Hof 's-Gravenhage, 25-01-2011, nr. 105.002.397/01, 105.002.399/01, 105.002.400/01, 105.002.401/01 en 105.002.974/01

's-Gravenhage. Hierna hebben partijen de stukken overgelegd en arrest gevraagd.

Beoordeling van het hoger beroep

Marktaandeel vergroten via gelieerde exporteurs, regie in handen VTN

Board systeem invoeren tussen VTN en gelieerde exporteurs (exporteur koopt tegen boardprijs)

Board systeem wijzigen in direct contact VTN en GWB (exporteur wordt service provider)"

3. In eerste aanleg hebben thans appellanten gevorderd - kort gezegd - een verklaring voor recht dat VTN door de introductie en de wijze van uitvoering van de nieuwe verkoopmethode onrechtmatig jegens hen heeft gehandeld althans toerekenbaar tekort is geschoten in de nakoming van haar contractuele verplichtingen, alsmede veroordeling van VTN tot betaling van de door hen dientengevolge geleden schade nader op te maken bij staat, en tot betaling van een voorschot daarop van NLG 75.000 aan ieder van hen, een en ander met rente en kosten. De rechtbank heeft de vorderingen afgewezen.

4. Appellanten hebben twee grieven tegen de bestreden vonnissen aangevoerd.

5. Grief 1 klaagt dat de rechtbank in de bestreden vonnissen de feiten heeft vastgesteld zoals de rechtbank heeft gedaan. Uit de toelichting op de grief blijkt dat de grief alleen het oog heeft op rechtsoverweging 1.6 van de bestreden vonnissen voor zover de rechtbank daarin overwoog dat de nieuwe verkoopmethode was geadviseerd door Coopers & Lybrand. Volgens de toelichting op de grief heeft de rechtbank aldus ten onrechte niet meegenomen dat Coopers & Lybrand in haar advies voorbehouden en voorwaarden heeft opgenomen, in het bijzonder de voorwaarde dat eerst het marktaandeel aanzienlijk moet worden vergroot alvorens tot invoering van de nieuwe verkoopmethode over te gaan, zoals blijkt uit het 'groeipad naar toekomstige prijsvorming' (zie rechtsoverweging 2 onder (x)).

6. Voor zover de grief louter klaagt over een onvolledigheid in de feitenvaststelling door de rechtbank kan hij, bij gebrek aan belang, niet tot vernietiging van de bestreden vonnissen leiden. Voor zover de grief bedoelt te klagen dat de rechtbank op grond van genoemd feit tot een andere beslissing had moeten komen, zal deze klacht door het hof worden meegenomen bij de beoordeling van grief 2.

7. Grief 2 keert zich tegen rechtsoverwegingen 3.1 tot en met 3.19 alsmede 3.21 tot en met 3.23 van de bestreden vonnissen. Het hof merkt op dat appellanten niet hebben gegriefd tegen rechtsoverwegingen 3.14 tot en met 3.18 van de bestreden vonnissen, waarin de rechtbank oordeelde dat VTN niet in strijd met het EG-recht heeft gehandeld. Overigens verenigt het hof zich met het oordeel van de rechtbank ter zake.

8. Blijkens zijn toelichting klaagt de grief in de kern genomen (a) dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat VTN niet onzorgvuldig jegens appellanten heeft gehandeld door de introductie en wijze van uitvoering van de nieuwe prijsvormingssysteem en (b) dat de rechtbank ten onrechte heeft geoordeeld dat VTN niet onzorgvuldig heeft gehandeld door de in rechtsoverweging 2 onder (xiv) bedoelde tegemoetkomingsregeling in de vorm van provisiekorting alleen open te stellen voor telers die lid zijn gebleven van VTN. Dit een en ander levert volgens de grief een onrechtmatige daad, wanprestatie en/of handelen in strijd met de redelijkheid en billijkheid door VTN op.

9. Ter zake van punt (a) neemt de grief tot uitgangspunt hetgeen het hof overwoog in rechtsoverweging 6 van zijn arrest van 2 mei 2006 in een soortgelijke zaak tussen enkele komkommertelers enerzijds en VTN en The Greenery anderzijds. Het hof overwoog aldaar dat sprake zou kunnen zijn van onverantwoord handelen door VTN en The Greenery "indien de invoering en wijze van uitvoering van het nieuwe prijsvormingssysteem in de komkommersector voorzienbaar zouden leiden tot een zodanig groot financieel nadeel voor de betrokken telers dat VTN en The Greenery zich, gelet op de gerechtvaardigde (commerciële) belangen van de telers, in redelijkheid van de introductie en wijze van uitvoering van dit systeem hadden moeten onthouden."

10. Volgens appellanten rustte op VTN een inspanningsverplichting om te komen tot een zo hoog mogelijke netto-opbrengst voor de bij haar aangesloten komkommertelers, heeft VTN door de introductie en wijze van uitvoering van het prijsvormingssysteem onverantwoord jegens hen gehandeld, en is VTN daarom aansprakelijk jegens hen voor de dientengevolge door hen geleden schade.

Een systeem als het onderhavige, dat werkt met een vooraf vastgestelde weekprijs, kan alleen succesvol zijn onder bepaalde marktomstandigheden, aldus appellanten. Met name is een aanzienlijke marktmacht (aanbodbeheersing) vereist, zodat afnemers niet of nauwelijks kunnen uitwijken naar concurrenten. Een dergelijke marktmacht bezat The Greenery echter niet ten tijde van de invoering van de nieuwe verkoopmethode. VTN moet zich daar bewust van zijn geweest. Zo wordt bijvoorbeeld in het ondernemingsplan van april 1996 geconstateerd dat "sinds enkele jaren het internationale aanbod groter [is] dan de vraag. De markt is gewijzigd van een aanbodsmarkt naar een vraagmarkt. (...) Deze ontwikkeling is vooral het gevolg van een groeiend aanbod uit andere landen dan Nederland. De internationale concurrentie neemt sterk toe." In het advies van Coopers & Lybrand is marktmacht dan ook als voorwaarde gesteld: geadviseerd is om eerst het marktaandeel te vergroten alvorens tot introductie van het nieuwe prijsvormingssysteem over te gaan (zie rechtsoverweging 2 onder (x)).

Voorts voeren appellanten aan dat zij door het mislukken van de nieuwe verkoopmethode een onaanvaardbaar groot nadeel hebben geleden. Ten pleidooie in hoger beroep hebben zij gesteld dat de meeste telers hierdoor ongeveer een jaarinkomen hebben gemist. Daarnaast stellen appellanten dat het onredelijk is dat VTN als eis om voor lastenverlichting in aanmerking te komen, stelt dat de telers hun lidmaatschap tot in 1999 moesten laten voortduren (zie rechtsoverweging 2 onder (xiv)). Het laten voortduren van het lidmaatschap houdt immers geen enkel verband met het verlichten van de lasten in verband met de teleurstellende resultaten over 1997. VTN heeft dus ten onrechte appellanten die hun lidmaatschap hebben opgezegd, niet 'gecompenseerd'.

Voorts heeft VTN aangevoerd dat, gelet op de verslechterende markt, hoe dan ook een nieuwe verkoopmethode moest worden ontwikkeld. Daarbij ging het er om dat de nieuwe methode zou leiden tot een blijvend hogere uitbetaalprijs voor de telers dan de oude veilingmethode. Dat is i.c. het geval geweest: de uitbetaalprijs van komkommers lag in 1997 6% hoger dan de uitbetaalprijs in 1996.

13. Als meest verstrekkend verweer voert VTN aan dat de vorderingen van appellanten reeds moeten worden afgewezen omdat soortgelijke vorderingen in vergelijkbare geschillen tussen komkommertelers en VTN dan wel dochtervennootschap The Greenery zijn afgewezen. VTN gaat er daarbij evenwel aan voorbij dat de uitspraken in die zaken in het onderhavige geval geen gezag van gewijsde hebben, terwijl voorts de vorderingen thans beter (en in een eerder stadium van de procedure) zijn onderbouwd.

14. Ten aanzien van de overige verweren van VTN, als hiervoor weergegeven, overweegt het hof als volgt. Het betoog van VTN dat, gelet op de verslechterende markt, hoe dan ook een nieuwe verkoopmethode moest worden ontwikkeld, snijdt naar het oordeel van het hof geen hout. Het gaat immers niet om de vraag of een nieuwe verkoopmethode moest worden ontwikkeld - dit wordt door appellanten niet bestreden - maar om de vraag of de keuze voor het boardsysteem als prijsvormingssysteem verantwoord was, als bedoeld in rechtsoverweging 9.

15. Naar het oordeel van het hof was voor VTN voorzienbaar dat de BPP niet geheim gehouden kon worden. Deze prijs werd wekelijks vastgesteld door The Greenery in overleg met verschillende handelshuizen en na advies van telers in de zogenaamde Product Markt Advies Commissie (PMAC). Desgevraagd heeft VTN ten pleidooie in hoger beroep aangegeven dat zij niet wist of de betrokkenen een geheimhoudingsplicht is opgelegd, zodat het hof er van moet uitgaan dat dit niet het geval was. Het is een algemene ervaringsregel dat, zeker met een aantal (groepen van) betrokkenen als hier aan de orde, onder deze omstandigheden een serieuze kans bestaat dat de prijsinformatie wordt 'gelekt'. VTN heeft geen feiten en omstandigheden gesteld op grond waarvan zij mocht aannemen dat die kans te verwaarlozen was. Bij deze stand van zaken moet het niet-geheim blijven van de BPP als voorzienbaar worden beschouwd.

16. Naar het oordeel van het hof was voor VTN daarentegen redelijkerwijs niet voorzienbaar dat eigen leden, buiten VTN om, producten onder de BPP gingen verkopen. VTN mocht er naar het oordeel van het hof op vertrouwen dat haar leden zouden handelen conform hun statutaire verplichting om hun volledige komkommerproductie bij VTN c.q. The Greenery af te zetten, en de nieuwe verkoopmethode daarmee een kans te geven. Leden die buiten VTN om producten verkochten, konden door VTN worden beboet, en - zo is niet in geschil - VTN heeft daarvoor ook boetes opgelegd.

18. Ten aanzien van de onder (a) en (b) genoemde omstandigheden heeft het hof hiervoor in rechtsoverwegingen 15 en 16 vastgesteld in hoeverre deze voor VTN voorzienbaar waren. Diezelfde vraag rijst ten aanzien van de onder (c) en (h) genoemde omstandigheden. Ook deze vraag zou het hof willen voorleggen aan (een) deskundige(n).

20. Partijen worden in de gelegenheid gesteld om zich bij akte uit te laten over aantal en perso(o)n(en) van de te benoemen deskundige(n). Daarbij dienen zij aan te geven of zij zich kunnen vinden in de hiervoor geformuleerde vragen en of zij nog aanvullende vragen gesteld zouden willen zien. Het verdient aanbeveling dat partijen met elkaar in overleg treden teneinde op deze punten tot een eensluidend standpunt te komen. Desgewenst kunnen zij, wanneer dat behulpzaam zou kunnen zijn om overeenstemming te bereiken, het hof om een comparitie verzoeken.

Beslissing

Het hof: