HR, 07-02-2014, nr. 13/01738

In rov. 4.2 heeft het Hof een vrij uitvoerig overzicht gegeven van het procesverloop in prima. Dat kan kort als volgt worden samengevat.

Op 16 februari 2004 heeft [eiser] Interpolis gedagvaard voor de Rechtbank Breda. Hij heeft – voor zover thans nog van belang – gevorderd vergoeding van alle als gevolg van de brand geleden en nog te lijden schade, op te maken bij staat. Interpolis heeft de vordering bestreden; zij heeft in reconventie – kort gezegd – een verklaring voor recht gevorderd niet tot enige uitkering te zijn gehouden.

In haar tussenvonnis van 15 december 2004 heeft de Rechtbank geoordeeld dat veel omstandigheden, in onderlinge samenhang bezien, wijzen op betrokkenheid van [eiser] bij de brand (te weten geen verklaarbare technische oorzaak anders dan brandstichting, het gebruik van een brandversneller, het ontstaan van de brand kort na [eiser] vertrek en het op slot zijn van de voordeur zonder aanwijzing van braak). De Rechtbank heeft Interpolis te bewijzen opgedragen dat [eiser] de brand heeft gesticht, althans daarbij betrokken is geweest.

Tijdens de getuigenverhoren kwam naar voren dat medewerkers van Interbrew over de sleutel van het pand beschikten. Op verzoek van Interpolis geïnitieerd onderzoek uitgevoerd door Biesboer wijst uit dat deze medewerkers de sleutel niet hebben gebruikt om toegang te krijgen tot het pand.

In haar eindvonnis van 5 april 2006 acht de Rechtbank Interpolis niet geslaagd in het haar opgedragen bewijs. De vordering in conventie werd dan ook toe- en die in reconventie afgewezen.

Interpolis heeft hoger beroep ingesteld.

In zijn arrest van 15 januari 2008 heeft het Hof Interpolis te bewijzen opgedragen “dat geen van de andere genoemde sleutels de brand heeft gesticht”. Het Hof tekent aan dat sprake is geweest van opzettelijke brandstichting en dat een aantal omstandigheden wijst op betrokkenheid van [eiser]; maar ook anderen hadden de beschikking over een sleutel en kunnen dus bij de brand betrokken zijn geweest. Er zijn geen “zodanig sterke aanwijzingen dat nu al zou kunnen worden aangenomen dat sprake is van merkelijke schuld bij [eiser]” (rov. 4.4.3).

Het Hof sluit uit dat de reservesleutel is gebruikt. Daarom moet de brand zijn gesticht door [eiser] of één van de andere sleutelhouders (rov. 4.5.3). Als Interpolis in het haar opgedragen bewijs slaagt, betekent dat nog niet “automatisch” dat merkelijke schuld van [eiser] is bewezen; of dat zo is, hangt af van alle omstandigheden, waaronder zijn financiële situatie (rov. 4.5).

[eiser] wordt te bewijzen opgedragen dat hij ten tijde van de brand geen financiële problemen meer had (rov. 4.7.3).

In het eindarrest van 18 december 2012 doet het Hof verslag van de gehoorde getuigen (aan de zijde van Interpolis twintig en aan de zijde van [eiser] zes); vervolgens nog eens drie (in totaal dus negentwintig).

Het Hof memoreert dat moet worden uitgegaan van opzettelijke brandstichting in het pand. Voorts roept het in herinnering dat een aantal omstandigheden wijst op betrokkenheid van [eiser]. De brand moet zijn gesticht door [eiser] of één van de andere sleutelhouders. Het Hof stelt op grond van de in prima afgelegde verklaringen vast dat de sleutels van de betrokken personen niet vóór de brandstichting zijn gebruikt, terwijl deze personen hebben verklaard de brand niet te hebben gesticht (rov. 12.2).

Het Hof wijst erop dat een aantal met name genoemde getuigen (medewerkers van Interbrew) heeft verklaard geen brand in het café te hebben gesticht en de sleutel evenmin te hebben gekopieerd of uitgeleend. Volgens het Hof zijn alle medewerkers van Interbrew die destijds toegang hadden tot de sleutel van het pand als getuige “genoegzaam gehoord” en kan “in voldoende mate worden uitgesloten dat zij de brand hebben gesticht”. [eiser] stelling dat “wel 200 à 300 mensen toegang zouden hebben” tot de sleutel acht het Hof onvoldoende onderbouwd (rov. 12.3).

[eiser] zwager, zekere [betrokkene 3], heeft zich in een rogatoire commissie beroepen op zijn zwijgrecht, maar heeft eerder verklaard vóór zijn vertrek “niets [gedaan te hebben] wat brandgevaarlijk is” (ro. 12.4).

Op grond van al het voorafgaande acht het Hof redelijkerwijs uit te sluiten dat anderen dan [eiser] bij de brandstichting betrokken zijn geweest (rov. 12.5).

Met betrekking tot [eiser] financiële situatie heeft [eiser] zes getuigen, hemzelf inbegrepen, en Interpolis drie getuigen doen horen. Op basis van de – gedeeltelijk door het Hof geciteerde – verklaringen acht het Hof [eiser] niet geslaagd te ontzenuwen dat hij financiële problemen had (rov. 12.6).

