Rb. 's-Gravenhage, 28-03-2012, nr. 399010 / HA ZA 11-2100

de dagvaarding van 7 juli 2011, met producties;

de conclusie van antwoord, met producties,

het tussenvonnis van 21 september 2011;

het proces-verbaal van comparitie van 13 februari 2012.

1.2.Ten slotte is een datum voor vonnis bepaald.

2.De feiten

2.1.Op 3 februari 2010 heeft deze rechtbank vonnis (zaaknummer/rolnummer 334949/HA ZA 09-1192, LJN BL1862) gewezen in de zaak tussen - voor zover relevant - [eiser sub 1], [eiser sub 2] en [eiser sub 3] als eisers en de Staat als gedaagde. De rechtbank heeft in die procedure geoordeeld over de Wijziging Sanctieregeling Iran 2007 (verder: Sanctieregeling 2007) van 23 juni 2008, Stcrt. 2008, nr. 124, pagina 9, vastgesteld door de minister van Buitenlandse Zaken en de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Artikel 2a van de Sanctieregeling 2007 luidde, toen de rechtbank haar vonnis wees, voor zover relevant als volgt:

4.Het verweer

4.1.De Staat verweert zich tegen de vorderingen van [eisers c.s.] samengevat als volgt. Ten aanzien van de eerste (in de dagvaarding als 'primair aangeduide) vordering stelt de Staat zich op het standpunt dat [eisers c.s.] bij een 'hernieuwde vordering' geen voldoende belang hebben als bedoeld in artikel 3:303 BW, omdat het hof al een oordeel heeft geveld over de kwestie die aan de rechtbank ter beoordeling wordt voorgelegd.

Voor zover de vordering ertoe strekt de Staat te veroordelen de Sanctieregeling 2010 in te trekken of te wijzigen, geldt dat die vordering op grond van HR 21 maart 2003, NJ 2003/691 (Waterpakt) en HR 1 oktober 2004, NJ 2004/679 moet stranden.

De Staat bestrijdt dat [eisers c.s.] individueel en rechtstreeks zijn getroffen en schade hebben geleden door de (toepassing van) Sanctieregeling 2007 of de Sanctieregeling 2010. Verder voert de Staat aan dat het gevorderde bedrag aan smartengeld buitenproportioneel is.

5.De beoordeling

5.1.Naar het oordeel van de rechtbank bepleit de Staat terecht dat [eiser sub 1], [eiser sub 2] en [eiser sub 3] onvoldoende belang als bedoeld in artikel 3:303 BW hebben bij hun vordering in dit geding die strekt tot onverbindendverklaring van de Sanctieregeling 2010. [eiser sub 1], [eiser sub 2] en [eiser sub 3] zien over het hoofd dat het hof in zijn arrest van 26 april 2011 nu juist uitdrukkelijk, en in overeenstemming met vaste rechtspraak (HR 23 februari 1996, NJ 1996/395; HR 16 februari 2007, NJ 2007/117), de inmiddels gewijzigde regeling, de Sanctieregeling 2010, op haar discriminatoire karakter heeft beoordeeld. Dat het hof in het dictum van zijn arrest heeft volstaan met de 'bekrachtiging' van het vonnis van de rechtbank kan, gelet op de hiervoor geciteerde r.o. 3.1 van het hof, in redelijkheid niet anders worden verstaan dan dat het hof de Sanctieregeling 2010 jegens geïntimeerden, ondanks de in het arrest in r.o. 2.6 genoemde aanpassingen, (evenzeer) discriminatoir heeft bevonden. Het dictum moet immers worden uitgelegd in het licht van hetgeen hierover in het arrest door het hof is overwogen.

5.2. [eiser sub 4] neemt een andere positie in nu hij in dit, op dit moment bij de Hoge Raad aanhangige geding, geen partij is. Ter comparitie heeft [eiser sub 4] - onweersproken - uiteengezet dat hij reeds nu, ondanks het feit dat hij nog aan in begin van zijn bachelorstudie verkeert, nadeel ondervindt van de Sanctieregeling 2010. Hij wordt als Iraniër die een lucht- en ruimtevaartstudie doet met argwaan bekeken en zijn studiemotivatie lijdt onder het vooruitzicht dat de door hem gewenste masterstudie als Iraniër mogelijk geheel of gedeeltelijk geblokkeerd zal zijn. Mede gezien het feit dat de door [eiser sub 4] gestelde omstandigheden vergelijkbaar zijn met de door de overige eisers in de nu bij de Hoge Raad aanhangige procedure aangevoerde omstandigheden, concludeert de rechtbank dat [eiser sub 4] voldoende belang heeft bij een beoordeling van de (on-) rechtmatigheid van de toepassing van de Regeling 2010 door de Staat jegens hem.

5.3. De rechtbank ziet geen aanleiding om af te wijken van het oordeel dat het hof in zijn arrest van 26 april 2011 over het discriminatoire karakter van de Sanctieregeling 2010 heeft geveld. Tot hetgeen de Staat in dit geding heeft aangevoerd behoren geen feiten, omstandigheden of argumenten die niet eerder, in de procedure die heeft geleid tot het oordeel van het hof, zijn aangevoerd. Aldus neemt de rechtbank over hetgeen het hof heeft overwogen in zijn arrest, met name in de r.o. 6.1 tot en met 6.5, hierboven onder 2.8. weergegeven. Dat leidt ertoe dat de Sanctieregeling 2010 in zoverre als onverbindend is aan te merken dat toepassing van die regeling ten aanzien van [eiser sub 4] als onrechtmatig is aan te merken. Anders dan de rechtbank in haar vonnis van 3 februari 2010 en (impliciet) het hof in zijn arrest van 26 april 2011, zal de rechtbank in haar dictum duidelijker tot uitdrukking brengen dat de beoordeling dat de Sanctieregeling 2010 als discriminatoir moet worden bestempeld, alleen rechtsgevolgen heeft in de relatie tussen [eiser sub 4] en de Staat en derhalve niet voor derden. Aldus treedt de rechtbank niet buiten het petitum van de dagvaarding.

5.4. Voor zover eisers hebben willen vorderen dat de Staat zal worden bevolen de Sanctieregeling 2010 in te trekken of te wijzigen - de Staat heeft de vordering van eisers zo opgevat - dient die vordering naar het oordeel van de rechtbank te stranden. Met recht heeft de Staat betoogd dat het buiten de macht van de burgerlijke rechter ligt om de Staat te veroordelen de Sanctieregeling 2010 aan te passen of in te trekken (HR 21 maart 2003, NJ 2003/691 (Waterpakt) en HR 1 oktober 2004, NJ 2004/679). De Staat kan worden veroordeeld de regeling niet toe te passen ten aanzien van eisers, maar het Nederlandse staatsrecht verzet zich ertegen dat de Staat op de voet van het bepaalde in artikel 3:296 BW zou worden veroordeeld een wet in materiële zin, een resultante van politieke besluitvorming, in te trekken of te wijzigen.

5.5. De tweede vordering van [eisers c.s.] betreft de aanspraak op immateriële schadevergoeding. Eisers stellen dat zij elke dag immateriële schade lijden door het van kracht zijn van de Sanctieregeling 2010, met name omdat zij de categorische uitsluiting die de Sanctieregeling 2010 bewerkstelligt, als zeer ernstig en ingrijpend ervaren. Elk van eisers heeft ter comparitie het stigmatiserende effect van de Sanctieregeling 2010 benadrukt, terwijl in het bijzonder [eiser sub 4] heeft onderstreept dat hij als gevolg van de regeling stress en motivatieproblemen ondervindt, en zeer gefrustreerd is.

5.6. De rechtbank overweegt dat met het oordeel dat sprake is (geweest) van onrechtmatig handelen jegens eisers als gevolg van de toepassing van de Sanctieregeling 2010, een recht op vergoeding van immateriële schade nog niet gegeven is. Een recht op smartengeld komt een benadeelde slechts toe indien, voor zover in dit geval relevant, sprake is van een aantasting in de persoon op andere wijze zoals bepaald in artikel 6:106 lid 1 aanhef en sub b BW. Een dergelijke aantasting kan bestaan indien een fundamenteel recht is geschonden. De totstandbrenging van de Sanctieregeling 2010, waarvan het discriminatoire karakter is vastgesteld, kwalificeert zich als een dergelijke schending. Maar de enkele schending van dat fundamentele recht is nog niet voldoende om aanspraak te geven op smartengeld. De terughoudendheid die de wetgever in het algemeen verlangt bij de toekenning van immateriële schadevergoeding (Parlementaire geschiedenis boek 6 NBW, blz. 332-333, 371-389), welke terughoudendheid in de rechtspraak sinds de invoering van deze regeling nog steeds te ontwaren valt, dwingt ertoe in een geval als dit uitsluitend dan een dergelijke vordering te honoreren indien sprake is van een gekwalificeerde schending. Slechts wanneer zich een ernstige inbreuk op een fundamenteel recht voordoet, die bovendien rechtstreekse gevolgen heeft voor de benadeelde die aanspraak maakt op smartengeld, kan voor toekenning ruimte bestaan.

5.7. Weliswaar maakt de Staat een niet aanvaardbaar nationaliteitsonderscheid, maar deze discriminatie heeft een relatief beperkte reikwijdte doordat deze uitsluitend ziet op de vorming of opleiding, die kan bijdragen aan proliferatiegevoelige activiteiten van Iran en aan de ontwikkeling van systemen voor de overbrenging van kernwapens, te verstrekken aan Iraanse onderdanen. Uit niets is gebleken dat de Staat een verdergaand onderscheid tussen Iraniërs en anderen heeft willen maken of bevorderen. Onder deze omstandigheden moet de conclusie luiden dat een 'ernstige inbreuk', zoals bedoeld in dit kader, zich niet voordoet.

Eisers stellen als bèta-wetenschappers de gevolgen van de gelding van de Sanctieregeling 2010 te ondervinden doordat de verwachting bestaat dat een promotieplek moeilijker te bemachtigen zal zijn ([eiser sub 1]), er geringere animo bestaat tot samenwerking ([eiser sub 2]), en minder belangstelling wordt getoond door Iraanse studenten voor een promotieplaats in Nederland ([eiser sub 3]). Deze omstandigheden vormen onvoldoende grond om te concluderen dat het discriminatoire karakter van de Sanctieregeling 2010 rechtstreekse gevolgen heeft voor eisers, nog daargelaten dat deze gevolgen veeleer een aanspraak op vergoeding van materiële schade zouden opleveren. In dat verband wijst de rechtbank er nog op dat eisers zelf toch met name het stigmatiserende effect van de Sanctieregeling 2010 voor alle Iraniërs in Nederland benadrukken. Dit stigmatiserende effect, gevoeld door een zeer ruime groep, biedt al evenmin basis voor de conclusie dat eisers 'rechtstreeks' zijn getroffen door het discriminatoire effect van de Sanctieregeling 2010.

Ten aanzien van [eiser sub 4], die ter comparitie uit de doeken heeft gedaan dat hij stress ondervindt en zijn motivatie ernstig lijdt onder de gelding van de Sanctieregeling 2010, geldt nog het volgende. De rechtbank neemt in ogenschouw dat hij zich nog in de beginfase van zijn bachelorstudie bevindt. Gelet op het feit dat de Sanctieregeling 2010 geen enkel effect heeft op welke bachelorstudie dan ook, is er naar objectieve maatstaven nog niet wezenlijk aanleiding tot bezorgdheid over toekomstige studiemogelijkheden, mede gelet op het feit dat de Hoge Raad op afzienbare termijn een uitspraak zal doen over de Sanctieregeling 2010. Dat de perceptie van [eiser sub 4] anders is, is onvoldoende grond om ten aanzien van hem te kunnen oordelen dat zich hier de voornoemde rechtstreekse gevolgen voordoen.

Slotsom

5.8. Uit al het voorgaande volgt dat ten aanzien van [eiser sub 4] een toewijzing zal plaatsvinden van het primair gevorderde, in een enigszins aangepaste vorm.

De overige vorderingen, inclusief die tot vergoeding van smartengeld, zijn niet voor toewijzing vatbaar.

Nu [eisers c.s.] gezamenlijk procederen en van hetgeen zij gezamenlijk gevorderd hebben slechts een beperkt deel wordt toegewezen, zal de rechtbank de proceskosten compenseren.

Veroordeelt de Staat artikel 2a van de Wijziging Sanctieregeling Iran 2007, laatstelijk gewijzigd met ingang van 14 juli 2010, ten opzichte van gedaagde sub 4. buiten toepassing te laten;

Compenseert de proceskosten zo dat partijen ieder de eigen kosten dragen;

Wijst af het meer of anders gevorderde.