Hof Amsterdam, 04-11-2014, nr. 200.127.525/01

dat de WCAM-overeenkomst inhoudelijk in grote lijnen een adequate benadering volgt. Voor veel klanten wordt op relatief eenvoudige, snelle en goedkope wijze voorzien in een tegemoetkoming in het door hen als gevolg van de onzorgvuldige handelwijze van DSB Bank ondervonden nadeel. De overeenkomst kent voorzieningen voor klanten die al voor hun contracten met DSB Bank een hoge schuldenlast hadden of anderszins in financiële nood verkeren. Uit het voorgaande volgt echter dat het hof tevens van oordeel is dat de vergoeding die de Compensatie Koopsompolissen biedt voor bepaalde groepen klanten niet redelijk is (zie 7.5.20 en 7.5.22). Dat geldt ook voor het rentepercentage van 4% waarmee de berekende vergoeding steeds wordt verhoogd (zie 7.5.23). Verder zet het hof bij het onderdeel ‘ingroei’ van de Compensatie Kredieten vraagtekens (zie 7.6.4-7.6.7) en acht het hof het gemaakte onderscheid op basis van het tijdstip waarop is geklaagd, niet gerechtvaardigd (zie 7.4.5, 7.9.4). Ten slotte verlangt het hof ten aanzien van de rol van de verzekeraars en omtrent de (beleggings)verzekeringen nog enige nadere toelichting (zie 6.2.6 en 7.7.6).

Op dit moment zijn de hiervoor genoemde bezwaren van te groot gewicht en wordt daaraan te weinig tegenwicht geboden door de voordelen om tot verbindendverklaring van de WCAM-overeenkomst te kunnen komen. Als de verzoekers verbindendverklaring van hun WCAM-overeenkomst wensen, dienen zij de overeenkomst zo aan te passen dat aan de door het hof genoemde bezwaren tegemoet wordt gekomen.

De aanpassingen die verzoekers in de oorspronkelijke overeenkomst hebben aangebracht, zijn bedoeld om aan deze bezwaren tegemoet te komen, behoudens op het punt van het onderscheid op basis van het tijdstip waarop is geklaagd. Op dat laatste komt het hof hierna in 4.4 terug. Eerst zal worden bezien of de aanpassingen voldoende tegemoet komen aan de bezwaren van het hof.

Compensatie Koopsompolissen

Het hof heeft in de beschikking van 13 mei 2014 vastgesteld dat het verdienmodel, de cross-selling van krediet en koopsompolissen en de gestelde doelen ten aanzien van het percentage kredietnemers dat ook een koopsompolis moet afsluiten, ertoe hebben geleid dat het belang van de klant stelselmatig ondergeschikt is gemaakt aan het commerciële belang van DSB Bank om zoveel mogelijk provisie te incasseren. Voor de klant was duidelijk dat hij een koopsomverzekering kocht en hoe hoog de door hem betaalde koopsom was, maar niet hoe hoog de verschuldigde provisie was, DSB bank lichtte dat niet toe. Hierin kan een zorgplichtschending gelegen zijn, mede in aanmerking nemend de (te) hoge provisie. Dat een rechter aanleiding zou zien voor voordeelsverrekening heeft het hof niet aannemelijk geoordeeld.

Voor de afnemers van de koopsompolissen die aan de voorwaarden voldoen, voorzag de oorspronkelijke overeenkomst in een vergoeding die in hoofdlijnen hierop neerkomt, dat zij een deel van de betaalde provisie terugontvangen, namelijk voor zover de provisie per polis meer bedroeg dan € 300,- en meer dan 40% of, in combinatie met een beleggingsverzekering, meer dan 30% van de koopsom, of meer dan € 3.500,-, te vermeerderen met een rentecompensatie van 4%, samengesteld op jaarbasis, te berekenen vanaf de ingangsdatum van de koopsompolis tot 1 april 2012.

Voorts waren de afkoopwaarde bij tussentijdse opzegging en de polisvoorwaarden verbeterd ten opzichte van de koopsompolissen.

(i) Meerdere koopsompolissen

Het hof heeft in de beschikking van 13 mei 2014 onder 7.5.20 de overeenkomst niet redelijk geoordeeld op het punt van de toegekende vergoedingen omdat deze, na het schrappen van de in een eerder stadium van de onderhandelingen gehanteerde knop E, niet voorzag in compensatie voor de gevallen waarin per huishouden bij het verstrekken van een krediet twee of meer koopsompolissen zijn verkocht en meegefinancierd (hetgeen zich voordeed in ongeveer 34% van de gevallen). Het hof heeft verzoekers in overweging gegeven een met knop E vergelijkbare voorziening in de regeling op te nemen.

In art. 5.6 (iii) van de aangepaste overeenkomst is voorzien in een nieuwe knop E. Deze gaat uit van een maximum aan provisie, tekencommissie daarin begrepen, van maximaal € 7.000,- per huishouden voor alle na 1 januari 2002 door bemiddeling van DSB Bank gesloten koopsompolissen tezamen, ongeacht of deze verbonden zijn aan een krediet of later gespreid over verschillende jaren en/of kredieten zijn afgesloten. De berekening van de nieuwe knop E wordt uitgevoerd nadat de overige onderdelen van de Compensatie Koopsompolissen zijn uitgevoerd. Toepassing van knop E op de reeds onder het Akkoord op Hoofdlijnen afgewikkelde dossiers die betrekking hebben op poliscompensatie – ongeveer 28.500 dossiers – zou betekenen dat in 13,2 % van de dossiers een aanvullende compensatie wordt verstrekt van gemiddeld bijna € 3.000,- per dossier. Ter toelichting merkt het hof op dat bij de afwikkeling onder het Akkoord op Hoofdlijnen onderscheid wordt gemaakt tussen poliscompensatie en overkreditering. Een klant die zich heeft aangemeld voor poliscompensatie en overkreditering heeft twee dossiers.

Het hof acht de nieuwe knop E een adequate oplossing voor de in de beschikking van 13 mei 2014 gesignaleerde problematiek, nu aan klanten met een opeenstapeling van koopsompolissen een niet te verwaarlozen compensatie wordt geboden voor de financiële consequenties die zij daarvan ondervinden. Tegen deze oplossing zijn ook geen specifieke bezwaren van verweerders of belanghebbenden ingebracht.

(ii) Combinatie van afgekochte en nieuwe koopsompolissen

Daarnaast heeft het hof in de beschikking van 13 mei 2014 onder 7.5.22 de vergoeding voor koopsompolissen die zijn afgekocht en vervangen door nieuwe, door DSB Bank verkochte, koopsompolissen niet toereikend geoordeeld. Het hof heeft verzoekers in overweging gegeven voor dit kennelijk beperkte aantal gevallen de afkoopwaarde van de koopsompolissen alsnog hoger vast te stellen.

In art. 5.6 (iv) van de aangepaste overeenkomst is voorzien in een aanvullende compensatie voor de gevallen waarin binnen een periode van zes maanden na afkoop van een koopsompolis via bemiddeling van DSB Bank een nieuwe koopsompolis met gelijke risicodekking is afgesloten. Toepassing van deze aanpassing op de reeds onder het Akkoord op Hoofdlijnen afgewikkelde dossiers inzake poliscompensatie zou betekenen dat in ongeveer 1,4 % van de dossiers een aanvullende compensatie wordt verstrekt van gemiddeld € 700,- per dossier.

Het hof acht de aanvullende compensatie die aan de desbetreffende klanten wordt geboden toereikend. Tegen deze aanvullende compensatie zijn ook geen specifieke bezwaren van verweerders of belanghebbenden ingebracht.

(iii) Rentevergoeding

In de beschikking van 13 mei 2014 onder 7.5.23 heeft het hof geoordeeld dat de rentecompensatie van 4%, samengesteld op jaarbasis, waarmee in de oorspronkelijke overeenkomst de berekende vergoeding in het onderdeel Compensatie Koopsompolissen wordt verhoogd, niet toereikend is. Het hof is tot dat oordeel gekomen omdat in het algemeen over het bedrag waarmee de koopsompolissen zijn gefinancierd (veel) meer dan 4% rente per jaar aan DSB Bank is betaald en de koopsompolis in het algemeen niet is geadviseerd in het belang van de klant maar is verstrekt met het oogmerk van DSB Bank de daaraan voor haar verbonden provisie te kunnen incasseren. In het licht daarvan lag het meer voor de hand de berekende vergoeding te verhogen met de wettelijke rente, samengesteld op jaarbasis, aldus het hof.

Verzoekers hebben in art. 5.6 (ii) van de aangepaste overeenkomst een voorziening getroffen die erop neerkomt dat een rentevergoeding wordt betaald die gelijk is aan de wettelijke rente of, voor de periode waarin de wettelijke rente onder 4% per jaar lag, een rente van 4% per jaar. Zij hebben daarbij toegelicht dat de wettelijke rente in de periode van 1 januari 2010 tot en met 1 juli 2011 minder dan 4% per jaar bedroeg en dat zij het onwenselijk achten een verandering in de overeenkomst door te voeren die voor een groep klanten een verslechtering zou betekenen. Toepassing van deze aanpassing op de reeds onder het Akkoord op Hoofdlijnen afgewikkelde dossiers zou betekenen dat in ongeveer 68,6% van de dossiers inzake poliscompensatie een aanvullende compensatie wordt verstrekt, van gemiddeld € 193,- per dossier. Dat betekent dat het hier gaat om een aanpassing waarvan zeer veel klanten zullen profiteren.

Het hof acht de aanpassing van de hoogte van de rentecompensatie toereikend. Tegen de aanpassing zijn ook geen specifieke bezwaren van verweerders of belanghebbenden ingebracht.

Met inachtneming van deze drie wijzigingen acht het hof de aangepaste overeenkomst op het punt van de Compensatie Koopsompolissen, getoetst aan de eerder genoemde maatstaven, redelijk.

Compensatie Kredieten/overkreditering - ingroei

Het hof heeft in de beschikking van 13 mei 2014 onder 7.6.3 de toegekende vergoeding in geval van overkreditering alles afwegende redelijk geoordeeld, met uitzondering van de zogenoemde ingroei (7.6.4-7.6.7). Het hof heeft geconstateerd dat het resultaat van de gekozen systematiek is dat wel rekening wordt gehouden met een afname van de overkreditering, maar niet met een toename. Daarnaast voorziet de regeling in de oorspronkelijke overeenkomst niet in compensatie indien na de kredietverstrekking overkreditering ontstaat. Een regeling die slechts rekening houdt met de – vanuit DSB Bank gezien – goede kansen (ingroei) en niet met de kwade kansen achtte het hof niet evenwichtig. Dat dit door klanten als onredelijk wordt ervaren, zag het hof bevestigd in de reacties van belanghebbenden die bij het hof zijn ingekomen. Uit de nadien ingekomen reacties blijkt dat opnieuw. Het hof heeft daarbij nog opgemerkt dat in verreweg de meeste gevallen overkreditering hand in hand is gegaan met de verkoop en financiering van koopsompolissen. Indien de Compensatie Koopsompolissen wordt aangepast in de door het hof voorgestane richting, zal naar verwachting het aantal klanten dat onder de Compensatie Kredieten valt sterk afnemen. Daarom zal aanpassing van de Compensatie Koopsompolissen in de door het hof voorgestelde richting wellicht de bezwaren tegen de in de Compensatie Kredieten opgenomen ingroeiregeling (geheel of gedeeltelijk) kunnen wegnemen, aldus het hof.

Verzoekers hebben toegelicht dat de in de oorspronkelijke overeenkomst gekozen systematiek een compromis betreft, dat mede is getroffen vanuit de noodzaak de regeling voor grote groepen klanten eenvoudig toepasbaar te houden. Zij wijzen erop dat de Compensatie Kredieten ook voorziet in compensatie voor overkreditering die al bestond toen DSB Bank het krediet overnam en dat dat voor die klanten een aanzienlijke vereenvoudiging betekent om compensatie te ontvangen. In die zin is de oorspronkelijke overeenkomst dus voor veel klanten al gunstig. Een regeling die recht doet aan alle bijzonderheden van elk geval is praktisch niet uitvoerbaar.

Verzoekers hebben echter in de opmerkingen van het hof aanleiding gezien om de gesignaleerde onevenwichtigheid te verminderen. Daartoe is in bijlage C, onder 1.4.1, 1.6.1 en 1.8.1, van de aangepaste overeenkomst een regeling getroffen die erop neer komt dat aan alle klanten met volledige ingroei per 31 december 2010 de Compensatie Kredieten wordt aangeboden, zonder dat daarom verzocht behoeft te worden. Daarnaast wordt in de berekening van de overkreditering meer gewicht toegekend aan de mate van overkreditering op het moment van de kredietverlening. Hiertoe wordt bij de berekening van de gemiddelde overkreditering de overkreditering ten tijde van de kredietverlening dubbel meegenomen en de overkreditering ten tijde van de peildatum 31 december 2010 één keer. Toepassing van beide wijzigingen op de reeds onder het Akkoord op Hoofdlijnen afgewikkelde dossiers zou betekenen dat er in ongeveer 22% van de dossiers die betrekking hebben op overkreditering – ongeveer 11.000 dossiers – een aanvullende compensatie zou worden verstrekt van gemiddeld € 1.522,- per dossier.

Uit de nadere reactie van verweerders en de reacties van belanghebbenden blijkt dat overkreditering en de wijze waarop wordt omgegaan met ingroei een belangrijk onderdeel van de regeling is. Het hof acht de door de wijzigingen bereikte verbetering van de positie van klanten met problematische schulden, in samenhang met de aanpassingen van de Compensatie Koopsompolissen, als onderdeel van en in samenhang met de gehele compensatieregeling toereikend. Voor zover de praktische toepassing van de regeling lastig is omdat van klanten wordt verwacht dat zij bewijsstukken overleggen, zoals verweerders betogen, herhaalt het hof dat het niet onredelijk is om dat van klanten te verlangen ter vaststelling van hun aanspraken op compensatie. Ook in een gerechtelijke procedure is overlegging van dergelijke bewijsstukken noodzakelijk. Voorts betreft het stukken die de klanten reeds geacht worden te hebben of in elk geval betrekkelijk eenvoudig kunnen verkrijgen.

Rol verzekeraars

Het hof heeft in de beschikking van 13 mei 2014 onder 6.2.6 en 7.7.6 een nadere toelichting nodig geacht ten aanzien van de positie van de verzekeraars die aan de compensatieregeling deelnemen.

In 6.2.6 gaat het om de rol van de verzekeraars in het algemeen en de wijze waarop de kwijtingsbepalingen van art. 11.1-11.4 van de oorspronkelijke overeenkomst moeten worden gezien.

Verzoekers hebben toegelicht dat DSB Bank heeft bemiddeld bij koopsompolissen van Waard Leven N.V. en Waard Schade N.V. (twee vennootschappen die deel uitmaken van de groep waartoe ook DSB Bank behoort), BNP Paribas Cardif Schadeverzekeringen N.V. en BNP Paribas Cardif Levensverzekeringen N.V, London General Insurance Company Ltd, SRLEV N.V. (Reaal) en de Lloyds-syndicaten die door Jubilee Europe B.V. worden vertegenwoordigd.

Daarnaast heeft DSB Bank bemiddeld bij beleggingsverzekeringen van Holland Welvaren Leven N.V. (een dochteronderneming van Waard Leven N.V.) en SRLEV N.V. In het algemeen bevatten de beleggingsverzekeringen geen overlijdensrisicodekking.

Verzoekers hebben verder toegelicht dat de verzekeraars op verschillende wijze bijdragen aan de regeling en dat hen daartegenover kwijting wordt verleend. De kwijting met betrekking tot koopsompolissen ziet, zo begrijpt het hof uit de Toelichting van 8 juli 2014, op de provisie voor zover die de verzekeraar aangaat, maar niet op de aanspraak die een klant jegens de verzekeraar heeft op dekking of enig daarop betrekking hebbend geschil. De toelichting vermeldt met zoveel woorden: klanten van DSB Bank verkeren wat het recht op dekking onder de koopsompolis betreft in een gelijke positie ten opzichte van de Koopsompolisverzekeraars als niet-klanten van DSB Bank (8.9). Voorts kunnen klanten op grond van het bepaalde in art. 11.2 van de (aangepaste) overeenkomst bij het geldend maken van een aanspraak onder de polis een beroep doen op de overeengekomen uitleg van de polisvoorwaarden (bijlage B bij de aangepaste overeenkomst) alsmede gebruik maken van de in de aangepaste overeenkomst opgenomen regeling omtrent tussentijdse beëindiging.

