Rb. Haarlem, 27-01-2012, nr. 15/996536-06

(PROJECT SOLARIS):

Hij in of omstreeks de periode van 8 oktober 1999 tot en met 10 december 1999 te Capelle aan den IJssel en/of Hoevelaken en/of Den Haag en/of Bergschenhoek, in elk geval in Nederland, tezamen en in vereniging met een ander of anderen, althans alleen,

een (turnkey)overeenkomst met een daaraan gehechte stichtingskostenbegroting tussen Bouwfonds Vastgoedontwikkeling CV, een onderneming met ABN AMRO, en [vennootschap 8], handelend namens de nog op te richten Capelse Maasoever BV (D-0006/D-1270),

zijnde een geschrift dat bestemd was om tot bewijs van enig feit te dienen, valselijk heeft opgemaakt en/of doen opmaken en/of laten opmaken of vervalst en/of doen vervalsen en/of laten vervalsen, immers heeft/hebben hij, verdachte, en/of zijn mededader(s) valselijk en/of in strijd met de waarheid

Een aan de vragen van de artikelen 348 en 350 Sv voorafgaande kwestie

Voordat de rechtbank de haar door de artikelen 348 en 350 opgedragen vraagpunten bespreekt, ziet zij zich genoodzaakt een door de raadsman bij pleidooi opgeworpen kwestie te behandelen, omdat in geval van honorering van het daaruit voortvloeiende verzoek de rechtbank vooralsnog niet aan bespreking van die vraagpunten toe is.

Door de verdediging is de rechtbank verzocht bij vonnis een beslissing te nemen op haar verzoek tot kennisneming van de inhoud van de zogenoemde "kast van [getuige 21]", subsidiair de schending vast te stellen van beginselen van een goede procesorde die niet te herstellen is gebleken binnen deze procedure. Deze schending komt neer op de onmogelijkheid voor de verdediging en de rechtbank om aan de hand van daartoe bestemde verslaglegging de bescherming van [verdachte] als verdachte in het vooronderzoek te controleren, aldus de verdediging.

De rechtbank vat het verzoek van de verdediging kennis te mogen nemen van de inhoud van "de kast van [getuige 21]" op als een verzoek tot het wijzen van een tussenvonnis en heropening en vervolgens schorsing van het onderzoek ter terechtzitting in de zaak nu een eventuele honorering van dit verzoek in de visie van de rechtbank niet op een andere wijze geëffectueerd zou kunnen worden.

Ter adstructie van haar verzoek heeft de verdediging - kort weergegeven - het volgende aangevoerd. Als achtergrond van het fiscale voortraject van de strafzaak Klimop schetst de verdediging een beeld van het politieke beleid ten aanzien van fraude in de vastgoedbranche, waarbij aandacht wordt besteed aan de Parlementaire Enquête Bouwnijverheid en de gevolgen daarvan voor dat beleid. De verdediging wijst met name op de gevolgen van de uitkomsten van deze Enquête voor het openbaar ministerie, de FIOD en de Belastingdienst, onder meer voor de fiscale afhandeling van door bedrijven betaalde steekpenningen.

Deze beleidswijziging kwam er onder meer op neer dat het betalen van steekpenningen niet langer gedoogd zou mogen worden en corruptie strafrechtelijk steviger zou moeten worden aangepakt.

Vervolgens beschrijft de verdediging de gang van zaken vanaf het begin van het onderzoek Klimop. Dit begin ligt volgens de verdediging bij de materiële controle van de boekhouding van Maapron door [getuige 24]. Het einde van het fiscale voortraject wordt door de verdediging gedateerd op 4 mei 2005, de datum van een bijeenkomst te Utrecht tussen bouwaccountant [getuige 21], en [getuige 22] en [getuige 23] van de FIOD Eindhoven. De verdediging stelt zich op het standpunt dat het fiscale voortraject toen eindigde omdat naar haar mening op die dag besloten werd tot een onderzoek met een ander karakter. Onder het kopje "Tussenstand: resultaten fiscaal voortraject" geeft de verdediging dan aan over welke informatie de Belastingdienst op 4 mei 2005 beschikt zou hebben, terwijl zij voorts een omschrijving geeft van de feiten, omstandigheden en besluiten die naar haar mening op 4 mei 2005 aan de orde kwamen en die - nog altijd volgens de verdediging - leidden tot het vooronderzoek, de start van de zaak Klimop, welk onderzoek duurde tot september 2006.

De verdediging geeft daarbij aan dat dat vooronderzoek moet worden onderscheiden van het fiscale voortraject, dat volgens haar niet kan worden gerekend tot het onderzoek Klimop. Zij schetst dan onder het kopje "Juridisch kader vooronderzoek" de verschillen die bestaan ten aanzien van het recht op niet-medewerking door een belastingplichtige aan een fiscaal onderzoek en het recht op niet-medewerking door een verdachte aan een strafrechtelijk onderzoek. De verdediging besteedt daarbij ook aandacht aan de gevolgen van niet-medewerking aan het onderzoek door een verdachte ten aanzien van wie een fiscaal onderzoek loopt en het door haar veronderstelde motief om niet de FIOD maar de Belastingdienst in het kader van de zaak Klimop onderzoek te laten verrichten. Zij komt dan tot de slotsom dat vanaf het begin van het onderzoek in mei 2005 sprake is van dossiervorming bij [getuige 21] die daarbij gebruik maakt van de informatie uit derdenonderzoeken en informatie die deze uit "Haarlem" krijgt met betrekking tot de Bloemenoord Groep. De verdediging stelt daarbij de vraag met welk doel dat dossier werd aangelegd en poneert de stelling dat deze en daarop volgende informatie door [getuige 21] in een register ( "de kast van [getuige 21]") is opgenomen waaruit zou blijken van commune verdenkingen jegens verdachte en Bloemenoord. Met andere woorden: de commune verdenkingen kunnen per eind augustus 2005 aan de hand van de inhoud van "de kast van [getuige 21]" worden geobjectiveerd, reden om de rechtbank om kennisneming van de inhoud van deze "kast" te verzoeken.

De officier van justitie heeft er op gewezen dat het door de verdediging gestelde gedoogbeleid door de Belastingdienst ten aanzien van steekpenningen nooit heeft bestaan en dat er ook nooit sprake is geweest van een gedoogbeleid door het openbaar ministerie ten aanzien van valse facturen en corruptie. Wel is er na de Parlementaire Enquête Bouwnijverheid sprake van een andere prioritering bij de opsporing en vervolging van dergelijke feiten. De officier van justitie benadrukt het fiscaal belang dat bestond om onderzoek te doen naar de geldstromen zoals beschreven in het Klimop-dossier. Ten aanzien van het door de verdediging gedane verzoek tot inzage in het register van [getuige 21] verwijst de officier van justitie naar de eerder door de rechtbank dienaangaande genomen beslissing. Voorts is er volgens de officier van justitie geen sprake van schending van de goede procesorde in de voorfase van het onderzoek zodat de verzoeken van de verdediging moeten worden afgewezen.

De rechtbank overweegt het volgende.

De rechtbank heeft een eerder verzoek van de verdediging om kennis te mogen nemen van de inhoud van de zogenoemde "kast van [getuige 21]" gemotiveerd afgewezen bij beslissing van 1 december 2010. Zij overwoog toen dat niet viel in te zien welke voor de door de rechtbank nog te nemen beslissingen relevante stukken zich daarin zouden kunnen bevinden.

Voor de onderliggende hypothese van de verdediging dat de gevraagde stukken tot stand zouden zijn gekomen in het kader van de opsporing en niet met het oogmerk fiscale heffingen te kunnen opleggen, achtte de rechtbank onvoldoende steun aanwezig.

Op 28 februari 2011 heeft de rechtbank zich opnieuw omtrent het door de verdediging veronderstelde misbruik van fiscale controlebevoegdheden door ambtenaren van de Belastingdienst uitgelaten, nu in het kader van een verzoek tot niet ontvankelijk-verklaring van het openbaar ministerie in de vervolging. De rechtbank achtte toen geen gronden aangevoerd dan wel aanwezig die zouden moeten leiden tot deze niet ontvankelijk-verklaring op grond van dit veronderstelde misbruik.

Nu de verdediging geen (nieuwe) feiten of andere omstandigheden noch argumenten heeft aangevoerd die nopen tot heroverweging van die beslissingen wijst de rechtbank het verzoek, zoals hierboven geformuleerd, af.

De verdediging heeft subsidiair nog verzocht vast te stellen dat sprake is van schending van de goede procesorde die niet te herstellen is binnen deze procedure nu het voor de verdediging en de rechtbank onmogelijk is om aan de hand van daartoe bestemde verslaglegging de bescherming van [verdachte] als verdachte in het vooronderzoek te controleren. Hoewel aan een dergelijke vaststelling doorgaans een conclusie wordt verbonden en de kwestie daarom op een andere plaats in het vonnis behandeld zou moeten worden, is een dergelijke conclusie niet aan de rechtbank voorgelegd. Om die reden zal zij ook deze kwestie op deze - ongebruikelijke - plaats behandelen.

Op 19 september 2011 is door de verdediging verzocht het journaal dat, naar de verdediging stelde, de FIOD als professionele organisatie vanaf het moment dat de opsporing is aangevangen zou bijhouden, in het dossier te voegen.

De rechtbank heeft bij beslissing van 22 september 2011 geoordeeld dat zij deze door de verdediging geponeerde stelling niet kan controleren, maar dat zij dat ook niet hoeft te doen aangezien zij geen aanwijzingen heeft te veronderstellen dat omtrent in het kader van de opsporing gedane verrichtingen en bevindingen niet telkens proces-verbaal is opgemaakt. Evenmin, oordeelde de rechtbank bij deze beslissing, heeft zij reden te denken dat de officier van justitie stukken die van belang kunnen zijn voor het bewijs, niet aan het dossier heeft toegevoegd. De verdediging heeft ook hier geen nieuwe feiten of omstandigheden noch argumenten aangevoerd die nopen tot heroverweging van de op 22 september 2011 genomen beslissing van de rechtbank. De rechtbank ziet dan ook geen aanleiding om tot de door de verdediging verzochte vaststelling van schending van beginselen van een goede procesorde te komen.

Voorvragen

Vordering van de officier van justitie

De officier van justitie heeft gerequireerd tot bewezenverklaring van de onder feit 1, feit 2, feit 3, feit 4, feit 5, feit 6, feit 7 primair, feit 8, feit 9, feit 10, feit 11, feit 12 primair, feit 13 primair, feit 14 alsmede van de in de zaak met parketnummer 15/993026-08 ten laste gelegde feiten en gevorderd dat verdachte ter zake daarvan zal worden veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van zeven jaar met aftrek van de tijd die verdachte in verzekering en in voorlopige hechtenis heeft doorgebracht.

Bewijs

Bij de bespreking van de vraag of hetgeen verdachte is ten laste gelegd, bewezen kan worden geacht, besteedt de rechtbank in de eerste plaats aandacht aan de verweren die zijn gericht op vrijspraak en die naar het oordeel van de rechtbank tot die bepleite conclusie leiden en behandelt zij eventuele substantiële op het bewijs of de bruikbaarheid daarvan gerichte verweren. Daarna zal in de vorm van een lopend betoog worden aangegeven wat de rechtbank van de andere ten laste gelegde feiten bewezen acht. In het kader van dat betoog wordt aandacht besteed aan van de zijde van het openbaar ministerie of van de verdediging ingenomen standpunten. Voor verwijzing naar vindplaatsen wordt gebruik gemaakt van voetnoten. Bij verwijzingen naar stukken van het strafdossier geldt dat steeds rechtstreeks wordt verwezen naar die stukken. Van het zogenaamde bewijsmiddelenoverzicht dat van de zijde van het openbaar ministerie aan de rechtbank en de (raadslieden van de) verdachten is overgelegd als bijlage bij het uitgesproken en tevens in geschrifte gepresenteerde requisitoir en dat hoofdzakelijk bestaat uit verwijzingen naar stukken van het strafdossier alsmede citaten daaruit, heeft de rechtbank daarbij geen gebruik gemaakt.

Bespreking van het verweer omtrent het ontbreken van (opzet op) de wederrechtelijkheid bij de aan verdachte ten laste gelegde verduisteringsfeiten

Feiten 1, 3 en 5

Verdachte wordt in de als 1, 3 en 5 ten laste gelegde feiten - kort samengevat - het verwijt gemaakt dat hij in de projecten Solaris, Hollandse Meester en Coolsingel gelden van Bouwfonds heeft verduisterd. De verdediging heeft zich met betrekking tot die feiten primair op het standpunt gesteld dat verdachte daarvan dient te worden vrijgesproken wegens het ontbreken van de wederrechtelijkheid. Hiertoe stelt de verdediging dat verdachte zich de in de tenlastelegging bedoelde gelden die aan hem zijn toegekomen, niet wederrechtelijk heeft toegeëigend nu hij met uitdrukkelijke toestemming van de persoon die tot het geven van die toestemming bevoegd was, te weten de voorzitter van de Raad van Bestuur van Bouwfonds, heeft gehandeld en aldus toestemming had om in de hiervoor genoemde Bouwfondsprojecten bij te verdienen. Ingevolge artikel 14 van de arbeidsovereenkomst van verdachte, zoals die in ieder geval tussen 1998 en 2001 gold, had verdachte die uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van de voorzitter van de Raad van Bestuur nodig voor ontheffing van het in dat artikel opgenomen concurrentiebeding. Die toestemming heeft verdachte in 1998 uitdrukkelijk en mondeling van [medeverdachte 4], toenmalig voorzitter van de Raad van Bestuur van Bouwfonds, gekregen, hetgeen later schriftelijk is bevestigd in een door [medeverdachte 4] ondertekend memo, aldus nog steeds de verdediging. Met die uitdrukkelijke toestemming van [medeverdachte 4] en de impliciete toestemming van anderen ([getuige 23]) is verdachte het recht gegeven tot beschikking over een deel van de verdiensten uit de eerder genoemde projecten, zodat de wederrechtelijkheid van het handelen ontbreekt en van verduistering geen sprake is.

De officier van justitie heeft zich op het standpunt gesteld, dat uit het door verdachte bedoelde memo niet kan worden afgeleid dat de toestemming van [medeverdachte 4] precies zo was als in het memo is omschreven. Hij heeft daarbij aangegeven, dat verdachte niet kon en mocht menen toestemming te hebben van [medeverdachte 4] voor het zich in de projecten Solaris, Hollandse Meester en Coolsingel toe-eigenen van miljoenen euro's met behulp van valse documenten en KBA's en evenmin dat hij geld kon pakken zoals hem goed dacht. Dan zou [medeverdachte 4] immers precies op de hoogte moeten zijn geweest van de omvang van verdachte's verdiensten en het verlies aan de zijde van Bouwfonds dat daarvan het gevolg was, hetgeen naar verdachte zelf erkent niet het geval was. Verdachte kon, nu hij [medeverdachte 4] heeft voorzien van allerlei voordelen, niet menen dat deze hem werkelijk, namens Bouwfonds, toestemming heeft gegeven bij te verdienen in Bouwfondsprojecten. [verdachte] wist ook, gezien de houding van [getuige 23], dat [medeverdachte 4] de toestemming niet kon en mocht geven. Het verweer dat verdachte zich de van Bouwfonds "gestolen" gelden niet wederrechtelijk heeft toegeëigend moet volgens het openbaar minsterie daarom worden verworpen.

De rechtbank stelt op grond van de zich in het strafdossier bevindende stukken en de informatie die het onderzoek ter terechtzitting heeft opegeleverd, het volgende vast.

Bij de indiensttreding van verdachte bij NV Bouwfonds Nederlandse Gemeenten (hierna: Bouwfonds) met ingang van 1 oktober 1995 is een overeenkomst tot koop en verkoop van het gehele geplaatste aandelenkapitaal van [verdachte] Vastgoed Holding BV tussen NV Bouwfonds Nederlandse Gemeenten en Bouwfonds Vastgoed Ontwikkeling BV (hierna: BVO) enerzijds en verdachte anderzijds gesloten in welke overeenkomst onder artikel 7 een zogenoemd non-concurrentiebeding is opgenomen.3 In de kern komt de inhoud van dit artikel erop neer, dat verdachte gedurende zijn dienstbetrekking en de drie daarop volgende jaren niet direct of indirect betrokken mag zijn bij, dan wel belangen mag hebben in onroerend goed projectontwikkelingsactiviteiten die vergelijkbaar of concurrerend zijn met de onroerend goed projectontwikkelingsactiviteiten van Bouwfonds, BVO of van andere tot de Bouwfonds Groep behorende ondernemingen.

