle redelijkheid in aanmerking nemend een andere beslissing dient te nemen. Alhoewel het hof in deze aangelegenheid over een aanzienlijke vrije beoordelingsmarge beschikt, meen ik dat het hof met zoveel woorden had moeten uitleggen waarom de hierboven aangegeven essentiële stellingen in zijn ogen niet omgaan dan wel van een te gering gewicht zijn om [verzoekster] tot de schuldsaneringsregeling te kunnen toelaten. Zo'n uitleg heb ik in de bestreden beschikking niet aangetroffen. Om deze reden meen ik dat het hof zijn beschikking onvoldoende heeft gemotiveerd en de bestreden beschikking niet in stand kan blijven.

Met middel 3 betoogt [verzoekster] nog dat het hof impliciet heeft geoordeeld dat [verzoekster] haar toenmalige echtgenoot wegens uitkeringsfraude had dienen aan te geven en aldus heeft miskend dat [verzoekster] terzake een verschoningsrecht had.

Het derde middel mist feitelijke grondslag. Het oordeel dat [verzoekster] de inkomsten van haar echtgenoot bewust heeft verzwegen, impliceert dat [verzoekster] had kunnen (en moeten) voorkomen dat er van uitkeringsfraude sprake was, door zelf opgave te doen van de door haar echtgenoot genoten inkomsten uit arbeid.

Conclusie

De conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden beschikking en verwijzing van de zaak naar een ander gerechtshof.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G