3.4.3 Overeenkomst en verschil

Blijkens de Gemeenschappelijke Memorie van Toelichting komen dwangsom en lijfsdwang in wezen overeen. Met lijfsdwang wordt immers - evenals met de dwangsom - beoogd het gedrag van de veroordeelde zodanig te beïnvloeden, dat de kans dat deze de hoofdveroordeling naleeft, optimaal is. Primair doel van de lijfsdwang is, net als van de dwangsom, om gedrag in strijd met de hoofdveroordeling te voorkomen. Ook de lijfsdwangveroordeling is er voorts specifiek op gericht om in het individuele geval zo nodig gehoorzaamheid aan de hoofdveroordeling te bewerkstelligen. Net zo min als de dwangsomveroordeling kan de lijfsdwangveroordeling los worden gezien van de hoofdveroordeling waaraan zij is verbonden; de executiemiddelen hebben een accessoir karakter gemeen.

In de wijze waarop de beide indirecte executiemiddelen de gehoorzaamheid aan de hoofdveroordeling beogen te stimuleren, bestaat wel een belangrijk verschil. Executie van lijfsdwang vindt namelijk niet steeds plaats als reactie op de gedraging van de veroordeelde achteraf, maar gaat in veel gevallen aan die gedraging vooraf. Dit is steeds het geval wanneer de hoofdveroordeling tot een doen of geven veroordeelt, zonder dat daaraan een tijdstip of termijn is verbonden. Weliswaar moet aan de zijde van de debiteur een begin van niet-naleving hebben plaatsgehad,1 maar de lijfsdwang wordt vervolgens ten uitvoer gelegd totdat de debiteur presteert: de debiteur kan vanaf die dag worden gegijzeld totdat hij aan de hoofdveroordeling voldoet.2 Aldus ondervindt hij onmiddellijk - en letterlijk - aan den lijve de nadelen die zijn verbonden aan zijn keuze om de veroordeling niet na te leven.

Niet in alle gevallen wordt lijfsdwang ten uitvoer gelegd totdat de veroordeelde presteert. Ziet de lijfsdwangveroordeling op een verbod, of moet een geven of doen op of voor een bepaald tijdstip plaatshebben, dan zijn de werking van lijfsdwang en dwangsom vergelijkbaar. De executie van de lijfsdwangveroordeling vormt in die gevallen, net als in geval van de dwangsom, noodzakelijkerwijs een reactie achteraf.3 In het hier bedoelde geval hebben executie van dwangsom en lijfsdwang dus op hetzelfde moment plaats. Beide veroordelingen stellen de veroordeelde iets onaangenaams in het vooruitzicht (financieel nadeel respectievelijk vrijheidsbeneming, al dan niet in eenheden per inbreuk of tijdsverloop); verwezenlijking daarvan heeft plaats bij het niet naleven van de hoofdveroordeling.4

Al naargelang de aard van de hoofdveroordeling geschiedt executie van lijfsdwang ofwel totdat gepresteerd wordt dan wel omdat niet gepresteerd werd. Ik benadruk het hier bedoelde onderscheid door in het eerste geval te spreken van de afdwingende werking van lijfsdwang: hier is van tastbare, feitelijke dwang sprake, die door middel van directe leedtoevoeging wordt geëffectueerd. In het tweede geval spreek ik - net als in geval van de dwangsom - van afschrikkende of preventieve werking. De vrijheidsbeneming wordt in dit geval slechts in het vooruitzicht gesteld.