In rov. 12.7 recapituleert het Hof zijn bevindingen. Het rondt af met het oordeel dat sprake is van merkelijke schuld. Het heeft het bestreden eindvonnis vernietigd en [eiser] vordering afgewezen.

[eiser] heeft tijdig beroep in cassatie ingesteld tegen het eindarrest. Achmea heeft het beroep bestreden en heeft voorwaardelijk incidenteel beroep ingesteld dat [eiser] op zijn beurt heeft bestreden. Partijen hebben hun stellingen schriftelijk toegelicht, waarna nog is gere- en gedupliceerd.

Onderdeel 1.1.1-1.1.3 verwijt het Hof – kort gezegd – de bewijsopdracht te hebben “verlicht” ten gunste van Interpolis.

De klacht ontbeert feitelijke grondslag. Immers heeft het Hof geoordeeld dat redelijkerwijs valt uit te sluiten dat een andere sleutelhouder dan [eiser] bij de brand betrokken is geweest; zie hiervoor onder 3.8.5. Mede ook omdat [eiser] een motief had, heeft het Hof vervolgens aangenomen dat hij de brand heeft gesticht; zie onder 3.8.6 en 3.8.7. Het Hof formuleert het wat anders en wat minder direct (confronterend), maar er is geen redelijke twijfel mogelijk dat zijn oordeel moet worden verstaan zoals zojuist vermeld; zie met name de recapitulatie in rov. 12.7. Het onderdeel noopt ertoe om uit te schrijven wat het Hof beleefder formuleert.

Ware dat al anders dan ziet het onderdeel eraan voorbij dat het Hof de vrijheid had om af te wijken van zijn eerdere bewijsopdracht, zoals met juistheid wordt betoogd door mrs. Teuben en Jansen (s.t. onder 5.5).2.Ook onderdeel 1.2 loopt hierop stuk.

Onderdeel 1.3 berust op een verkeerde lezing van het bestreden arrest. Anders dan de ponens lijkt te denken, heeft het Hof zijn oordeel dat [eiser] de brand heeft gesticht, gebaseerd op een aantal samenhangende feiten en omstandigheden en dus niet alleen op de verklaring van “de overige sleutelhouders”; zie rov. 12.7 van het eindarrest. Daarmee wordt tevens verklaard dat en waarom de anderen dat niet hebben gedaan.

Onderdeel 1.4 vertolkt een voortbouwende klacht. Deze wordt meegetrokken in de val van haar voorgangers.

Onderdeel 1.5 komt op tegen ’s Hofs waardering van de getuigenverklaringen. Onderdeel 1.5.1 is in essentie een herhaling van zetten van onderdeel 1.3. Het faalt op dezelfde grond.

Voor zover het onderdeel nog aanvoert dat niemand zich zelf van misdrijven beschuldigt nog het volgende. Vooreerst: op de stelling valt wel wat af te dingen. Te denken valt aan bekennende verdachten of aan personen die zich zelf aangeven. Hoe dat ook zij: in ons wettelijk stelsel kan hij die – voor zover thans van belang – zich zelf door beantwoording van een vraag zou blootstellen aan het gevaar van een strafrechtelijke veroordeling zich beroepen op een verschoningsrecht (art. 165 lid 3 Rv.).3.Wanneer de getuige ervoor kiest om zich niet te beroepen op een verschoningsrecht zal hij de vragen naar waarheid moeten beantwoorden.4.

Het is m.i. op zich niet onjuist dat enige voorzichtigheid geboden kán zijn bij de waardering van getuigenverklaringen van personen die ontkennen bij een misdrijf te zijn betrokken, maar [eiser] zet te hoog in. Hij gaat er te gemakkelijk vanuit dat één of meer van de andere “sleutelhouders” de brand hebben gesticht. De vraag of er voldoende reden bestaat om dat van één of meer betrokkenen aan te nemen, is volledig voorbehouden aan de feitenrechter. Het Hof heeft de getuigen gehoord en gezien. Het heeft zich dus een oordeel kunnen vormen over hun geloofwaardigheid. In cassatie kan over ’s Hofs waardering niet met vrucht worden geklaagd.5.

Ten overvloede wijs ik er nog op dat het Hof er in ander verband op heeft gewezen dat de verklaring van [eiser] niet op waarheid berust; zie rov. 12.6 laatste alinea van het eindarrest. Opmerking verdient voorts nog dat [eiser] als getuige gehoord in prima heeft verklaard dat hij zich niet kan voorstellen dat iemand (bedoeld is klaarblijkelijk: een ander) een reden zou hebben voor brandstichting.6.

In haar s.t. onder 2.6 wijst mr. Kousedghi nog op een arrest van Uw Raad waaruit volgt dat een getuige die zich beroept op een verschoningsrecht zal moeten toelichten waarom daarop beroep wordt gedaan.7.Nog daargelaten dat de door Uw Raad in dat arrest geformuleerde regel een slag om de arm houdt, speelt deze kwestie in casu niet omdat, als ik het goed zie, met uitzondering van [eiser] zwager [betrokkene 3], geen van de getuigen beroep heeft gedaan op zijn verschoningsrecht. Het Hof heeft omtrent [betrokkene 3] opgemerkt dat [eiser] heeft verklaard geen reden te hebben om te veronderstellen dat zijn zwager bij de brand betrokken is geweest (rov. 12.4 in fine van het eindarrest).

