Hof Arnhem-Leeuwarden, 05-03-2019, nr. 200.172.713/01

wonende te [B] ,

hierna te noemen: [geïntimeerde1],

2. [geïntimeerde2],

wonende te [C] ,

hierna te noemen: [geïntimeerde2],

geïntimeerden in het principaal appel en appellanten in het incidenteel appel,

in eerste aanleg: gedaagden in conventie en eisers in reconventie,

hierna te noemen: [geïntimeerden] c.s.,

advocaat: mr. J.J. Veldhuis, kantoorhoudende te Leeuwarden.

De inhoud van het tussenarrest van 4 september 2018, ECLI:NL:GHARL:2018:7927, wordt hier overgenomen.

Ingevolge het tussenarrest hebben [geïntimeerden] c.s. een akte houdende overlegging berekening genomen, waarop van de zijde van [appellant] met een antwoordakte is gereageerd.

Tenslotte hebben partijen aanvullend gefourneerd, waarna het hof een dag heeft bepaald voor het wijzen van het arrest.

2. De verdere beoordeling

Voorts in het principaal en in incidenteel appel

De vaststaande feiten

Als enerzijds gesteld en anderzijds niet voldoende betwist is voorts in hoger beroep komen vast te staan dat het saldo van de activa van nalatenschap van de erflaatster een bedrag van € 1.893.442,01 beloopt en dat van de passiva een bedrag van € 19.026,51, zodat het saldo van haar nalatenschap een beloop heeft van een bedrag van € 1.874.415,50, alsmede dat [geïntimeerden] c.s. aan schenkingen van de erflaatster hebben gehad een bedrag van € 276.563,22 in totaal.

Met het oog op de berekening van het geldlegaat ten behoeve van [appellant] heeft het hof in overweging 2.23 van het tussenarrest van 4 september 2018 overwogen dat in het kader van de berekening van de legitimaire massa de som van de waarden van de Nachbegünstigungen ten behoeve van [appellant] en [geïntimeerde1] naar de sterfdag van de erflater in aanmerking is te nemen, terwijl voor de berekening van hetgeen [appellant] ten aanzien zijn legitieme portie te kort komt, de Nachbegünstigung te zijnen behoeve als een in zijn belang gemaakt legaat naar de waarde van de sterfdag van de erflaatster is te behandelen.

Gelet op hetgeen vaststaat (zie overweging 2.1 onder (viii) en (ix) van het tussenarrest van 4 september 2018) en het debat van partijen, zal het hof de waarde van de Nachbegünstiging van [appellant] ten sterfdage te stellen op € 13.290.365,--. Hierbij tekent het hof aan dat, anders dan als [appellant] ingang tracht te doen vinden, maatregelen van de zijde van de overheid als reactie op zijn gedrag ten opzichte van de fiscus voor zijn rekening behoren te blijven. De vraag of het volledige bedrag van de Nachbegünstigung aan (de erfgenamen van) [appellant] zal worden uitgekeerd, is in dit geding daarom niet aan de orde. Één en ander geldt mutatis mutandis ook ten aanzien van de waarde van de Nachbegünstigung van [geïntimeerde1] , zodat de som van de waarden van de beide Nachbegünstigungen ten sterfdage een beloop heeft van € 26.580.730,--.

Voorts in het principaal appel

Met betrekking tot grief I

In overweging 2.19 van het tussenarrest van 4 september 2018 heeft het hof beslist dat grief I, zijnde de enige ter behandeling overgebleven grief van de zijde van [appellant] , geen doel treft.

Voorts in het incidenteel appel

Wijziging van eis

In aanvulling op het tussenarrest van 4 september 2018 constateert het hof dat [geïntimeerden] c.s. bij memorie van antwoord, tevens memorie van grieven in incidenteel appel houdende wijziging van eis, hun vorderingen als oorspronkelijk eisers in reconventie hebben gewijzigd en wel in die zin dat hun vorderingen zijn vermeerderd als omschreven in overweging 2.3 van het tussenarrest van 19 september 2017. Van de zijde van [appellant] is tegen de gedane wijziging van eis als zodanig geen bezwaar gemaakt, zodat het hof van de vorderingen van [geïntimeerden] c.s. als oorspronkelijk eisers in reconventie, zoals die na de gedane wijziging van eis luiden, uitgaat, nu de wijziging van eis tijdig heeft plaatsgevonden en ook anderszins de eisen van een goede procesorde zich er niet tegen verzetten.

De primaire vordering van [geïntimeerden] c.s.

De primaire vordering van [geïntimeerden] c.s. als oorspronkelijk eisers in reconventie strekt tot het geven van een verklaring van recht die inhoudt dat de legitieme portie van [appellant] in de nalatenschap van de erflaatster nihil bedraagt

Zoals voortvloeit uit hetgeen het hof in overweging 2.22 van het tussenarrest van 4 september 2018 heeft overwogen, begrijpt het hof dat het belang van [geïntimeerden] c.s. bij hun vordering daarin is gelegen dat komt vast te staan dat zij niet tot betaling van enig bedrag uit hoofde van het, door de erflaatster bij haar uiterste wil ten behoeve van [appellant] gemaakte, geldlegaat zijn gehouden op de grond dat [appellant] ten aanzien van zijn legitieme portie niets te kort is gekomen. Het hof zal die vordering dan ook in bedoelde zin verstaan.

Gelet op het vorenstaande is het hof van oordeel dat de legitieme massa een bedrag van € 28.731.708,72 beloopt. Dit saldo is als volgt berekend: het saldo van de nalatenschap ten belope van € 1.874.415,50 plus de som van de waarden van beide Nachbegünstigungen ten belope van € 26.580.730,- plus het totaal aan schenkingen aan [geïntimeerden] c.s. ten belope van € 276.563,22.

De legitieme portie van [appellant] in de nalatenschap van de erflaatster heeft derhalve een beloop 1/2 maal 1/3 maal van € 28.731.708,72 oftewel € 4.788.618,12.

Nu [appellant] een aanspraak uit hoofde van de Nachbegünstigung van € 13.290.365,-- heeft verkregen, is hij ten aanzien van zijn legitieme portie niets te kort gekomen.

Gelet op het hiervoor overwogene, is de primaire vordering van [geïntimeerden] c.s. toewijsbaar in de zin, zoals het hof die vordering heeft verstaan.

De enige grief treft mitsdien in zoverre doel.

Voorts in het principaal appel en in het incidenteel appel:

Het beroepen vonnis van 10 juni 2015 moet, voor zover in reconventie tussen partijen gewezen voor wat betreft de zinsnede onder punt 5.10 van het dictum “wijst af het meer of anders gevorderde”, worden vernietigd. De primaire vordering van [geïntimeerden] c.s. als oorspronkelijk eisers als door het hof begrepen dient te worden toegewezen. Voor het overige moet het beroepen vonnis worden bekrachtigd. Het hof zal de kosten van het geding in hoger beroep compenseren in dier voege dat elke partij de eigen kosten draagt, nu partijen in familiebetrekking tot elkaar staan.

In het principaal en in het incidenteel appel

Het gerechtshof:

vernietigt het beroepen vonnis van 10 juni 2015, voor zover in reconventie tussen partijen gewezen voor wat betreft de zinsnede onder punt 5.10 van het dictum “wijst af het meer of anders gevorderde af";

opnieuw rechtdoende:

verklaart voor recht dat [geïntimeerden] c.s. niet tot betaling van enig bedrag uit hoofde van het door de erflaatster bij haar uiterste wil ten behoeve van [appellant] gemaakte geldlegaat zijn gehouden;

bekrachtigt het beroepen vonnis voor het overige;

compenseert de kosten van het geding in hoger beroep in die zin dat elke partij de eigen kosten draagt;

wijst af het meer of anders gevorderde.

Dit arrest is gewezen door mr. W. Breemhaar, mr. M.E.L. Fikkers en mr. O.E. Mulder en is door de rolraadsheer, in tegenwoordigheid van de griffier, in het openbaar uitgesproken op dinsdag 5 maart 2019.

wonende te [B] ,

hierna te noemen: [geïntimeerde1],

2. [geïntimeerde2],

wonende te [C] ,

hierna te noemen: [geïntimeerde2],

geïntimeerden in het principaal appel en appellanten in het incidenteel appel,

in eerste aanleg: gedaagden in conventie en eisers in reconventie,

hierna te noemen: [geïntimeerden] c.s.,

advocaat: mr. J.V. van Ophem, kantoorhoudende te Assen.

De inhoud van het tussenarrest van 19 september 2017 wordt hier overgenomen.

Na het tussenarrest hebben partijen arrest gevraagd en heeft het hof een dag bepaald voor het wijzen van arrest.

In het principaal en in het incidenteel appel

De vaststaande feiten

Het hof zal de feiten, voor zover in hoger beroep belang zijn, opnieuw vaststellen als volgt:

( i) [in] 2008 is overleden [D] , geboren te [E] [in] 1909, hierna te noemen de erflaatster.

(ii) De erflaatster in algehele gemeenschap van goederen gehuwd geweest met [F] sr. Het huwelijk is door het overlijden van laatstgenoemde ontbonden [in] 1983.

(iii) Uit het huwelijk van de erflaatster en [F] sr. zijn geboren [appellant] , [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] .

(iv) De erflaatster heeft laatstelijk bij openbaar testament, op 17 februari 2003 verleden voor mr. S. Kalfsbeek, destijds notaris te Slochteren (productie 2 bij conclusie van antwoord, tevens houdende eis in reconventie), over haar nalatenschap beschikt.

( v) De erflaatster heeft krachtens haar uiterste wil onder meer onder bezwaar van een legaat van ‘een bedrag in contanten ter grootte van zijn legitieme portie’ aan [appellant] als enige erfgenamen van haar nalatenschap achtergelaten [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] , ieder voor de helft.

(vi) De erflaatster heeft in of omstreeks november 2007 in de in Vaduz zetelende stichting naar Liechtensteins recht “Sommerstrauch Stiftung”, die de erflaatster in 1994 heeft doen oprichten, hierna te noemen de stichting, een bedrag van € 3.126.532,- ingebracht.

(vii) De begunstigden van de stichting zijn op grond van het reglement van de stichting (onderdeel van productie 6 bij conclusie van antwoord, tevens eis in reconventie; productie 13 bij memorie van grieven) in verbinding met art. 8 van haar statuten (onderdeel van productie 6 bij conclusie van antwoord, tevens eis in reconventie; productie 12 bij memorie van grieven) de erflaatster (‘Erstbegünstigung’) en na haar overlijden [appellant] en [geïntimeerde1] , ieder voor de helft (‘Nachbegünstigungen)’.

(viii) Een door de stichting aan [appellant] gerichte brief d.d. 20 mei 2011 (onderdeel van productie 9 bij de memorie van grieven) vermeldt onder meer:

‘Wir nehmen Bezug auf Ihr Schreiben vom 11. Mai 2011, wonach Sie um Ausschüttung von 25% Ihres Stiftungsgenusses ersuchen’.

Der Stiftungsrat ist grundsätzlich bereit, Ihrem Antrag zu entsprechen. In Zusammenhang mit dem Brief des Stiftungsrates vom 24. März 2011, insbesondere Punkt 2, benötigt der Stiftungsrat jedoch eine schriftliche Bestätigung Ihres Steuerberaters, das die vorderhand in der Stiftung verbleibenden 75% Ihres Stiftungsgenusses ausreichend sein werden, um den zu erwartenden Steuerforderungen zu entsprechen.‘

(ix) [appellant] heeft dienovereenkomstig een bedrag van € 3.698.670,-- van de stichting ontvangen.

Voor zover in de door [appellant] tegen de feitenvaststelling van de rechtbank opgeworpen bezwaren onbenoemde grieven liggen besloten, heeft hij geen belang meer bij een behandeling daarvan, nu het hof de feiten opnieuw heeft vastgesteld.

Niet in geschil is tussen partijen, dat op de nalatenschap van de erflaatster het Nederlandse recht van toepassing is, zodat het hof ook daarvan zal uitgaan

Preliminaire overwegingen

Het hof acht het geraden aan de verdere beoordeling in het principaal en in het incidenteel appel van hetgeen door [appellant] als oorspronkelijk eiser in conventie en door [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] als oorspronkelijk eisers in reconventie wordt gevorderd, enkele overwegingen van algemene aard te doen vooraf gaan.

a. De uitlegging van de uiterste wil van de erflaatster

Blijkens het hiervoor in overweging 2.1 onder (v) overwogene heeft de erflaatster onder meer een legaat van een geldsom ‘ter grootte van zijn legitieme portie’ ten behoeve van [appellant] gemaakt en hem door de door haar gemaakte erfstelling ten gunste van [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] middellijk onterfd.

In de stellingen, die [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] aan het door hen gevorderde ten grondslag leggen, ligt besloten dat zij de zinsnede ‘ter grootte van zijn legitieme portie’ in de uiterste wil van de erflaatster opvatten ‘als ter grootte van hetgeen [appellant] ten aanzien van zijn legitieme portie te kort zou komen, als het geldlegaat zelf niet ware gemaakt’.

Daarentegen ligt in de stellingen die [appellant] aan het door hem gevorderde ten grondslag legt, besloten dat hij de zinsnede ‘ter grootte van zijn legitieme portie’ opvat als ‘ter grootte van een bedrag dat gelijk is aan zijn rekenkundig aandeel in de legitimaire massa’. Bij deze opvatting wordt derhalve – anders dan bij die van [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] – geabstraheerd van hetgeen hij onder de levenden of bij dode door toedoen van de erflaatster mocht hebben verkregen.

Het hof is van oordeel dat met toepassing van de uitleggingsmaatstaf van art. 4:46 lid 1 BW de zinsnede ‘ter grootte van zijn legitieme portie’ is op te vatten als door [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] stilzwijgend voorgestaan. [appellant] heeft naar het hof van het oordeel niet, althans niet overtuigend, inzichtelijk gemaakt om welke redenen bij de uitlegging van de uiterste wil van de erflaatster geabstraheerd zou moeten worden van hetgeen hij onder de levenden of bij dode door toedoen van de erflaatster heeft verkregen.

b. De aanpassing van de regeling van de legitieme portie

Art. 2:285 BW bepaalt dat het doel van een stichting niet mag inhouden het doen van uitkeringen aan oprichters of aan hen die deel uitmaken van haar organen noch ook aan anderen, tenzij wat deze laatsten betreft de uitkeringen een ideële of sociale strekking hebben.

Daardoor ontbreekt in het Nederlandse recht in de wettelijke regeling van de legitieme portie een specifieke bepaling voor een situatie als de onderhavige waarin de erflaatster een bedrag in een stichting naar buitenlands recht heeft onderbracht, terwijl aanvankelijk de erflaatster zelf de exclusieve begunstigde van de stichting was en na haar overlijden [appellant] en [geïntimeerde1] dat zijn geworden (zie hiervoor overweging 2.1 onder (vii)).

Bij de berekening van hetgeen [appellant] ten aanzien van zijn legitieme portie tekort komt, welke berekening nodig is om de grootte van het te zijnen behoeve gemaakte geldlegaat te berekenen, behoeft derhalve de wettelijke regeling van de legitieme portie in zodanige mate aanpassing aan het buitenlandse element van het te beoordelen geval dat de ratio en de opzet ervan tot hun recht komen.

Voorts in het principaal appel

Met betrekking tot grief I

Met deze grief komt [appellant] op tegen de afwijzing door de rechtbank van zijn vordering als oorspronkelijk eiser in conventie om vast te stellen dat de legitimaire massa van de nalatenschap van de erflaatster wordt vermeerderd met een bedrag groot € 3.126.532,- en voorts te bepalen dat zijn vordering op die nalatenschap wegens zijn legitieme portie dientengevolge met een bedrag van € 521.088,67 toeneemt.

[appellant] legt aan zijn vordering ten grondslag dat de in rechtsoverweging 2.1 onder (vi) vermelde handeling van de erflaatster, namelijk het inbrengen van een bedrag van € 3.126.532,-, als een bij de berekening van zijn legitieme portie in aanmerking te nemen schenking is aan te merken.

Het hof overweegt dienaangaande het volgende.

In de omschrijving van de in overweging 2.11 genoemde vordering heeft [appellant] gerept van de vordering wegens zijn legitieme portie. Het hof begrijpt dat hij daarmee zijn vordering op het oog heeft uit hoofde van het door de erflaatster ten behoeve van hem gemaakte legaat van een geldsom, waarvan de grootte gelijk is aan beloop van zijn legitieme portie, en hij kortheidshalve van de vordering wegens zijn legitieme portie spreekt.

[appellant] heeft naar het oordeel van het hof niet met kracht van argumenten inzichtelijk gemaakt waarom er geen onmiddellijk verband zou bestaan tussen het door de erflaatster in de stichting ingebrachte bedrag en de omstandigheid dat zij aanvankelijk de exclusieve begunstigde van de stichting was en na haar overlijden dat hij en [geïntimeerde1] dat zijn geworden.

Het hof kan daarom [appellant] niet volgen in zijn redenering dat te dezen sprake zou zijn van een schenking aan de stichting, zodat uit hoofde van de schenking voor de berekening van de legitimaire massa een bijtelling van het bedrag van € 3.126.532,- zou moeten plaatsvinden en dientengevolge het beloop van zijn rekenkundige aandeel in de legitimaire massa met een bedrag van € 521.088,67 zou moeten worden verhoogd.

Het hof verwerpt alle met dit oordeel strijdige stellingen van [appellant] als niet ter zake doende.

Gelet op het hiervoor overwogene, is de vordering van [appellant] als oorspronkelijk eiser in conventie om vast te stellen dat de legitimaire massa van de nalatenschap van de erflaatster wordt vermeerderd met een bedrag groot € 3.126.532,- en voorts te bepalen dat zijn vordering op die nalatenschap wegens zijn legitieme portie dientengevolge met een bedrag van € 521.088,67 toeneemt, niet toewijsbaar .

De grief faalt derhalve.

Voorts in het incidenteel appel

Met betrekking tot de grief en de vorderingen van [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] als oorspronkelijk eisers in reconventie

Vooropgesteld moet worden dat het hof geen acht zal slaan op de memorie van antwoord in het incidenteel appel, voor zover die ook (uitvoerig) ingaat op hetgeen [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] in het principaal appel bij memorie van antwoord van antwoord, tevens memorie van grieven in incidenteel appel houdende wijziging van eis hebben aangevoerd, omdat daarin een verkapte tweede memorie verscholen ligt en dat in strijd is met eisen van een goede procesorde in hoger beroep.

De primaire vordering van [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] strekt tot het geven van een verklaring van recht die inhoudt dat de legitieme portie van [appellant] in de nalatenschap van de erflaatster nihil bedraagt.

Het hof begrijpt dat – mede gelet op hetgeen het hof hiervoor in overwegingen 2.7 en 2.8 heeft overwogen – het belang van [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] bij hun vordering daarin is gelegen dat komt vast te staan dat zij niet tot betaling van enig bedrag uit hoofde van het, door de erflaatster bij haar uiterste wil ten behoeve van [appellant] gemaakte, geldlegaat zijn gehouden op de grond dat [appellant] ten aanzien van zijn legitieme portie niets te kort is gekomen.

Met het oog op de berekening van het geldlegaat ten behoeve van [appellant] overweegt het hof nog dat in het kader van de berekening van de legitimaire massa – mede gelet op de hiervoor in overweging 2.8. e.v. genoemde aanpassing – de som van de waarden van de Nachbegünstigungen ten behoeve van [appellant] en [geïntimeerde1] naar de sterfdag van de erflater in aanmerking is te nemen, terwijl voor de berekening van hetgeen [appellant] ten aanzien zijn legitieme portie te kort komt, de Nachbegünstigung te zijnen behoeve als een in zijn belang gemaakt legaat naar de waarde van de sterfdag van de erflaatster is te behandelen. Hieraan voegt het hof nog toe, dat de grootte van het door de erflaatster bij de uiterste wil gemaakte legaat een beloop van een bedrag van € 0,- heeft, indien [appellant] ten aanzien van zijn legitieme portie niets te kort is gekomen.

Het hof acht het geraden om alvorens verder te beslissen [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] in de gelegenheid te stellen bij akte een berekening van het beloop van het legaat ten behoeve van [appellant] over te leggen, bij welke berekening rekening is gehouden met hetgeen het hof hiervoor heeft overwogen.

Voorts in het principaal appel

Gelet op het hiervoor in het incidenteel appel overwogene zal het hof ook in het principaal appel iedere verdere beslissing aanhouden.

In het principaal en in het incidenteel appel

Het gerechtshof:

stelt [geïntimeerde2] en [geïntimeerde1] in de gelegenheid om bij akte de in overweging 2.23 bedoelde berekening over te leggen, op de rolzitting van 2 oktober 2018.

houdt iedere verdere beslissing aan.

Dit arrest is gewezen door mr. W. Breemhaar, mr. M.E.L. Fikkers en mr. O.E. Mulder en is door de rolraadsheer, in tegenwoordigheid van de griffier, in het openbaar uitgesproken op dinsdag 4 september 2018.