De redactie van artikel 11.3 van de aangepaste overeenkomst is in verband met dit alles vereenvoudigd en verduidelijkt.

Gelet op deze toelichting acht het hof de kwijtingsbepalingen in de (aangepaste) overeenkomst voldoende helder en, in het licht van de regeling als geheel, redelijk. Verweerders en een belanghebbende hebben specifiek op het punt van de kwijting bezwaar gemaakt. Nu echter de reikwijdte van de kwijtingsbepalingen aldus nader is toegelicht en duidelijk is geworden dat deze geen betrekking hebben op, kort gezegd, normale aanspraken op dekking onder de polis (en de daarmee samenhangende polisdisputen) acht het hof die bezwaren – die niet zijn uitgewerkt – van onvoldoende gewicht.

Wat betreft de beleggingsverzekeringen heeft het hof in de beschikking van 13 mei 2014 onder 7.7.6 overwogen dat in de inhoud van de compensatieregeling als zodanig op dit moment geen reden is gelegen om aan te nemen dat de toegekende vergoeding op dit onderdeel niet redelijk is. Wel behoefde het verschil tussen de wijze waarop wordt omgegaan met verzekeringen van HWL (Hollands Welvaren Leven N.V.) en Reaal (SRLEV N.V.) nadere toelichting.

Verzoekers hebben thans nader toegelicht dat de voornaamste reden voor het verschil is gelegen in de omstandigheid dat HWL (anders dan Reaal) financieel niet in staat is om een compensatieregeling te bekostigen die vergelijkbaar is met hetgeen andere aanbieders van dergelijke verzekeringen met belangenorganisaties hebben afgesproken (het gaat hier om de zogenoemde woekerpolisproblematiek). Het hof heeft geen aanleiding om aan die stelling te twijfelen, waarbij is meegewogen dat de rechter-commissaris in het faillissement van DSB Bank goedkeuring heeft gegeven aan de bijdrage vanuit de boedel die in dit verband is gedaan. Naast deze bijdrage zijn de volgende maatregelen overeengekomen:

- dividenden zijn ten gunste van de polishouders (klanten) herbelegd;

- 90% in plaats van 80% van de premie is belegd;

- de aankoop- en verkoopkosten zijn verlaagd.

Dit pakket is, aldus verzoekers, gelet op het gebrek aan middelen van HWL het maximaal haalbare.

SRLEV heeft zelf al in maart 2009 en november 2010 met Stichting Verliespolis en Stichting Woekerpolis Claim een eigen vergoedingsregeling gesloten, die reeds is uitgevoerd. De klanten die via bemiddeling door DSB Bank een dergelijke verzekering bij SRLEV hebben gesloten, vallen ook onder die regeling. Daarnaast en daarboven kunnen de klanten van DSB Bank die onder de (aangepaste) overeenkomst vallen aanspraak maken op de in laatst bedoelde overeenkomst voorziene compensatie. De kwijting voor SRLEV als koopsomverzekeraar is gelijk aan die van de andere koopsomverzekeraars. De kwijting voor SRLEV als beleggingsverzekerings-verzekeraar ziet, aldus de toelichting van verzoekers, onder wie SRLEV zelf, uitsluitend op fouten gemaakt door DSB Bank in haar adviserende en bemiddelende rol.(...) De kwijting laat onverlet dat klanten SRLEV nog steeds kunnen aanspreken voor eventuele fouten die SRLEV in haar hoedanigheid van aanbieder van de verzekering zelf heeft gemaakt, dat wil zeggen voor fouten in (het ontwerp van) het verzekeringsproduct –bijv. in verband met de productkenmerken dan wel de kostenstructuur- en/of de verschafte (precontractuele) informatie (8.26 en 8.27).

Het hof acht hiermee de verschillen adequaat toegelicht en de inhoud van de compensatieregeling ten aanzien van de beleggingsverzekeringen redelijk.

Effectenbeleningsovereenkomsten

Het hof heeft in de beschikking van 13 mei 2014 onder 7.8 de toegekende vergoeding redelijk geoordeeld, met uitzondering van het verschil dat wordt gemaakt tussen klanten die vóór en klanten die na 1 september 2010 in de zin van art. 6:89 BW hebben geklaagd over de effectenbeleningsovereenkomsten. Verzoekers hebben dit voorshands gegeven oordeel van het hof bestreden. Zij hebben toegelicht dat dit type overeenkomsten door DSB Bank werd aangeboden tussen 1997 en mei 2002, zodat op de gekozen datum van 1 september 2010 ten minste acht jaar was verstreken sedert het aangaan van een effectenbeleningsovereenkomst en dat in de tussenliggende periode, met name vanaf 2000 tot 2005, in de media veel aandacht aan de nadelen van de aandelenleaseproducten is besteed. Zij hebben gewezen op de omstandigheid dat klanten risico’s lopen in verband met niet alleen de klachtplicht, maar ook de verjaringstermijn. Juist ook om dit risico weg te nemen hebben verzoekers een collectieve regeling getroffen voor effectenbeleningsovereenkomsten. Verzoekers hebben geen aanleiding gezien de overeenkomst op dit punt te wijzigen. Zij hebben slechts, subsidiair, voorzien in een variant waarin het hof de aangepaste overeenkomst zonder dit onderdeel verbindend verklaart.

Het gemaakte onderscheid wat betreft het tijdstip waarop is geklaagd, heeft in de reacties van verweerders geen rol gespeeld. Eén belanghebbende heeft bezwaar gemaakt tegen dat verschil.

Deze procedure is niet bedoeld (en evenmin geschikt) voor beslissingen over juridische geschilpunten als klachtplicht en verjaring, die immers aan de hand van de omstandigheden van elk individueel geval beoordeeld moeten worden. Het hof dient te beoordelen of de aangepaste overeenkomst, in haar geheel beschouwd, voorziet in redelijke vergoedingen, mede gelet op de omvang en (mogelijke) oorzaken van de schade en op de eenvoud en snelheid waarmee de vergoedingen kunnen worden verkregen.

In het licht van die toets ziet het hof geen aanleiding om vanwege dit punt de verbindendverklaring te weigeren. Het afsplitsen van de compensatie voor effectenbeleningsovereenkomsten komt het hof uit een oogpunt van eenvoud, snelheid en adequate afwikkeling van de dossiers van de circa 40.000 klanten die effectenbeleningsovereenkomsten zijn aangegaan ongewenst voor. Gezien het geschetste tijdpad in de onder 4.4.1 bedoelde toelichting lopen klanten die na 1 september 2010 hebben geklaagd een risico dat het beroep van (de curatoren van) DSB op de klachtplicht of verjaring zal slagen. Mede in aanmerking nemend dat risico en het feit dat die klanten desondanks wel een, weliswaar lagere, vergoeding ontvangen, de thans verschafte toelichting en de wel aangebrachte wijzigingen in de andere onderdelen van de overeenkomst, is het hof van oordeel dat dit aspect niet in de weg staat aan het oordeel dat de compensatie waarin de aangepaste overeenkomst als geheel voorziet, redelijk is.

Het (bij brieven van 28 juni en 31 juli 2013 aangevulde) verzoekschrift voldoet aan de eisen van art. 1013 lid 1 en 2 Rv.

Op de regiezitting van 14 juni 2013 heeft het hof de wijze van oproeping van de ca. 345.000 belanghebbenden (de klanten en de andere schuldeisers in het faillissement van DSB Bank) voor de mondelinge behandeling aldus bepaald dat vóór 1 juli 2013:

a. bekende belanghebbenden met woonplaats in Nederland per gewone brief worden opgeroepen;

b. bekende belanghebbenden met woonplaats in een vreemde staat waar de EU- Betekeningsverordening (Vo. 1393/2007; hierna ook: de Verordening) van toepassing is, voor wat betreft het bepaalde in art. 14 door tussenkomst van het koeriersbedrijf UPS onder toezicht van een deurwaarder en voor het overige conform de Verordening, waaronder het bepaalde in art. 8 daarvan, worden opgeroepen;

c. bekende belanghebbenden met woonplaats in een andere vreemde staat conform de regels van het toepasselijke verdrag dan wel, bij gebreke van een verdrag, conform art. 54 e.v. Rv worden opgeroepen;

d. ten behoeve van alle belanghebbenden een advertentie zal worden geplaatst in het Algemeen Dagblad, de Telegraaf en het Financieel Dagblad op 22 juni 2013, alsmede een bericht zal worden geplaatst op de website www.dsbcompensatie.nl.

Bekende belanghebbenden met woonplaats in Nederland

Bij de stukken bevindt zich een akte van constatering van 13 september 2013, opgemaakt door J. Uppelschoten en N. Schenk, in dienst van DSB Bank (in faillissement).

Uit deze akte blijkt dat in de periode van 17 tot en met 30 juni 2013 aan 342.400 bekende, in Nederland wonende klanten en aan 12.488 (andere) schuldeisers oproepingsbrieven zijn verzonden. Tot deze schuldeisers behoren 4.510 klanten die schuldeiser geworden zijn, (mede) als gevolg van een compensatie uit hoofde van het zogenoemde Akkoord op Hoofdlijnen. (Het Akkoord op Hoofdlijnen is een eerdere overeenkomst tussen (sommige van) verzoekers die voorziet in een compensatie voor klanten, waarop vanaf september 2011 een beroep kan worden gedaan en ook feitelijk is en wordt gedaan; zie ook hierna onder 6.2.)

Tussen 5 juli 2013 en 31 juli 2013 zijn nog 11 oproepingsbrieven gezonden aan klanten die niet, zoals eerder aangenomen, in het buitenland, maar in Nederland bleken te wonen.

Van deze oproepingsbrieven is een totaal van 7.552 onbestelbaar retour ontvangen. Bij de akte zijn bewijsstukken gevoegd ten aanzien van onder meer de uitgevoerde controles.

Bekende klanten met woonplaats in het buitenland

Bij de stukken bevindt zich een verklaring (met bijlagen) van D.W.J. van Leeuwen, toegevoegd kandidaat-gerechtsdeurwaarder te Amsterdam, van 13 september 2013, waarin verslag wordt gedaan van de wijze waarop de belanghebbenden die in het buitenland wonen zijn opgeroepen.

Uit de verklaring blijkt dat:

- 2.145 in het buitenland wonende belanghebbenden (2.048 klanten en 97 schuldeisers) bekend zijn;

- het betreft 2 personen in de verenigde Arabische Emiraten, 1 in Angola, 21 in Oostenrijk, 9 in Australië, 34 op Aruba, 656 in België, 1 in Bulgarije, 1 in Bahrein, 21 op Bonaire, 6 in Brazilië, 23 in Zwitserland, 2 in China, 2 in Colombia, 1 in Costa Rica, 89 op Curaçao, 6 in Tsjechië, 795 in Duitsland, 4 in Denemarken, 1 in Egypte, 61 in Spanje, 4 in Finland, 75 in Frankrijk, 65 in het Verenigd Koninkrijk, 1 in Ghana, 7 in Griekenland, 1 in Hong Kong, 6 in Kroatië, 10 in Hongarije, 6 in Indonesië, 9 in Ierland, 2 in Israël, 1 in India, 4 in Italië, 1 in Jordanië, 6 in Luxemburg, 1 in Letland, 2 in Marokko, 1 in Monaco, 1 in Macedonië, 1 in Mexico, 3 in Maleisië, 38 in Noorwegen, 8 in Nieuw-Zeeland, 3 in Peru, 5 op de Filippijnen, 2 in Pakistan, 7 in Polen, 17 in Portugal, 2 in Qatar, 2 in Roemenië, 1 in Servië, 23 in Zweden, 5 in Singapore, 5 in Slovenië, 3 in Slowakije, 2 in Sierra Leone, 22 in Suriname, 8 op St. Maarten, 6 in Thailand, 3 in Tunesië, 1 in Turkije, 26 in de Verenigde staten van Amerika, 3 in Vietnam, en 12 in Zuid-Afrika;

- al deze belanghebbenden zijn (ongeacht de toepasselijkheid van de verordening of een relevant verdrag) opgeroepen door middel van UPS-koeriers, met optie “handtekening retour” (hetgeen inhoudt dat de geadresseerde dient te tekenen bij ontvangst) of per aangetekende post;

- één klant bleek te zijn overleden, doch dat zijn partner de brief heeft ontvangen;

- na de eerste verzendingsronde is onderzocht welke personen de brief niet ontvangen hadden, waarop adrescontrole is gevolgd en waarna een tweede ronde van verzending via UPS-koerier met optie handtekening retour of per aangetekende post is gevolgd. Bij de derde verzendingsronde zijn de 637 aan verzoekers retour gezonden enveloppen met daarin de oproeping opnieuw, per gewone post, verzonden. Na de eerste verzendingsronden zijn ook oproepingen per e-mail verzonden. Onder de 130 belanghebbenden die de ontvangst per e-mail hebben bevestigd, bevinden zich 103 klanten die niet op een andere wijze kennis hebben gekregen van de oproeping.

De deurwaarder concludeert dat, na drie verzendingsrondes, uiteindelijk 542 klanten en 11 (andere) belanghebbenden geen kennis hebben genomen van de oproepingsbrief.

Ter zitting is door verzoekers nog meegedeeld dat in dat aantal van 542 de onder 5.2.3 genoemde overledene is begrepen, dat 39 klanten hebben geweigerd de oproepingsbrief in ontvangst te nemen en 43 klanten al een compensatievoorstel uit hoofde van het Akkoord op Hoofdlijnen hebben aanvaard. Per saldo zijn 459 klanten niet bereikt.

Aankondiging

Bij de stukken bevinden zich genoegzame bewijsstukken waaruit de plaatsing van de onder 5.2.1.d bedoelde advertentie in de genoemde kranten en de aankondiging (met relevante stukken) op de website blijkt.

Oordeel betreffende de oproeping en aankondiging

Uit voormelde akte blijkt dat de bekende belanghebbenden met woonplaats in Nederland door verzoekers conform hetgeen daaromtrent door het hof is bepaald bij gewone brief zijn opgeroepen.

De oproeping van bekende belanghebbenden met woonplaats in een staat waar de Verordening van toepassing is, heeft plaatsgevonden met inachtneming van hetgeen het hof daaromtrent heeft bepaald. Art. 14 van de Verordening schrijft voor dat de betekening of kennisgeving aan in een andere lidstaat verblijvende personen bij aangetekend schrijven met ontvangstbevestiging of op gelijkwaardige wijze kan geschieden. De door het hof voorgeschreven wijze van oproeping is gelijkwaardig aan kennisgeving per aangetekende post. Het hof is van oordeel dat de belanghebbenden met woonplaats in een staat of land waar niet de Verordening, maar enig verdrag van toepassing is, die zijn opgeroepen door middel van UPS-koeriers met “handtekening retour” ook op de juiste wijze zijn opgeroepen. Datzelfde geldt voor degenen die woonplaats hebben in een staat waar, bij gebreke van enig verdrag, ingevolge de beslissing van het hof diende te worden opgeroepen conform het bepaalde in de artt. 54 en volgende Rv. Het hof overweegt daarbij dat de toepasselijke regels beogen te bereiken dat de belanghebbende daadwerkelijk kennisneemt van de oproep en dat is door het systeem van de verzending per UPS-koerier, waarbij de ontvanger moet tekenen voor ontvangst, zoveel mogelijk bereikt.

Slotsom

Naar het oordeel van het hof kan uit de stukken worden opgemaakt dat de oproeping en aankondiging naar behoren heeft plaatsgevonden.

De WCAM-overeenkomst strekt tot vergoeding van schade die, kort gezegd, is veroorzaakt door handelen of nalaten van DSB Bank en/of de aanbieders van door DSB Bank geadviseerde en/of bemiddelde financiële producten. Het hof verwijst naar het verzoekschrift onder 1.3. De personen bij wie de schade is veroorzaakt, zijn, kort gezegd, consumenten aan wie DSB Bank in de uitoefening van haar (bank)bedrijf diensten heeft verleend, onder meer in de vorm van bemiddeling bij en verstrekking van hypothecaire en consumptieve kredieten en het sluiten van effectenbeleningsovereenkomsten (welke personen hierna ook worden aangeduid als de klanten). Voorts heeft DSB Bank in haar hoedanigheid van intermediair bemiddeld bij de totstandkoming van levens- en schadeverzekeringsovereenkomsten tussen klanten en derden (verzekeraars).

Partijen - art. 7:907 lid 1 en lid 3, aanhef en onder f, BW

In het verzoekschrift is toegelicht dat de WCAM-overeenkomst voortbouwt op het hiervoor reeds genoemde, op 19 september 2011 tussen curatoren, SSP, PAL en vijf rechtsbijstandsverzekeraars gesloten Akkoord op Hoofdlijnen.

De WCAM-overeenkomst is gesloten tussen curatoren, SSP, PAL, SBR en de verzekeraars.

SSP en PAL zijn stichtingen die ingevolge hun statuten de belangen behartigen van personen die schade lijden, dreigen te lijden of hebben geleden ten gevolge van een problematisch financieel product (SSP) dan wel koopsommen, inkomensbeschermers, beleggingsverzekeringen en kredietproducten (PAL).

SBR (verzoekster onder 4) is een stichting die op 16 mei 2012 blijkens haar statuten specifiek is opgericht ten behoeve van het behartigen van de belangen van (voormalige) klanten van DSB Bank die schade lijden, dreigen te lijden of reeds hebben geleden ten gevolge van zorgplichtschendingen van DSB Bank. SBR behartigt de belangen van de gerechtigden die een rechtsbijstandsverzekering hebben afgesloten bij één van de vijf rechtsbijstandsverzekeraars die partij zijn bij het Akkoord op Hoofdlijnen. De oprichting van SBR is reeds in het Akkoord op Hoofdlijnen voorzien.

Het hof heeft in eerdere uitspraken overwogen en herhaalt hier dat niet is vereist dat iedere verzoeker afzonderlijk representatief is ter zake van de belangen van de gehele groep van personen ten behoeve van wie de overeenkomst is gesloten of voldoende representatief is voor een groep van voldoende omvang. Voldoende is dat zij gezamenlijk voldoende representatief zijn.

SSP heeft een achterban van ongeveer 3.850 klanten, PAL heeft een achterban van ongeveer 2.240 klanten en SBR een achterban van ongeveer 1.160 klanten. Tezamen moeten deze stichtingen geacht worden voldoende representatief te zijn. Het hof weegt daarbij mee dat zich, afgezien van Stichting Hypotheekleed, in het maatschappelijk debat niet tijdig een andere organisatie heeft gemengd die zich afficheert als belangenbehartiger van de gedupeerde klanten van DSB Bank. Van Stichting Hypotheekleed hebben verzoekers gesteld en aangetoond (productie 8 bij het verzoekschrift) dat deze in de eerste fase betrokken is geweest bij de onderhandelingen, zich later heeft teruggetrokken, doch uiteindelijk in openbare verklaringen heeft laten weten te kunnen instemmen met het in de WCAM-overeenkomst neergelegde resultaat. Ten slotte komt betekenis toe aan het feit dat de belangenorganisaties – met Stichting Hypotheekleed – activiteiten hebben verricht om publiciteit aan de onderhandelingen over de WCAM-overeenkomst te geven. Genoegzaam is voorts gebleken dat de belangenorganisaties zich conformeren aan de Claimcode.

Aan dit oordeel doet niet af hetgeen verweerders op dit punt in hun reactie van 6 februari 2014 hebben aangevoerd over de positie van de belangenorganisaties. De daar genoemde bezwaren hebben, gelet op de verdere inhoud van dat stuk, vooral betrekking op de zogenoemde woekerpolisproblematiek in het kader van beleggingsverzekeringen die slechts een bescheiden aspect van de WCAM-overeenkomst vormt.

Curatoren en de verzekeraars hebben zich in de WCAM-overeenkomst verbonden een compensatie te bieden aan de klanten die ten gevolge van een groot aantal gelijksoortige gebeurtenissen (het sluiten van diverse overeenkomsten met DSB Bank) nadeel hebben geleden. De verzekeraars zijn de aanbieders van de door DSB Bank (als assurantietussenpersoon) bemiddelde verzekeringen. Daaromtrent vermeldt het verzoekschrift onder 3.8 dat curatoren en verzekeraars in afzonderlijke overeenkomsten afspraken hebben gemaakt omtrent “de medewerking van de verzekeraars aan de uitvoering van de in de WCAM overeenkomst vastgelegde regeling en hun bijdrage aan de krachtens die regeling te verstrekken compensatie. Deze bijdragen bestaan – mede afhankelijk van de verzekeraar – onder meer uit het in rekening brengen van minder afkoopkosten aan klanten bij het voortijdig beëindigen van polissen, het niet (dan wel minder) in het faillissement van DSB Bank indienen van vorderingen m.b.t. de zogenaamde retourprovisies, alsmede de verbetering van de polisvoorwaarden en het instemmen met de regeling met betrekking tot absoluut onmogelijke dekking van koopsompolissen.” Bij gelegenheid van de mondelinge behandeling is meegedeeld dat de bijdrage van verzekeraars naar schatting ongeveer € 50 miljoen bedraagt.

Mede in aanmerking nemende de considerans onder L bij de WCAM-overeenkomst: “De Verzekeraars leveren een bijdrage aan de compensatie die de Overeenkomst toekent door onder andere geen beroep te doen op bepaalde polisvoorwaarden dan wel voor daarvoor in aanmerking komende Klanten gunstigere polisvoorwaarden toe te passen. De Verzekeraars hebben de noodzakelijke middelen voor de nakoming van de Overeenkomst” en het door verzoekers ingenomen standpunt (zie onder meer het verzoekschrift onder 6.16 (iv), de brief van verzoekers van 6 februari 2014 en de Nadere reactie onder 2.7) dat een beroep op de WCAM-overeenkomst (als deze algemeen verbindend is verklaard) niet in de weg staat aan het in of buiten rechte aanspreken van SRLEV N.V. ter zake de productkenmerken van de Reaal Beleggingsverzekeringen, acht het hof op dit moment onvoldoende duidelijk wat de rol van de verzekeraars in de WCAM-overeenkomst is en hoe de kwijtingsbepalingen (artt. 11.1 tot en met 11.4 van de WCAM-overeenkomst) jegens de verzekeraars moeten worden gezien. De aangehaalde tekst uit het verzoekschrift onder 3.8, art. 11.3 van de WCAM-overeenkomst en hetgeen op dat punt in de Toelichting van 23 december 2013 is opgemerkt, biedt niet de gewenste duidelijkheid. In dat verband verdient opmerking dat SRLEV N.V. niet de enige betrokken verzekeraar is, terwijl sprake is van meerdere typen verzekeringen. Uit de reactie van verweerders van 6 februari 2014 (onder meer onder 17 en 29) en uit de brief van Stichting Woekerpolisproces blijkt dat ook bij anderen op dit punt onduidelijkheid bestaat.

Het hof zal verzoekers in de gelegenheid stellen op dit punt een nadere toelichting te geven.

Om misverstanden te voorkomen tekent het hof hierbij aan dat, anders dan verweerders in hun reactie van 6 februari 2014 betogen, DSB Bank – waar zij optrad als assurantietussenpersoon – niet vereenzelvigd kan worden met de verzekeraar. De te geven nadere toelichting behoeft daarop dan ook niet in te gaan. Wel nadere bespreking behoeft het betoog van verweerders omtrent de afbakeningsproblematiek met betrekking tot aansprakelijkheid voor tekortkomingen van DSB Bank als tussenpersoon en tekortkomingen van de verzekeraars betreffende het bemiddelde verzekeringsproduct en, in dat verband, de consequenties van een kwijting.

De WCAM-overeenkomst voldoet voor het overige aan de eis van art. 7:907 lid 1 BW. De afwijzingsgrond van art. 7:907 lid 3 onder f BW doet zich niet voor.

Inhoud - art. 7:907 lid 2 BW

De personen ten behoeve van wie de overeenkomst is gesloten, zijn omschreven in art. 2.1 van de WCAM-overeenkomst (gelezen in samenhang met bijlage A).

Het aantal gerechtigden is omschreven in art. 3, in het bijzonder art. 3.1, van de WCAM-overeenkomst.

De vergoeding die aan de gerechtigden toekomt en de voorwaarden waaraan zij moeten voldoen om voor de vergoeding in aanmerking te komen, zijn vermeld in de artt. 4 tot en met 8 en Bijlagen B en C van de WCAM-overeenkomst.

De wijze waarop de vergoeding wordt vastgesteld en kan worden verkregen, is vermeld in art. 9 van de WCAM-overeenkomst.

De naam en de woonplaats van degene aan wie de in art. 7:908 lid 2 en 3 BW bedoelde schriftelijke mededeling (opt-outverklaring) kan worden gedaan, is vermeld in art. 13.5 van de WCAM-overeenkomst. Deze opt-outverklaring kan worden gericht aan:

notaris mr. J.E. Kielstra

Lange Voorhout 24

2514 EE Den Haag.

Gelet op het voorgaande voldoet de overeenkomst aan de eisen van art. 7:907 lid 2 BW.

Afwijzingsgronden art. 7:907 lid 3 BW

Uit het voorgaande blijkt dat de afwijzingsgronden als bedoeld onder a en f van art. 7:907 lid 3 BW zich niet voordoen.

Op de afwijzingsgrond onder b, de redelijkheid van de toegekende vergoedingen, komt het hof hierna (onder 7) terug.

Zekerheid voor de voldoening

Tijdens de openbare behandeling hebben curatoren meegedeeld dat het schikkingsbedrag wordt geschat op maximaal € 500 miljoen. De activa in de failliete boedel bedroegen op 31 december 2012 € 3,3 miljard, zo volgt uit het Financieel verslag 2012 (productie 14 bij het verzoekschrift). De verwachting van verzoekers is dat ten minste tweederde deel van de klanten die voor een vergoeding in aanmerking komen, deze vergoeding zal kunnen verrekenen met zijn schuld aan DSB Bank. Verweerders verwachten, blijkens uitlatingen ter zitting, dat dit voor een nog groter deel van de klanten geldt. Voorts bevat de WCAM-overeenkomst (in de artt. 9.6 en 9.7) een regeling op grond waarvan een deel van de toegekende vergoeding, indien en voor zover dit niet kan worden verrekend, wordt aangemerkt als boedelvordering. Dat deel wordt steeds volledig uitbetaald. Het deel van de vergoeding dat niet kan worden verrekend of niet als boedelvordering wordt uitbetaald, wordt aangemerkt als concurrente vordering. Tijdens de openbare behandeling hebben curatoren meegedeeld dat tot dan toe 31% op de concurrente vorderingen is uitgekeerd. De Faillissementswet biedt voldoende waarborgen dat de vaststelling van de uitkering op de concurrente vorderingen volgens de toepasselijke wettelijke bepalingen zal geschieden.

Gelet op het vorenstaande en nog afgezien van de omstandigheid dat kennelijk – het hof wacht de onder 6.2.6 bedoelde inlichtingen af – ook de verzekeraars gelden beschikbaar hebben gesteld, is voldaan aan de eis die ligt besloten in art. 7:907 lid 3, aanhef en onder c, BW.

Onafhankelijke vaststelling van de vergoedingen/voldoende waarborgen

De WCAM-overeenkomst voorziet in een vaststelling van de hoogte van de vergoedingen door curatoren. Een soortgelijke systematiek werd en wordt ook toegepast bij de uitvoering van het Akkoord op Hoofdlijnen. Gebleken is dat in dat kader de vaststelling wordt gecontroleerd door een registeraccountant die door de belangenorganisaties is aangewezen (10.4 van het verzoekschrift). Voorts is in de artt. 12.2-12.4 van de WCAM-overeenkomst voorzien in een geschillencommissie die op verzoek van een gerechtigde kennis neemt van geschillen over de vaststelling van de vergoeding die volgens curatoren aan de gerechtigde toekomt.

Daarmee is voldaan aan de eis die ligt besloten in art. 7:907 lid 3, aanhef en onder d, BW.

Er zijn ten aanzien van de voorwaarden voor uitkering, de behandeling van de groep benadeelden of anderszins geen redenen om aan te nemen dat de belangen van de benadeelden onvoldoende zijn gewaarborgd, anders dan hierna zal worden overwogen onder 7.4.1 en volgende. Dat brengt mee dat in zoverre het bepaalde in art. 7:907 lid 3, aanhef en onder e, BW geen reden is voor afwijzing van het verzoek.

Voldoende omvang groep

Gelet op het aantal bekende DSB Bank klanten dat in aanmerking kan komen voor de compensatie ingevolge de WCAM-overeenkomst (ca. 345.000) is de groep van personen ten behoeve van wie de overeenkomst is gesloten, van voldoende omvang om verbindendverklaring te rechtvaardigen. Daarmee is voldaan aan de eis die ligt besloten in art. 7:907 lid 3, aanhef en onder g, BW.

Betalende rechtspersoon is partij

De vergoedingen worden verstrekt namens DSB Bank door curatoren. Curatoren zijn partij bij de WCAM-overeenkomst, zodat is voldaan aan de eis die ligt besloten in art. 7:907 lid 3, aanhef en onder h, BW.

Ingevolge art. 7:907 lid 3, aanhef en onder b, BW moet het hof het verzoek afwijzen, indien de hoogte van de toegekende vergoedingen niet redelijk is, mede gelet op de omvang van de schade, de eenvoud en snelheid waarmee de vergoedingen kunnen worden verkregen en de mogelijke oorzaken van de schade.

Beoordelingskader

De partijen bij het Akkoord op Hoofdlijnen (waaronder ook Stichting Hypotheekleed) hebben in het kader van de onderhandelingen een groot aantal juridische standpunten en argumenten uitgewisseld met betrekking tot, kort gezegd, klachten inzake de dienstverlening van DSB Bank. Voor een aantal belangrijke onderwerpen hebben zij dit gedaan aan de hand van door hen opgestelde memoranda die in het geding zijn gebracht. In het verzoekschrift onder 6.1 tot en met 6.17 is een beknopt overzicht gegeven van de belangrijkste juridische standpunten. Ook zijn notulen van het overleg daaromtrent in het geding gebracht. Verzoekers merken in dat verband op dat deze informatie uitdrukkelijk niet is verstrekt met het doel om aan het hof een oordeel over deze geschilpunten te ontlokken. Verzoekers hebben er immers voor gekozen om de onzekerheden omtrent de rechtsverhouding tussen DSB Bank en de gerechtigden door een minnelijke regeling te beëindigen.

De van het hof verlangde redelijkheidstoets maakt het noodzakelijk dat het hof zich een oordeel vormt over de omvang van de schade die de klanten van DSB Bank per onderscheiden productgroep (koopsompolissen, kredieten, beleggingsverzekeringen en effectenbeleningsovereenkomsten) door het handelen en/of nalaten van DSB Bank hebben geleden. Daarbij zal het hof ook aandacht moeten besteden aan de juridische verweren die curatoren tegen de aanspraken van de benadeelden op schadevergoeding hebben aangevoerd. Uit de WCAM-overeenkomst, de Toelichting van 23 december 2013 en de Nadere reactie blijkt, dat verzoekers dat ook onder ogen hebben gezien. Bij de beantwoording van de vraag of de toegekende vergoeding redelijk is, zijn naast de omvang van de schade ook de eenvoud en snelheid waarmee de vergoedingen verkregen kunnen worden van belang. Zonder verbindend verklaarde overeenkomst zal een benadeelde waarschijnlijk een civiele procedure met de daaraan verbonden kosten en procesrisico’s moeten beginnen.

Dat de belangenorganisaties de WCAM-overeenkomst uitdrukkelijk redelijk en acceptabel hebben gevonden doet aan het voorgaande niet af. Anders dan bij een gewone vaststellingsovereenkomst, waar het geheel aan partijen is overgelaten om te bepalen waarmee zij genoegen nemen (in voorkomend geval namens hun achterban), dient het hof zich, op de hiervoor toegelichte wijze, in het kader van de algemeen verbindendverklaring een eigen oordeel te vormen over de redelijkheid van (de hoogte van) de toegekende vergoedingen.

Het hof wijst er nog op dat het in het belang van alle betrokkenen en tevens in overeenstemming met de wettelijke regeling is dat het aantal klanten dat ervoor kiest een opt-outverklaring af te leggen, zo klein mogelijk is. Dat aspect weegt ook mee bij het oordeel van het hof over de redelijkheid van de toegekende vergoedingen.

Toetsing

Met inachtneming van het vorenstaande zal het hof hierna per onderscheiden productgroep toetsen of de toegekende vergoedingen redelijk zijn.

Klachtplicht

Aan de klachtplicht (art. 6:89/7:23 BW) komt naar de huidige stand van de jurisprudentie (zie Hoge Raad 8 februari 2013, ECLI:NL:HR:2013:BX7846) niet de betekenis toe die verzoekers daaraan blijkens de considerans onder E van de WCAM-overeenkomst en het verzoekschrift onder 6.6 en 6.7 (en productie 9 bij het verzoekschrift) hebben toegekend. In gevallen als hier aan de orde zal normaliter een beroep van DSB Bank op schending van de klachtplicht in rechte geen gehoor behoren te vinden. Ter zitting is gebleken dat verzoekers zich dat realiseren. Het in de WCAM-overeenkomst op diverse plaatsen gemaakte onderscheid tussen tijdig en niet-tijdig klagen, waarbij in de visie van curatoren, de klacht alleen tijdig is als vóór 1 september 2010 is geklaagd, is daarom rechtens niet te rechtvaardigen. Dat onderscheid brengt mee dat de belangen van de groep benadeelden die vóór 1 september 2010 heeft geklaagd zonder rechtvaardiging beter zijn gewaarborgd dan die van de groep benadeelden die om welke reden dan ook niet vóór 1 september 2010 heeft geklaagd.

Dit oordeel wordt niet anders door de omstandigheid dat over de klachtplicht ten tijde van de onderhandelingen voor het Akkoord op Hoofdlijnen minder duidelijkheid bestond.

Dat geldt eveneens voor het feit dat reeds een betrekkelijk groot aantal benadeelden een beroep op het Akkoord op Hoofdlijnen heeft gedaan (verzoekers vermelden in de Nadere reactie dat 48.076 klanten een aanbod hebben aanvaard), zodat ongelijkheid kan ontstaan tussen de groep die een aanbod heeft aanvaard en de groep die valt onder een van het Akkoord afwijkende regeling, ingeval de WCAM-overeenkomst moet worden aangepast.

Het hof licht dat als volgt toe.

Het hof beoordeelt het verzoek naar de huidige stand van zaken, de stand van het recht daaronder begrepen. Het stond verzoekers uiteraard vrij om voor het indienen van het verzoekschrift alvast, op basis van het Akkoord op Hoofdlijnen, voorstellen aan benadeelden te doen, evenals het die benadeelden vrij stond die al dan niet te accepteren. Dat staat echter los van het oordeel van het hof over de redelijkheid van de thans in de WCAM-overeenkomst neergelegde regeling. Een andere opvatting zou tot gevolg hebben dat verzoekers de algemeen verbindendverklaring van een onredelijke regeling zouden kunnen bewerkstelligen door deze alvast in de praktijk uit te voeren. Dat is echter niet in overeenstemming met de strekking van de wet.

De conclusie is dat het onderscheid dat de WCAM-overeenkomst maakt tussen benadeelden die wel en die niet hebben geklaagd vóór 1 september 2010 niet gerechtvaardigd is, zodat de hoogte van de toegekende vergoedingen op dit punt niet redelijk is, althans de belangen van de benadeelden die niet vóór 1 september 2010 hebben geklaagd thans onvoldoende zijn gewaarborgd.

Compensatie Koopsompolissen

De belangenorganisaties en curatoren zien de te treffen regeling in verband met de koopsompolissen als de ‘ruggengraat’ van de WCAM-overeenkomst. Het hof sluit zich daarbij aan. De door DSB Bank bemiddelde koopsompolissen betreffen betalingsbeschermingsverzekeringen. Dit zijn verzekeringen ter dekking van het risico dat de verzekeringnemer op enig moment zijn betalingsverplichtingen uit hoofde van een kredietovereenkomst niet kan nakomen, bijvoorbeeld ten gevolge van overlijden, werkloosheid of arbeidsongeschiktheid.

Het hof heeft in de tussenbeschikking van 12 november 2013, verwijzend naar het rapport van de Commissie Scheltema, overwogen dat de werkwijze van DSB Bank erop neerkwam dat DSB Bank, onder meer met gebruik van ‘lokrentes’, actief potentiële klanten heeft benaderd met het doel hen één of meer koopsompolissen te verkopen waarin een (zeer) hoge provisie (inclusief tekencommissie) was begrepen, het aanvankelijk benodigde krediet met het bedrag van de verschuldigde koopsommen te verhogen en hen op deze wijze ‘maximaal met krediet te belasten’. Daarbij komt dat een aantal klanten bestaande koopsompolissen tegen ongunstige voorwaarden heeft afgekocht onder gelijktijdige aanschaf van één of meer nieuwe koopsompolissen – met de daarin begrepen (zeer) hoge provisie – waardoor het krediet verder is verhoogd. Door toedoen van DSB Bank, die daarbij haar bancaire zorgplicht heeft geschonden en/of niet is opgetreden als een redelijk bekwaam en redelijk handelend adviseur, kregen klanten een onnodig hoge schuldenlast. Het hof heeft daarbij overwogen: Het is de vraag of de geboden vergoeding voldoende compensatie biedt voor het nadeel dat de afnemers van koopsompolissen door de handelwijze van DSB Bank hebben ondervonden. In wezen betreft de vergoeding immers alleen een vermindering van de (veel) te hoge provisie die is betaald bij de verkoop van de koopsompolissen. Het nadeel is echter niet alleen gelegen in het feit dat in veel gevallen een (veel) te hoge provisie is betaald, maar ook in de omstandigheid dat klanten door toedoen van DSB Bank koopsompolissen hebben gekocht en door de (mee)financiering van de koopsommen een (veel) hoger krediet nodig hadden dan hen aanvankelijk voor ogen stond. Aan verzoekers is gevraagd om een nadere toelichting.

Mede naar aanleiding van de Toelichting van 23 december 2013 van verzoekers overweegt het hof als volgt.

Gedragslijn DSB Bank

Verzoekers brengen – op zichzelf terecht – naar voren dat het onderzoek van de Commissie Scheltema niet tot doel had om een juridische beoordeling te geven. Curatoren hebben uit hoofde van hun verantwoordelijkheid een eigen onderzoek uitgevoerd. Zij dienden immers hun eigen (rechtmatigheids)oordeel te vormen op basis van de hen als curatoren ter beschikking staande informatie. De resultaten daarvan zijn vastgelegd in het rapport ‘Onderzoek naar de oorzaken van het faillissement van DSB Bank NV’ van 19 juni 2012 (hierna: het Rapport). Daar waar nuanceringen op het Rapport Scheltema aangewezen waren, hebben curatoren deze

– steeds gedocumenteerd onderbouwd – voorgehouden aan de belangenorganisaties. De belangenorganisaties en curatoren hebben tijdens het onderhandelingsproces op bepaalde punten vastgesteld dat de bevindingen van de Commissie Scheltema niet of niet steeds civielrechtelijke implicaties hadden en/of niet geëxtrapoleerd konden worden naar de gehele portefeuille. Om die reden hebben verzoekers het Rapport Scheltema wel genoemd, maar in deze procedure daarop geen beroep gedaan.

In zoverre verdient rechtsoverweging 2.3 van de tussenbeschikking – inhoudende dat “de juistheid van de beschrijving van de werkwijze van DSB Bank in het rapport niet ter discussie [staat]” – nuancering, aldus nog steeds verzoekers in de Toelichting van 23 december 2013 .

In hetgeen verzoekers aanvoeren ziet het hof aanleiding nader in te gaan op het verdienmodel van DSB Bank in samenhang met de kwestie van de koopsompolissen.

Curatoren hebben in paragraaf 6.3.6 van het Rapport vermeld dat kredieten vaak werden afgesloten als vehikel om verzekeringen te verkopen. In paragraaf 10.4.2 van het Rapport is vermeld dat de bedrijfsvoering van DSB Bank gedurende haar hele bestaan alle kenmerken droeg van een verkoopgedreven intermediairbedrijf, met name gericht op het realiseren van (eenmalige) provisie-inkomsten uit bemiddelde verzekeringen die werden afgesloten bij – zo nodig met een negatieve rentemarge – verstrekte kredieten (cross-selling). Nog in augustus 2008 werd nieuw beleid ontwikkeld om de cross-sellingpercentages te verhogen. De provisie-inkomsten die door cross-selling werden gerealiseerd, konden bij het afsluiten van het contract direct als resultaat worden geboekt.

Het sterk op cross-selling gerichte beleid werd gedurende 2006/2007 vorm gegeven door het aanbieden van kredieten tegen een ‘actierente’, maar uitte zich ook in een (te) ruime interpretatie van de acceptatienormen of zelfs overschrijding van die normen. De cross-selling werd gestuurd en gestimuleerd, met name op aantallen en omzet. Het percentage klanten ten behoeve van wie met succes is bemiddeld bij het sluiten van een verzekeringsovereenkomst terwijl daarnaast een lening werd verstrekt, is vanaf 2006 tot en met april 2009 wekelijks aan het management gerapporteerd (zie paragraaf 6.3.4 van het Rapport). In het Beleidsplan van de afdeling Marketing en Profitcenter 2009-2010 van 25 augustus 2008, is vermeld dat de cross-sell op bestaande klanten moet worden verhoogd, de onverzekerde consumptief kredietportefeuille moet worden gehalveerd en het aantal klanten met drie producten moet worden verdubbeld. Verder is vermeld dat er op dat moment 108.000 onverzekerde klanten zijn, die een enorm cross-sell potentieel met een grote waarde vertegenwoordigen. Ook de Directie Verzekeraars ziet mogelijkheden de cross-sell te verhogen (zie paragraaf 6.3.9 van het Rapport).

Uit de beschrijving van het verdienmodel, de cross-selling van krediet en koopsompolissen en de gestelde doelen ten aanzien van het percentage kredietnemers dat ook een koopsompolis moet afsluiten, volgt dat het belang van de klant stelselmatig ondergeschikt is gemaakt aan het commerciële belang van DSB Bank om zoveel mogelijk provisie te incasseren. De curatoren stellen in paragraaf 10.7.16 (belang van de klant) van het Rapport dat schendingen van de bancaire zorgplicht door DSB Bank, die vóór 2005 al bestonden en daarna steeds meer manifest zijn geworden, structureel van aard waren.

De bemiddeling bij het sluiten van koopsompolissen is op verschillende momenten door de toezichthouders kritisch aan de orde gesteld (zie paragraaf 6.6.1 van het Rapport).

In de Toelichting van 23 december 2013 wijzen verzoekers erop dat aan 34,5% van de klanten een krediet werd verstrekt zonder dat een koopsompolis werd gesloten. Hoewel daaruit blijkt dat de geschetste cross-selling beleid niet steeds tot het sluiten van koopsompolissen heeft geleid, stelt het hof vast dat in ongeveer twee derde van de gevallen wel (een) koopsompolis(sen) werd(en) gesloten en het cross-selling beleid in zoverre succesvol was.

Hoogte provisie

In de Toelichting van 23 december 2013 onder 2.6 is een overzicht opgenomen van alle leningen (zowel consumptieve kredieten als leningen onder hypothecair verband) vanaf 1 januari 2002 met (lopende en niet (meer) lopende) koopsompolissen. Uit dat overzicht volgt dat van de bruto betaalde premie 63% bestaat uit provisie (inclusief tekencommissie). Indien de provisie maximaal 40% van de bruto betaalde premie mag bedragen, daalt het aandeel van de provisie naar 52%. Indien uitgegaan wordt van maximaal 30% daalt het aandeel van de provisie naar 44% van de bruto betaalde premie. Genoemde percentages worden in de Compensatie Koopsompolissen gehanteerd (zie 7.5.17).

Curatoren realiseren zich dat de wijze van premiebetaling, in de vorm van een koopsom, voor de klant slechts in beperkte mate voordelen heeft. Het enige voordeel dat in het memorandum Koopsommen onder 6.2 wordt genoemd, is dat de klant zeker heeft gesteld dat de verzekering niet voortijdig eindigt wegens achterstallige premiebetaling. Daartegenover staat dat de kosten voor deze wijze van premiebetaling relatief hoog zijn in gevallen waarin die premie is gefinancierd uit het krediet, zoals bij DSB Bank gebruikelijk was.

In het memorandum Koopsommen is onder 5.7 vermeld dat van belang is dat de hoogte van de provisie niet los kan worden gezien van de vaak scherpe rentetarieven op de verstrekte leningen en kredieten. In zoverre was sprake van kruissubsidiëring. Het Rapport Scheltema beschrijft op bladzijde 123 en volgende het rentebeleid als volgt. In 2006 en de eerste drie kwartalen van 2007 hebben zowel bij hypothecaire leningen als bij consumptief krediet renteacties plaatsgevonden. Hypothecaire leningen werden tijdens de actie aangeboden met voor het eerste jaar een significant lager instaptarief. Na dat eerste jaar werd de rente voor de overeengekomen rentevaste periode op een marktconform rentetarief gebracht. Bij consumptief krediet is een onderscheid gemaakt tussen persoonlijke leningen en doorlopend krediet. Persoonlijke leningen werden aangeboden met een vaste rente gedurende de looptijd van de lening. Doorlopend krediet werd aangeboden tegen variabele rente. De instaprente kon bij doorlopend krediet per klant verschillend zijn afhankelijk van de acceptatiecriteria voor het krediet respectievelijk een actie voor rentekorting op het instapmoment. De variabele rente werd op gezette tijden voor de gehele portefeuille aangepast door een opslag met een aantal basispunten (ter toelichting: 1% is 100 basispunten), welke opslag afhankelijk was van de ontwikkeling van de rentetarieven. Een klant die met een laag tarief was ingestapt kreeg in principe bij renteaanpassing dezelfde verhoging in basispunten als een klant die met een hoger tarief was ingestapt en behield daarmee zijn relatief gunstige uitgangspositie. Overigens zijn er ook acties geweest waarbij een rentekorting werd toegepast op de kredietverlening in de eerste maanden en na het verstrijken van die actietermijn de rente op het niveau werd gebracht van het dan geldende normale variabele rentetarief voor doorlopend krediet. Nadat de EURIBOR-tarieven vanaf november 2008 een sterke daling vertoonden, zijn de variabele rentetarieven niet meer verhoogd, maar ook niet verlaagd. DSB Bank hanteerde het beleid om de tarieven niet te verlagen en had bovendien niet de financiële ruimte om tot verlaging over te kunnen gaan.

De curatoren hebben in hun Rapport geen relevante, van de hiervoor geciteerde bevindingen afwijkende, constateringen aangaande het rentebeleid opgenomen.

Uit het memorandum Koopsommen onder 2.4.3 volgt dat in een groot aantal gevallen waarin aan klanten een krediet met een actierente werd verstrekt, de klanten geen koopsompolis afnamen.

Het hof concludeert dat in een beperkte periode, in 2006 en de eerste drie kwartalen van 2007, gewerkt is met actierentes en dat die actierentes niet exclusief bestemd waren voor klanten die ook een koopsompolis afnamen. Uit het Rapport volgt dat nog geruime tijd langer (tot mei 2009) koopsompolissen werden aangeboden (p. 284). Voor de klant was duidelijk dat hij een koopsomverzekering kocht en hoe hoog de door hem betaalde koopsom was. Ook wist de klant dat DSB Bank provisie ontving voor de door haar bemiddeling tot stand gekomen verzekeringen en dat de provisie een onderdeel was van de in rekening te brengen premie. De klant wist echter niet hoe hoog de verschuldigde provisie was, DSB bank lichtte dat niet toe. Hierin kan een zorgplichtschending gelegen zijn, mede in aanmerking nemend de aanzienlijke hoogte van de provisie.

Andere aspecten

Dat de koopsompolissen konden en kunnen worden beëindigd doet aan het voorgaande niet af. De rechten uit de koopsompolissen werden verpand aan DSB Bank. Indien een klant een koopsompolis wil(de) afkopen, stelde DSB Bank en stellen curatoren als voorwaarde dat een nieuwe verzekering werd/wordt gesloten, zo is tijdens de mondelinge behandeling verklaard. Dat lijkt een plausibele verklaring voor het lage percentage opzeggingen van lopende verzekeringen, een percentage dat na het faillissement van DSB Bank niet is toegenomen (zie memorandum Koopsommen onder 3.4.5, productie 11 bij het verzoekschrift). Daarbij komt dat tussentijdse opzegging in het algemeen onvoordelig is voor de klant, omdat vrijwel nooit het deel van de koopsom dat overeenkomt met de resterende looptijd van de verzekering wordt gerestitueerd (zie memorandum Koopsommen onder 6.4).

Het memorandum Voordeelsverrekening (productie 12 bij het verzoekschrift) vormt een weergave van de standpunten die door curatoren en de belangenorganisaties in de onderhandelingen zijn ingenomen over de vraag in hoeverre de aan DSB Bank door de belangenorganisaties verweten zorgplichtschendingen tevens een voordeel voor de klanten hebben opgeleverd in de zin van art. 6:100 BW en of, en in hoeverre, bij de vaststelling van de schade dit voordeel verrekend kan worden. De onderhandelingen hebben zich met name toegespitst op de vraag of de dekking van een koopsomverzekering al dan niet kan worden aangemerkt als ‘voordeel’ in de zin van art. 6:100 BW en, als dit het geval is, of verrekening van dit voordeel redelijk is.

De verzekeraar neemt het financiële risico dat voor de beoogde verzekerde aan een bepaalde gebeurtenis is verbonden, gedurende de overeengekomen periode op zich in ruil voor een door de verzekeringnemer te betalen premie. Volgens curatoren heeft de verzekerde hiervan vermogensrechtelijk voordeel: het risico waaraan zijn vermogen is blootgesteld, wordt verminderd en hij behoeft in de gedekte periode behoudens de premie geen gelden aan te wenden of te reserveren om zelf de financiële gevolgen van een dergelijke gebeurtenis op te vangen. Dit vermogensrechtelijke voordeel kan door middel van schatting worden vastgesteld en verrekend met de te vergoeden schade en wordt bovendien daadwerkelijk genoten, aldus curatoren.

Het hof acht aannemelijk dat een rechter aan wie dit geschilpunt zou worden voorgelegd, behoudens bijzondere omstandigheden, tot het oordeel zou komen dat in het algemeen voor voordeelsverrekening geen plaats is. Ook als de dekking in beginsel als een voordeel zou worden aangemerkt, brengt art. 6:100 BW immers mee dat voordeelverrekening alleen wordt toegepast als deze redelijk is. In de omstandigheid dat DSB Bank zelf, als gevolg van de verpanding, een belangrijk voordeel van de dekking heeft, is een reden gelegen om aan te nemen dat deze verrekening in het algemeen niet redelijk zou zijn.

Systematiek WCAM-overeenkomst

Voor de afnemers van de koopsompolissen die aan de voorwaarden voldoen, voorziet de WCAM-overeenkomst in een vergoeding die in hoofdlijnen hierop neerkomt, dat zij een deel van de betaalde provisie terugontvangen, namelijk voor zover de provisie per polis meer bedroeg dan € 300,- en meer dan 40% of, in combinatie met een beleggingsverzekering, meer dan 30% van de koopsom, of meer dan € 3.500,-, te vermeerderen met een rentecompensatie van 4%, samengesteld op jaarbasis, te berekenen vanaf de ingangsdatum van de koopsompolis tot 1 april 2012.

Voorts zijn de afkoopwaarde bij tussentijdse opzegging en de polisvoorwaarden verbeterd.

Naar aanleiding van de tussenbeschikking hebben verzoekers opdracht gegeven aan PricewaterhouseCoopers (hierna: PwC) inzicht te verschaffen in de aantallen kredieten, koopsommen en klanten, teneinde de (kwantitatieve aspecten van de) vragen van het hof zo goed als mogelijk te kunnen beantwoorden. Het PwC-rapport van 20 december 2013 is als productie 22 bij de Toelichting van 23 december 2013 in het geding gebracht.

(i) Meerdere koopsompolissen

In de Compensatie Koopsompolissen is niet apart rekening gehouden met de gevallen waarin bij het verstrekken van het krediet meerdere koopsompolissen zijn verkocht en meegefinancierd. Uit de in de Toelichting van 23 december 2013 onder 2.6 opgenomen tabel uit het PwC-rapport blijkt dat bij circa 34% van de leningen twee of meer koopsommen zijn verkocht en meegefinancierd. Uit de bij de Toelichting van 23 december 2013 in het geding gebrachte notulen van de gezamenlijke overleggen van belangenbehartigers en DSB Bank (hierna: de notulen) blijkt dat aanvankelijk is gewerkt met een zogenoemde ‘knop E’, ook wel aangeduid als ‘tweede schil’. Indien per huishouden over alle na 1 januari 2002 door DSB Bank bemiddelde koopsompolissen meer provisie (inclusief tekencommissie) is betaald dan € 7.500,-, zou ook dat meerdere worden gecompenseerd. Dat bedrag wordt genoemd in het eindvoorstel van curatoren dat is opgenomen in de Notitie ‘Recapitulatie voorstel inzake koopsommen’ van 9 mei 2011 (productie 39 bij de Toelichting van 23 december 2013). In een later voorstel van curatoren is Knop E vervallen. Daardoor kon knop A worden verlaagd van 45% naar 40% en knop B van € 600,- naar € 300,-, uitgaande van het bedrag van € 250 miljoen dat volgens curatoren met de Compensatie Koopsompolissen mocht zijn gemoeid. Het laten vervallen van knop E is voor 8.000 klanten (van de 110.000) nadelig, zo leidt het hof af uit de notulen van 1 juli 2011, onder 4.2.

Nu knop E compensatie bood voor de gevallen waarin bij het verstrekken van het krediet meerdere koopsompolissen zijn verkocht en meegefinancierd en de Compensatie Koopsompolissen niet op een andere wijze rekening houdt met die gevallen, acht het hof de hoogte van de toegekende vergoedingen niet redelijk. De verbetering in de toepassing van knoppen A en B biedt geen dan wel onvoldoende compensatie voor het vervallen van knop E. In de notulen van 19 april 2011 onder 4.17 wordt vermeld dat met Knop E, uitgaande van een maximum bedrag van € 7.500,-, een bedrag van € 27 miljoen is gemoeid. Het hof acht aanpassing van de regeling noodzakelijk, waarbij gedacht kan worden aan een met knop E vergelijkbare voorziening, met dien verstande dat deze aanpassing er niet toe behoort te leiden dat de verbeteringen in de toepassing van knoppen A en B weer ongedaan worden gemaakt. Het staat verzoekers uiteraard vrij te kiezen voor een andere oplossing. Voorwaarde is wel dat die op vergelijkbare wijze als knop E tegemoetkomt aan de belangen van de betrokken groep.

(ii) Combinatie van afgekochte en nieuwe koopsompolissen

Onder verwijzing naar het PwC-rapport stellen verzoekers in de Toelichting van 23 december 2013 dat bij 1.210 leningen sprake kan zijn van afkoop van één of meer van de bij deze leningen gesloten en meegefinancierde koopsompolissen, onder gelijktijdige aankoop en financiering van één of meer nieuwe koopsompolissen. In de Compensatie Koopsompolissen is bepaald dat, indien een koopsompolis voorafgaand aan de datum waarop de in de WCAM-overeenkomst opgenomen regeling op de gerechtigde wordt toegepast reeds op zijn initiatief voor het einde van de looptijd is beëindigd, alsnog de in de Compensatie Koopsompolissen opgenomen aangepaste restitutieregeling wordt toegepast. Deze regeling houdt in dat voor de berekening van het na de beëindiging te restitueren bedrag de voor de gerechtigde meest gunstige van twee afkoopmethodes (kort gezegd, de 78-methode en de lineaire methode) wordt toegepast. Voor het grootste deel van de portefeuille is na de eerste vijf jaar de afkoop op basis van de lineaire methode gunstiger (zie notulen van 27 mei 2011 onder 3.3). Eén van de curatoren heeft de verwachting van de belangenorganisaties ten aanzien van de uit de lineaire methode resulterende afkoopwaarde getemperd. Berekeningen laten zien dat met name bij jonge polissen de lineaire methode “niet veel zoden aan de dijk zet” (zie de notulen van 12 mei 2011 onder 3.30). Gezien de periode waarin DSB Bank koopsompolissen heeft verkocht is aannemelijk dat de afgekochte koopsompolissen relatief jonge polissen zijn, dat wil zeggen polissen die bij afkoop 5 jaar of minder hadden gelopen

De geschetste afkoop gevolgd door aankoop van (een) nieuwe koopsompolis(sen) is in veel gevallen een voor de betrokken klant nodeloos kostbare aangelegenheid geweest, die het gevolg is van een in veel gevallen niet met haar zorgplicht te verenigen advies van de DSB Bank. De gedachte dat de klant de schade ten dele – door de beëindiging – zelf heeft veroorzaakt, behoeft tegen die achtergrond de nodige nuancering.

In het licht van het vorenstaande acht het hof de vergoeding voor koopsompolissen die zijn afgekocht en vervangen door nieuwe, door DSB Bank verkochte, koopsompolissen niet toereikend. Het hof geeft verzoekers in overweging bij deze leningen (het gaat kennelijk om een beperkt aantal) de afkoopwaarde van de koopsompolissen alsnog hoger vast te stellen, bijvoorbeeld door het te restitueren bedrag gelijk te stellen aan het deel van de koopsom dat overeenkomt met de ten tijde van de afkoop resterende looptijd van de verzekering.

(iii) Rentevergoeding

In de Compensatie Koopsompolissen wordt de berekende vergoeding verhoogd met een rentecompensatie van 4%, samengesteld op jaarbasis. De klanten zullen over het bedrag waarmee de koopsompolissen zijn gefinancierd doorgaans (veel) meer dan 4% rente aan DSB Bank hebben moeten betalen. Het hof acht de voorziene rentevergoeding niet redelijk. Daarbij neemt het hof in aanmerking dat de koopsompolis in het algemeen niet is geadviseerd in het belang van de klant maar is verstrekt met het oogmerk van DSB Bank de daaraan voor haar verbonden provisie te kunnen incasseren. Ook curatoren hebben onderkend dat de zorgplichtschendingen door DSB Bank structureel van aard waren, ook waar het ging om de advisering en bemiddeling van koopsompolissen. In het licht daarvan ligt het meer voor de hand de berekende vergoeding te verhogen met de wettelijke rente, samengesteld op jaarbasis.

Relatie koopsom/overkreditering

Verzoekers geven aan dat vorenstaande problematiek voor een aanzienlijk deel opgelost wordt door de overkrediteringsregeling waarop hierna ook separaat wordt ingegaan (onder 7.6).

Aan de hand van de meldingen voor de Compensatie Kredieten (overkreditering) zoals opgenomen in het Akkoord op Hoofdlijnen heeft PwC vastgesteld dat in 60% van de dossiers met koopsompolissen geen sprake is van overkreditering en dat dat in 40% van de dossiers met koopsompolissen wel het geval is. Als gevolg van het feit dat het bedrag dat uit hoofde van de Compensatie Koopsompolissen wordt vergoed in mindering wordt gebracht op het bedrag van de overkreditering, zijn de Compensatie Koopsompolissen en de Compensatie Kredieten wat dat aspect betreft communicerende vaten.

Nu in 60% van de dossiers met koopsompolissen geen sprake is van overkreditering kan niet gezegd worden dat, indien en voor zover de vergoeding uit hoofde van de koopsompolissen niet redelijk zou zijn, dat via de Compensatie Kredieten (overkreditering) wordt goedgemaakt.

Daarbij komt dat bij de Compensatie Kredieten over het overgekrediteerde bedrag een rentepercentage wordt vergoed en, begrijpelijkerwijs, niet het overgekrediteerde bedrag zelf. De hoogte van het rentepercentage is voorts afhankelijk van de kredietsoort (zie onder 7.6.1). Bij de Compensatie Koopsompolissen worden (ook) de teveel aan provisie betaalde bedragen vergoed.

Compensatie kredieten/overkreditering

Bij de overkreditering worden drie kredietsoorten onderscheiden: (i) eerste hypotheken/combi hypotheken (eerste en tweede hypotheken), (ii) tweede hypotheken (los gesloten) en (iii) consumptieve kredieten.

De regeling biedt over het overgekrediteerde bedrag een rentevergoeding van 5% bij kredietsoort (i), 6% bij kredietsoort (ii) en 9% bij kredietsoort (iii).

Overkreditering is gedefinieerd als het kredietbedrag dat DSB Bank verstrekt heeft boven het krediet dat maximaal verstrekt mocht worden gelet op de persoonlijke financiële omstandigheden van de klant op het moment van aangaan van de lening enerzijds en de toen geldende normen (gedragscode Hypothecaire Financieringen/Gedragscode van de Vereniging van Financieringsondernemingen) anderzijds. In die definitie is dus reeds begrepen dat sprake was van schending van de zorgplicht door DSB Bank.

In dit verband is van belang dat tussen DSB Bank en de toezichthouders in de onderzochte periode (april 2005 tot en met april 2009) bijna bij voortduring discussie was over de implementatie en handhaving van de in de gedragscodes vervatte verstrekkingsnormen. Ook de interne accountantsdienst heeft in de onderzochte periode meerdere kritische rapportages opgesteld over het acceptatiebeleid en de wijze waarop de vastgestelde verstrekkingsnormen in de praktijk werden gehanteerd (paragraaf 6.5.2 van het Rapport). De structurele schending van de zorgplicht weegt hier zwaar.

De regeling biedt ook compensatie voor overkreditering die al bestond toen de eerder bij derden afgesloten kredieten bij DSB Bank werden overgesloten. Het hof acht dat laatste in overeenstemming met de omstandigheid dat DSB Bank die overkreditering willens en wetens heeft geaccepteerd, waarbij in het midden kan blijven waarom zij dat deed.

Het hof acht de toegekende vergoeding in geval van overkreditering alles afwegende redelijk, met uitzondering van de hierna te bespreken ingroei.

Ingroei

Er wordt onderscheid gemaakt tussen de overkreditering voor het verleden (tot en met 31 december 2010) en de overkreditering voor de toekomst (maximaal 60 maanden na 31 december 2010). Als per 31 december 2010 de overkreditering nihil is (‘volledige ingroei’) wordt het verzoek om compensatie ter zake van dat krediet afgewezen, tenzij de klant aantoont dat in een eerder gelegen jaar wel sprake was van overkreditering voor dat krediet. Indien de peildatum 31 december 2010 als gevolg van ingroei tot een onevenredig nadelige gemiddelde overkreditering leidt, kan een herbeoordeling worden aangevraagd (met beroepsmogelijkheid bij de Commissie Bijzondere Omstandigheden) uitgaande van een eerder gelegen jaar waarin sprake was van overkreditering. Klanten met volledige ingroei hebben geen recht op toekomstige compensatie. De overkreditering op 31 december 2010 is gemaximeerd tot het bedrag van de overkreditering bij de kredietverlening. Het resultaat is dat wel rekening wordt gehouden met een afname van de overkreditering, maar niet met een toename. Daarnaast voorziet de regeling niet in compensatie indien na de kredietverstrekking overkreditering ontstaat. Dit is ter zitting aan de orde geweest.

Het hof plaatst vraagtekens bij deze systematiek. Een regeling die slechts rekening houdt met de – vanuit DSB Bank gezien – goede kansen (ingroei) en niet met de kwade kansen is niet evenwichtig.

Zoals wordt bevestigd door reacties van belanghebbenden die bij het hof zijn ingekomen na de mondelinge behandeling doet de kennelijk aan dit systeem ten grondslag liggende gedachte over inkomenstoename geen recht aan de voor de hand liggende achtergrond van die inkomenstoename. Aannemelijk is dat belanghebbenden zich hebben ingespannen om meer inkomsten te verwerven en/of hun leefpatroon aan te passen om zo hun lasten te kunnen (blijven) betalen. Niet valt in te zien waarom het resultaat van een dergelijke inspanning zou moeten zijn dat elk recht op compensatie vervalt. De omstandigheid dat een deel van de klanten al overgekrediteerd was toen zij hun bij derden gesloten leningen bij DSB Bank oversloten en dat DSB Bank dat als onderdeel van het compromis heeft geaccepteerd, legt daar tegenover onvoldoende gewicht in de schaal.

Uit het overzicht op bladzijde 14 van het PwC-rapport blijkt dat in 12% van de dossiers waarin compensatie uit hoofde van overkreditering is toegekend, geen koopsompolissen voorkwamen (244 van 2090 dossiers) en in 88% van die dossiers (1846 van 2090 dossiers) wel. Daaruit volgt dat in verreweg de meeste gevallen overkreditering hand in hand is gegaan met de verkoop en financiering van koopsompolissen. Zoals in 7.5.26 hiervoor werd overwogen kan niet worden gezegd dat de overkrediteringsregeling de gesignaleerde onredelijkheid in de Compensatie koopsompolissen opheft. Andersom zal echter, indien de Compensatie Koopsompolissen wordt aangepast in de door het hof voorgestane richting (zie 7.5.20, 7.5.22 en 7.5.23), naar verwachting het aantal klanten dat onder de Compensatie Kredieten valt sterk afnemen. Daarom zal aanpassing van de Compensatie Koopsompolissen in de door het hof voorgestelde richting wellicht de bezwaren tegen de in de Compensatie Kredieten opgenomen ingroeiregeling (geheel of gedeeltelijk) kunnen wegnemen.

Het hof wacht de nadere berichten van verzoekers af.

Compensatie Beleggingsverzekeringen

Hoewel hierover in de tussenbeschikking geen vragen zijn gesteld, zijn verweerders hierop in hun reactie van 6 februari 2014 uitgebreid ingegaan, terwijl daaraan ook in de brief van de Stichting Woekerpolis aandacht wordt besteed.

In de WCAM-overeenkomst wordt in hoofdstuk 6 de compensatieregeling uiteengezet, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen – in de periode van 2003 tot begin 2008 – bij Reaal (SRLEV NV, verzoekster onder 7) gesloten verzekeringen en – in de periode tot 2003 – bij HWL (Hollands Welvaren Leven NV, verzoekster onder 12, een tot hetzelfde concern als DSB behorende, niet-failliete vennootschap) gesloten verzekeringen.

Het betreft hier verzekeringen op basis van beleggingen in aandelen. Voor deze verzekeringen betaalde de klant een maandelijkse premie die, na aftrek van kosten, voor rekening en risico van de klant werd belegd. De hoogte van de uitkering bij overlijden of bij de einddatum van de verzekering is daarmee afhankelijk van de kosten en van het behaalde resultaat op de beleggingen. Het kapitaal aan het einde van de looptijd kon of kan worden aangewend voor aflossing van de door DSB Bank verstrekte kredieten, reden waarom deze polissen veelal aan DSB Bank waren of zijn verpand.

Anders dan verweerders menen valt niet in te zien in welk opzicht dit niet werkelijk (levens)verzekeringen zouden zijn. Voorts verdient opmerking dat dit andere producten betreft dan de effectenbeleningsovereenkomsten, waarop hierna (onder 7.8) wordt teruggekomen. Beide soorten producten vertonen wel overeenkomsten als het gaat om de (zeer) hoge kosten, onder meer de provisie voor DSB Bank, die in rekening werden gebracht, maar dat is niet voldoende om ze aan elkaar gelijk te stellen. Verweerders lichten hun andersluidende standpunt ook niet toe.

HWL

In het verzoekschrift is vermeld dat met ingang van 1 september 2010 bij lopende HWL Beleggingsverzekeringen verschillende verbeteringen zijn doorgevoerd: (i) 90% in plaats van 80% van de premie wordt belegd,

(ii) ontvangen dividenden worden herbelegd ten gunste van de polishouders en

(iii) de aankoop- en verkoopkosten zijn verlaagd.

Tevens wordt de waarde van de HWL Beleggingsverzekering met terugwerkende kracht herberekend (waarbij de kosten op nihil worden gesteld, de dividenden aan de poliswaarde worden toegevoegd en een gestaffeld kostenpercentage op de aldus berekende poliswaarde wordt gerekend). Het op deze wijze berekende verschil in poliswaarde wordt toegevoegd aan de poliswaarde, of – ingeval van een polis die is beëindigd voor 1 september 2010 – toegekend aan de verzekerde naar evenredigheid van de werkelijke looptijd en de contractuele looptijd.

Reaal

Voor klanten met een per 1 april 2009 lopende Reaal Beleggingsverzekering in combinatie met een per 1 april 2009 lopende door DSB Bank bemiddelde koopsompolis met overlijdensrisicodekking (aangegaan na 1 januari 2002), geldt een lager percentage als maximum provisie op alle met deze klanten gesloten koopsompolissen, óf geldt – indien het voorgaande geen aanspraak biedt en de Reaal Beleggingsverzekering vijf jaar of langer heeft gelopen – een vergoeding van 20% van de door DSB Bank ontvangen bruto provisie. Klanten met een binnen 5 jaar na afsluiten beëindigde Reaal Beleggingsverzekering hebben recht op een pro rata vergoeding van 20% van de door DSB Bank ontvangen bruto provisie.

Het hof ziet in de inhoud van de compensatieregeling als zodanig op dit moment geen reden om aan te nemen dat de toegekende vergoeding op dit onderdeel niet redelijk is, doch stelt wel vast dat verschillen bestaan afhankelijk van de vraag bij welke verzekeraar het risico was ondergebracht. Het verschil tussen de wijze waarop wordt omgegaan met verzekeringen van Reaal en met verzekeringen bij HWL behoeft nadere toelichting. Het hof wacht de inlichtingen af omtrent de rol van de verzekeraars, bedoeld in 6.2.6.

Compensatie Effectenbeleningsovereenkomsten

DSB Bank bood vanaf 1997 tot mei 2002 effectenbeleningsovereenkomsten aan en sloot deze af onder het label Hollands Welvaren Select (HWS). Het ging hier niet om verzekeringen, maar om een zogenoemd effectenleaseproduct. Een door de klant van DSB Bank geleend bedrag waarover (maandelijks een vaste) rente wordt betaald, wordt aangewend voor de aankoop van een 'mandje' aandelen. Indien de aandelen aan het einde van de looptijd in waarde zijn gestegen, boekt de klant na aflossing van de hoofdsom winst. Indien de waarde van de aandelen op dat moment echter lager is dan bij aanschaf, dan wordt de klant geconfronteerd met een zogeheten restschuld.

De – al in december 2010 overeengekomen – ’Compensatie Effectenbele-ningsovereenkomsten’ (opgenomen in art. 7 WCAM-overeenkomst) is grotendeels reeds uitgevoerd.

De regeling voorziet, naar verzoekers stellen in overeenstemming met de geldende jurisprudentie, afhankelijk van de precieze situatie van de betreffende klant, in beëindiging van de HWS-overeenkomst(en), kwijtschelding van (een deel van) de HWS-restschuld en compensatie van de reeds betaalde aflossingen en/of een deel van de aan DSB Bank betaalde rentetermijnen.

Met inachtneming van hetgeen onder 7.4 ter zake van de klachtplicht is overwogen, is het hof van oordeel dat de toegekende vergoeding redelijk is.

Overige punten

Verzoekers wijzen terecht erop dat de aard van een WCAM-overeenkomst als de onderhavige meebrengt dat onontkoombaar is dat niet in elk individueel geval een bevredigend resultaat wordt bereikt. De voordelen voor klanten liggen in het van de zijde van de curatoren afzien van een beroep op verjaring, de klachtplicht en/of eigen schuld. Daarnaast worden zij niet geconfronteerd met de problemen die het leveren van bewijs in een procedure zou opleveren en besparen zij zich de kosten die een procedure zou meebrengen. Tenslotte is, in de vorm van tijdelijk flankerend bancair beleid, voorzien in termijnbetalingen en/of kwijtschelding van schulden ten gunste van onder meer senioren. Volgens verzoekers is daaraan, onder vigeur van het Akkoord op Hoofdlijnen, tot dusver uitvoering gegeven tot een bedrag van ongeveer € 28 miljoen. Sommige klanten zullen bij deze voorzieningen relatief meer dan anderen baat hebben, doch in het algemeen voorziet de WCAM-overeenkomst in belangrijke voordelen voor de klanten, aldus verzoekers.

Verweerders wijzen erop dat de door verzoekers gewenste bewijsstukken klanten voor problemen stellen, mede gelet op het tijdverloop. Zij moeten voorts ook in het kader van de regeling (zoals in de praktijk al is gebleken bij de toepassing van het Akkoord op Hoofdlijnen) kosten maken. Daarnaast menen verweerders dat in de regeling onvoldoende is verdisconteerd dat in een te entameren procedure zou worden uitgegaan van de ernst van de door DSB Bank gepleegde schendingen van de zorgplicht.

Het hof acht het niet onredelijk dat, in het kader van de WCAM-overeenkomst, van de klanten overlegging van stukken wordt gevraagd. Weliswaar zullen ook curatoren over sommige stukken beschikken, maar de gegevens die bijvoorbeeld nodig zijn voor de toepassing van de overkrediteringsregeling zijn niet in het bezit van curatoren en zij zullen die, gelet op de geldende regelgeving, ook niet zonder meer bij derden kunnen opvragen. Het is op dit moment onvoldoende duidelijk dat het stukken betreft die normaliter voor de klanten niet meer beschikbaar zullen zijn. Klanten zullen onder meer via de belastingdienst gegevens kunnen achterhalen die zij zelf niet meer beschikbaar hebben. De te maken kosten zullen, voor zover daarvan sprake is, aanmerkelijk beperkter zijn dan die van een rechterlijke procedure.

Verzoekers miskennen dat een beroep op de klachtplicht weinig kansrijk is, het hof verwijst in dat verband naar hetgeen hiervoor onder 7.4 is overwogen, terwijl aannemelijk is dat de eigen schuld hoogstens een beperkte rol zal spelen, gelet op de aard en ernst van de aan DSB Bank te maken verwijten. Dat verjaring in veel gevallen in de weg zou staan aan een in rechte toe te kennen schadevergoeding staat zeker niet vast. Het hof heeft daarbij enerzijds de huidige jurisprudentie aangaande het begin van de verjaringstermijn op het oog en anderzijds de mogelijkheid dat in voorkomend geval een beroep op verjaring naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar kan zijn.

Het hof heeft behoefte aan nadere inlichtingen. De inlichtingen hebben betrekking op de redelijkheid van de vergoeding die ingevolge de overeenkomst toekomt aan afnemers van koopsompolissen waarvan de koopsom is gefinancierd uit een door DSB Bank verleend krediet.

Het rapport van de commissie van onderzoek DSB Bank

Volgens opgaaf van verzoekers heeft DSB Bank 231.467 koopsompolissen verkocht voor een bedrag van in totaal € 830.529.833,-, waarin begrepen een bedrag van in totaal € 513.439.605,- aan provisies (inclusief tekencommissie). Deze opgaaf is te vinden op bladzijde 120 van het in opdracht van de Minister van Financiën en onder leiding van prof. mr. M. Scheltema uitgebrachte rapport van de commissie van onderzoek DSB Bank van 23 juni 2010 (hierna: het rapport). Verzoekers verwijzen in hun verzoekschrift naar het rapport. Met betrekking tot koopsompolissen is op bladzijde 116 en volgende van het rapport onder meer het volgende vermeld:

‘Kern van het traditionele verdienmodel van DSB

De kern van het traditionele verdienmodel van DSB is het aanbieden van financieringscontracten aan particulieren (consumptief krediet en woninghypotheken) waarbij tegelijkertijd verzekeringscontracten worden afgesloten. Voor het grootste deel van de verzekeringscontracten is de premie voor de gehele looptijd ineens en vooraf, bij het afsluiten van het contract, betaald door middel van een koopsom. De koopsom wordt meegefinancierd in de lening of het doorlopende krediet. Een groot deel van de koopsom bestaat uit provisie en tekencommissie voor DSB. De provisie en tekencommissie worden direct bij het afsluiten van het verzekeringscontract door DSB als verdiend beschouwd en volledig als opbrengst in de winst- en verliesrekening in het jaar van afsluiten verantwoord. Provisie en tekencommissie worden dus niet uitgespreid over de looptijd van het contract. Een klein deel van de provisie wordt gereserveerd voor het risico van premierestitutie bij voortijdige beëindiging. Gedurende de looptijd van de financieringsovereenkomst wordt een rentemarge behaald op de lening of het krediet en in de winst- en verliesrekening opgenomen naarmate de looptijd verstrijkt. In dit model bestaat een grote druk op de organisatie om steeds weer nieuwe verzekeringscontracten af te sluiten om daarmee de stroom van provisieopbrengsten op gang te houden.

Marktbenadering en distributiekanalen

Klanten voor kredietverstrekking werden geworven door advertenties in tijdschriften en spotjes op radio en televisie, almede door banners en andere trekkers naar verschillende websites voor het lenen van geld. DSB opereerde onder verschillende labels, waarvan DSB, Frisia Financieringen, Becam, Postkrediet en Lenen.nl waarschijnlijk de bekendste namen zijn. Door sportsponsoring werd een grote naamsbekendheid verkregen voor het DSB label. Potentiële klanten werden opmerkzaam gemaakt op voordelige rentetarieven in vergelijking met andere aanbieders. Belangstellenden werden uitgenodigd om telefonisch contact op te nemen of een formulier via één van de websites in te zenden. Daarnaast paste DSB telemarketing toe. Dat houdt in dat de eigen klanten of potentiële nieuwe klanten actief per telefoon werden benaderd om de belangstelling voor een nieuwe of herziene financiering te polsen.

(..) Potentiële relaties die na een eerste screening van de financieringsaanvraag in aanmerking kwamen voor het aangaan van een financieringsovereenkomst, werden uitgenodigd voor een gesprek op één van de vestigingen of kregen huisbezoek van een van de accountmanagers.

Verzekeringsproducten

Aanvankelijk vormden de provisies uit verzekeringsproducten de belangrijkste bron van regelmatig terugkerende inkomsten. (..)

De provisies op verzekeringsproducten hebben voornamelijk betrekking op zogenaamde betalingsbeschermers die dekking bieden voor overlijdensrisico en arbeidsongeschiktheid tijdens de looptijd van de verstrekte financieringen. Uit een overzicht opgesteld uit de polisbestanden van DSB Verzekeringen B.V. per 30 september 2009 blijkt dat meer dan 60% van de totale provisieopbrengsten van verzekeringen is verdiend met het afsluiten van overlijdensrisico-verzekeringen en zo‘n 30% met het afsluiten van arbeidsongeschiktheidverzekeringen. Kenmerkend voor DSB is dat het overgrote deel van de polissen is afgesloten in combinatie met verstrekte financieringen en dat de verzekeringspremie bij het aangaan van het contract ineens door middel van een koopsom werd voldaan voor de gehele looptijd van de polis. De koopsom werd door DSB voor de cliënten gefinancierd door een verhoging van de verstrekte lening of het verstrekte krediet. Veelal diende de verzekering om bij overlijden of arbeidsongeschiktheid de aan DSB verschuldigde bedragen voor opgenomen leningen en kredieten terug te betalen. De positie van DSB werd op die manier beschermd voor wanbetaling als gevolg van overlijden of arbeidsongeschiktheid van de debiteur. De hoogte van de provisie (inclusief tekencommissie) bedroeg over de periode 1996 tot en met 2009 gemiddeld circa 56% van de gemiddeld in de periode ontvangen koopsommen. Op basis van het bestand van op 30 september 2009 nog lopende polissen bedraagt de gemiddelde provisie (inclusief tekencommissie) van die polissen circa 62% van de ontvangen koopsommen.

Afhankelijk van de omvang van de koopsom kon het relatieve aandeel van provisies (inclusief tekencommissie) aanzienlijk boven het hiervoor genoemde gemiddelde van 56% respectievelijk 62% oplopen.

Inleiding

(..) De kern van het verdienmodel van DSB was, zoals in hoofdstuk 4 al is gebleken, de combinatie van het aanbieden van krediet en het bemiddelen in met dat krediet verbonden verzekeringen. In deze combinatie hebben zich ook de ernstigste zorgplichtproblemen voorgedaan. (..)

Kredietverlening en bijkomende verzekeringen

Inleiding

De meeste problemen rond de producten van DSB concentreren zich rond de kredietverlening en de bij die kredietverlening afgesloten verzekeringen. (..)

Het beeld van de wijze van zaken doen door DSB

(..) DSB had een agressief marketingbeleid, waarin zij succesvol de indruk wekte een goedkope, dan wel de goedkoopste, aanbieder van krediet te zijn. Dat is belangrijk, omdat de meeste kredietklanten slechts zijn geïnteresseerd in de laagste rente of de laagste maandlasten. Dat zij bijvoorbeeld over de looptijd van de lening uiteindelijk veel duurder uit zijn, interesseert hen niet. Daarbij kwam dat voor degenen die krediet hadden uitstaan op kredietkaarten of bij postorderbedrijven, het alternatief van DSB inderdaad voordeliger kon zijn. De primaire doelgroep van DSB waren mensen met een lagere opleiding en een laag inkomen, maar later werden ook mensen uit hogere inkomensgroepen (hypotheek)klant van DSB. DSB gaf in verhouding tot andere spelers op de markt veel geld uit aan marketing. Klanten werden vaak thuis ‘aan de keukentafel‘ bezocht. Dat bleek tot meer resultaat te leiden dan afspraken op een kantoor van DSB. De verkoper had een printer bij zich, waardoor hij de contracten meteen kon uitprinten. Stukken werden in de regel niet van tevoren opgestuurd en bedenktijd werd de toekomstige klant nauwelijks gelaten.

De lage rente waarvoor werd geadverteerd, was een lokkertje. Deze rente was namelijk alleen van toepassing indien de klant naast zijn krediet een of meer verzekeringen afsloot. Aan de provisie op deze verzekeringen, verdiende DSB veel geld. Zo maakte zij een eventueel verlies op de rente goed. Hoeveel DSB precies aan koopsommen verdiende, verschilde over de tijd. Zo is bij hypotheken op enig moment een procentuele demping op de provisie aangebracht, omdat bij hoge bedragen de provisie te zeer opliep. Ook is in 2007 een beweging ingezet om de provisieomvang te verlagen. Daarvan is DSB eind 2007, begin 2008 weer teruggekomen. In het tweede kwartaal 2009, ten slotte, werd het provisiestelsel grondig herzien.

De verkopers van DSB werden gestuurd op het ‘verkopen‘ van verzekeringspolissen. Binnen DSB heerste een commerciële cultuur waarin de termen ‘verkopen‘ en ‘verkoper‘ gebruikt werden in plaats van adviseren en adviseur. Een groot deel van de beloning van de verkopers was variabel, en (mede) afhankelijk van de verdiende provisie. DSB kende ook een ‘malussysteem‘, waarin een adviseur die een klant verkeerd geadviseerd had, werd gekort met € 100. Dat systeem werd echter toegepast binnen de adviesnormen van DSB, die lange tijd tekortschoten (zie hierna). Volgens een betrokkene bij het verkoopproces kregen klanten fictieve namen van verkopers te horen, zodat niet meer te achterhalen was met wie zij contact hadden gehad. Het klagen over verkopers, of het doen van navraag, werd daardoor bemoeilijkt.

De geadviseerde risicoverzekeringen werden in de regel betaald in de vorm van een koopsom, die werd meegefinancierd met het krediet. De kredietsom nam daardoor fors toe, evenals de te betalen rente. Door de extra lening voor de hoge provisie, werd in wezen een hoger rentepercentage in rekening gebracht over het bedrag dat de klant oorspronkelijk wilde lenen. Immers, de rest van de lening vloeide grotendeels als provisie naar DSB terug en kwam niet in handen van de klant. Aan het eind van deze paragraaf is dit geïllustreerd meteen praktijkvoorbeeld.

Zoals in de hoofdstukken 2 en 4 nader is beschreven, begon Scheringa zijn activiteiten als bemiddelaar in consumptief krediet. Later ging hij ook bemiddelen in hypothecair krediet, waardoor hogere provisies op de verzekeringen ontvangen konden worden. Door zelf als bank te gaan optreden, kon DSB het rentetarief commercieel variëren om de koopsommen aantrekkelijker te maken. Bovendien werd zo ook aan de rente verdiend. DSB kocht andere partijen in de keten op, zodat in veel gevallen alle provisie als winst aan DSB zelf toekwam.

Lang niet altijd was er een noodzaak voor het sluiten van een verzekering, terwijl dit toch gebeurde. Soms werden verzekeringen verkocht die nimmer tot uitkering zouden kunnen komen. (..) In theorie kon de klant zijn verzekeringen na het afsluiten nog twee weken opzeggen. In de praktijk waren de meeste verzekeringsnemers met die mogelijkheid niet bekend. Wie toch wilde opzeggen, stuitte soms op administratieve moeilijkheden.

Kredietnemers die leenden met een variabele rente, hetgeen zich vooral bij doorlopend krediet voordeed, werden in veel gevallen geconfronteerd met een snelle en periodieke rentestijging. Ook in dit opzicht was de geadverteerde rente een lokkertje. Van betrokkenen bij het verkoopproces en van klanten heeft de Commissie vernomen dat klanten in dergelijk geval na verloop van tijd weer werden benaderd door een ander label van DSB, met een nieuwe kredietaanbieding met een gunstiger rente dan het geldende tarief. Bij het sluiten van een nieuwe kredietovereenkomst, werden dan weer nieuwe verzekeringen aangeboden. Daarbij moest weer provisie worden betaald. Bovendien ging voor sommige verzekeringen een nieuwe wachttijd in, waardoor de klant extra risico liep. Het doel was uiteindelijk om een klant maximaal met krediet te belasten. DSB hanteerde daarbij hogere verhoudingen tussen schuld en inkomen (DTI) en, bij hypotheken, tussen schuld en executiewaarde van het onderpand (LTFV) dan in de markt gebruikelijk was. De klant kon daardoor niet naar een andere kredietaanbieder overstappen. (..)

Begin 2008 heeft een onderzoek door middel van mystery shopping plaatsgevonden bij DSB en een andere bemiddelaar in krediet. De resultaten daarvan zijn in juli 2008 gepresenteerd aan onder meer het ministerie van Financiën en medewerkers van de AFM. De bevindingen daaruit worden hieronder weergegeven. Na contact via de website lenen.nl volgt een gesprek op kantoor. Bij een lening van € 35.000 die mede dient ter aflossing van een bestaande lening van € 18.001 bij een andere partij, worden de volgende koopsommen geadviseerd: € 4.522 voor overlijdensrisico, € 6.048 voor FZP (betaalbescherming bij arbeidsongeschiktheid), € 1.365 voor betaalbescherming WW, en € 1.536 voor betaalbescherming ongevallen. De totale hoofdsom komt daardoor op € 48.471. De maandtermijn is € 485,49 en de looptijd 138 maanden. De effectieve rente is 6,10% en de totale kosten zijn € 66.998. De extra rentekosten door de koopsom zijn € 5.149. Indien men de totale kosten voor de verzekeringen omslaat in het kredietvergoedingspercentage - en deze dus fictief behandelt alsof het om rente gaat - dan is het percentage geen 6,1% maar 13,6%. Voor het verschil van 7,5% krijgt de klant een dekking tegen overlijden en tegen bepaalde vormen van onvrijwillige inkomensterugval. Het is lastig uit te rekenen wat de verzekeringen ‘los‘ zouden moeten kosten, omdat voor een deel ervan in de markt geen alternatief te vinden is. Een actuaris schatte deze kosten (bij een 33-jarige klant) op in totaal 1,57%. Daarbij is de ongevallenpolis buiten beschouwing gelaten, mede omdat niet duidelijk is wat deze toevoegt aan de FZP-dekking tegen arbeidsongeschiktheid. De winstmarge op de verzekeringen is dus fors. Bovendien wordt over de koopsom, die DSB al heeft ontvangen, rente berekend. Men zou kunnen zeggen dat dit stuk van de lening, in elk geval voor zover het betrekking heeft op de aan DSB toekomende provisie, in wezen fictief is. Het gaat immers om bedragen die de klant niet uitbetaald zal krijgen, maar die in handen van DSB blijven.

De rente van 6,1% was alleen beschikbaar met alle risicodekkingen. Met alleen een overlijdensrisicodekking zou het rentepercentage 8,1% worden. Opvallend was voorts dat de looptijden van de verzekeringen en de dekkingsbedragen niet geheel aansluiten op de looptijd van de lening. Bij de arbeidsongeschiktheidsdekking was de looptijd 18 maanden korter, bij de andere dekkingen 6 maanden langer. Dit verschil tussen de looptijden van lening en verzekering was overigens bij de andere bemiddelaar die via mystery shopping werd onderzocht, veel groter.

Aan het begin van deze paragraaf merkte de Commissie al op dat het aldus geschetste beeld van de wijze van zaken doen door DSB gebaseerd is op indrukken en individuele gevallen en daardoor nuancering behoeft. Zo werd maar bij 40% van de consumptieve kredieten een koopsom afgesloten. Bij de (tweede) hypotheken lag dat percentage hoger, maar ook daar was lang niet in alle gevallen sprake van een koopsom. Als er overkreditering plaatsvond, kwam dat niet altijd door DSB. Soms was een klant al overgekrediteerd (tegen een hogere rente) voordat hij bij DSB kwam. Daarbij komt dat er, vanaf medio 2008, bij DSB gewerkt werd aan een ander verdienmodel, mede onder druk van de gewijzigde regelgeving en de handhaving daarvan door de AFM (..)

Bemiddeling in bijkomende verzekeringen

Inleiding

De verzekeringen waarin DSB heeft bemiddeld, worden gekenmerkt door een grote variëteit. Zij verschillen onder meer in het soort verzekering, het verzekerd belang, de omvang van de dekking, de verdere verzekeringsvoorwaarden, waaronder de opzeggingsmogelijkheden en eventuele aanspraken op (gedeeltelijke) restitutie bij beëindiging, de hoogte van de premie en de daarin verdisconteerde provisie en de wijze van premiebetaling. De verschillen zijn afhankelijk van het moment van afsluiten, het label waaronder de verzekeringen werden aangeboden en de achterliggende aanbieder/risicodrager. Het is daardoor niet mogelijk algemeen geldende uitspraken over de verzekeringen te doen. Wel kan worden gezegd dat het overgrote deel van de polissen betalingsbeschermers betreft die door bemiddeling van DSB zijn afgesloten in combinatie met verstrekte financieringen, dat de premie daarbij in de regel werd betaald in de vorm van een koopsom die DSB meefinancierde in de lening, en dat de premie die de klant voor de verzekering betaalde in hoge mate werd bepaald door de provisie die aan DSB ten goede kwam.

In de verzekering kan onderscheid worden gemaakt tussen kredietbeschermingsverzekeringen of betalingsbeschermers en overlijdensrisicoverzekeringen. Kredietbeschermingsverzekeringen beogen in geval van werkloosheid of arbeidsongeschiktheid (een deel van) de kredietlasten van de klant gedurende een bepaalde periode te verzekeren. Bij hypothecaire leningen spreekt men ook van woonlastenbeschermers. In geval van een overlijdensrisicoverzekering wordt (een deel van) de kredietsom ineens uitgekeerd in geval van overlijden, waarmee vervolgens (een deel van) het nog uitstaande krediet kan worden ingelost.

Koppelverkoop

De wet verbood en verbiedt een kredietverstrekker niet bij het verstrekken van een krediet te verlangen dat de kredietnemer een of meer verzekeringen afsluit. Wel moet de kredietnemer dan uitdrukkelijk vrij worden gelaten in de keuze met welke partij die andere overeenkomst wordt aangegaan (art. 33 Wck; zie ook art. 112 lid 1 onder f BGfo).

Een veelgehoorde klacht over DSB is dat DSB aan koppelverkoop heeft gedaan. Voor zover er daarmee op wordt gedoeld dat DSB kredietnemers in veel gevallen verplichtte een of meer verzekeringen af te sluiten, volgt uit het voorgaande dat daarmee nog geen sprake was van verboden koppelverkoop. Van verboden koppelverkoop is wel sprake indien het de kredietnemer niet duidelijk was dat hij die verzekering(en) ook bij of via een andere partij dan DSB kon afsluiten. Dit moet ook blijken bij de verzekeringsverplichting in de kredietovereenkomst.

In haar onderzoek in 2002 constateerde de AFM dat bij de hypothecaire kredietverstrekking door DSB de kredietovereenkomst en de verzekeringsovereenkomst / koopsompolis zo met elkaar verweven waren, dat er sprake was van verboden koppelverkoop. De AFM heeft hierover met DSB een normoverdragend gesprek gevoerd. Tevens heeft zij in een persbericht en later in brochures consumenten gewaarschuwd voor de gevaren van koppelverkoop bij kredietaanbiedingen.

Klanten van DSB hebben aan de Commissie laten weten dat zij de indruk kregen dat de via DSB aangeboden verzekering verplicht was om het krediet te verkrijgen. In ieder geval hebben klanten ervaren dat zij alleen voor de laagste rentepercentages in aanmerking kwamen indien zij tegelijkertijd door bemiddeling van DSB verzekeringen afsloten.

Hoogte provisie

In november 2008 begint de AFM met een marktbreed onderzoek naar koopsomverzekeringen, waarbij wordt gekeken naar de hoogte van provisies. Gema, een dochter van DSB Beheer, is mede onderwerp van dit onderzoek. Daaruit blijkt dat bij koopsomverzekeringen die worden geadviseerd bij een consumptief krediet (kredietbeschermers), de provisies varieerden van 25% tot 86%. Het gros van de betaalde provisies ligt rond de 80%. DSB ontving met 86% de hoogste provisie (van Gema). De provisie is per 1 januari 2009 verhoogd tot 87%. Daar kwam de eigen provisie van 7,5% voor Gema (immers verbonden met DSB) nog bij, zodat de totale provisie kon oplopen tot 94,5%. Voor overlijdensrisicoverzekeringen liggen de provisiepercentages aanzienlijk lager.

Bij koopsomverzekeringen die worden afgesloten bij hypothecair krediet (woonlastenbeschermers) is het beeld genuanceerder en het aantal aanbieders groter. De provisies lopen hier op tot 71% van de koopsom, waarbij het gemiddelde rond 42% ligt. De gemiddelde koopsom bij woonlastenbeschermers is echter hoger dan bij kredietbeschermers, zodat de absolute bedragen aan provisie hoger zijn. Ook hier ontvangt DSB de hoogste provisie. In de periode 1 januari 2009 tot 10 juni 2009 heeft DSB gemiddeld 87% van de koopsom die dient ter betaling van de kredietbeschermingsverzekeringen ontvangen als provisie. Voor een gedetailleerd overzicht verwijzen wij naar het hoofdstuk 4. In dat hoofdstuk blijkt ook dat volgens het bestuur van DSB de hoogte van de provisie op de verzekeringsproducten moeten worden beschouwd in samenhang met soms scherpe rentetarieven op de verstrekte leningen en kredieten. Er was sprake van kruissubsidie.

Of de betaalde provisie een redelijke beloning is voor de inspanningen van de bemiddelaar, hangt niet alleen af van het provisiepercentage, maar ook van het bedrag waarover dat percentage wordt berekend. Doordat, vooral bij consumptief krediet, de verzekerde bedragen laag waren, levert een hoog provisiepercentage niet zonder meer een hoog provisiebedrag op. Van een deskundige uit de branche hebben wij begrepen dat de provisiebedragen die DSB in rekening bracht in de meeste gevallen desondanks hoog tot zeer hoog waren. In de nichemarkt van betalingsbeschermers waren hoge provisies gebruikelijk. In totaal is er volgens een interne presentatie van DSB op 17 oktober 2009 over de laatste 10 jaar voor € 875 miljoen aan koopsommen afgezet, waarin een provisie van € 422 miljoen was besloten. Het gemiddelde provisiepercentage is 48,23%. Bij een gemiddelde koopsom van € 3.680, levert dit een gemiddeld provisiebedrag op van € 1.775. Bij een hoeveelheid advieswerk van drie uur, komt dat neer op een uurtarief van € 355. Gaat men uit van zes tot acht uur werk, hetgeen mede in verband met nazorg ook wordt verdedigd, dan komt het uurtarief op het nog steeds hoge bedrag van € 177,50 tot € 296. Dit gemiddelde zegt uiteraard niets over het percentage en het bedrag dat in individuele gevallen in rekening is gebracht. Die percentages en bedragen hebben zowel veel hoger als veel lager gelegen. (..)

Wijze van betaling

De premie van de verzekeringen die via DSB werden gesloten, werden in veel gevallen voldaan in de vorm van een koopsom. Ten gunste van betaling ineens wordt wel als argument aangevoerd dat de klant, indien deze in financiële problemen geraakt, als eerste zijn verzekeringen tegen maandpremie zal opzeggen, of door wanbetaling de dekking ervan zal verliezen. De verzekering helpt dan niet meer indien het verzekerde voorval zich voordoet. Daartegen kan weer worden aangevoerd dat de financiële problemen - als het goed is - in veel gevallen juist voorkomen worden door de verzekering, die immers uitkeert als iemand bijvoorbeeld werkloos wordt of arbeidsongeschikt raakt. Voor niet-gedekte oorzaken van financiële problemen, zoals echtscheiding, is het argument echter wel valide. Daartegenover staat het nadeel dat het meefinancieren van de koopsom het leningbedrag verhoogt en daarmee het gevaar van overkreditering. Hiervoor bleek al dat DSB de leninglast van de koopsom niet stelselmatig meerekende bij het vaststellen of sprake was van verantwoorde kredietverlening (waaronder de berekening van de DTI en de LTFV) waardoor het gevaar van overkreditering nog verder toenam.

Een koopsom ineens is niet noodzakelijkerwijs duurder dan betaling van maandpremie. Dit hangt af van de premiestelling, en de wijze waarop het rentevoordeel bij betaling ineens daarin is verdisconteerd. Als de koopsom wordt geleend, zal de rekenrente doorgaans lager zijn dan de kredietrente. In dat geval lijdt de klant dus rentenadeel door betaling ineens. Betaling ineens is ook niet noodzakelijkerwijs voordeliger doordat kosten worden bespaard. Ook hier is de vraag of het voordeel ten gunste van de klant komt. De belangrijkste oorzaak van hoge koopsommen, te weten hoge provisies, kunnen ook bij maandbetaling voorkomen. Alles hangt er dus van af of ten gunste van de klant of ten gunste van de bemiddelaar/adviseur wordt gerekend. Uit hetgeen hiervoor over de hoogte van de provisies is opgemerkt, valt af te leiden dat het belang van de klant voor DSB niet de leidraad was bij het vaststellen van de provisie.

In vergelijking tot maandpremie wordt koopsombetaling zeker nadelig indien bij tussentijdse beëindiging van de lening, en daarmee van de noodzaak tot dekking, geen recht op opzegging en gedeeltelijke terugbetaling bestaat. Ook indien de verzekering wel kan worden beëindigd, met gedeeltelijke terugbetaling, treedt echter nadeel op, door de wijze van berekening van het terug te betalen bedrag. Klanten hadden geen inzicht in de methode die daarbij werd gehanteerd en kregen minder terug dan ze op grond van het tijdsverloop mochten verwachten. In de voorwaarden van de verzekeringen van DSB stond soms dat het terug te betalen bedrag verminderd zou worden met al gedane uitkeringen. Dat komt neer op het achteraf laten vervallen van de verzekering.

Hoewel koopsombetaling dus niet noodzakelijkerwijs nadeliger is dan maandbetaling, was dat bij de verzekeringen die via DSB tot stand kwamen, door de combinatie van het rentenadeel, de mogelijke overkreditering en de onopzegbaarheid of nadelige terugbetalingsregeling, wel het geval. Daarbij komt dan nog de hoogte van de provisie als zodanig. Op grond van dit alles oordeelde de rechtbank te Alkmaar dat DSB haar zorgplicht heeft geschonden door de klant niet te wijzen op de nadelen van betaling ineens van de premie en van het meefinancieren daarvan in de lening. De rechtbank acht DSB aansprakelijk voor de daardoor geleden schade.

Verzekeringsvoorwaarden

De verzekeringen die via DSB tot stand kwamen kenden een aantal bijzondere beperkingen en uitsluitingen. Zo kwamen bij arbeidsongeschiktheidsverzekeringen voor: beperkingen van het aantal uitkeringen en beëindiging van de dekking na het eerste jaar bij arbeidsongeschiktheid boven de 80%. Ook zijn veelvoorkomende vormen van arbeidsongeschiktheid vaak uitgesloten (aandoeningen van de wervelkolom, psychische oorzaken). Dat maakt de verzekeringen maar beperkt nuttig. Bij werkloosheidsuitkeringen kwamen voor: beperking van het aantal uitkeringen, verlaging van de uitkering bij inkomensvooruitgang of verlaging van de dekking bij verlaging van de bruto hypotheeklast.

De vraag is of de klanten van DSB deze uitsluitingen uit de documentatie hebben kunnen afleiden of dat zij daarop in het gesprek met hun adviseur zijn gewezen. In sommige gevallen zal een expliciete waarschuwing nodig zijn geweest, zoals bij de arbeidsongeschiktheidsverzekering waarbij de meest voorkomende oorzaken zijn uitgezonderd en waarbij het recht op een eventuele uitkering bovendien zeer beperkt is. Daardoor werd risicodekking in veel gevallen illusoir. Verzekerden hebben de Commissie laten weten dat de uitsluitingen in het gesprek met de adviseur van DSB niet duidelijk werden gemaakt. Zij meenden zekerheid te krijgen, die zij niet kregen.

Advies

Mede naar aanleiding van de hoogte van de provisies die zijn gebleken uit het onderzoek naar koopsomverzekeringen, heeft de AFM medio 2009 de advisering van kredietbeschermingsverzekeringen bij consumptief krediet onderzocht. Zij bekeek daartoe 27 dossiers uit de periode januari - juni 2009 waarin het afsluiten van een verzekering is geadviseerd en waarin dat advies is opgevolgd. Uit het onderzoek blijkt onder meer dat gebreken bestaan op het gebied van het inwinnen van informatie. Zo worden de te verwachten veranderingen door ingrijpende levensgebeurtenissen als pensionering en reeds getroffen voorzieningen niet meegenomen. De ingewonnen informatie die uit het dossier blijkt, is te weinig concreet. Zo wordt wel gevraagd of er een voorziening is voor arbeidsongeschiktheid, maar niet vastgelegd wat de aard en omvang daarvan is. Ook wordt niet geïnformeerd naar een voorkeur voor koopsombetaling of periodieke premiebetaling. Voor zover wel voldoende concrete informatie is ingewonnen, sluiten de gegeven adviezen niet aan op de positie van de consument. De looptijden van de verzekering sluiten niet steeds aan op die van de lening. Soms is onduidelijk waarom een bepaalde verzekering is geadviseerd, omdat de klant het verzekerde risico zelf lijkt te willen dragen. De AFM besluit tot het opleggen van een boete.

De AFM maakt uit het productieoverzicht van DSB op dat bij circa 40% van de geadviseerde consumptieve kredieten een kredietbeschermingsverzekering is geadviseerd. Voorts blijkt dat bij 58% van de consumptieve kredieten met een kredietbeschermingsverzekering meer dan 15% van het krediet wordt gebruikt om de koopsom te betalen, terwijl voor 22% geldt dat meer dan 25% van het krediet hiervoor wordt gebruikt. DSB kondigt in april 2009 aan dat zij per 1 mei 2009 geen koopsommen meer zal adviseren. Zij biedt na die datum dezelfde verzekering tegen maandbetaling aan.

Volgens een deskundige in de verzekeringsbranche waren alternatieve overlijdensrisicoverzekeringen goed verkrijgbaar in de vorm van losse verzekeringen, behalve voor lage verzekerde bedragen of korte looptijden. Losse arbeidsongeschiktheidsverzekeringen waren voor de looptijden en bedragen waar het bij DSB om ging niet of nauwelijks te verkrijgen. Voor werkloosheidsverzekeringen en andere bijzondere dekkingen waren losse alternatieven ook niet voorhanden. (..)

Poging tot kwantificering

De Commissie heeft op basis van de administratie van DSB en van een analyse van de AFM op basis van de onderzoeken die de AFM heeft gedaan, getracht te kwantificeren in hoeveel gevallen er bij het aangaan van de kredietovereenkomst sprake is geweest van een schending van de zorgplicht door DSB. Daarbij moet worden aangetekend dat een schending van de zorgplicht niet vanzelfsprekend leidt tot een civielrechtelijke claim tot schadevergoeding of vernietiging of ontbinding. Een voorbeeld: als de schending van de zorgplicht bestaat uit het niet-voldoende inwinnen van informatie, is goed mogelijk dat hetzelfde advies zou zijn gegeven en had mogen worden gegeven als er wel voldoende informatie zou zijn ingewonnen.

Bij consumptief krediet staan in totaal ongeveer 100.000 contracten open. Bij ongeveer 38.000 daarvan is sprake van een koopsom voor een of meer verzekeringen. Van de contracten met een koopsom kan, op basis van het onderzoek van de AFM naar bijkomende producten (hiervoor besproken in paragraaf 5.4.6) worden aangenomen dat in alle gevallen de zorgplicht onvoldoende in acht is genomen. Op grond van de onderzoeken naar verantwoorde kredietverlening en naar passend advies (hiervoor besproken onder 5.4.4-5.4.6) is aannemelijk dat in ten minste 10% van de gevallen sprake is van overkreditering. Aangezien overkreditering zich vaker zal voordoen bij contracten met een koopsom zal sprake zijn van een aanzienlijke dubbeltelling.’

Kredietverlening en koopsompolissen

De juistheid van de beschrijving van de werkwijze van DSB Bank in het rapport staat niet ter discussie. Het eigen onderzoek van de curatoren als neergelegd in hun rapport van 19 juni 2012 bevestigt de in het rapport beschreven werkwijze. In paragraaf 6.6 (koopsompolissen) stellen de curatoren dat de bemiddeling bij de totstandkoming van koopsompolissen in combinatie met het verstrekken van kredieten een essentieel onderdeel vormt van het verdienmodel van DSB Bank en dat de bemiddeling bij het sluiten van koopsompolissen op verschillende momenten door de toezichthouders kritisch aan de orde is gesteld, maar dat het verkoopbeleid tot medio mei 2009 vrijwel ongewijzigd is gebleven. In paragraaf 10.7.16 (belang van de klant) stellen de curatoren dat schendingen van de bancaire zorgplicht door DSB Bank, die vóór 2005 al bestonden en daarna steeds meer manifest zijn geworden, structureel van aard waren en dat de AFM DSB Bank herhaaldelijk – vaak na langdurige onderzoeken – heeft gewezen op gebreken in haar dienstverlening.

De werkwijze komt erop neer dat DSB Bank, onder meer met gebruik van ‘lokrentes’, actief potentiële klanten heeft benaderd met het doel hen een of meer koopsompolissen te verkopen waarin een (zeer) hoge provisie (inclusief tekencommissie) was begrepen en het aanvankelijk benodigde krediet met het bedrag van de verschuldigde koopsommen te verhogen en hen op deze wijze ‘maximaal met krediet te belasten’. Daarbij komt dat een aantal klanten bestaande koopsompolissen tegen ongunstige voorwaarden hebben afgekocht onder gelijktijdige aanschaf van een of meer nieuwe koopsompolissen – met de daarin begrepen (zeer) hoge provisie – waardoor het krediet verder is verhoogd. Deze werkwijze kenmerkte het ‘verdienmodel’ van DSB Bank. In dit verdienmodel werd het belang van de klanten ondergeschikt gemaakt aan het commerciële belang van DSB Bank, het binnenhalen van eenmalige hoge verzekeringsprovisies (inclusief tekencommissie) die zij volledig als opbrengst in de winst- en verliesrekening in het jaar van afsluiten verantwoordde. Voor klanten had het verdienmodel van DSB Bank tot gevolg dat zij door toedoen van DSB Bank, die daarbij haar bancaire zorgplicht heeft geschonden en/of niet is opgetreden als een redelijk bekwaam en redelijk handelend adviseur, een onnodig hoge schuldenlast kregen die gedurende vele jaren van grote invloed is of is geweest op hun dagelijkse leven.

Voor de afnemers van deze koopsompolissen voorziet de overeenkomst in een vergoeding die in hoofdlijnen erop neerkomt dat zij een deel van de betaalde provisie terugontvangen (namelijk voor zover de provisie per polis meer bedroeg dan 40% van de koopsom of meer dan € 3.500), te vermeerderen met een rente van 4 procent. Ingeval bij het verstrekken van het krediet sprake is geweest van overkreditering volgens de destijds gangbare normen komt de afnemer in aanmerking voor een aanvullende rentevergoeding over het bedrag van de overkreditering.

Het is de vraag of de geboden vergoeding voldoende compensatie biedt voor het nadeel dat de afnemers van koopsompolissen door de handelwijze van DSB Bank hebben ondervonden. In wezen betreft de vergoeding immers alleen een vermindering van de (veel) te hoge provisie die is betaald bij de verkoop van de koopsompolissen. Het nadeel is echter niet alleen gelegen in het feit dat in veel gevallen een (veel) te hoge provisie is betaald, maar ook in de omstandigheid dat klanten door toedoen van DSB Bank koopsompolissen hebben gekocht en door de (mee)financiering van de koopsommen een (veel) hoger krediet nodig hadden dan hen aanvankelijk voor ogen stond.

Dat klemt in het bijzonder – maar niet alleen – in de gevallen:

- waarin bij het verstrekken van het krediet meerdere koopsompolissen zijn verkocht en meegefinancierd,

- waarin een of meer koopsompolissen zijn afgekocht onder gelijktijdige koop van een of meer nieuwe - met aanvullend krediet gefinancierde - koopsompolissen,

- waarin het krediet door de financiering van koopsompolissen wel is verhoogd, maar (nog) geen sprake is geweest van overkreditering volgens de in de compensatieregeling gehanteerde normen.

Bij het voorgaande neemt het hof ook in aanmerking dat de overeenkomst bij overkreditering alleen voorziet in een rentevergoeding over het overgekrediteerde bedrag en niet in een vergoeding van (een deel van) het overgekrediteerde bedrag.

In het licht van het voorgaande behoeft de redelijkheid van de geboden compensatie voor afnemers van koopsompolissen nadere toelichting. Het hof heeft zich er rekenschap van gegeven dat de compensatie – voor het grootste deel – moet worden betaald uit het actief in de failliete boedel, al dan niet door verrekening van de compensatie met de schuld die de klanten aan DSB Bank hebben. Daar staat echter tegenover dat het actief in de boedel als gevolg van het verdienmodel mede is gevormd door de kredieten die zijn verstrekt ter financiering van de bekritiseerde koopsompolissen.

Het hof verzoekt verzoekers tevens zoveel mogelijk (al dan niet bij benadering) aan te geven om hoeveel klanten het gaat in de onder 2.6 bedoelde gevallen.

Het hof zal elke verdere beslissing aanhouden.