Dit neemt niet weg dat mr. Kousedghi op een delicaat punt wijst. Het kan in voorkomende gevallen schipperen zijn tussen het té gemakkelijk afzien van het horen van een getuige op de enkele grond dat deze beroep doet op een verschoningsrecht en voorkomen dat hij de facto zich zelf beschuldigt. Om de onder 5.8.1 genoemde reden behoef ik daar thans niet nader op in te gaan.

De onderdelen 1.5.2 en 1.5.3 vallen goeddeels in herhalingen en behoeven dus geen afzonderlijke bespreking.

Onderdeel 1.6 bouwt voort op de hiervoor besproken klachten. Het werpt nog enkele door [eiser] betrokken stellingen, uitgeschreven in onderdeel 1.6.1, in de strijd. Het Hof zou daarop niet voldoende hebben gerespondeerd.

De stelling over zelf-beschuldiging mocht ik reeds behandelen. Resteert dat de getuigen geen alibi hebben gegeven.8.

De klacht voldoet niet aan de daaraan te stellen eisen. Het Hof bespreekt in rov. 12.3 van het eindarrest een aantal verklaringen van personen die ofwel een alibi hadden dan wel geen (kopie van de) sleutel. Een groot aantal heeft verklaard nooit in Beek te zijn geweest. Bij deze stand van zaken had [eiser] veel nauwkeuriger en per getuige moeten aangeven dat en waarom op hun verklaringen niet kon worden afgegaan. Het Hof behoefde niet te responderen op vage stellingen. Hoe dat ook zij: de waardering van de getuigenverklaringen was voorbehouden aan het Hof als feitenrechter.

Te allen overvloede stip ik nog aan dat de raadsman van [eiser] het kennelijk niet nodig heeft gevonden om aan (iedere) getuigen te vragen of hij een alibi had.9.Daarom kan [eiser] er later niet met vrucht over klagen dat hierover niets is komen vast te staan, nog daargelaten dat men zich heel goed zou kunnen voorstellen dat veel getuigen jaren na dato (het Hof heeft de getuigen in 2008 gehoord) niet meer weten waar zij op de dag van de brand waren.

Verder zij nog gememoreerd dat [eiser] zelf heeft verklaard dat hij zich niet kan voorstellen dat een ander een reden voor brandstichting in zijn café had, een opvatting die het Hof klaarblijkelijk heeft onderschreven; zie hiervoor onder 5.7.3.

Onderdeel 1.7 verwijt het Hof eraan voorbij te zien dat de meeste getuigen slechts hebben verklaard geen brand in het café te hebben gesticht. Het wijst erop dat de brand in de woning is ontstaan.

Deze klacht mislukt op een aantal, gedeeltelijk samenhangende, gronden:

a. het Hof heeft, in cassatie niet bestreden, vastgesteld dat het om één pand ging; zie hiervoor onder 2.2;10.

b. als al juist zou zijn dat aparte sleutels bestonden voor café en woning, zoals het onderdeel wellicht bedoelt te zeggen, ziet [eiser] over het hoofd dat het Hof niets heeft vastgesteld over derden-“sleutelhouders” van de woning; noch ook maakt het melding van stellingen van [eiser] hieromtrent. Het onderdeel doet op dergelijke stellingen ook geen beroep. Het onderdeel behelst geen klacht over op dit punt relevante stellingen die het Hof over het hoofd zou hebben gezien;

c. de hier besproken stelling vergt een onderzoek van feitelijke aard. Zij had daarom eerder moeten worden betrokken. Nu geen beroep wordt gedaan op een dergelijke stelling in feitelijke aanleg voldoet het onderdeel niet aan de eisen van art. 407 lid 2 Rv.;

d. [eiser] is zelf het debat aangegaan over de andere sleutelhouders.11.

Onderdeel 1.8 ventileert een voortbouwende klacht die reeds daarom tot mislukken is gedoemd. Met mrs. Teuben en Jansen (s.t. onder 5.17) acht ik de klacht bovendien niet goed begrijpelijk. Immers valt zonder nadere toelichting niet in te zien waarom het slagen van één of meer van de voorafgaande klachten enige relevantie zou hebben voor ’s Hofs oordeel over – kort gezegd – [eiser] motief.

Uit het voorafgaande vloeit voort dat de voorwaarde waaronder het incidentele beroep is ingesteld niet is vervuld.12.Ik ga daarop dan ook niet in.

De klachten raken geen kwesties die van belang (zouden kunnen) zijn voor rechtseenheid of rechtsontwikkeling. Daarom kan het beroep worden afgehandeld op de voet van art. 81 lid 1 RO.

CONCLUSIE

Deze conclusie strekt tot verwerping van het principale cassatieberoep met toepassing van art. 81 lid 1 RO.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal