HR, 07-10-2011, nr. 10/00376

Partijen zijn voormalige echtgenoten. Zij zijn gehuwd geweest onder huwelijkse voorwaarden die laatstelijk inhielden dat een gemeenschap van goederen gold, waarbij de aandelen in [A] B.V. buiten de gemeenschap vielen.

Een op 19 juni 2002 gedateerd handgeschreven geschrift, houdende afspraken, is door beide partijen ondertekend.

Een op 3 september 2002 gedateerd geschrift, getiteld echtscheidingsconvenant, is door beide partijen ondertekend.

Bij beschikking van 4 september 2002 is tussen partijen de echtscheiding uitgesproken. Deze beschikking is op 18 september 2002 ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand.

Bij inleidend verzoekschrift van 1 september 2003, ingediend bij het Gerecht in eerste aanleg van de Nederlandse Antillen, zittingsplaats Curaçao (hierna: het Gerecht), heeft [verweerster] gevorderd dat het Gerecht zal bepalen op welke wijze de gemeenschap van goederen moet worden verdeeld. Uit de producties bij het verzoekschrift blijkt welke vermogensbestanddelen volgens [verweerster] dienen te worden verdeeld en welke vermogensbestanddelen zij aan haar toegescheiden wenst te zien. [Eiser] heeft verweer gevoerd.

Bij vonnis van 24 mei 2004 heeft het Gerecht een comparitie van partijen voor het verstrekken van inlichtingen en het beproeven van een minnelijke regeling gelast. Het Gerecht heeft partijen verzocht voorafgaand aan de comparitie op te geven van welke door het Gerecht genoemde vermogensbestanddelen zij verdeling wensen en hoe zij zich die verdeling voorstellen. Indien er sprake was van niet in het vonnis genoemde vermogensbestanddelen die wel moesten worden verdeeld, konden partijen dat eveneens opgeven.

Elk van beide partijen heeft een overzicht van vermogensbestanddelen en de voorgestelde wijze van verdeling ingediend. Voor zover in cassatie van belang heeft [verweerster] daarbij (onder meer) aanspraak gemaakt op 50% van de aandelen CE3.. [Eiser] heeft — voor zover van belang — aanspraak gemaakt op volledige toedeling van de aandelen CE, zonder betaling van een vergoeding4..

De comparitie van partijen heeft op 11 juni 2004 plaatsgevonden. Na de comparitie zijn verdere aktes gewisseld5.. Bij akte van 18 oktober 20046. heeft [eiser] (onder 3.2) opgemerkt dat [verweerster] in een andere zaak (KG 173/2003) een door beide partijen ondertekend echtscheidingsconvenant aan [eiser] en het Gerecht heeft gezonden. Deze productie heeft [eiser] als productie 1.107. in het geding gebracht. Bij tussenvonnis van 29 november 2004 heeft het Gerecht geoordeeld dat voorshands ervan moet worden uitgegaan dat partijen een dergelijk convenant zijn overeengekomen. Het Gerecht verwees de zaak naar de rol voor het nemen van een akte om [verweerster] in de gelegenheid te stellen tegenbewijs aan te bieden, dan wel haar stellingen aan deze constatering aan te passen.

Hierna hebben beide partijen een akte genomen. [Verweerster] heeft zich vervolgens nog bij akte over de door [eiser] overgelegde producties uitgelaten.

Bij vonnis van 16 mei 2005 heeft het Gerecht geoordeeld dat [verweerster] aan het convenant is gebonden (de rov. 1–3). In verband daarmee heeft het Gerecht beslist bij de verdere beoordeling van de vermogensbestanddelen waarover nog moet worden geoordeeld geen activa of passiva te betrekken die al in het convenant zijn geregeld of ten aanzien waarvan bij gelegenheid van de comparitie is gebleken dat geen verdeling meer wordt verlangd (rov. 4).

Voor zover in cassatie van belang heeft het Gerecht vervolgens geoordeeld:

[Eiser] heeft het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba8. (hierna: het Hof) verlof verzocht voor het instellen van tussentijds hoger beroep tegen het tussenvonnis van 16 mei 2005. Dit verlof is bij beschikking van 30 augustus 2005 door het Hof verleend.

[Eiser] heeft hoger beroep ingesteld en bij memorie van grieven vier grieven aangevoerd. Zijn conclusie strekt ertoe dat het Hof het vonnis gedeeltelijk zal vernietigen en de vordering van [verweerster] zal afwijzen, met veroordeling van [verweerster] in de proceskosten van beide instanties. [Eiser] heeft daarbij ook gegriefd (grief II) tegen het oordeel van het Gerecht omtrent de aandelen in CE (zie hiervóór onder 1.11). [Verweerster] is harerzijds bij memorie van grieven van voornoemd vonnis in hoger beroep gekomen en heeft drie grieven voorgesteld. Voor zover in cassatie van belang, strekt haar conclusie ertoe dat het Hof het vonnis gedeeltelijk zal vernietigen, met veroordeling van [eiser] in de proceskosten in beide instanties.

Beide partijen hebben bij memorie van antwoord de grieven van de andere partij bestreden en geconcludeerd tot bevestiging van het bestreden vonnis, voor zover dit door de andere partij is aangevochten. Vervolgens is de zaak op 4 april 2006 voor het Hof bepleit, waarbij beide partijen pleitnotities hebben overgelegd. Voorafgaand aan het pleidooi hebben beide partijen producties aan het Hof toegezonden.

In zijn vonnis van 23 mei 2006 heeft het Hof, evenals het Gerecht, tot uitgangspunt genomen dat de inhoud van het op 3 september 2002 gedateerde echtscheidingsconvenant tussen partijen is overeengekomen en dat eventuele eerder gemaakte afspraken over de verdeling van de gemeenschap (waaronder het geschrift van 19 juni 2002) daarmee zijn komen te vervallen (de rov. 3.5–3.7). Voorts heeft het Hof voorshands bewezen geacht dat partijen op 5 maart 2003 in aanvulling op het echtscheidingsconvenant van 3 september 2002 bindende afspraken hebben gemaakt overeenkomstig de aantekeningen van notaris [de notaris] (productie 3 bij de memorie van grieven van [eiser]), zoals uitgelegd in zijn brief van 29 juli 2003 (productie 3 bij de conclusie van dupliek9.). Aan [verweerster] is opgedragen tegenbewijs ter zake te leveren (rov. 3.8).

[Verweerster] heeft het Hof een akte levering tegenbewijs met producties gezonden. Op 14 juni, 28 juni en 7 september 2006 zijn [verweerster], [eiser] respectievelijk notaris [de notaris] als getuigen gehoord. Partijen hebben daarna elk een conclusie na enquête alsmede een akte genomen.

In zijn vonnis van 24 april 2007 heeft het Hof geoordeeld dat [verweerster] het haar opgedragen tegenbewijs niet heeft geleverd (rov. 2.1). Het Hof oordeelde dat de huwelijksgoederengemeenschap dient te worden verdeeld overeenkomstig het echtscheidingsconvenant van 3 september 2002 (rov. 2.5) en is vervolgens overgegaan tot verdeling van de daarin niet geregelde posten (de rov. 2.6–2.18), waaronder de aandelen CE (rov. 2.11; zie hierna onder 1.19).

Het Hof heeft het vonnis van het Gerecht van 16 mei 2005 vernietigd, de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap vastgesteld overeenkomstig hetgeen in de rov. 2.5–2.18 is overwogen en de proceskosten gecompenseerd in dier voege dat elke partij haar eigen kosten draagt.

[Verweerster] heeft tegen zowel het vonnis van 23 mei 2006 als dat van 24 april 2007 cassatieberoep ingesteld. Bij arrest van 27 maart 2009, LJN: BH1982, RvdW 2009, 465, heeft de Hoge Raad het beroep tegen het vonnis van het Hof van 23 mei 2006 verworpen, het vonnis van het Hof van 24 april 2007 vernietigd en het geding naar het Hof verwezen ter verdere behandeling en beslissing. De Hoge Raad heeft daartoe — voor zover van belang — geoordeeld:

Nadat partijen een memorie na cassatie hadden genomen, heeft het Hof bij (eind)vonnis van 27 oktober 2009 het vonnis van het Gerecht van 16 mei 2005 vernietigd en de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap vastgesteld overeenkomstig hetgeen is overwogen in het vonnis van het Hof van 24 april 2007 (onder 2.5–2.10 en 2.12–2.18) en voorts bepaald dat aan partijen ieder de helft van de tot de gemeenschap behorende aandelen CE wordt toebedeeld, en de proceskosten gecompenseerd in dier voege dat elke partij haar eigen kosten draagt.

Bij verzoekschrift van 27 januari 2010, op 27 januari 2010 ter griffie van de Hoge Raad ingekomen, heeft [eiser] (tijdig10.) cassatieberoep ingesteld tegen het eindvonnis van 27 oktober 2009. [Verweerster] heeft verweer gevoerd en tot verwerping van het cassatieberoep van [eiser] geconcludeerd. Beide partijen hebben hun standpunten schriftelijk doen toelichten.

[Eiser] heeft één middel van cassatie voorgesteld.

Het middel richt zich blijkens onderdeel 8.111. tegen de rov. 2.2–2.4, in samenhang met de rov. 2.5–2.6. Daarin oordeelde het Hof:

Onderdeel 8.1412. klaagt dat het Hof buiten de rechtsstrijd is getreden dan wel op basis van de gedingstukken en zijn tussenvonnis van 23 mei 2006 innerlijk tegenstrijdige oordelen heeft gegeven. Volgens het onderdeel heeft het Hof in rov. 3.8 van genoemd tussenvonnis immers geoordeeld dat [eiser] zijn stelling over op 5 maart 2003 gemaakte afspraken voldoende heeft onderbouwd, op basis waarvan het Hof voorshands bewezen achtte dat partijen op 5 maart 2003, in aanvulling op het echtscheidingsconvenant van 3 september 2002, bindende afspraken hebben gemaakt, waarna [verweerster] tot het leveren van tegenbewijs is toegelaten. Aan dit oordeel was het Hof volgens het onderdeel gebonden toen het oordeelde dat [verweerster] niet in het leveren van tegenbewijs was geslaagd. Onderdeel 8.15 betoogt dat de nadere afspraken van 5 maart 2003 derhalve tot uitgangspunt strekken, in samenhang met het echtscheidingsconvenant en de afstandsverklaring van 6 mei 2001. Blijkens die afstandsverklaring heeft [verweerster] van (al) haar rechten en aanspraken met betrekking tot de aandelen in CE afstand gedaan, zodat deze aandelen bij het echtscheidingsconvenant en/of de nadere afspraken van 5 maart 2003 al geen rol meer speelden. De onderdelen 8.16–8.17 verwijzen in dit verband naar de telefax van [verweerster] van 17 oktober 2002 en de daarop door de notaris met de hand geschreven aantekeningen, (onder meer) inhoudende ‘afstand van de gemeenschap’13., en de e-mail van de notaris aan [eiser] van 11 juni 200314., waarin de notaris nogmaals zou hebben aangegeven welke de afspraken tussen partijen waren (alles naar [eiser], met uitzondering van de aandelen in Coral Estate Resort Development N.V. en A&M Interiors N.V.) en dat [verweerster] toen ineens 5% van de aandelen CE wenste. Deze door [verweerster] voorgestelde wijziging is volgens onderdeel 8.17 door haar niet in de processtukken betwist, noch heeft zij een door haar daarop toegespitste vordering voorgesteld. Onderdeel 8.18 resumeert ten slotte dat het ervoor moet worden gehouden dat [verweerster] haar aanspraken op de aandelen in CE heeft ingetrokken en dat er ter zake niets meer te verdelen (en te vergoeden) valt. Het Hof is volgens het middel dan ook — in een totaal andere samenstelling en zonder partijen te horen — tot een rechtens onjuiste althans onbegrijpelijke uitwerking gekomen van hetgeen waartoe de verwijzingsopdracht strekte, en hetgeen aan partijstellingen in de gedingstukken is vervat. Volgens onderdeel 8.19 heeft het Hof het vonnis van het Gerecht ten onrechte vernietigd en kan rov. 2.5 van het bestreden vonnis van het Hof derhalve niet in stand blijven.

Alvorens de klachten van het middel te bespreken, roep ik in de herinnering dat het Gerecht met het oog op de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap betekenis heeft ontzegd aan de afstandsverklaring van 6 mei 2001, waarbij [verweerster] van al haar rechten en plichten met betrekking tot de aandelen in CE afstand zou hebben gedaan (zie hiervóór onder 1.11). Ook het Hof heeft in het tussenvonnis van 23 mei 2006 betekenis aan de afstandsverklaring ontzegd, nu deze verklaring niet tot een wijziging van de tussen partijen geldende huwelijksvoorwaarden heeft geleid en evenmin als een afspraak over de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap kan worden opgevat (rov. 3.9). Zowel het Gerecht als het Hof zijn derhalve ervan uitgegaan dat de aandelen in CE in de verdeling van de huwelijksgoederengemeenschap dienden te worden betrokken. Het Gerecht, oordelende dat het echtscheidingsconvenant niet in een verdeling van die aandelen voorzag, heeft die aandelen vervolgens toegedeeld aan [eiser] onder bepaling dat aan [verweerster] ter zake een vergoeding van de overwaarde (de helft van de taxatiewaarde) toekomt, terwijl het Hof in zijn eindvonnis van 24 april 2007 ervan is uitgegaan dat de op 5 maart 2003 gemaakte nadere afspraak met betrekking tot de aandelen in CERD (te weten dat deze zonder compensatie voor [verweerster] aan [eiser] dienden te worden toegedeeld), mede voor de aandelen in CE gold. Slechts op dit laatste punt is het eindvonnis van het Hof gecasseerd door de Hoge Raad, die in (rov. 3.3 van) zijn arrest van 27 maart 2009 eveneens ervan is uitgegaan dat beide partijen de aandelen in CE beschouwden als activa die in de verdeling dienden te worden betrokken. Na verwijzing heeft het Hof vastgehouden aan zijn oordeel dat de aandelen in CE onderdeel van de nog te scheiden en te verdelen huwelijksgoederengemeenschap vormden en heeft het geoordeeld dat [eiser] onvoldoende heeft onderbouwd dat op 5 maart 2003 nader zou zijn overeengekomen dat de aandelen in CE zonder vergoeding aan hem zouden worden toegescheiden, en heeft het vervolgens aan elk van beide partijen de helft van die aandelen toegedeeld.

Het middel klaagt (in het bijzonder blijkens de onderdelen 8.15 en 8.18) naar de kern genomen dat de aandelen in CE niet meer behoorden tot de te verdelen activa, omdat [verweerster] reeds afstand van die aandelen had gedaan. Die klacht kan niet tot cassatie leiden, omdat het Hof in zijn vonnis van 23 mei 2006 in tegengestelde zin heeft geoordeeld en dat oordeel ook aan zijn eindvonnis van 24 april 2007 ten grondslag heeft gelegd. Nu [eiser] daartegen niet in cassatie was opgekomen, stond dat oordeel in het geding na verwijzing vast15..

Overigens zie ik niet in waarom het Hof buiten de rechtsstrijd zou zijn getreden en/of tegenstrijdige oordelen zou hebben gegeven. Voor zover de onderdelen 8.14 en 8.15 beogen te klagen dat het Hof in het bestreden vonnis niet trouw is gebleven aan het oordeel in de vonnissen van 23 mei 2006 en 24 april 2007 dat partijen op 5 maart 2003 nadere afspraken hebben gemaakt, kan die klacht niet tot cassatie leiden. In het bestreden vonnis heeft het Hof zich immers rekenschap gegeven van de vraag of die nadere afspraken inhielden dat de aandelen in CE zonder compensatie voor [verweerster] aan [eiser] dienden te worden toebedeeld, welke vraag het Hof in ontkennende zin heeft beantwoord.

Ook de klachten van de onderdelen 8.16 en 8.17 kunnen niet tot cassatie leiden. Voor zover die klachten betrekking hebben op de door de notaris op de fax van [verweerster] van 17 oktober 2002 geplaatste kanttekening ‘afstand van de gemeenschap’, geldt dat, wat ook van de betekenis van die kanttekening zij, het Hof aan de afstandsverklaring van 6 mei 2001 betekenis heeft ontzegd en dat oordeel in het onderhavige geding na verwijzing vaststaat. Voor zover de klachten verwijzen naar de e-mail van de notaris aan [eiser] van 11 juni 2003, missen zij feitelijke grondslag. In die e-mail worden de tussen partijen gemaakte afspraken niet aldus weergegeven dat alles naar [eiser] gaat, met uitzondering van de aandelen in Coral Estate Resort Development N.V. en A&M Interiors N.V.. De notaris somt op welke activa [verweerster] toebedeeld wenst te krijgen (waaronder 5% van de aandelen in CE), en besluit die opsomming met de kanttekening dat [verweerster] voorstelt de rest van de bezittingen aan [eiser] toe te delen. Uit de e-mail van de notaris blijkt evenmin dat de wens van [verweerster] dat 5% van de aandelen in CE aan haar worden toebedeeld, ‘ineens’ (en in afwijking van de eerdere wensen van [verweerster]) zou zijn geuit. Overigens wijs ik erop dat de notaris in de bedoelde e-mail het standpunt inneemt dat de ‘zogenaamde ‘afstandsverklaring’, waarin jij en Astrid afstand doen van een aantal aandelen in Coral Estate (Rif St Marie) N.V. (…) niet geldig is en derhalve geen gevolg heeft.’

Als onderdeel 8.18 al zelfstandige klachten bevat over de samenstelling van het Hof uit geheel andere rechters dan vóór verwijzing en het niet-horen van partijen na verwijzing, falen ook die klachten. Ingevolge art. 9 lid 1 Cassatieregeling voor de Nederlandse Antillen en Aruba is het Hof na verwijzing juist zoveel mogelijk samengesteld uit rechters die nog niet over de zaak hebben geoordeeld. Voorts zijn partijen na verwijzing wel degelijk gehoord; zij hebben immers de gelegenheid gehad zich bij memorie na cassatie uit te laten en hebben van die gelegenheid ook gebruik gemaakt.

De conclusie strekt tot verwerping van het cassatieberoep met toepassing van art. 81 RO.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden,

Advocaat-Generaal