Omdat Bouwfonds en ABN AMRO Bank (hierna: ABN AMRO) hun bestaande activiteiten op het gebied van de ontwikkeling van commercieel vastgoed wilden bundelen, is door deze partijen op 21 september 1998 een joint venture overeenkomst ondertekend waarin is neergelegd dat die bundeling van activiteiten tot stand dient te komen door oprichting van een nieuw vastgoedontwikkelingsbedrijf onder de naam Bouwfonds Vastgoedontwikkeling CV, een onderneming met ABN AMRO (verder BVO CV) waarin ABN AMRO middellijk voor 40% zal deelnemen en Bouwfonds middellijk voor 60% en waarin door de Ontwikkelingsbedrijven (BVO en ABN AMRO Projectontwikkeling BV) een belangrijk deel van hun bestaande activiteiten van vastgoedontwikkeling zal worden ingebracht.4

BVO CV is een eerste stap in een proces dat uiteindelijk heeft geleid tot de overname van heel Bouwfonds door ABN AMRO. In verband met het ontstaan van de CV was het nodig de positie van verdachte (als directeur van laatstgenoemde vennootschap) opnieuw vast te stellen waartoe een nieuwe arbeidsovereenkomst is gesloten.5

In de verhouding met ABN AMRO is Bouwfonds de partij die over de contracten met de werknemers onderhandelt. Verdachte heeft verklaard dat hij in dat kader met [medeverdachte 4] heeft gesproken over een voortgezet dienstverband waarbij hij de joint venture voor een periode van vijf jaar zou leiden, maar verschoond wilde blijven van juridische randvoorwaarden zoals een non concurrentiebeding. Ook wilde verdachte aandelen in het nieuwe bedrijf. Dat laatste bleek echter onbespreekbaar. De door verdachte bedoelde op 7 september 1998 ondertekende arbeidsovereenkomst bevat onder artikel 14 een zogenoemd concurrentiebeding dat luidt: "[verdachte] verbindt zich om tijdens zijn dienstbetrekking direct noch indirect, noch voor zichzelf noch voor anderen, in enigerlei vorm werkzaam of betrokken te zijn in of bij enige onderneming met activiteiten op een terrein gelijk aan of anderszins concurrerend met dat van de vennootschap noch daarbij zijn bemiddeling, in welke vorm ook, direct of indirect te verlenen, tenzij met uitdrukkelijke toestemming van de Voorzitter van de Raad van Bestuur."6 Verdachte stelt dat van dit nieuwe arbeidscontract met voorwaarden dat hij in 1998 met Bouwfonds heeft gesloten, deel uitmaakt de hiervoor reeds gestelde mondelinge afspraak met [medeverdachte 4] over het bijverdienen met zijn eigen vennootschappen Bloemenoord Groep en Rooswyck binnen Bouwfondsprojecten.7

[medeverdachte 4] is formeel Voorzitter van de Raad van Bestuur van Bouwfonds van 1 januari 1999 tot 1 juni 2001, maar in de praktijk reeds vanaf 1 december 1998.8

De volgens verdachte schriftelijke vastlegging van deze mondelinge afspraak met [medeverdachte 4] in een memo is bij gelegenheid van het in het kabinet van de rechter-commissaris gehouden verhoor van [medeverdachte 4] als getuige in onder meer zijn zaak, overgelegd in een ongetekende en een door [medeverdachte 4] en verdachte ondertekende versie van dit memo op briefpapier van BVO CV.9 In de tweede en derde alinea van de twee qua tekst volledig gelijkluidende versies van het memo staat: "Bij het verkopen van mijn (verdachte's, rb) bedrijfsonderdeel [verdachte] aan Bouwfonds zijn een aantal van mijn projecten en activiteiten niet overgenomen door Bouwfonds, tevens heb ik in een aantal projecten in de loop der tijd geïnvesteerd. Meer concreet gaat het om Rooswyck en de bij jou bekende posities en projecten in regio Amsterdam (o.a. Meibergdreef, Boelelaan en locatie Zuid-As), regio Den Haag en regio Rotterdam (o.a. werken aan de Maaskantoren).

Gezien het feit dat ik gedetacheerd ben door Bouwfonds bij een onderneming die deels buiten Bouwfonds valt en jij over vermelde activiteiten geen melding hebt willen maken in de arbeidsovereenkomst, verzoek ik je bij deze jouw schriftelijk accoord, conform artikel 14 van mijn arbeidsovereenkomst, op vermelde activiteiten nu en in de toekomst."

Op de ongetekende versie van het memo is Rooswijck omcirkeld en voorzien van de handgeschreven aantekening "overleg [voornaam verdachte]" (de rechtbank begrijpt verdachte); onderaan deze versie van het memo staat handgeschreven: " [voornaam verdachte], Graag even overleg over de projecten. Verder akkoord. [voornaam medeverdachte 4]" (de rechtbank begrijpt [medeverdachte 4]).

De getekende versie is getekend door verdachte en [medeverdachte 4]; hierop is met de hand geschreven "Toelichten RvB (cc [initialen])". [medeverdachte 4] heeft erkend het memo te hebben ondertekend en de aantekeningen op beide versies te hebben gemaakt.10

Het in artikel 14 van de arbeidsovereenkomst van verdachte neergelegde concurrentiebeding - dat overigens naar de inhoud bezien moet worden opgevat als een beding waarbij nevenwerkzaamheden worden verboden - kan gelet op de gebruikte bewoordingen niet anders worden begrepen dan dat het verdachte niet is toegestaan om tijdens zijn dienstbetrekking (bij Bouwfonds, rb) in enigerlei vorm werkzaam of betrokken te zijn in of bij een onderneming die activiteiten ontplooid op een terrein gelijk aan of anderszins concurrerend met dat van de vennootschap, tenzij daarvoor uitdrukkelijke en voorafgaande toestemming door de voorzitter van de Raad van Bestuur is verleend.

Daarin valt naar het oordeel van de rechtbank niet te lezen dat een dergelijke toestemming die aan een werknemer kan worden verleend, ook betrekking kan hebben op activiteiten, waaronder begrepen projecten, van die vennootschap zelf. Die uitleg verdraagt zich ook niet met de bedoeling of strekking van een concurrentie- of nevenwerkzaamhedenbeding waarin een werknemer beperkt wordt in zijn vrijheid om tijdens of na het einde van zijn dienstverband op een bepaalde wijze werkzaam te zijn of te worden bij andere werkgevers of als zelfstandige. Dat de in artikel 14 van zijn arbeidsovereenkomst bedoelde toestemming het voor verdachte mogelijk zou hebben gemaakt om "een onderneming binnen een onderneming te runnen", om in de woorden van verdachte te spreken11, door ook zelf in projecten van Bouwfonds bij te verdienen, kan noch uit de gebruikte bewoordingen noch uit de bedoeling van genoemd artikel worden afgeleid.

Dat ligt mogelijk anders voor het verrichten van activiteiten in projecten die bij de overname van verdachtes bedrijf in 1995 niet zijn overgenomen door Bouwfonds maar zijn achtergebleven in een vennootschap van verdachte. In dat geval is immers geen sprake van projecten die vallen onder de "eigen" activiteiten van het bedrijf waar verdachte op dat moment in dienst is, maar betreft het activiteiten of werkzaamheden die buiten Bouwfonds plaatsvinden. [medeverdachte 4] heeft deze door de rechtbank gegeven uitleg van het concurrentiebeding ook bevestigd.12 Het voorgaande leidt ertoe dat de rechtbank verwerpt het verweer dat verdachte toestemming had om bij te verdienen in de zogeheten Bouwfondsprojecten waardoor de wederrechtelijkheid aan zijn handelen is komen te ontvallen.

De verdediging heeft in het verlengde van de beweerdelijke toestemming op grond van artikel 14 van verdachtes arbeidsovereenkomst aangevoerd dat het verweer aangaande het ontbreken van de wederrechtelijkheid tevens heeft te gelden voor het vormen van de zogenoemde "potjes" door verdachte, nu er door daartoe bevoegde personen toestemming voor die werkwijze was verleend. Verdachte besprak het bestaan van deze potjes met de accountant [getuige 9] van Morett, Ernst & Young, die deze gang van zaken bij zijn verhoor bij de rechter-commissaris heeft bevestigd, alsook met de controller van Bouwfonds, aldus de verdediging.

Verwezen wordt hier door de verdediging naar hetgeen verdachte bij gelegenheid van de behandeling van zijn zaak ter terechtzitting heeft verklaard over het bestaan van zogeheten "potjes". Doordat er een extreme ruimte zat tussen de stichtingskosten en de beleggingswaarde van een project, was de winstmarge enorm.13 Van die ruimte maakte verdachte gebruik door "potjes" te creëren om met gebruikmaking daarvan bepaalde betalingen onzichtbaar te kunnen houden, zoals voor het doen van een verrekening of het betalen van een factuur voor een prestatie die in feite inhield dat juist niets gedaan diende te worden.14

Anders dan de verdediging heeft betoogd, valt naar het oordeel van de rechtbank in de door [getuige 9] bij de rechter-commissaris afgelegde verklaring niet te lezen dat deze op enigerlei wijze aan verdachte toestemming zou hebben gegeven om "potjes" te vormen.15 Hij heeft slechts verklaard dat met de financieel directeur van Bouwfonds, [getuige 12], was afgesproken dat in het geval er vage betalingen in projecten werden geconstateerd, deze besproken moesten worden met de portefeuillehouder van de Raad van Bestuur, in die periode [medeverdachte 4], hetgeen ook twee of drie keer is gebeurd. [getuige 12] heeft deze gang van zaken in zijn verklaring bij de rechter-commissaris ook bevestigd.16 Bovendien heeft in dit verband te gelden dat het, gelet op zijn taak en bevoegdheden, niet aan een externe accountant is om toestemming te geven aan een directeur van een werkmaatschappij van Bouwfonds om op deze manier betalingen binnen Bouwfondsprojecten te doen. Voor zover verdachte zich in dit verband heeft beroepen op instemming van de controller van Bouwfonds, overweegt de rechtbank dat verdachte hier kennelijk doelt op medeverdachte [medeverdachte 3], die organisatorisch gezien als zodanig onder hem in zijn hoedanigheid van directeur functioneerde17, zodat diens toestemming, zo hij die al gegeven heeft, reeds om die reden hier niet ter zake dienend is.

Door de verdediging is voorts gemotiveerd betoogd, in het geval de door [medeverdachte 4] verleende toestemming als bedoeld in artikel 14 van zijn arbeidsovereenkomst de wederrechtelijkheid van het handelen van verdachte niet wegneemt, verdachte geen opzet, ook niet in voorwaardelijke vorm, heeft gehad op de wederrechtelijkheid van zijn handelen, omdat hij (al dan niet terecht) in de veronderstelling heeft verkeerd dat hij toestemming had om te doen wat hij deed, te weten bijverdienen in de projecten Hollandse Meester, Solaris en Coolsingel.

Van de zijde van de verdediging is er in dit verband op gewezen dat het gaat om de beleving van verdachte ten tijde van het plegen van de vermeende delicten.

De officier van justitie heeft ook ten aanzien van dit verweer geconcludeerd tot verwerping daarvan en ter onderbouwing van zijn standpunt dat verdachte wel degelijk opzet op het zich wederrechtelijk toe-eigenen van gelden heeft gehad, verwezen naar de stiekeme manier van opereren van verdachte, het gebruik van valse overeenkomsten en facturen, de opgeblazen KBA's en de omkoping van medeverdachten met bonussen. Dat verdachte zou hebben gedwaald omtrent het ongeoorloofde van zijn gedrag, is ook in tegenspraak met hetgeen verdachte zelf ter terechtzitting heeft verklaard en dat erop neerkomt dat iemand als [getuige 23] hem een dergelijke toestemming nooit zou hebben gegeven. Uit het heimelijke gedrag en het stiekeme gedoe blijkt dat verdachte wist dat wat hij deed niet deugde, aldus de officier van justitie.

De rechtbank overweegt hieromtrent als volgt. De verklaring van verdachte over de beweerdelijke toestemming om te mogen bijverdienen in Bouwfondsprojecten komt er in de kern op neer dat hij in het kader van zijn nieuwe arbeidsovereenkomst in de tweede helft van 1998, mede gelet op zijn nieuwe rol in de joint venture tussen Bouwfonds en ABN AMRO van de toenmalige voorzitter van de Raad van Bestuur van Bouwfonds, [medeverdachte 4], deze toestemming mondeling heeft gekregen.18 Deze toestemming, die volgens verdachte dus inhield dat hij op een aantal Bouwfondsprojecten (met zijn eigen vennootschappen) mocht bijverdienen in die zin dat hij met zijn eigen vennootschappen winst op die projecten kon maken19, is op dat moment (1998) niet op papier gezet. Verdachte heeft [medeverdachte 4] nooit geïnformeerd over de wijze waarop en hoeveel hij zou bijverdienen. [medeverdachte 4] heeft geen zicht op wat verdachte verdient20 en verdachte durft ook niet met stelligheid te zeggen dat [medeverdachte 4] de impact van een en ander begreep en wist wat voor activiteiten hij verrichtte.21

Verdachte stelt met zekerheid te kunnen zeggen dat het document (het memo [verdachte]/[medeverdachte 4], rb) in de periode van 2002 tot 2004 is opgemaakt. Hij heeft [medeverdachte 4] gezegd dat hij de afspraak op papier wilde hebben en het document is door [medeverdachte 3] opgemaakt op Bouwfonds CV papier, waarover deze nog beschikte. Het document is opgemaakt omdat verdachte het belangrijk vond om iets op papier te hebben van een afspraak met een dergelijke grote impact. De mondelinge afspraak met [medeverdachte 4] is erg belangrijk en gaat over erg veel geld. De valsheid van het memo dat is geprint op briefpapier van voor 2001, maar in de periode 2002 tot 2004 is opgemaakt, vindt hij minder zwaar wegen dan het belang om iets aan de rechtbank over te leggen waaruit de toestemming van [medeverdachte 4] blijkt,22 aldus nog steeds verdachte.

Het wekt allereerst bevreemding dat verdachte - diens visie volgend - deze beweerdelijke toestemming, waarvan hij zelf zegt dat het een belangrijke afspraak is die over veel geld gaat, niet meteen in 1998 in het kader van besprekingen over zijn arbeidsvoorwaarden op papier heeft gezet of laten zetten. Dit geldt te meer nu verdachte kennelijk twijfels had over de vraag of [medeverdachte 4] de impact van deze toestemming of de activiteiten waarop die toestemming betrekking had, voldoende begreep en hij [medeverdachte 4] over de wijze waarop en hoeveel hij zou verdienen ook nooit heeft geïnformeerd. Tegelijkertijd geeft verdachte aan dat hij een dergelijke toestemming niet met mensen van ABN AMRO heeft besproken, aangezien hij verwachtte dat ABN AMRO dat niet geslikt zou hebben23 en hij er ook van uitging dat [getuige 23] van ABN AMRO, met wie hij niet over zijn arbeidsvoorwaarden heeft gesproken, een dergelijke toestemming nooit zou hebben gegeven.24 Ook van [getuige 8] die [medeverdachte 4] in 2001 is opgevolgd zegt verdachte dat deze een dergelijk bijverdienen nooit zou hebben goedgevonden.25 Reeds in het licht van de hiervoor genoemde omstandigheden moet verdachte zich naar het oordeel van de rechtbank bewust zijn geweest van het feit dat op de mondelinge afspraak zoals hij die meende te hebben gemaakt met [medeverdachte 4], wel wat aan te merken viel en zou hij minstgenomen twijfels moeten hebben gehad of een dergelijke afspraak wel door de beugel kon of - in juridische termen - rechtsgeldig was. Als verdachte daadwerkelijk meende toestemming te hebben om in projecten van Bouwfonds te mogen bijverdienen, valt ook niet in te zien waarom verdachte of zijn vennootschap(pen) die inkomsten of winsten niet rechtstreeks bij Bouwfonds in rekening bracht maar via de toch als omzichtig en omslachtig aan te merken constructie waarbij winstdelingsovereenkomsten met Idlewild vennootschappen werden gebruikt.

Daar komt ook bij dat verdachte, hoewel kennelijk veel belang hechtend aan de mondelinge afspraak, het memo waarin die afspraak op schrift is gesteld, pas in juni 2010 - toen het opsporingsonderzoek al geruime tijd gaande was - met dit voor hem mogelijk ontlastende stuk, waarvan verdachte zegt dat het bij hem thuis en bij zijn fiscaal advocaat lag,26 naar buiten is getreden. Dit klemt temeer nu verdachte aangeeft dat de fiscus nooit aan hem heeft gevraagd of hij mocht bijverdienen en dat hij uiteindelijk heeft besloten om dit zelf te schrijven aan de fiscus.27 Het memo is volgens verdachte in de periode 2002 tot 2004 opgemaakt naar aanleiding van een vragenbrief van de Belastingdienst, omdat verdachte ervan uitging dat hij op enig moment iets zou moeten uitleggen aan de Belastingdienst. Pas op enig moment in 2007 ontstaat het initiatief de Belastingdienst uitleg te geven28; het geschrift is vanwege de actiedag in november 2007 echter nooit verstuurd.29 Met name ook in deze context valt niet in te zien waarom verdachte niet reeds veel eerder met dit toestemmingsmemo is gekomen, maar daarmee heeft gewacht tot juni 2010.

[medeverdachte 4] heeft als getuige in de zaak van verdachte - gelijkluidend aan hetgeen hij in zijn eigen zaak als verdachte deed - verklaard dat het memo na november 1998 moet zijn gemaakt, omdat hij omstreeks die tijd voorzitter van de Raad van Bestuur is geworden. Hij acht het uitgesloten dat hij zijn handtekening na 2001 op het memo heeft gezet. Met betrekking tot de inhoud van het memo geeft [medeverdachte 4] aan, zoals hierboven reeds gememoreerd, dat hij daarmee geen toestemming heeft gegeven voor activiteiten die concurrerend waren voor Bouwfonds, maar voor activiteiten in projecten die bij de overname van [verdachte] bij hem (en zijn vennootschappen) waren achtergebleven.30 [medeverdachte 4] voerde gesprekken met verdachte over zijn arbeidscontract waarna hij verdachte heeft gevraagd een en ander op papier te zetten. Naar aanleiding van het eerste memo snapte [medeverdachte 4] een aantal dingen niet, zoals de vermelding Rooswijck. Hij heeft dat er ook opgeschreven waarna er een tweede memo kwam.

[medeverdachte 6] heeft [medeverdachte 4] in juli 2009 de twee versies van het memo laten zien met de mededeling dat hij deze van de FIOD had teruggekregen.31 Verdachte heeft [medeverdachte 4] na zijn ontslag uit voorlopige hechtenis één keer gesproken bij [medeverdachte 4] thuis op het terras. Verdachte vroeg hem toen of hij zich het memo nog kon herinneren en toen [medeverdachte 4] daarop ontkennend antwoordde, stak verdachte zijn duim in de lucht en zei: "houden zo." Hij heeft toen niet inhoudelijk met verdachte over het memo gesproken, aldus nog steeds [medeverdachte 4].32

De rechtbank stelt vast dat verdachte met betrekking tot de datering van het memo en de wijze waarop het tot stand is gekomen niet consistent heeft verklaard en hij evenmin daarover bestaande onduidelijkheden heeft willen of kunnen wegnemen. Waar verdachte eerst uitdrukkelijk meermalen verklaard heeft zich niet te kunnen herinneren wanneer het toestemmingsmemo is getekend33 is hij daarop vervolgens nog dezelfde dag teruggekomen34, zonder daarvoor overigens een duidelijke dan wel geloofwaardige reden te geven. Ook op het hiervoor besproken laatste gedeelte van de gedetailleerde en ook anderszins niet op voorhand als ongeloofwaardig aan te merken verklaring van [medeverdachte 4] als getuige in zijn zaak, welke verklaring minstgenomen bij de rechtbank de nodige vragen oproept over de door verdachte genoemde periode waarin het memo zou zijn opgemaakt en de inhoud daarvan, heeft verdachte - ondanks de hem daartoe geboden gelegenheid - niet willen reageren.

Alle voornoemde feiten en omstandigheden, in onderling verband en samenhang bezien, maken dat de rechtbank wel degelijk bewezen acht dat verdachte bewust de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat noch de mondelinge afspraak noch de schriftelijke vastlegging daarvan in het memo hem een vrijbrief gaf bij te verdienen in Bouwfondsprojecten, meer in het bijzonder de projecten Hollandse Meester, Solaris en Coolsingel en daarmee dus opzet heeft gehad op de wederrechtelijkheid van zijn handelen in die projecten.

Ook met betrekking tot dit verweer heeft de verdediging aangevoerd dat het (ontbreken van opzet op de wederrechtelijkheid) eveneens opgeld doet ten aanzien van het creëren van de "potjes" door verdachte. In het hoofd van verdachte was het bij zijn opdracht om de doelstelling van Bouwfonds te halen niet zozeer van belang wat er per project gebeurde, maar ging het erom de zaken in zijn totaliteit goed te doen. Om de boel - op zijn manier - goed te laten lopen had hij de potjes nodig, aldus de verdediging.

Verdachte heeft verklaard dat het creëren van potjes een bestaand fenomeen was dat door hem werd geïntroduceerd bij Bouwfonds. Het betrof een systeem om geen moeilijke facturen zichtbaar te hoeven betalen. Het riep vragen op bij Bouwfonds als je een bepaalde op een factuur omschreven prestatie moest betalen, terwijl de prestatie inhield dat er niets gedaan moest worden. Om geen moeilijke vragen te krijgen binnen Bouwfonds betaalde verdachte dat dan op een project.35 Op grond hiervan stelt de rechtbank vast dat verdachte kennelijk volstrekt eigenmachtig en buiten medeweten van (personen in dienst van) Bouwfonds het systeem van deze betalingen via "potjes" binnen Bouwfonds heeft ingevoerd.

Verdachte heeft voorts verklaard dat [getuige 9] van Moret Ernst & Young op de hoogte was van het door hem beschreven systeem (van de potjes, rb) en dat hij deze had uitgelegd dat het systeem bedoeld was om dingen voor elkaar te krijgen. [getuige 9] was bekend met het fenomeen dat er moeilijke betalingen waren die via derden liepen. Verdachte maakte elk jaar een lijstje en [getuige 9] zei verdachte dat deze er zorg voor moest dragen dat hij dat aan [medeverdachte 4] meldde. Verdachte heeft [getuige 9] nooit iets gezegd over het onderscheid tussen potjes en betalingen naar hemzelf.36

Verdachte verklaart desgevraagd dat hij nooit met [medeverdachte 4] besproken heeft wanneer hij beloningen uitkeerde uit potjes en dat hij hem daarvoor geen toestemming heeft gevraagd. Als afgeleide van de toestemming om bij te verdienen voelde verdachte zich vrij om dergelijke afspraken te maken. Zijn eigen interpretatie van de afspraak met [medeverdachte 4] was dat hij dit ook met werknemers van de CV mocht afspreken.37

De rechtbank is van oordeel dat, zelfs in het geval verdachte gemeend zou hebben dat het hem op grond van de woorden van [getuige 9] vrij stond om potjes te creëren en daaruit betalingen te doen, hij in ieder geval bewust niet voldaan heeft aan diens voorwaarde dat dergelijke zaken dan ook met [medeverdachte 4] besproken dienden te worden, nu hij dat in elk geval ten aanzien van de uit de "potjes" aan medewerkers van de CV uit te keren beloningen niet aan deze meldde. Dit leidt ertoe dat verdachte ook hier minstgenomen bewust de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat zijn handelen met betrekking tot het creëren van "potjes" wederrechtelijk was.

De rechtbank verwerpt daarmee ook dit verweer van de verdediging.

Vrijspraak

Feit 10 Oplichting en/of verduistering in dienstbetrekking (project 126)

Onder feit 10 is aan verdachte - kort samengevat - ten laste gelegd dat hij tezamen en in vereniging met een ander of anderen Stichting Philips Pensioenfonds (hierna: Philips Pensioenfonds) heeft opgelicht door met behulp van de in de tenlastelegging genoemde oplichtingsmiddelen Philips Pensioenfonds, dan wel Philips Real Estate Investment Management BV (hierna: PREIM), dan wel één van de directeuren van PREIM, te bewegen tot afgifte van een goed, te weten het in de tenlastelegging nader omschreven pakket met onroerende goederen dat in het strafdossier project 126 is gaan heten. Daarnaast bevat de tenlastelegging onder feit 10 het verwijt aan verdachte dat hij - kort samengevat - dit pakket met diverse onroerende goederen in zijn dienstbetrekking bij PREIM heeft verduisterd. De verdediging heeft gemotiveerd verweer gevoerd en vrijspraak bepleit van het onder dit feit ten laste gelegde.

Oplichting

Terecht heeft de verdediging betoogd dat voor een bewezenverklaring van het in artikel 326 Sr bedoelde delict oplichting een oorzakelijk verband moet bestaan tussen de aangewende (bedrieglijke) middelen en de door de dader beoogde afgifte van een goed. Dit causale verband ligt besloten in de woorden "bewegen tot". Vereist is dus niet alleen dat het desbetreffende oplichtingsmiddel geëigend is om iemand te bedriegen, maar tevens dat die betrokken persoon ("het slachtoffer") door het bedoelde middel daadwerkelijk is misleid. Om te kunnen spreken van "bewegen tot" is voldoende dat zonder de aanwending van het bedrieglijke middel de afgifte van het goed niet zou zijn gevolgd. Een nauwkeurige lezing van het onder feit 10 ten laste gelegde maakt duidelijk dat bewezen moet worden dat Schootse Poort Onroerend Goed Beheer BV, later geheten Philips Real Estate Investment Management BV dan wel Philips Pensioenfonds dan wel [betrokkene 2] door de in de tenlastelegging genoemde oplichtingsmiddelen is bewogen tot de afgifte van het pakket onroerend goed bestaande uit de registergoederen omschreven in de akte van levering die in het dossier is opgenomen onder documentnummer D-0037, waarbij de rechtbank begrijpt dat met die afgifte de verkoop en levering van de in die akte genoemde registergoederen is bedoeld.

In het strafdossier wordt een gang van zaken rondom de verkoop van dit pakket onroerend goed geschetst waarbij - naar de rechtbank begrijpt - de veronderstelling is dat door verdachte en zijn medeverdachten op een zodanige wijze is gehandeld dat binnen Philips Pensioenfonds/PREIM bij [betrokkene 2] de overtuiging bestond dat akkoord kon worden gegaan met het voorstel tot verkoop van het pakket onroerend goed van Philips Pensioenfonds aan [vennootschap 2] tegen een prijs van uiteindelijk € 384.510.000, terwijl voor verdachte en zijn medeverdachten op voorhand duidelijk was dat het pakket onroerend goed via enkele tussengelegen partijen - waaronder twee vennootschappen van verdachte – zou worden doorverkocht tegen een hogere prijs en waarbij het verschil in prijs tussen de verkoop door Philips Pensioenfonds, de twee daarop volgende doorverkopen en de aankoop door Fortis Verzekeringen Vastgoed Maatschappij NV alsmede de nog te realiseren winsten uit verkoop van achtergebleven onroerend goed in de twee ondernemingen van verdachte, onder hem en zijn medeverdachten verdeeld zou gaan worden.38 Deze veronderstelling ligt tevens besloten in de in de tenlastelegging omschreven oplichtingsmiddelen die - met uitzondering van die onder het eerste gedachtestreepje betreffende de swap - steeds betrekking hebben op de (hoogte van de) te realiseren of gerealiseerde prijs en de partij(en) aan wie het onroerend goed verkocht gaat worden.

De rechtbank stelt voorop dat haar bij het interpreteren van een tenlastelegging een ruime vrijheid toekomt en het haar vrij staat aan de tenlastelegging een interpretatie te geven die redelijk is of die voor de hand ligt alsook een interpretatie die niet onverenigbaar is met haar bewoordingen. Een en ander laat onverlet dat verdachte onder feit 10 niet ten laste is gelegd dat PREIM dan wel Philips Pensioenfonds dan wel [betrokkene 2] is bewogen tot afgifte van het pakket onroerend goed voor een bepaalde, mogelijk niet markt-conforme prijs noch dat is bewogen tot afgifte van het pakket onroerend goed aan een bepaalde partij, te weten aan [vennootschap 2] als vermeende stroman van [verdachte].

Hoewel deze veronderstellingen wel in het strafdossier besloten liggen, zijn zij niet in de tekst van de tenlastelegging opgenomen. De haar toekomende vrijheid een tenlastelegging ruim te interpreteren reikt naar het oordeel van de rechtbank niet zo ver dat het begrip "afgifte van een goed" - dat in de context van dit dossier slechts kan betekenen de verkoop en levering van een nader omschreven pakket onroerende goederen door Philips Pensioenfonds - zo moet worden geïnterpreteerd dat daaronder wordt verstaan afgifte van een goed aan een bepaalde persoon of afgifte van een goed voor een bepaalde prijs of mogelijk beide. Alleen al het feit dat verschillende interpretaties mogelijk zijn, maakt duidelijk dat het de taak en bevoegdheden van de rechtbank te buiten zou gaan indien zij zou moeten uitmaken, zo dat al mogelijk is, welke uitleg het meest voor de hand ligt. Het voorgaande leidt er toe dat voor een bewezenverklaring van het onder 10 ten laste gelegde moet komen vast te staan dat Philips Pensioenfonds, dan wel PREIM, dan wel [betrokkene 2] door de genoemde oplichtingsmiddelen is bewogen tot de verkoop (en levering) van het pakket onroerend goed.

Dit betekent ook dat, vooraleer zij kan toekomen aan de vraag of en zo ja, welke van de aan verdachte en zijn medeverdachten verweten gedragingen zoals vervat in de afzonderlijke oplichtingsmiddelen bewezen geacht kunnen worden, de rechtbank zich voor de vraag gesteld ziet wat voor Philips Pensioenfonds/PREIM nu precies de aanleiding is geweest om tot de verkoop van het pakket 126 over te gaan. In dat verband stelt de rechtbank, op grond van de zich in het dossier bevindende stukken en het verhandelde ter terechtzitting, het volgende vast.

Aan- en verkoop van onroerend goed is een belangrijk onderdeel van de bedrijfsvoering binnen PREIM. Over deze taak en de daarbij behorende bevoegdheden verklaart onder meer [getuige 4] dat PREIM zich moest houden aan de strategische allocatie van vastgoed; zij moest zorgen dat de totale vastgoedportefeuille binnen een bepaalde omvang bleef. [betrokkene 2] zegt in dit verband dat er alleen belegd kon worden in direct Nederlands onroerend goed en dat de totale waarde van dit in onroerend goed belegd vermogen ten opzichte van het totaal belegd vermogen binnen een bepaalde bandbreedte moest blijven, eerst 10% plus of min 2% en later 12% plus of min 2%.

In de jaren 2001 tot 2004 heeft PREIM onderhands pakketten onroerend goed verkocht aan een vaste groep kopers. Met onder meer deze verkopen werd invulling gegeven aan de noodzaak het percentage in onroerend goed belegd vermogen, dat in verband met onder meer snelle waardestijgingen van onroerend goed, boven de toenmalige maximale bandbreedte was uitgekomen, weer binnen die bandbreedte te brengen. In de loop van 2004 krijgt PREIM de mogelijkheid het project Symphony aan te kopen van Bouwfonds. Dit past in de binnen PREIM bestaande wens te investeren in onroerend goed en tegelijkertijd de bestaande onroerend goed-portefeuille te verjongen door ouder onroerend goed waaraan relatief hoge onderhoudskosten verbonden zijn, af te stoten. Middels een intern memo gedateerd 27 juli 2004, afkomstig van en ondertekend door [medeverdachte 2], die op dat moment directeur is van PREIM, en gericht aan mededirecteur [betrokkene 2], wordt overeenkomstig de binnen PREIM geldende werkwijze, toestemming gevraagd met Bouwfonds onderhandelingen te mogen voeren over de aankoop door PREIM van het project Symphony.

De aankoop van Symphony zal tot gevolg hebben dat de hiervoor genoemde bandbreedte van in onroerend goed belegd vermogen wordt overschreden, in verband waarmee PREIM genoodzaakt is ander onroerend goed af te stoten. Om die reden wordt in het memo van 27 juli 2004 toestemming gevraagd te bezien welk onroerend goed aan Bouwfonds kan worden verkocht in het kader van een ruil, een zogenaamde swap van onroerend goed. [betrokkene 2] heeft deze gang van zaken in zijn verklaringen bij de FIOD-ECD en later bij de rechter-commissaris bevestigd. Hoewel het van een zogeheten swap of ruil van onroerend goed tussen Bouwfonds en Philips Pensioenfonds niet is gekomen, is van belang dat op grond van zich in het dossier bevindende onderzoeksgegevens aangenomen kan worden dat deze swap of ruil voor Philips Pensioenfonds geen noodzakelijke voorwaarde was voor de aankoop van het project Symphony. Zo verklaart mededirecteur [betrokkene 2] dat het niet doorgaan van de swap geen reden was van de aankoop van Symphony af te zien.39 Met die aankoop heeft het College van Beheer van Philips Pensioenfonds in maart 2005 ook ingestemd, zonder dat haar instemming overigens formeel nodig was.40 [getuige 5] stelt als getuige bij de rechter-commissaris weliswaar dat de Beleggingscommissie haar advies en het College van Beheer haar beslissing heeft gebaseerd op de informatie dat sprake zou zijn van een ruil of swap en dat het College van Beheer geen toestemming zou hebben verleend voor een onderhandse verkoop van het pakket onroerend goed als het had geweten dat daarvan geen sprake was, maar hij geeft tevens aan dat in dat laatste geval het College van Beheer zou hebben geëist dat het pakket onroerend goed zou zijn getenderd.41 Hieruit kan worden afgeleid dat niet de verkoop zelf maar veeleer de methode waarop het pakket onroerend goed in de markt verkocht zou gaan worden binnen Philips Pensioenfonds een punt van discussie was. Nog los van de vraag of de kwestie rondom de in eerste instantie aan mededirecteur [betrokkene 2] voorgestelde swap en de uiteindelijk gevolgde onderhandse verkoop van pakket 126 aan [vennootschap 2] misleidend is geweest, staat vast dat de aankoop van het project Symphony de doorslaggevende factor is geweest waardoor Philips Pensioenfonds zich genoodzaakt heeft gezien dit pakket onroerend goed te verkopen.

De rechtbank heeft bij deze vaststelling onder ogen gezien dat op basis van de zich in het dossier bevindende onderzoeksgegevens de precieze gang van zaken bij het te koop aanbieden van het project Symphony door Bouwfonds aan Philips Pensioenfonds, niet duidelijk is geworden. Zo is het mogelijk [betrokkene 3] geweest die ergens in de eerste helft van 2004 de contacten met Philips Pensioenfonds over het van Bouwfonds aan te kopen project Symphony heeft aangeboord en daarvoor een courtage heeft ontvangen waarvan hij een groot deel heeft doorbetaald aan onder meer verdachte, terwijl diezelfde [betrokkene 3] in een later stadium namens [vennootschap 2] als koper van pakket 126 optreedt, daarbij op de achtergrond gestuurd door wederom verdachte. In diezelfde periode hebben [medeverdachte 2] en verdachte al de nodige privécontacten, zo kan worden afgeleid uit het feit dat verdachte in het voorjaar van 2004 [medeverdachte 2] heeft gefêteerd op een bezoek aan de Formule I-races in Monaco42 en uit het feit dat zij vermoedelijk in mei 2004 ook samen de MIPIM vastgoedbeurs in Cannes hebben bezocht.43 En er is de verklaring van [medeverdachte 8], inhoudende dat verdachte eind 2004 of begin 2005 met brochures van project Symphony bij hem kwam, terwijl verdachte wist dat Philips Pensioenfonds ander onroerend goed zou moeten afstoten als het dit project zou kopen.44 Hoewel op grond van voornoemde feiten en omstandigheden de nodige vraagtekens kunnen worden geplaatst bij de wijze waarop het project Symphony bij Philips Pensioenfonds in beeld is gekomen en niet uitgesloten kan worden geacht dat met betrekking tot deze aankoop sprake is geweest van een vooropgezet plan, zijn daarvoor in het dossier geen dan wel onvoldoende harde aanwijzingen te vinden, terwijl de rechtbank in dat verband ook vaststelt dat het bewerkstelligen dat het project Sympony door Philips Pensioenfonds zou worden aangekocht, niet als oplichtingsmiddel in de tenlastelegging is opgenomen.

De hiervoor gedane constatering dat de aankoop van het project Symphony door Philips Pensioenfonds het noodzakelijk maakte om pakket 126 te verkopen, leidt ertoe dat niet gezegd kan worden dat zonder aanwending van de onder feit 10 vermelde bedrieglijke (oplichtings)middelen de afgifte van het goed niet was gevolgd. Het oorzakelijke verband tussen die oplichtingsmiddelen en de verkoop van het onroerend goed ontbreekt, nu vastgesteld moet worden dat Philips Pensioenfonds/PREIM sowieso tot de verkoop - en dus de afgifte van het pakket onroerend goed - was overgegaan.

Dit heeft tot gevolg dat het bestanddeel 'waardoor Schootse Poort Onroerend Goed Beheer BV en/of Philips Real Estate Investment Management B.V en/of Stichting Philips Pensioenfonds en/of [betrokkene 2] werd(en) bewogen tot afgifte van het voornoemde pakket onroerend goed', niet bewezen kan worden en dat verdachte om die reden zal worden vrijgesproken van de hem onder 10 ten laste gelegde oplichting.

Verduistering in dienstbetrekking

Het openbaar ministerie heeft zich op het standpunt gesteld dat in geval van vermogensbeheer van verduistering sprake is wanneer de vermogensbeheerder het goed dat hij uit dien hoofde onder zich heeft, niet heeft aangewend voor het doel waarvoor het bestemd was maar het zich wederrechtelijk heeft toegeëigend. Aangezien PREIM tot doel had het beheren van onroerend goed waarbij een zo goed mogelijk rendement of een zo groot mogelijke opbrengst wordt behaald en verdachte en zijn medeverdachten bij verkoop van het pakket onroerend goed een deel van de eigenlijke waarde, te weten een deel van de winst die hen tevoren bekend was, in eigen zak hebben gestoken, kan verduistering van het pakket onroerend goed of in ieder geval een deel van de opbrengst van dat pakket onroerend goed bewezen worden verklaard, aldus het openbaar ministerie. Met betrekking tot de positie van verdachte geldt, zo meent de rechtbank het standpunt van het openbaar ministerie te moeten opvatten, dat hoewel er in zijn geval geen sprake is van een dienstbetrekking bij Philips Pensioenfonds of PREIM, hij wel kan worden aangemerkt als medepleger nu die verduistering in de dienstbetrekking van de medeverdachten heeft plaatsgevonden.

De rechtbank overweegt hieromtrent als volgt. Het delict verduistering kan slechts worden gepleegd van een goed dat de dader anders dan door misdrijf onder zich heeft, waarbij het onder zich hebben daavan enige betrekking tussen die persoon en het goed impliceert. [medeverdachte 2] en [medeverdachte 8] die in het dossier en blijkens de tegen hen uitgebrachte dagvaardingen als medeverdachten ter zake van dit feit zijn aangemerkt, waren tijdens de ten laste gelegde periode in dienst van PREIM als (mede)directeur van PREIM respectievelijk achtereenvolgens hoofd van de Afdeling Portefeuillemanagement en (mede)directeur van PREIM, een vennootschap die zich bezig hield met de aan- en verkoop en exploitatie van aan Philips Pensioenfonds toebehorend onroerend goed. Nog los van de vraag of gezegd kan worden dat [medeverdachte 2] en [medeverdachte 8] in deze functies in een zodanige betrekking tot het in de tenlastelegging genoemde pakket onroerend goed of delen daarvan stonden dat zij geacht kunnen worden die goederen onder zich te hebben gehad, komt het verwijt er in de kern op neer dat verdachten een deel van de opbrengst hebben gekregen die, nadat het pakket met onroerend goed door Philips Pensioenfonds aan [vennootschap 2] was verkocht, is gerealiseerd met het doorverkopen van datzelfde pakket onroerend goed of delen daarvan via meerdere tussengelegen vennootschappen aan Fortis Verzekeringen Vastgoed Maatschappij NV.

Deze opbrengst is gegenereerd met transacties waarbij Philips Pensioenfonds geen partij meer was, zodat om die reden geen sprake kan zijn van een wederrechtelijke toe-eigening van goederen of gelden die de medeverdachten uit hoofde van hun dienstbetrekking en anders dan door misdrijf onder zich hebben gehad. Daarbij komt dat evenmin is gebleken dat verdachte de met verkoop van het pakket onroerend goed gegenereerde winst(en) uit hoofde van enige dienstbetrekking bij Philips Pensioenfonds of PREIM onder zich heeft gehad. Het vorenstaande leidt ertoe dat naar het oordeel van de rechtbank de onder feit 10 ten laste gelegde verduistering niet kan worden bewezen. Verdachte zal daarom ook van dat onderdeel van de tenlastelegging worden vrijgesproken.

Redengevende feiten en omstandigheden45

Algemeen.

Nadat [verdachte] Vastgoed BV op 1 oktober 1995 door Bouwfonds wordt overgenomen is verdachte van 1 oktober 1995 tot 1 oktober 1998 directeur van Bouwfonds Vastgoedontwikkeling BV.46 Van 16 september 1998 tot 2 januari 2001 fungeert hij als directeur van BV Bouwfonds Vastgoedontwikkeling, een onderneming met ABN AMRO.47 Daarnaast is hij per 1 oktober 1998 tot 1 oktober 2001 benoemd tot fungerend statutair directeur van Bouwfonds Vastgoedontwikkeling BV.48 Per 1 oktober 2001 wordt zijn dienstverband beëindigd met dien verstande dat hij vanaf 1 augustus 2001 niet meer actief werkzaam zal zijn bij Bouwfonds Vastgoedontwikkeling BV.49

Waar in dit vonnis, in het kader van de leesbaarheid, wordt gesproken over Bouwfonds wordt daarmee tot 21 september 1998 (de datum van de joint venture overeenkomst) bedoeld Bouwfonds Vastgoedontwikkeling BV, vanaf 21 september 1998 tot eind 2000 wordt met Bouwfonds bedoeld Bouwfonds Vastgoedontwikkeling CV een onderneming met ABN AMRO, waarin als commanditaire vennoten optreden Bouwfonds Vastgoedontwikkeling BV en ABN AMRO Projectontwikkeling BV en als beherend vennoot BV Bouwfonds Vastgoedontwikkeling een onderneming met ABN AMRO.50

Het systeem van moeilijke betalingen, potjes en bijverdienen

Ter terechtzitting heeft verdachte, woonachtig in Heemstede51, uiteengezet dat de gedragingen die hem worden verweten, zeker in de periode dat hij werkzaam was voor Bouwfonds, voor een belangrijk deel hun ontstaansgrond vinden in enerzijds de toestemming die hij meende te hebben om te mogen bijverdienen en anderzijds in het systeem van het vormen van "potjes" om daaruit "moeilijke betalingen" te doen.52

Omdat met de totstandkoming van de commanditaire vennootschap als joint venture tussen Bouwfonds Vastgoedontwikkeling en de projectontwikkelingstak van ABN AMRO een nieuwe situatie ontstond, verbond verdachte zich door middel van een nieuw dienstverband maar wilde daarin verschoond blijven van knellende voorwaarden. Uiteindelijk zou hem door [medeverdachte 4] mondeling toestemming zijn gegeven neveninkomsten te genereren in zijn eigen bedrijven.53 Die toestemming, die [medeverdachte 4] overigens geen zicht bood op hetgeen verdachte op die wijze verdiende, ontbrak van de zijde van ABN AMRO.54

Als doelstelling binnen de commanditaire vennootschap was geformuleerd het behalen van een resultaat van 15% op het Eigen Vermogen of 8% op de kostprijs. Doordat er een extreme ruimte zat tussen inkoop en beleggingswaarde van een project, was de winstmarge eveneens enorm.55 Van die ruimte maakte verdachte gebruik door "potjes" te creëren om met gebruikmaking daarvan betalingen onzichtbaar te kunnen houden, zoals voor het doen van een verrekening of het betalen van een factuur voor een prestatie die in feite inhield dat juist niets gedaan diende te worden.56

Dat systeem van potjes was ook bij anderen bekend. Als zich in een bepaald project een probleem voordeed, kon een beroep gedaan worden op verdachte die dan zorgde voor een link naar een "potje".57 Het door verdachte gemaakte onderscheid tussen bijverdiensten en potjes liet overigens onverlet dat gelden uit gecreëerde potjes bij verdachte en - om hen te enthousiasmeren - medewerkers van Bouwfonds terechtkwam.58 Alleen verdachte bepaalde hoe het geld uit de potjes werd besteed.59 De beantwoording van de vraag hoe het toegezegde geld bij de ontvangers terecht moest komen werd aan de laatsten zelf overgelaten: daartoe kon gebruik gemaakt worden van facturen of winstdeling.60

Feiten 1 en 2 (project Solaris)

Omschrijving van het project

Project Solaris, ook bekend onder de naam Capelse Maasoever of Werken aan de Maas, bestaat (in zijn definitieve vorm) uit vier kantoorpanden, twee kantoorpaviljoens en een aantal parkeerplaatsen gelegen aan de Rivium Promenade te Capelle aan den IJssel.61 Het project stamt oorspronkelijk uit de in 1995 overgenomen projectportefeuille van [verdachte] Vastgoed BV.62 Bouwfonds Vastgoedontwikkeling CV, een onderneming met ABN AMRO heeft het project in ontwikkeling. Binnen Bouwfonds wordt er voor gekozen om vanuit Hoevelaken een gedelegeerd projectontwikkelaar aan te sturen. [betrokkene 13] [betrokkene 12] is de gedelegeerd projectontwikkelaar voor de regio Rotterdam.63

Overdracht van het project aan [vennootschap 8]

Omdat Bouwfonds over onvoldoende deskundige projectleiding beschikt om Solaris te ontwikkelen benadert [betrokkene 14] [vennootschap 8] ([betrokkene 13] [betrokkene 12]). Afgesproken wordt dat [betrokkene 13] [betrokkene 12] het project voor een bedrag van fl. 7.500.000 gaat ontwikkelen.64 Voordat [betrokkene 13] de hierna te bespreken turnkey-overeenkomst sluit begroot hij de totale projectkosten naar aanleiding van door [medeverdachte 3] aangeleverde cijfers op fl. 98.495.864.65 Dat deze calculatie reëel is blijkt uit de calculaties van Bouwfonds van 30 juni 199966 en 5 oktober 199967 waarbij Bouwfonds uitkomt op een bedrag van fl. 95.930.547. [betrokkene 13] acht de Bouwfondscalculaties reëel.68

Turnkey-overeenkomst

Met dagtekening 8 oktober 1999 sluiten Bouwfonds Vastgoedontwikkeling CV een onderneming met ABN AMRO, vertegenwoordigd door verdachte, en [vennootschap 8], handelend namens de nog op te richten Capelse Maasoever BV, vertegenwoordigd door [betrokkene 13], te Capelle aan den IJssel een turnkey-overeenkomst inzake project Solaris met daaraan gehecht een stichtingskostenbegroting.69

Antedateren van de turnkey-overeenkomst

Ten aanzien van de datering van de turnkey-overeenkomst overweegt de rechtbank als volgt. Bij [betrokkene 13] [betrokkene 12] wordt de overeenkomst in digitale vorm aangetroffen met als aanmaakdatum 12 november 1999.70 De overeenkomst komt pas op 10 december 1999 binnen bij Bouwfonds. In de overeenkomst wordt verwezen naar een, gelet op de dagtekening van de overeenkomst toekomstige, bouwclaim van [vennootschap 5] van 3 november 1999.71 Verdachte weet dat deze bouwclaim in de overeenkomst is opgenomen.72 Uit de omstandigheden dat deze datum ook wordt vermeld op de aan Bouwfonds toegestuurde bouwclaim zelf73 en dat de concepten voor de bouwclaim eveneens van latere datum zijn dan de turnkey-overeenkomst, namelijk van 1 november 199974, leidt de rechtbank af dat de datum van de in de turnkey-overeenkomst opgenomen bouwclaim geen kennelijke verschrijving betreft. [betrokkene 13] verklaart voorts dat de turnkey-overeenkomst niet op of voor 8 oktober 1999 gemaakt kan zijn, omdat [betrokkene 13] [betrokkene 12] toen nog in gesprek was met Bouwfonds over de gefaseerde overdracht en een turnkey-overeenkomst nog niet ter sprake was gekomen.75 Mede ingegeven door de verwijzing naar de bouwclaim d.d. 3 november 1999 concludeert [betrokkene 13] dat de aanmaakdatum van de turnkey-overeenkomst 12 november 1999 zou kunnen zijn.76 Ook verdachte acht aannemelijk dat het document later is getekend dan de overeenkomst doet vermoeden.77 De rechtbank acht wettig en overtuigend bewezen dat de overeenkomst geantedateerd en alleen al op dit onderdeel vals is.

Verhogen van de stichtingskostenbegroting als onderdeel van de turnkeyovereenkomst

In de turnkey-overeenkomst is opgenomen dat [vennootschap 8]/Capelse Maasoever BV project Solaris tegen een vergoeding van fl. 127.500.000, waarin alle met het project gemoeide kosten zijn begrepen, overeenkomstig een aan die turnkey-overeenkomst gehechte stichtingskostenbegroting, "turnkey" zal opleveren aan Bouwfonds Vastgoedontwikkeling CV, een onderneming met ABN AMRO.78 De rechtbank heeft hiervoor reeds overwogen dat de totale projectkosten zijn begroot op fl. 95.930.547 (door Bouwfonds) dan wel fl. 98.495.864 (door [betrokkene 13] [betrokkene 12]), al dan niet te vermeerderen met de overeengekomen vergoeding van fl. 7.500.000 voor [betrokkene 13] [betrokkene 12]. In de turnkey-overeenkomst tussen Bouwfonds en Capelse Maasoever BV wordt desondanks uitgegaan van een stichtingskostenbegroting van fl. 127.500.000 (inclusief fl. 7.500.000 voor [betrokkene 13] [betrokkene 12]). In de turnkey-overeenkomst wordt verwezen naar de stichtingskostenbegroting. Deze sluit aan bij de turnkey-som van fl. 127.500.000 en betreft een door [medeverdachte 3] opgemaakte verhoogde calculatie.79

Aangedragen rechtvaardiging voor de verhoogde stichtingskostenbegroting

Kennelijk ter rechtvaardiging van deze verhoogde calculatie krijgen [betrokkene 13] en [betrokkene 12] van [medeverdachte 3] en verdachte te horen dat zij mogen rekenen met de verhoogde calculatie van fl. 127.500.000, zodat zij niet geconfronteerd zullen worden met extra risico's bestaande uit een bouwclaim van [vennootschap 5] ad fl. 5.000.000 en een mogelijke verhoging van de koopprijs van de grond in verband met de bestemming daarvan.

De bouwclaim van [vennootschap 5] heeft nooit daadwerkelijk bestaan.80 Desondanks ontvangt Bouwfonds een op 3 november 1999 gedateerde brief afkomstig van [vennootschap 5] waarin wordt gesteld dat [vennootschap 5] schade heeft geleden omdat de door het bedrijf geplande bouwwerkzaamheden geen doorgang kunnen vinden. Geclaimd wordt onder meer een schadevergoeding van fl. 5.000.000.81 Vanuit [vennootschap 5] is nooit een bouwclaim ingediend in project Solaris en is in dat kader geen geld ontvangen.82 [medeverdachte 3] heeft niet alleen bij [betrokkene 13] [betrokkene 12] maar ook bij [betrokkene 7] de bouwclaimbrief en de concepten aangeleverd.83 [betrokkene 7] constateert bij lezing van de bouwclaim dat de inhoud daarvan onjuist is omdat geen sprake is van een bouwclaim. De omschreven activiteiten van [vennootschap 5] zijn onjuist.84 De rechtbank acht bewezen dat de turnkey-overeenkomst ook ten aanzien van de daarin opgenomen bouwclaim valselijk is opgemaakt.

De door Bouwfonds aan de gemeente Capelle aan den IJssel voor het perceel bouwgrond in het kader van het project Solaris te betalen grondprijs bedraagt volgens de tussen deze partijen op 27 juli 1999 gesloten optie-overeenkomst fl. 8.250.000.85 Ook de door Capelse Maasoever aan de gemeente Capelle aan den IJssel te betalen grondprijs bedraagt gezien de tussen deze partijen gesloten koopovereenkomst fl. 8.250.000.86 Zowel [medeverdachte 3] als verdachte heeft [betrokkene 13] [betrokkene 12] bij herhaling gewezen op de risico's voor een verhoging van de grondprijs door de gemeente Capelle aan den IJssel omdat de bestemming van de op die grond te realiseren gebouwen in plaats van kantoorruimte eigenlijk werkruimte is. [betrokkene 13] [betrokkene 12] verkoopt deze bouwgrond ultimo 1999 aan Bouwfonds voor de verhoogde prijs van fl. 12.500.000.87 Van verhoging van de grondprijs door de gemeente Capelle aan den IJssel in verband met een gewijzigde bestemming is echter geen sprake geweest.

Blijkens hetgeen hiervoor is overwogen dateert de turnkey-overeenkomst van na oktober 1999. In oktober 1999 wordt de bouwvergunning verleend.88 Vanaf het moment dat de bouwvergunning is verleend kan geen navordering meer worden ingediend door de gemeente. In ieder geval vanaf dat moment is geen sprake (meer) van risico dat de grondprijs nog verhoogd wordt, zoals verdachte beaamt.89

De risico's die [betrokkene 13] [betrokkene 12] in dit project loopt zijn bovendien minimaal omdat de aanneemsom al min of meer vaststaat90 en [betrokkene 13] [betrokkene 12] niet verantwoordelijk is voor de verhuur van het project.91 Waarom [betrokkene 13] [betrokkene 12] van verdachte met de verhoogde calculatie mag rekenen is daarom volstrekt onduidelijk.

Gecreëerde overwinst bij [betrokkene 13] [betrokkene 12]

In verband met uitbreiding van project Solaris wordt de totale overdrachtsprijs (de turnkey-som) verhoogd van fl. 127.500.000 naar fl. 133.288.158.92 Dit bedrag is op facturatie van Capelse Maasoever BV door Bouwfonds betaald.93 De laatste betaling heeft plaatsgevonden op 30 januari 2002.94 De daadwerkelijk door [vennootschap 8] berekende kosten na uitbreiding van het project bedragen

fl. 118.001.912 (€ 53.546.933), inclusief de vergoeding voor [vennootschap 8] ad

fl. 7.500.000 (€ 3.403.352).95 Na aftrek van de kosten van de overdrachtprijs is een overwinst van fl. 15.286.246 gecreëerd bij [betrokkene 13] [betrokkene 12]. Bij de projectkosten inbegrepen is een bedrag van fl. 7.004.150 aan oude Bouwfondsverplichtingen die door [betrokkene 13] [betrokkene 12] zijn overgenomen.96 Uit hetgeen hierna aan de orde zal komen blijkt dat deze oude Bouwfondsverplichtingen onzakelijk zijn en dus onterecht door [betrokkene 13] [betrokkene 12] als daadwerkelijk gemaakte kosten zijn geboekt. De door [betrokkene 13] [betrokkene 12] gemaakte overwinst is daarmee fl. 7.004.150 hoger dan het op fl. 15.286.246 vastgestelde verschil tussen de turnkeysom en de berekende projectkosten.

Het voorgaande laat zich als volgt weergeven:

[plaatje]

Het systeem van potjes, moeilijke betalingen en bijverdienen

De rechtbank heeft hierboven aangegeven op welke wijze verdachte gebruik heeft gemaakt van potjes bij het verrichten van zogenoemde moeilijke betalingen en op welke wijze hij bijverdiensten heeft gegenereerd. Meer specifiek ten aanzien van project Solaris overweegt de rechtbank daaromtrent nog het volgende. Verdachte zegt tegen [betrokkene 13] dat de hoge verkoopprijs van het project een opening geeft om de begroting van [betrokkene 13] [betrokkene 12] BV dusdanig te verhogen dat meer geld kan worden verdiend. De consequentie van de verhoogde calculatie is dat [betrokkene 13] [betrokkene 12] meer en Bouwfonds minder winst maakt. Op aangeven van verdachte wordt zo een "tijdelijke voorziening", een "potje", gecreëerd bij [betrokkene 13] [betrokkene 12]. Uit de gecreëerde geldpot moet [betrokkene 13] [betrokkene 12] van [medeverdachte 3] en verdachte verplichtingen voldoen.97

Doorbetaling van de gecreëerde overwinst

[betrokkene 13] en [betrokkene 12] mogen de gecreëerde overwinst (fl. 22.290.396) niet behouden maar moeten deze doorbetalen. Doorbetaling vindt plaats via een ontwikkelovereenkomst tussen [vennootschap 8] en Idlewild Consultants BV, middels facturen geboekt op andere projecten van [betrokkene 13] [betrokkene 12] dan Project Solaris alsmede middels op project Solaris geboekte facturen.

Doorbetaling via ontwikkelovereenkomst tussen [vennootschap 8] en Idlewild Consultants BV naar [betrokkene 6] & [vennootschap 26]

Met dagtekening 21 september 1999 sluiten [vennootschap 8] te Capelle aan den IJssel, vertegenwoordigd door haar directeuren [betrokkene 13] [betrokkene 12] en Idlewild Consultants BV, vertegenwoordigd door haar directeur [betrokkene 14], te 's-Gravenhage een ontwikkelingsovereenkomst waarin partijen een exclusief samenwerkingsverband aangaan gericht op het voor gezamenlijke rekening en risico (vijftig procent [betrokkene 13] [betrokkene 12] en vijftig procent Idlewild Consultants BV), maar om hen moverende redenen op naam van [betrokkene 13] [betrokkene 12], ontwikkelen van project Solaris.98

In werkelijkheid is geen sprake van een exclusief samenwerkingsverband gericht op het voor gezamenlijke rekening en risico ontwikkelen van het project zoals de overeenkomst doet vermoeden. [betrokkene 13] heeft nooit met [betrokkene 14] afgesproken project Solaris samen te ontwikkelen. De omschrijving op en de inhoud van de overeenkomst kloppen niet. Het gaat [betrokkene 14] enkel om de winstuitkering. De overeenkomst dient uitsluitend als legitimering van de geldstroom.99 Verdachte meent recht te hebben op een deel van de winst uit het project en effectueert zijn bijverdiensten langs deze weg.100 [betrokkene 14] speelt enkel een bemiddelende rol, hij verricht geen werkzaamheden in project Solaris. Hij brengt [betrokkene 13] [betrokkene 12] in contact met mensen en bedrijven en krijgt hiervoor een soort courtage.101 De inhoud van de overeenkomst dekt de lading niet.102 Namens [betrokkene 13] [betrokkene 12] wordt de overeenkomst getekend omdat afgesproken was dat [betrokkene 13] [betrokkene 12] genoegen zou nemen met een vergoeding van fl. 7.500.000.103 Op verzoek van [betrokkene 14] maakt [betrokkene 13] [betrokkene 12] in 2002 een totaalbedrag van fl. 13.184.163 (€ 5.982.712) over naar een bankrekening van [betrokkene 6] & [vennootschap 26].104 Om de deelgerechtigheid van verdachte in project Solaris te kunnen onderbouwen wordt een ontwikkelingsovereenkomst opgesteld tussen Bloemenoord Groep BV (een vennootschap van verdachte) en Idlewild Consultants BV. [betrokkene 6] & [vennootschap 26] heeft vervolgens op basis van een winstdelingsovereenkomst de desbetreffende bedragen naar aanleiding van de tussen partijen afgesproken winstdelingsverhouding uitgekeerd.105

Op project Solaris geboekte facturen

[medeverdachte 10] is een van de partijen die wil samenwerken met [verdachte], die groot wil worden, die rijk wil worden en bereid is om betalingen te verrichten.106 Op aanwijzing van [betrokkene 14], [medeverdachte 3] en verdachte stuurt [medeverdachte 10], feitelijk leidinggevende van [vennootschap 7], een door hem opgemaakte factuur gedateerd 19 december 2000 ten bedrage van fl. 1.000.000 (exclusief BTW) aan Capelse Maasoever BV, een BV van [betrokkene 13] [betrokkene 12].107 [medeverdachte 10] kent [betrokkene 13] en [betrokkene 12] niet, hij heeft hen nimmer gezien en nooit met hen gesproken. Ook Capelse Maasoever BV kent hij niet. Hij weet niets van de in de factuur omschreven werkzaamheden.108 Evenmin als [medeverdachte 10] de Capelse Maasoever BV kent, kennen [betrokkene 13] [betrokkene 12] [medeverdachte 10] en zijn bedrijf.109 [medeverdachte 10] heeft niet gedaan wat in de factuuromschrijvingen beschreven staat maar wel geldbedragen doorbetaald in opdracht van verdachte.110 De factuur wordt opgenomen in de administratie van project Solaris 111 en op 20 december 2000 wordt fl. 1.175.000 (inclusief BTW) overgemaakt aan [vennootschap 7].112 Dit gebeurt nadat [betrokkene 13] [betrokkene 12] van verdachte te horen krijgen dat de factuur betaald moet worden.113

Op aankondiging van verdachte factureert [vennootschap 13] d.d. 18 juli 2000 in verband met project Solaris een bedrag van fl. 1.750.000 (exclusief BTW).114 Ook ten aanzien van deze betaling geldt dat het een betaling betreft die in opdracht van verdachte is betaald vanuit het binnen project Solaris gecreëerde geldpotje.115 Deze betaling is gedaan op verzoek van [medeverdachte 4]. Hij had een zaak lopen met [betrokkene 24] waarin fl. 1.500.000 verrekend moest worden. [betrokkene 11] mag de overige fl. 250.000 voor zichzelf houden als beloning voor het doorbetalen van het geldbedrag aan [betrokkene 24].116 De rechtbank begrijpt het vorengaande aldus dat er een zogenoemde moeilijke betaling moest worden verricht aan [betrokkene 24] die verdachte kennelijk buiten de boeken van Bouwfonds wilde houden en die betaald is uit de gecreëerde overwinst in project Solaris.

Verdachte is sinds begin jaren '90 eigenaar van Rooswyck. Rooswyck is een van de bedrijven van verdachte die niet zijn gekocht door Bouwfonds en waar verdachte als ondernemer mee verder is gegaan.117 Met dagtekening 15 respectievelijk 17 december 1999 stuurt Rooswyck Properties BV (Rooswyck) twee brieven aan Capelse Maasoever BV waarin Rooswyck aanbiedt respectievelijk de realisatie van de verhuur, en begeleidings- en adviseringswerkzaamheden te verrichten in project Solaris tegen een totale vergoeding van fl. 4.254.150 (exclusief BTW).118 De aanbiedingen worden door Capelse Maasoever geaccepteerd bij brief.119 Rooswyck stuurt Capelse Maasoever op grond van deze acceptatiebrieven een achttiental facturen120 ten bedrage van in totaal fl. 4.254.150 (€ 1.930.449) exclusief BTW. Capelse Maasoever BV neemt deze facturen op in haar administratie en betaalt die.121 Er zijn te hoge bedragen gefactureerd122 of de op de facturen beschreven werkzaamheden zijn niet door Rooswyck verricht.123 Zo geldt ten aanzien van de aanbiedingsbrief van 17 december 1999 dat deze namens Rooswyck is getekend door Dek.124 Zij is verantwoordelijk voor de inhoud van de brief en weet dat in de brief werkzaamheden staan die simpelweg zijn bedacht. Aan haar is door [betrokkene 14] of verdachte gevraagd activiteiten te beschrijven die Rooswyck zou kunnen verrichten.125 Ook andere werknemers van Rooswyck verklaren dat de gefactureerde werkzaamheden niet door Rooswyck zijn verricht.126 De aanbiedings- en acceptatiebrieven zijn bovendien later opgemaakt dan de dagtekening vermeldt. Op het moment dat duidelijk is hoeveel geld er wordt verdiend, begin 2001 (en niet december 1999, rb), zegt [medeverdachte 3] tegen [betrokkene 13] [betrokkene 12] dat er geld naar Rooswyck moet vloeien en worden de bedragen ingevuld.127

Gezien het bovenstaande is de rechtbank van oordeel dat de op de bovenstaande facturen omschreven werkzaamheden niet door de facturerende bedrijven zijn verricht en dat de facturen uitsluitend hebben gediend om van Bouwfonds afkomstige geldbedragen vanaf [betrokkene 13] [betrokkene 12] door te sluizen naar derden.

Gezien al het bovenstaande, in onderlinge samenhang bezien, acht de rechtbank bewezen dat verdachte zich in zijn dienstbetrekking samen met anderen onder wie [medeverdachte 3], [betrokkene 13] en [betrokkene 12], intensief heeft bezig gehouden met het creëren van overwinst binnen project Solaris ten bedrage van € 10.114.940 (fl. 22.290.396) teneinde samen met die anderen over die overwinst als heer en meester te kunnen beschikken.

Facturen geboekt op projecten van [betrokkene 13] [betrokkene 12] anders dan Project Solaris Als "de grote mannen" ([betrokkene 14] en verdachte, rb) "de centjes binnen hebben" meldt [medeverdachte 3] zich bij [betrokkene 13] [betrokkene 12]. [medeverdachte 3] is volledig op de hoogte van de door Bouwfonds betaalde bedragen en van hetgeen nog in het potje is achtergebleven nadat [betrokkene 14] en verdachte hun deel hebben opgeëist. [medeverdachte 3] geeft te kennen te willen declareren op projecten, niet zijnde Bouwfondsprojecten. Hij maakt daartoe overeenkomsten die [betrokkene 13] en [betrokkene 12] tekenen onder de door hen gevoelde druk van [medeverdachte 3] en verdachte en factureert op grond daarvan middels een aantal BV's waarvan hij de direct leidinggevende is.128

Feiten 3 en 4 (project Hollandse Meester)

Nadat de projectontwikkelaars [betrokkene 13] en [betrokkene 12] vernemen dat de gemeente Zoetermeer de ambitie heeft om binnen de gemeente een hoog gebouw te realiseren koopt [betrokkene 13] [betrokkene 12] de optie op de bij dit project behorende grond. [betrokkene 14] geeft vervolgens te kennen dat Bouwfonds het project wil overnemen omdat zij zich wil profileren als hoogbouwontwikkelaar.129

Met dagtekening 17 augustus 1999 te Capelle aan den IJssel sluiten [vennootschap 8], vertegenwoordigd door [betrokkene 13] en Bouwfonds Vastgoedontwikkeling CV, een onderneming met ABN AMRO, vertegenwoordigd door verdachte de "overeenkomst inzake verkoop rechten uit de optieovereenkomst van de Stationslocatie aan het Plein van de Verenigde Naties te Zoetermeer" waarin zij overeenkomen dat Bouwfonds voor een koopsom van fl. 5.000.000, te betalen aan [betrokkene 13] [betrokkene 12], de rechten verkrijgt uit de tussen [betrokkene 13] [betrokkene 12] en de gemeente Zoetermeer gesloten overeenkomst inzake optieverlening op een perceel grond aan het Plein van de Verenigde Naties te Zoetermeer.130 Dat bedrag wordt op 12 oktober 1999 en 4 november 1999 gefactureerd aan Bouwfonds.131 Deze facturen worden door Bouwfonds betaald op respectievelijk 26 oktober 1999 en 24 november 1999.132 Op een bij Bouwfonds aangetroffen brief, waarbij de overeenkomst ter ondertekening aan Bouwfonds wordt aangeboden, is als datum van binnenkomst gestempeld: 29 oktober 1999.133 De bedongen koopsom van fl. 5.000.000 is bepaald door [verdachte].134 Op het moment van ondertekenen weten [betrokkene 13] en [betrokkene 12] dat zij een deel van de koopsom moeten afstaan aan [betrokkene 14].135 De bedongen koopsom is "belachelijk hoog"136 en niet geheel als koopsom ten goede gekomen aan [betrokkene 13] [betrokkene 12] maar voor een bedrag van fl. 2.600.000 (€ 1.179.829) aan Idlewild Consultants BV ([betrokkene 14]) en Bloemenoord Groep BV (verdachte). De rechtbank overweegt daaromtrent als volgt.

De inzet van de onderhandelingen is voor verdachte, naast hetgeen Bouwfonds voor de optie moet betalen en [betrokkene 13] [betrokkene 12] eraan overhoudt, wat [betrokkene 14] en hijzelf er aan overhouden. Verschillende mogelijkheden worden besproken.137 Bij het vaststellen van de verkoopsom voor de optie laat ook [betrokkene 13] [betrokkene 12] meewegen dat een geldbedrag aan [betrokkene 14] moet worden betaald.138 [betrokkene 14] vraagt [betrokkene 13] met welk bedrag hij genoegen neemt als hij het project voor fl. 5.000.000 kan slijten.139 [betrokkene 13] en [betrokkene 12] bepalen hun prijs op fl. 1.000.000.140 Verdachte weet dat.141 Zij vinden dat een goede vergoeding voor de door hen te leveren inspanningen.142 Deze intentie is vastgelegd in een concept winstdelingsovereenkomst tussen [betrokkene 13] [betrokkene 12] en Idlewild Consultants BV. Ook daaruit blijkt dat het aanvankelijk de bedoeling was dat [betrokkene 13] [betrokkene 12] fl. 1.000.000 van het te behalen verkoopresultaat toekomt en dat het overige deel aan Idlewild Consultants BV toekomt.143 Kennelijk gelet op de door [betrokkene 13] [betrokkene 12] genoemde ondergrens van fl. 1.000.000 vraagt [betrokkene 14] aanvankelijk een aanbrengprovisie van fl. 4.000.000 hetgeen [betrokkene 13] en [betrokkene 12] te hoog vinden en weten terug te brengen tot het voor hen acceptabele bedrag van fl. 2.600.000.144 Met dagtekening 3 december 1998 te Capelle aan den IJssel sluiten [vennootschap 8] en Idlewild Consultants BV een overeenkomst waarbij partijen een exclusief samenwerkingsverband aan gaan gericht op het voor gezamenlijke rekening en risico ter hand nemen van de ontwikkeling van project Hollandse Meester. Overeengekomen wordt dat de eerste fl. 2.600.000 van het door de verkoopovereenkomst behaalde verkoopresultaat aan Idlewild Consultants BV toekomt en aan [betrokkene 13] [betrokkene 12] het resterende deel.145 Namens Idlewild Consultants BV wordt de overeenkomst getekend door [betrokkene 14] en namens [betrokkene 13] [betrokkene 12] door [betrokkene 13].146 Ter nakoming van de winstdelingsovereenkomst147 maakt [betrokkene 13] [betrokkene 12] op 17 april 2003, op verzoek van [betrokkene 14]148, een geldbedrag van € 1.179.829 (fl. 2.600.000) over op de derdenrekening van [betrokkene 6] [vennootschap 26].149 Op 4 augustus (2003, rechtbank) verdeelt [betrokkene 6] en [vennootschap 26] voornoemd bedrag, samen met geldbedragen die zien op de projecten Paasheuvelweg en Coolsingel en inclusief rente, tussen Bloemenoord Groep BV (vijfenzeventig procent) en Idlewild Consultants BV (vijfentwintig procent).150

Idlewild Consultants BV heeft nooit risico gelopen in project Hollandse Meester.151 Bloemenoord Groep BV is - anders dan dat zij via [betrokkene 6] [vennootschap 26] gelden heeft ontvangen - niet betrokken bij project Hollandse Meester.152

Verdachte is aanwezig bij vrijwel alle gesprekken die [betrokkene 13] en [betrokkene 12] over de Bouwfondsprojecten voeren. In aanwezigheid van [medeverdachte 3] - in die periode als controller bij Bouwfonds belast met het financiële reilen en zeilen van de projecten - wordt gesproken over het meedelen van [betrokkene 14] in door [betrokkene 13] [betrokkene 12] te ontwikkelen Bouwfondsprojecten. Ook [medeverdachte 3] is op de hoogte van de winstdelingsovereenkomst tussen [betrokkene 13] [betrokkene 12] en Idlewild Consultants BV.153

Feiten 5 en 6 (project Coolsingel)

De overeenkomst tot ontwikkeling

Op 13 maart 1998 doet [vennootschap 8] een aanbieding aan Bouwfonds Vastgoedontwikkeling BV, ter attentie van verdachte, om project Coolsingel tot het verlenen van de bouwvergunning te ontwikkelen voor een bedrag van

fl. 985.000.154 Bij brief van 16 maart 1998 aanvaardt Bouwfonds dit aanbod. Deze brief wordt door [betrokkene 14] namens Bouwfonds getekend en namens [betrokkene 13] [betrokkene 12] door [betrokkene 13].155 In de periode van 29 januari 1999 tot en met 1 oktober 1999 factureert en ontvangt [betrokkene 13] [betrokkene 12] op grond van deze afspraak fl. 950.000.156 De overeenkomst tot ontwikkeling en directievoering.

Met dagtekening 15 januari 1999 sluiten [vennootschap 8] en Bouwfonds Vastgoed Ontwikkeling CV een onderneming met ABN AMRO te Capelle aan den IJssel een overeenkomst waarin zij overeenkomen dat [betrokkene 13] [betrokkene 12] voor de ontwikkeling én de directievoering van project Coolsingel (Luxorlocatie te Rotterdam) een vergoeding ontvangt van fl. 13.850.000 (exclusief BTW).157 Namens Bouwfonds wordt de overeenkomst getekend door verdachte en namens [betrokkene 13] [betrokkene 12] door [betrokkene 31].158 Bij voortgangsgesprekken zijn naast verdachte ook aanwezig [medeverdachte 3], [betrokkene 14], [betrokkene 13] en [betrokkene 12].159 Naar een overzicht van betalingen in de projecten Solaris, Coolsingel en Hollandse Meester wordt veelvuldig gevraagd door [medeverdachte 3] en verdachte tijdens de besprekingen. Zo kunnen zij zien hoeveel geld er nog is voor doorbetaling in de verschillende projecten. Deze overzichten geven ook aan wat de werkelijke vergoeding is voor [betrokkene 13] [betrokkene 12] in de projecten.160 Tijdens vergaderingen wordt door verdachte vooraf gemeld welke facturen zullen binnenkomen en betaald dienen te worden.161 In het bedrag van fl. 13.850.000 is het overeengekomen bedrag van 16 maart 1998, althans een bedrag van fl. 950.000, verdisconteerd.162 Op basis van de overeenkomst betaalt Bouwfonds uiteindelijk fl. 13.850.000 aan [betrokkene 13] [betrokkene 12].163 De laatste termijn wordt voldaan op 13 februari 2004.164

De antedatering van de overeenkomst (D-0002/D-1579)

Op verzoek van verdachte zet [betrokkene 13] gelijktijdig met zijn handtekening een onjuiste datum op de overeenkomst. Daarbij zijn behalve [betrokkene 13] en verdachte ook aanwezig [betrokkene 12], [betrokkene 14] en [medeverdachte 3].165 [medeverdachte 3] is ook bij de meeste gesprekken over de contractvorming aanwezig.166 Dat de op de overeenkomst genoemde datum onjuist is blijkt uit een aantal omstandigheden. Ten eerste komt de overeenkomst blijkens de daarop aangetroffen stempelafdruk pas op 29 oktober 1999 bij Bouwfonds binnen.167 Opvallend is daarnaast dat de overeenkomst, hoewel gedateerd 15 januari 1999, verwijst naar een bouwplan van 4 maart 1999.168 Blijkens de documenteigenschappen van de digitale versie van de overeenkomst, die inhoudelijk gelijk is aan overeenkomst D-0002 en D-1579, is de overeenkomst opgemaakt op 5 mei 1999.169 Deze datum is aannemelijk nu ook [betrokkene 13] verklaart dat de overeenkomst opgesteld is in mei/juni 1999.170 Blijkens de brief van [betrokkene 13] aan verdachte van 7 mei 1999 waarin [betrokkene 13] schrijft dat hij verdachte een gecorrigeerde ontwikkelingsovereenkomst inzake Coolsingel doet toekomen is op dat moment slechts sprake van een conceptovereenkomst. Ook [betrokkene 13] sluit niet uit dat de overeenkomst pas in oktober 1999 is opgemaakt.171 Die verklaring vindt steun in de afdrukdatum van de digitale versie van de ontwikkelingsovereenkomst: 8 oktober 1999, drie weken voor de datum van binnenkomst bij Bouwfonds.172 De rechtbank acht daarmee wettig en overtuigend bewezen dat de ontwikkelingsovereenkomst geantedateerd is.

Het creëren van overwinst

De inhoud van de ontwikkelingsovereenkomst (D-0002) wordt bepaald door verdachte. Ook de hoogte van de overeengekomen vergoeding wordt door verdachte bepaald. [betrokkene 13] [betrokkene 12] heeft te kennen gegeven de gehele ontwikkeling van het project voor een bedrag van fl. 3.500.000 tot fl. 4.000.000 te willen doen. Dit door [betrokkene 13] gecalculeerde bedrag is zeker niet te hoog, het is een redelijk bedrag voor dit project.173 Het uiteindelijk overeengekomen bedrag van fl. 13.850.000 is door verdachte opgelegd waarbij deze mondeling heeft aangegeven, dat [betrokkene 13] [betrokkene 12] op termijn nog facturen voor verdachte moet voldoen.174 [betrokkene 13] gaat er vanuit dat [betrokkene 13] [betrokkene 12] het verschil tussen de verhoogde vergoedingssom van fl. 13.850.000 en de door [betrokkene 13] [betrokkene 12] gevraagde fl. 3.500.000 tot fl. 4.000.000 moet doorbetalen aan derden. Wat [betrokkene 13] [betrokkene 12] betreft hoeft de vergoeding geen fl. 13.850.000 te zijn.175

De offerte van fl. 985.000 ziet uitsluitend op de werkzaamheden in het project tot het moment dat de bouwvergunning kan worden aangevraagd.176 De ontwikkelingsovereenkomst ziet op de volledige realisatie tot ingebruikname van het gebouw, waarbij [betrokkene 13] [betrokkene 12] de ontwikkeling en directievoering tijdens de bouw ter hand zal nemen.177 In project Coolsingel heeft de architect de tekeningen al klaar om de bouwvergunningen aan te vragen. Het project Coolsingel is zover klaar dat bij wijze van spreken direct gestart kan worden met bouwen. De kosten van de architect worden niet door [betrokkene 13] [betrokkene 12] betaald maar rechtstreeks door Bouwfonds.178 De werkzaamheden betreffende de directievoering tijdens de bouw zijn nooit tot uitvoering gekomen omdat het project niet is doorgegaan. Voor deze werkzaamheden is door Bouwfonds wel betaald aan [betrokkene 13] [betrokkene 12] maar deze werkzaamheden zijn niet uitgevoerd.179

Daarenboven factureert [betrokkene 13] [betrokkene 12] op 22 juni 1999 in opdracht van verdachte180 fl. 1.250.000 (exclusief BTW) aan Bouwfonds in verband met de voorbereidingskosten en de planontwikkeling inzake het project.181 Op voorhand krijgt [betrokkene 13] [betrokkene 12] daarbij een doorbetalingsverplichting opgelegd. Van het te factureren bedrag moet [betrokkene 13] [betrokkene 12] fl. 1.000.000 doorbetalen middels facturen van Idlewild Consultants BV/[betrokkene 14]. [betrokkene 13] [betrokkene 12] mag de daadwerkelijke reden van de betalingen niet vermelden op de facturen. Ook bij Idlewild Consultants BV mag niet zichtbaar zijn waarom de betalingen hebben plaatsgevonden. [betrokkene 13] [betrokkene 12] heeft de facturen ontvangen en betaald wetende dat de omschrijving op de facturen onjuist is.182

De rechtbank is van oordeel dat de in de factuur van 22 juni 1999 omschreven werkzaamheden, die zien op de voorbereiding en de projectontwikkeling, vallen onder de in de bijlage bij de ontwikkelingsovereenkomst genoemde werkzaamheden die [betrokkene 13] [betrokkene 12] op grond van deze ontwikkelingsovereenkomst dient uit te voeren, zodat het gehele bedrag van de factuur als gecreëerde overwinst moet worden gezien.

Resumerend wordt in project Coolsingel door Bouwfonds betaald fl. 13.850.000 vermeerderd met fl. 1.250.000, dus in totaal fl. 15.100.000. Na aftrek van de aanvankelijk overeengekomen en verrekende vergoeding van fl. 985.000 resteert een verhoogde vergoeding van fl. 14.115.000.183 De rechtbank acht wettig en overtuigend bewezen dat verdachte zich in zijn dienstbetrekking samen met anderen waaronder [medeverdachte 3] heeft bezig gehouden met het creëren van overwinst in project Coolsingel ten bedrage van € 6.405.108 (fl. 14.115.000) teneinde samen met anderen over die overwinst als heer en meester te kunnen beschikken.

Doorbetaling van de gecreëerde overwinst

In 2001 wordt echt begonnen met het "leegroven van de geldpot".184 Op voorstel van verdachte betaalt [betrokkene 13] [betrokkene 12] het verschil tussen fl. 13.850.000 en fl. 4.000.000 door aan derden. Een deel wordt doorbetaald op facturen van [vennootschap 27], [vennootschap 28], [vennootschap 29], [vennootschap 30 en [medeverdachte 13] die worden gestuurd in project Coolsingel en een deel via een winstdelingsovereenkomst met Idlewild Consultants BV.

Het resterende deel wordt door [betrokkene 13] [betrokkene 12] doorbetaald middels facturen in andere projecten dan project Coolsingel welke facturen afkomstig zijn van [medeverdachte 3] en verdachte. Deze facturen worden door [betrokkene 13] en [betrokkene 12] uitbetaald omdat dit hen wordt opgelegd door [betrokkene 14], [medeverdachte 3] en verdachte.185 Uiteindelijk wordt het gehele bedrag boven fl. 4.000.000 doorbetaald.186 In de vergaderingen die [betrokkene 13] met [betrokkene 14], [medeverdachte 3] en verdachte heeft wordt besproken wie op welk moment een factuur mag indienen. Dit betreft facturen waarvoor geen noemenswaardige tegenprestatie wordt verricht.187

Gedagtekend juni 1998 te Capelle aan den IJssel wordt een winstdelingsovereenkomst tussen [vennootschap 8] en Idlewild Consultants BV getekend waarbij partijen een exclusief samenwerkingsverband aangaan dat er op is gericht om voor gezamenlijke rekening en risico de ontwikkeling van het project Coolsingel ter hand te nemen. Partijen komen overeen dat het te behalen begeleidings- of ontwikkelingsresultaat tussen partijen wordt verdeeld waarbij, nadat alle projectgebonden kosten zijn afgetrokken, zestig procent aan Idlewild Consultants BV en veertig procent aan [betrokkene 13] [betrokkene 12] toekomt.188 De inhoud van deze overeenkomst wordt opgedrongen door [betrokkene 14].189 [betrokkene 14] wenst een dergelijke winstdeling omdat hij het project naar zijn zeggen bij [betrokkene 13] [betrokkene 12] heeft aangebracht. Het fenomeen winstdelingsovereenkomst komt van [betrokkene 14]. [betrokkene 13] doet normaal niet zo ingewikkeld, maar van [betrokkene 14] moet het allemaal "met toeters en bellen". Voor [betrokkene 13] en [betrokkene 12] is deze werkwijze met contracten helemaal nieuw.190 De winstdelingsovereenkomst is niet opgemaakt in juni 1998 maar omstreeks mei/juni 1999, in dezelfde periode waarin de hiervoor besproken ontwikkelingsovereenkomst tussen Bouwfonds en [betrokkene 13] [betrokkene 12] is opgemaakt.191

De overeenkomst is op initiatief van [betrokkene 14] opgesteld. De inhoud van de overeenkomst suggereert dat sprake is van een exclusief samenwerkingsverband. Daarvan is echter nooit sprake geweest. Het doel is het incasseren van een deel van de bij [betrokkene 13] [betrokkene 12] gecreëerde overwinst.192 [betrokkene 14] heeft geen werkzaamheden verricht in het project. Hij brengt [betrokkene 13] [betrokkene 12] uitsluitend in contact met Bouwfonds en zorgt ervoor dat zij het project krijgen.193 Op verzoek van [betrokkene 14]194 wordt op 17 april 2003 door [betrokkene 13] [betrokkene 12] € 1.843.400 overgemaakt naar de derdengeldrekening van [betrokkene 6] & [vennootschap 26].195 Op 4 augustus 2003 worden de gelden op deze rekening verdeeld tussen Idlewild Consultants BV (vijfentwintig procent) en Bloemenoord Groep BV (vijfenzeventig procent).196

De rechtbank acht op grond van alle bovenstaande feiten en omstandigheden bewezen dat het door Bouwfonds betaalde bedrag dat de voor de ontwikkeling van project Coolsingel betaalde fl. 985.000 te boven gaat (zijnde fl. 13.850.000 vermeerderd met fl. 1.250.000 minus fl. 985.000, dus fl. 14.115.000) gezien moet worden als gecreëerde overwinst. De rechtbank overweegt hierbij dat het project Coolsingel niet is doorgegaan, zodat van ontwikkeling en directievoering tijdens de bouw en winstderving om die reden geen sprake kan zijn. Deze overwinst is vervolgens door middel van valse facturen en overeenkomsten doorgesluisd. De rechtbank acht wettig en overtuigend bewezen dat verdachte zich in zijn dienstbetrekking bij Bouwfonds samen met anderen heeft bezig gehouden met het creëren van overwinst in project Coolsingel ten bedrage van fl. 14.115.000 (€ 567.225,25) teneinde samen met die anderen als heer en meester over die overwinst te beschikken.

Feit 7

Gezien hetgeen de rechtbank onder de feiten 1, 2, 3, 4, 5 en 6 bewezen heeft verklaard kan naar het oordeel van de rechtbank eveneens het onder dit feit ten laste gelegde witwassen, tezamen en in vereniging gepleegd, bewezen worden verklaard.

Feit 8

Dit feit (betreffende deelneming aan een criminele organisatie) wordt samen met feit 14 (eveneens betreffende deelneming aan een criminele organisatie) op de laatstbedoelde plaats besproken.

Feit 9 (projecten Symphony en 126) en feit 11 (project 126)

Algemeen

Onder de feiten 9 en 11 op de tenlastelegging wordt verdachte het verwijt gemaakt dat hij [medeverdachte 8] respectievelijk [medeverdachte 2] heeft omgekocht.

[medeverdachte 8], die met ingang van 1 november 1989 bij de Nederlandse Philips Bedrijven BV van het toenmalige Philips concern in dienst is getreden als Hoofd Onderhoud Nederlands Vastgoed bij Pensioenfondsen te Eindhoven197, is tot 1 januari 2002 werkzaam geweest bij de Afdeling Vastgoed van de Stichting Philips Pensioenfonds (hierna Philips Pensioenfonds), laatstelijk als hoofd van een regio. [medeverdachte 2], die omstreeks 1985 bij Philips Pensioenfonds, gevestigd te Eindhoven198 in dienst is getreden, is vanaf 1990 werkzaam als Hoofd van deze afdeling.199 Met ingang van 2002 is binnen het Philips concern een holdingstructuur ingevoerd met aan het hoofd Schootse Poort Holding BV - van 1 juni 2004 tot 29 augustus 2005 Philips Pension Competence Center BV geheten - waarvan Philips Electronics Nederland BV tot 29 augustus 2005 enig aandeelhouder was.200 Eén van de dochterondernemingen van de holding was Schootse Poort Onroerend Goed BV - vanaf 1 juni 2004 Philips Real Estate Investment Management BV (hierna: PREIM) geheten - welke onderneming ingevolge een op 2 januari 2002 gesloten beheersovereenkomst met Philips Pensioenfonds, belast was met het volledige beheer van het direct in onroerend goed objecten belegde vermogen van Philips Pensioenfonds, tevens inhoudende de aan- en verkoop van onroerend goed.201

De dienstbetrekkingen van werknemers die tot aan de invoering van die holdingstructuur in dienst waren van Philips Pensioenfonds zijn bij deze overgang van rechtswege overgegaan naar Schootse Poort Holding BV.202 In september 2005 is de holdingstructuur opgeheven door de verkoop van enkele dochterondernemingen aan derden en is PREIM, met Philips Electronics Nederland BV als enig aandeelhouder203, als enige dochtervennootschap achtergebleven.204

Met ingang van 26 augustus 2005 zijn [medeverdachte 8] en [medeverdachte 2] in dienst getreden van PREIM.205 [medeverdachte 2], sinds 1 januari 2002 één van de directeuren van het Schootse Poort Onroerend Goed BV, later PREIM geheten, is in die functie tot aan zijn vertrek per 1 december 2006 belast met de dagelijkse operationele leiding van deze vennootschap die zich bezighoudt met de aan-, verkoop en exploitatie van onroerend goed.206 [medeverdachte 8] is van 1 januari 2002 tot 1 december 2006 werkzaam geweest in de functie van hoofd van de Afdeling Portefeuille Management. Hij was de tweede man binnen PREIM achter [medeverdachte 2].207 Eind 2006 heeft [medeverdachte 8] de dagelijkse leiding bij PREIM van [medeverdachte 2] overgenomen208, waarna hij [medeverdachte 2] met ingang van 7 maart 2007 formeel is opgevolgd als bestuurder en statutair directeur van PREIM.209

De aankoop van het project Symphony

In een memo gedateerd 27 juli 2004 en gericht aan zijn mededirecteur [betrokkene 2] bericht [medeverdachte 2] [betrokkene 2] dat PREIM door Bouwfonds is benaderd om op te treden als eindbelegger voor het project Symphony en vraagt hij toestemming om met Bouwfonds (verdere) onderhandelingen te mogen voeren over de aankoop van dit project.210 Het project Symphony betreft de ontwikkeling en realisatie van een kavel in het projectgebied Gershwin aan de Zuidas in Amsterdam en omvat een woongebouw, een kantoorgebouw, een hotel en een bijbehorende parkeergarage.211 Ingevolge de hiervoor reeds genoemde beheersovereenkomst waren er bepaalde grenzen waarbinnen het beheer van in onroerend goed belegd vermogen van Philips Pensioenfonds diende plaats te vinden. Zo diende de totale waarde van de onroerend goed-beleggingen ten opzichte van het totale te beleggen vermogen binnen bepaalde marges te blijven; in eerste instantie bedroeg het percentage maximaal in onroerend goed te beleggen vermogen 12%, later werd dat 10% met een marge van plus of min twee procent. Omdat de aankoop van het project Symphony zou leiden tot overschrijding van deze binnen Philips Pensioenfonds vastgestelde beleggingskaders ontstond de noodzaak een gedeelte van het bij Philips Pensioenfonds in bezit zijnde onroerend goed af te stoten.212

Om die reden vraagt [medeverdachte 2] in het hiervoor genoemde memo tevens toestemming na te mogen gaan welke complexen afgestoten zouden kunnen worden en of deze aan Bouwfonds verkocht zouden kunnen worden. Vanaf september/oktober 2004 worden formele onderhandelingen over de aankoop van project Symphony gevoerd, waarbij [medeverdachte 2] en [medeverdachte 8] namens Philips Pensioenfonds de onderhandelingen met Bouwfonds voeren.213 In een uitdraai van een op de computer van [medeverdachte 2] aangetroffen (niet ondertekend) memo aan [betrokkene 2] met als datum 31 januari 2005 - naar welk memo overigens in de latere en wel door [betrokkene 2] voor akkoord ondertekende directienotitie d.d. 31 maart 2005 wordt verwezen - wordt gemeld dat met Bouwfonds een principeakkoord is bereikt over zowel de investering in Symphony als verkoop van delen van de bestaande portefeuille (de rechtbank begrijpt: van Philips Pensioenfonds).214 Kort na aanvang van de formele onderhandelingen tussen Bouwfonds en PREIM over Symphony is echter reeds duidelijk dat Bouwfonds geen interesse heeft in de aankoop van onroerend goed van Philips Pensioenfonds en daarmee is een swap dus van de baan.215 Op 16 juni 2005 is het dan nog in ontwikkeling zijnde project door Bouwfonds MAB Ontwikkeling BV verkocht aan Philips Pensioenfonds voor een bedrag van € 336.750.000,- (inclusief BTW).216

De verkoop van het pakket onroerend goed op 1 februari 2006 (project 126)

De aankoop van het project Symphony heeft geleid tot de verkoop van een groot pakket onroerend goed, bestaande uit woningen en drie kantoorcomplexen. Deze transactie - die in het strafdossier project 126 is gaan heten - heeft op 1 februari 2006 haar beslag gekregen wanneer Philips Pensioenfonds de bedrijfsgebouwen Unisys in de Haarlemmermeer, Telespy te Amsterdam en Kanaalcentrum te Utrecht alsmede een groot aantal woningen in Amsterdam voor een bedrag van € 384.510.000 verkoopt en levert aan [vennootschap 2] (hierna: [vennootschap 2]), een vennootschap van [betrokkene 3].217 Vier minuten nadat deze notariële overdracht heeft plaatsgevonden, verkoopt en levert [vennootschap 2] ditzelfde pakket onroerend goed, door tussenkomst van dezelfde notaris, voor een bedrag van € 386.510.000,- aan Kanaalcentrum Utrecht BV218. Deze vennootschap is kort voor 1 februari 2006 opgericht en kent als enig aandeelhouder en bestuurder Landquest NV 219, welke te Hoofddorp gevestigde vennootschap op haar beurt wordt bestuurd door verdachte.220 Kanaalcentrum Utrecht BV betaalt voor het pakket € 386.510.000, zodat de directe transactiewinst voor [vennootschap 2] € 2.000.000 bedraagt. Vijf minuten na de levering aan Kanaalcentrum Utrecht BV wordt het pakket onroerend goed met uitzondering van het kantoorgebouw Kanaalcentrum, opnieuw via dezelfde notaris voor een bedrag van € 399.110.000.221 doorverkocht en geleverd aan Landquest NV, zoals gezegd een vennootschap van verdachte. Ten slotte verkoopt en levert Landquest NV het pakket onroerend goed, met uitzondering van het kantoorgebouw Telespy, diezelfde dag aan Fortis Verzekeringen Vastgoed Maatschappij NV (hierna: Fortis) voor een bedrag van € 400.624.000.222 Op 31 juli 2006 wordt het complex Telespy door Lanquest NV verkocht aan TT Amsterdam Funding Company Ltd voor € 20.500.000223 en op 22 augustus 2007 wordt het kantorencomplex Kanaalcentrum door Europalaan Utrecht BV - een eveneens aan verdachte gelieerde vennootschap224- welke vennootschap de economische eigendom van voornoemd kantorencomplex in maart 2007 overgedragen heeft gekregen van Kanaalcentrum Utrecht BV225, verkocht en geleverd aan HDGM Holdings LLC226. Met deze reeks (door)verkopen van het pakket onroerend goed op 1 februari 2006 hebben voornoemde vennootschappen van verdachte tientallen miljoenen euro's verdiend.227

Feit 9 (omkoping [medeverdachte 8])

Belofte van 3,5 miljoen euro

[medeverdachte 8] heeft verklaard dat verdachte na 1 februari 2006 bij hem is gekomen met het verhaal dat hij hem, [medeverdachte 8], geld wilde geven voor zijn medewerking in het project 126 en voor de medewerking die hij, [medeverdachte 8], nog in het project Symphony zou moeten leveren ten aanzien van het meerwerk en waarbij verdachte en [medeverdachte 8] na daarover te hebben onderhandeld, zijn uitgekomen op een bedrag van 3,5 miljoen euro. Volgens [medeverdachte 8] bestond dat bedrag uit 2,5 miljoen euro voor het grote pakket (de rechtbank begrijpt: project 126) en 1 miljoen euro voor het project Symphony.228 Deze afspraak van 3,5 miljoen euro is een paar maanden na 1 februari 2006 concreet gemaakt.229 Achteraf bezien spreekt [medeverdachte 8] over een soort zwijggeld, hoewel het door verdachte en hem ten tijde van het maken van de afspraak nooit als zodanig is aangeduid.230 Met betrekking tot het project Symphony verklaart [medeverdachte 8] dat verdachte hem op enig moment heeft gezegd dat hij in Eurocenter een tekort had van € 400.000, later bijgesteld naar 1,4 miljoen euro, waarbij verdachte hem vroeg of hij dit bedrag ergens kon versleutelen en zij vervolgens aan de hand van een van Philips afkomstige opstelling over het meerwerk hebben gesproken.231 Het meerwerk in Symphony moest 1,4 miljoen euro hoger worden en [medeverdachte 8] heeft toen gezegd dat hij zou gaan kijken of dat mogelijk was, waarbij verdachte liet doorschemeren dat de afspraak over de 3,5 miljoen euro daar wel van afhing.232 Verdachte heeft in dit verband aangegeven dat hij in 2005, toen de deal nog moest rondkomen, [medeverdachte 8] zijn rol in project 126 heeft uiteengezet. Verdachte kende [medeverdachte 8] als de man bij Philips Pensioenfonds die projecten moest uitvoeren of de begeleiding daarvan moest doen.233 [medeverdachte 8] voorzag verdachte van stukken en is hem daarnaast behulpzaam geweest bij de afwikkeling van het project 126 na het sluiten van de deal.234 De coöperatieve opstelling van [medeverdachte 8] in project 126, zo geeft verdachte aan, leidde ertoe dat allerhande zaken die rondom dit project speelden, voortvarend door hem werden afgewikkeld.235 Verdachte bevestigt dat hij [medeverdachte 8] een toezegging heeft gedaan in verband met diens betrokkenheid in project 126 die erop neer kwam dat hij [medeverdachte 8] na beëindiging van diens dienstverband bij Philips Pensioenfonds rijk zou maken en hij geeft ook aan dat hij daarbij op enig moment aan [medeverdachte 8] een bandbreedte van drie tot vijf miljoen euro heeft genoemd.236 Het door [medeverdachte 8] in zijn verklaring genoemde bedrag van 3,5 miljoen euro komt eveneens aan de orde in opgenomen gesprekken tussen verdachte en [medeverdachte 8]. In het opgenomen gesprek tussen verdachte en [medeverdachte 8] op 15 mei 2007, waarvan de schriftelijke uitwerking zich in het dossier bevindt, heeft [medeverdachte 8] het erover dat die 3,5 miljoen staat en stelt hij aan de orde dat als ze uit Breda (de rechtbank begrijpt: het project Teteringen) nog iets kunnen halen en door twee kunnen delen, dit bedrag in plaats van het cash te verrekenen, door verdachte ook bij zijn tegoed kan worden opgeteld.237

In een opgenomen gesprek tussen verdachte en [medeverdachte 8] op 27 augustus 2007 informeert [medeverdachte 8] wederom bij verdachte of die drieëneenhalf naar hem toe is vastgespijkerd.238

Met betrekking tot het hem toegezegde bedrag van 3,5 miljoen euro heeft [medeverdachte 8] verklaard dat het ging om een bruto bedrag waarvan verdachte de aan hem gedane contante betalingen - die hierna zullen worden besproken - bruto aftrok.239 Het (restant van het) toegezegde bedrag zou volgens [medeverdachte 8] niet cash door verdachte worden betaald, maar via een BV die hij na zijn vertrek bij Philips Pensioenfonds zou oprichten en via welke BV hij dan facturen zou gaan versturen.240

De verklaringen van [medeverdachte 8] worden wat betreft een aan hem toegezegd geldbedrag en de omvang daarvan ondersteund door een zich in het dossier bevindend memo gedateerd 7 juni 2006 en gericht aan Experta AG te Basel, met daarin een analyse van een structuur voor een Nederlandse cliënt.241 In dit deels in de Engelse taal gestelde memo staat vermeld dat deze Nederlandse cliënt commissies tot een bedrag van ongeveer vijf miljoen euro verwacht te ontvangen van een derde partij. [medeverdachte 8], bij wie dit stuk thuis is aangetroffen, zegt dat hij puur informatief bij Experta terecht is gekomen via de Dexia Bank omdat hij zich afvroeg wat hij met de hem door verdachte aangeboden 3,5 miljoen euro zou gaan doen, zodra hij daarover kon beschikken en waarbij het bedrag van 5 miljoen euro is genoemd enkel om een berekening te kunnen maken.242 Dat verdachte weet dat [medeverdachte 8] op geld rekent en dat hij ook zelf rekening houdt met het feit dat hij geld aan [medeverdachte 8] zal gaan betalen, blijkt uit een opgenomen gesprek van een ontmoeting die hij op 13 juni 2007 met [medeverdachte 9] heeft en waarin hij spreekt over zes miljoen bruto die hij voor [medeverdachte 8] wil reserveren.243

Daarbij komt dat [medeverdachte 8] en verdachte hebben gefilosofeerd over de wijze waarop [medeverdachte 8] het afgesproken tegoed zou kunnen innen, zo valt af te leiden uit twee zich in het dossier bevindende foto's244, gemaakt tijdens ontmoetingen van [medeverdachte 8] met verdachte in het Mövenpick hotel te Den Bosch op 9 augustus 2007 respectievelijk 18 september 2007; op elk van de foto's is een vel met handgeschreven aantekeningen van [medeverdachte 8] te zien, volgens [medeverdachte 8] bedoeld als aandachtspunten ten behoeve van de met verdachte te houden bespreking.245 Zo valt in de aantekeningen met de datum 3 augustus 2007246 bijvoorbeeld te lezen:"3 opdr gevers facturen, anders zien ze het als dienstverband, hoe mijn toekomst > toch in dienst bij hem?" en staat in de aantekeningen die zijn voorzien van de datum 12 september 2009247: "Indien geen projecten, dan 4 x 100. Indertijd werd gesteld 2,5 m maar binnen 11/2 jaar is alles binnen. Er is toen niet gesproken als er projecten zijn. Hoe gaan we dit doen in 2008?" In een opgenomen gesprek tussen verdachte en [medeverdachte 8] op 27 augustus 2007 houdt verdachte [medeverdachte 8] voor dat deze na zijn vertrek bij Philips een BV moet oprichten van waaruit hij facturen aan verdachte kan gaan sturen op bepaalde projecten die verdachte onderhanden heeft, maar ook op projecten die mogelijk helemaal geen project worden en dat als er geen projecten zijn, verdachte ervoor zal zorgen dat [medeverdachte 8] toch geld krijgt.248

Dat het in de contacten tussen [medeverdachte 8] en verdachte niet tot concrete afspraken is gekomen met betrekking tot de wijze waarop het geld bij [medeverdachte 8] terecht zou komen, doet niet af aan het feit dat op grond van de hiervoor aangehaalde verklaringen van [medeverdachte 8] en verdachte bezien in samenhang met de hiervoor weergegeven inhoud van opgenomen gesprekken waaraan [medeverdachte 8] en verdachte deelnamen en de handgeschreven aantekeningen van [medeverdachte 8], naar het oordeel van de rechtbank kan worden aangenomen dat verdachte aan [medeverdachte 8] een geldbedrag van 3,5 miljoen euro heeft toegezegd. Niet goed valt in te zien waarom verdachte anders aanleiding zag [medeverdachte 8] bedragen te noemen zonder dat duidelijk was wat er tegenover die toezegging moest staan anders dan dat "[medeverdachte 8] eigenlijk zijn normale werk deed maar dan wat sneller" en verdachte in diezelfde periode, te weten vanaf eind 2006 tot in 2007, aan [medeverdachte 8] contante betalingen deed die - zoals hierna zal worden besproken - verrekend moesten worden met diens uitstaande tegoed.

De rechtbank komt op grond van het voorgaande tot de conclusie dat genoemde toezegging van verdachte kan worden aangemerkt als een belofte in de zin van artikel 328ter Sr.

Contante betalingen tot een bedrag van € 135.000,-

Vanaf het laatste kwartaal van 2006 tot in 2007 heeft verdachte aan [medeverdachte 8] contante betalingen tot een totaal bedrag van € 135.000,- gedaan. [medeverdachte 8] heeft dit bedrag in gedeeltes van € 5.000 à € 10.000 of soms zelfs € 15.000 per keer betaald gekregen. Het betrof een netto vergoeding en in verband met deze betalingen zou een bruto bedrag van

€ 270.000 van zijn met verdachte afgesproken tegoed van 3,5 miljoen euro afgaan.249

Verdachte bevestigt de aan [medeverdachte 8] gedane betalingen vanaf het derde kwartaal van 2006.250

Hij stopte [medeverdachte 8] regelmatig contant geld toe voor zijn betrokkenheid bij en coöperatieve opstelling in de projecten Symphony en 126 en ook vanuit een opportunistische houding dat hij iemand met zijn functie (de rechtbank begrijpt: bij het Philips Pensioenfonds) nog wel eens nodig zou kunnen hebben.251

Horloges

Daarnaast heeft [medeverdachte 8] - in dezelfde periode als waarin hij contant geld ontving - van verdachte horloges gekregen.252 Verdachte heeft deze gift bevestigd en verklaart dat [medeverdachte 8], die drie specifieke horloges wilde hebben, hem daartoe in het derde kwartaal van 2006 heeft benaderd, waarop hij die horloges via medeverdachte [medeverdachte 6] heeft besteld en aan [medeverdachte 8] heeft laten overhandigen.253 In een stuk dat door [medeverdachte 6] SBS-overzicht is genoemd met daarop de datum 18 november 2006, wordt onder meer vermeld "V Clocks for El Gore 10.250 + 6.500 + 5.850 + extra witte band 500" en in de rechterbovenhoek "2XJeager Le Coultre horl. (El Gore) 1XCartierhorl. + extra band Wit (El Gore)".254 [medeverdachte 6], die verklaart dit overzicht te hebben opgemaakt, heeft de daarop vermelde twee horloges van het merk Jaeger Le Coultre en één horloge van het merk Cartier voor [medeverdachte 8] aangeschaft en aan verdachte gefactureerd.255 Op verzoek van verdachte heeft [medeverdachte 6] deze horloges vervolgens op 21 december 2006 bij het Mövenpick hotel te Den Bosch aan [medeverdachte 8] laten overhandigen.256

Op 13 februari 2006 heeft [medeverdachte 8] voor akkoord ondertekend de Gedragscode Philips Real Estate Investment Management BV (PREIM), welke gedragscode op 1 januari 2006 in werking is getreden en de vóór die datum geldende gedragscode voor medewerkers van PREIM verving.257 Volgens deze gedragscode is het - zakelijk weergegeven - onder meer medewerkers van PREIM niet toegestaan giften in welke vorm dan ook, aan te nemen van (potentiële) zakelijke relaties van het Pensioenfonds. [medeverdachte 8] stelt dat hij zich niet aan de gedragscode heeft gehouden en dat hij, hoewel daartoe wel gehouden, de door hem ontvangen giften en een belofte - die steeds gerelateerd zijn geweest aan zijn functie - niet aan zijn werkgever heeft gemeld.258

Feit 11 (omkoping [medeverdachte 2])

Verdachte komt bij PREIM aan tafel

Verdachte heeft in 2004 aan [medeverdachte 2] gevraagd wat hij, verdachte, moest doen om bij Philips (de rechtbank begrijpt: Philips Pensioenfonds dan wel PREIM) aan tafel te komen. Nadat [medeverdachte 2] hem hierop heeft laten weten dat als verdachte hem beter wilde leren kennen, hij hem moest meenemen naar de races, bezoeken verdachte en [medeverdachte 2] op kosten van verdachte in mei 2004 de Formule 1-races in Monaco.259 Daarna heeft verdachte [medeverdachte 2] een aantal keren ontmoet in het Mövenpick hotel te Den Bosch. Deze gesprekken, waarbij verdachte de projecten Symphony en 126 met [medeverdachte 2] heeft besproken, hebben verdachte ertoe gebracht [medeverdachte 2] voor te leggen of hij partij kon zijn bij de grote portefeuille onroerend goed (de rechtbank begrijpt: pakket 126) die Philips wilde verkopen.260 Het bleek om een omvangrijk pakket onroerend goed te gaan, waarvoor verdachte de naam noch het geld had om dit pakket te kunnen kopen. [betrokkene 3] (hierna: [betrokkene 3]) heeft zich eind 2004 namens de familie [betrokkene 19] bij [medeverdachte 2] gemeld als potentiële koper van het pakket, waarna er een samenwerking tussen verdachte en [betrokkene 3] is ontstaan en verdachte in vervolggesprekken aan [medeverdachte 2] heeft gemeld dat als de zaak met [betrokkene 3] zou doorgaan, hij een rol zou spelen bij het door Philips Pensioenfonds te verkopen pakket onroerend goed.261

Vervolgens zat [betrokkene 3] bij Philips aan tafel en stelde verdachte in zijn gesprekken met [medeverdachte 2] veilig dat er exclusiviteit naar [betrokkene 3] toe was en ruimte voor hem om de deal (de rechtbank begrijpt: de transacties die op 1 februari 2006 hun beslag kregen) in elkaar te zetten.262

Dat er vanaf half november 2004 tussen [betrokkene 3] namens [vennootschap 2] en [medeverdachte 2] in zijn hoedanigheid van directeur van PREIM wordt gesproken over de verkoop van pakket 126 aan een [betrokkene 19]-vennootschap kan worden afgeleid uit een brief gedateerd 30 november 2004 waarin [betrokkene 3], onder verwijzing naar een op 15 november 2004 gehouden bespreking, aangeeft dat [betrokkene 19] als koper van het pakket onroerend goed wil optreden.263

Vanaf 20 april 2005 is, met de ondertekening door [betrokkene 3] van een zogeheten geheimhoudingsverklaring, een formeel onderhandelingstraject tussen [vennootschap 2] en PREIM gaan lopen met betrekking tot de verkoop van pakket 126.264 Daarbij is nog van belang dat [betrokkene 3] aangeeft dat hij deze onderhandelingen nagenoeg uitsluitend met [medeverdachte 2] heeft gevoerd265 en dat hij verdachte heeft laten weten dat hij 2 miljoen euro wilde verdienen, waarna vervolgens mondeling is afgesproken dat hij, [betrokkene 3], twee miljoen zou verdienen als de aankoopprijs binnen de perken zou blijven.266

Verdachte hield contact met [betrokkene 3] en parallel daaraan voerde hij gesprekken met [medeverdachte 2].

Verdachte heeft in dit informele traject met [medeverdachte 2] gesproken over onder meer de prijs van het pakket onroerend goed; de vraagprijs voor het onroerend goed was 400 miljoen euro en door wat [medeverdachte 2] zei werd verdachte duidelijk dat Philips Pensioenfonds het onroerend goed zou verkopen boven de taxatiewaarde die ongeveer 378 miljoen euro was. Ook deelde [medeverdachte 2] verdachte mee dat de prijs van het onroerend goed door verrekeningen van huur van de gebouwen tussen 378 en 400 miljoen euro zou uitkomen.267 Op enig moment was voor verdachte duidelijk dat de prijs waarvoor het onroerend goed door Philips Pensioenfonds verkocht zou gaan worden tussen 380 en 390 miljoen euro zou liggen en dat daar nog verrekeningen op zouden plaatsvinden.268 Verdachte deelde dergelijke informatie met [betrokkene 3], die formeel met [medeverdachte 2] onderhandelingen voerde over de aankoop van pakket 126.269 [medeverdachte 2] heeft verdachte in de contacten tevens laten weten dat hij het prima vond dat verdachte een rol speelde in de deal (de rechtbank begrijpt: de verkoop van pakket 126), maar dat hij er zelf ook beter ofwel rijk van wilde worden. Verdachte heeft [medeverdachte 2] in dat verband een toezegging gedaan.270

Deze gang van zaken, waarbij over de verkoop van pakket 126 door PREIM in de persoon van [medeverdachte 2] formeel onderhandelingen worden gevoerd met [vennootschap 2], terwijl verdachte op de achtergrond aanwezig is en sturend optreedt, vindt steun in diverse andere zich in het dossier bevindende onderzoeksgegevens. Hoewel de bedoelingen van verdachte hem op dat moment niet duidelijk waren, wist [medeverdachte 8] destijds wel dat toen [betrokkene 3] als potentiële kandidaat-koper van pakket 126 bij PREIM aan tafel geraakte, verdachte daarachter zat.271

Er liepen twee trajecten, een formeel traject met [betrokkene 3] en een informeel traject met verdachte, aldus [medeverdachte 8], die tevens vermoedde dat [medeverdachte 2] van de bemoeienis van verdachte met deze transactie op de hoogte was.272 Ook [getuige 15] bevestigt dat hij van verdachte heeft gehoord dat [betrokkene 3] er in deze transactie tussen is geschoven om met [vennootschap 2] een partij van naam aan tafel te krijgen bij PREIM.273 Terwijl verdachte vervolgens in gesprekken met [medeverdachte 2] veilig stelde dat [betrokkene 3] exclusief bij hem aan tafel zat, was verdachte tegelijkertijd bezig met het in elkaar zetten van een transactie, waarbij Fortis in beeld kwam als een mogelijke koper van het pakket onroerend goed.274 Verdachtes insteek was om er in die transactie met zijn eigen vennootschappen tussen te zitten.275 In de zomer van 2005 bereikt verdachte, onder het voorbehoud van definitieve goedkeuring van de directie, overeenstemming met Fortis Vastgoed BV over de verkoop van (een deel van) pakket 126 aan een nog nader te noemen onderdeel van Fortis.276

Verdeling van de (verwachte) winst in project 126

Op het woonadres van [betrokkene 17], een fiscalist die bij een onderneming van [medeverdachte 9] in dienst is geweest277, is een cd-rom aangetroffen met daarop onder de directory '[medeverdachte 2]' een bestand met de naam 'Symphony Fiscale aspecten winstverdeling.xls'. Volgens de documenteigenschappen van het bestand is het document op 24 april 2005 opgesteld.278

In een op 21 september 2005 gewijzigde versie van dit document279 is het volgende staatje opgenomen:

[plaatje]

[betrokkene 17] heeft over deze aantekeningen verklaard dat [medeverdachte 9] hem in 2005 heeft benaderd met de mededeling dat hij voor 1/15e deel gerechtigd was in de resultaten van een vastgoedportefeuille en dat hij, [medeverdachte 9], hem, [betrokkene 17], 20% van zijn aandeel gunde, vanwege de goede relatie en het feit dat hij [medeverdachte 9] altijd met raad en daad bijstond. [medeverdachte 9] vertelt [betrokkene 17] verder dat het om een grote vastgoedtransactie gaat, waarbij [medeverdachte 9] als adviseur is betrokken. [medeverdachte 9] gaf hem niet de indruk dat hij voor zijn winstaandeel intensieve inspanningen hoefde te verrichten. Met betrekking tot deze vastgoedtransactie weet [betrokkene 17] ook nog te melden dat de naam 'Kanaleneiland uit Utrecht' is genoemd.280

Vastgesteld kan worden dat het kantorencomplex Kanaalcentrum te Utrecht één van de registergoederen uit pakket 126 is, dat de in het overzicht opgenomen aankoopsom nagenoeg overeenkomt met de prijs waarvoor op 1 februari 2006 pakket 126 door Philips Pensioenfonds is verkocht en dat de genoemde verkoopsom enigszins in de buurt komt van de prijs waarvoor het pakket op dezelfde datum aan Fortis is verkocht.

Op de bij [betrokkene 17] thuis in beslag genomen cd-rom is ook een bestand aangetroffen met de bestandsnaam 'Overeenkomst Landquest-Universum Holding-Universum.doc'.281

Het bestand dat volgens de documenteigenschappen is opgemaakt op 19 juni 2005 bevat, bezien in samenhang met de eveneens bij [betrokkene 17] aangetroffen print van een e-mail gedateerd 20 juni 2005 aan [medeverdachte 9], een concept overeenkomst inhoudende een verdeling van het resultaat betreffende een onroerend goed-portefeuille die Landquest NV van "[vennootschap 2]" heeft gekocht tussen Landquest (46,67%), Universum Holding BV (46,67%) en Universum BV (6,66%). De economische eigendom van aandelen in Universum Holding BV is op dat moment voor 99% in handen van [medeverdachte 2]282, [vennootschap medeverdachte 9] - een vennootschap waarvan [medeverdachte 9] bestuurder is - is 100% aandeelhouder van Universum BV.283

Als bijlage bij genoemde e-mail van 20 juni 2005 is deze overeenkomst kennelijk ter beoordeling aan [medeverdachte 9] voorgelegd, getuige de inhoud van het begeleidend schrijven van [betrokkene 17], dat onder meer inhoudt: "Natuurlijk hoor ik graag of [medeverdachte 2] en jij het hiermee eens zijn (per slot van rekening is jullie belang groter dan dat van mij)"284, waarbij de rechtbank begrijpt dat met "[voornaam medeverdachte 2]" [medeverdachte 2] is bedoeld.

In de woning van [betrokkene 17] zijn ook twee velletjes met handgeschreven aantekeningen gevonden waarboven de datum 27 september 2005 staat vermeld. Op het eerste vel met aantekeningen staat onder meer vermeld: