HvJ EG, 22-10-2009, nr. C-116/08

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van clausule 2, punten 4 tot en met 7, van de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof, gesloten op 14 december 1995, die is opgenomen in de bijlage bij richtlijn 96/34/EG van de Raad van 3 juni 1996 betreffende de door de UNICE, het CEEP en het EVV gesloten raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof (PB L 145, blz. 4), zoals gewijzigd bij richtlijn 97/75/EG van de Raad van 15 december 1997 (PB 1998, L10, blz. 24; hierna: ‘raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof’).

Dit verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen C. Meerts en haar vroegere werkgever, Proost NV, respectievelijk eiseres en verweerster in het hoofdgeding, over het ontslag van Meerts tijdens haar deeltijds ouderschapsverlof.

Blijkens het aan het Hof overgelegde dossier werkte Meerts sedert september 1992 voltijds voor Proost NV, op basis van een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd. Vanaf november 1996 heeft zij een beroep gedaan op verschillende vormen van loopbaanonderbreking en vanaf 18 november 2002 heeft zij halftijds gewerkt in het kader van een ouderschapsverlof, dat op 17 mei 2003 zou eindigen.

Op 8 mei 2003 is Meerts met onmiddellijke ingang ontslagen, met betaling van een ontslagvergoeding van tien maanden loon, die was berekend op basis van het loon dat zij op dat ogenblik ontving en dat met de helft was verminderd wegens de overeenkomstige vermindering van haar arbeidsprestaties.

Zij heeft het bedrag van die ontslagvergoeding voor de arbeidsrechtbank van Turnhout betwist, waarbij zij vorderde dat Proost NV zou worden veroordeeld tot betaling van een ontslagvergoeding die wordt berekend op basis van het voltijdse loon dat zij zou hebben ontvangen indien zij haar arbeidsprestaties niet had verminderd in het kader van haar ouderschapsverlof.

Haar vordering is afgewezen bij vonnis van 22 november 2004. In hoger beroep heeft het Arbeidshof te Antwerpen dat vonnis bevestigd. In haar cassatieberoep voert Meerts aan dat de rechtscolleges zowel in eerste instantie als in beroep het nationale recht hebben uitgelegd zonder rekening te houden met de bepalingen van richtlijn 96/34.

In die omstandigheden heeft het Hof van Cassatie de behandeling van de zaak geschorst en het Hof de volgende prejudiciële vraag gesteld:

De Belgische regering en de Commissie van de Europese Gemeenschappen betogen dat het Hof van Cassatie in de verwijzingsbeslissing niet uiteenzet waarom het van oordeel is dat een antwoord van het Hof noodzakelijk is voor de beslechting van het hoofdgeding. De Commissie is van mening dat die beslissing, aangezien de verwijzende rechter daarin slechts summier verwijst naar de middelen en onderdelen van het beroep van de eiseres tot cassatie en zich ertoe beperkt enkele passages te citeren uit de uitspraak in hoger beroep, niet voldoet aan de vereisten voor de ontvankelijkheid van een verzoek om een prejudiciële beslissing zoals die door de rechtspraak zijn gepreciseerd.

Er zij aan herinnerd dat het volgens vaste rechtspraak uitsluitend een zaak is van de nationale rechter aan wie het geschil is voorgelegd en die de verantwoordelijkheid draagt voor de te geven rechterlijke beslissing, om, gelet op de bijzonderheden van het geval, zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van zijn vonnis te beoordelen als de relevantie van de vragen die hij aan het Hof voorlegt (zie onder meer arresten van 15 december 1995, Bosman, C-415/93, Jurispr. blz. I-4921, punt 59, en 15 juni 2006, Acereda Herrera, C-466/04, Jurispr. blz. I-5341, punt 47).

Niettemin kan het Hof geen uitspraak doen op een prejudiciële vraag wanneer duidelijk blijkt dat de door de nationale rechter gestelde vraag over de uitlegging van een communautair voorschrift geen verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, wanneer het vraagstuk van hypothetische aard is of wanneer het Hof niet beschikt over de gegevens, feitelijk en rechtens, die voor hem noodzakelijk zijn om een nuttig antwoord te geven op die vraag (zie in die zin onder meer de reeds aangehaalde arresten Bosman, punt 61, en Acereda Herrera, punt 48, alsook arrest van 5 december 2006, Cipolla e.a., C-94/04 en C-202/04, Jurispr. blz. I-11421, punt 25).

Dienaangaande moet de verwijzingsbeslissing de precieze redenen vermelden waarom de nationale rechter twijfelt over de uitlegging van het gemeenschapsrecht en het stellen van prejudiciële vragen aan het Hof noodzakelijk acht. In deze context is het onontbeerlijk dat de nationale rechter minstens beknopt uiteenzet waarom hij om uitlegging van bepaalde communautaire voorschriften verzoekt, en dat hij aangeeft welk verband hij ziet tussen deze bepalingen en de in het hoofdgeding toepasselijke nationale wettelijke regeling (zie onder meer beschikking van 7 april 1995, Grau Gomis e.a., C-167/94, Jurispr. blz. I-1023, punt 9; arresten van 6 december 2005, ABNA e.a., C-453/03, C-11/04, C-12/04 en C-194/04, Jurispr. blz. I-10423, punt 46, en 31 januari 2008, Centro Europa 7, C-380/05, Jurispr. blz. I-349, punt 54).

In casu dient te worden vastgesteld dat het Hof over voldoende gegevens beschikt om de verwijzende rechter een nuttig antwoord te geven.

In de eerste plaats geeft de verwijzingsbeslissing immers een bondige, maar precieze uiteenzetting van de feiten van het hoofdgeding en van het toepasselijke nationale recht. Daaruit blijkt dat het geschil voortvloeit uit de eenzijdige beëindiging door Proost NV van de met Meerts gesloten voltijdse arbeidsovereenkomst tijdens haar deeltijds ouderschapsverlof, zonder dat daarbij de wettelijk bepaalde opzeggingstermijn in acht werd genomen. Het geding betreft de haar op die grond verschuldigde vergoeding, die door de werkgever werd vastgesteld op basis van het verminderde loon dat de betrokkene ingevolge haar ouderschapsverlof ontving, en niet op basis van het met een voltijdse betrekking overeenstemmende loon.

In de tweede plaats zet de verwijzingsbeslissing uiteen welke voorschriften van gemeenschapsrecht de verwijzende rechter uitgelegd wil zien, en geeft zij het verband aan tussen deze voorschriften en de op het hoofdgeding toepasselijke nationale wettelijke regeling.

In die omstandigheden kan de door de Belgische regering en de Commissie opgeworpen exceptie niet worden aanvaard, zodat het verzoek om een prejudiciële beslissing ontvankelijk is.

Om te beginnen moet worden opgemerkt dat de verwijzende rechter met zijn vraag verzoekt om uitlegging van clausule 2, punten 4 tot en met 7, van de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof in het kader van een geschil betreffende de berekening van de ontslagvergoeding die moet worden betaald omdat de werkgever de wettelijk bepaalde opzeggingstermijn niet in acht heeft genomen.

Uit de bewoordingen van die clausule blijkt dat zij, in punt 4 ervan, de werknemers beoogt te beschermen tegen ontslag wegens het aanvragen of het opnemen van ouderschapsverlof en, in punt 5 ervan, de werknemer het recht toekent om na afloop van het ouderschapsverlof terug te keren in zijn oude functie of in een vergelijkbare of gelijkwaardige functie.

Met zijn vraag wenst de verwijzende rechter dus in wezen te vernemen, of clausule 2, punten 6 en 7, van de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof aldus moet worden uitgelegd dat zij eraan in de weg staat, dat wanneer een werkgever de arbeidsovereenkomst van een voor onbepaalde tijd voltijds in dienst genomen werknemer tijdens diens deeltijds ouderschapsverlof zonder dringende reden of zonder inachtneming van de wettelijk bepaalde opzeggingstermijn eenzijdig beëindigt, de aan de werknemer te betalen vergoeding wordt bepaald op basis van het verminderde loon dat hij ontvangt op het tijdstip van het ontslag.

Blijkens de eerste alinea van de preambule van de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof en punt 5 van de algemene overwegingen ervan, vormt die raamovereenkomst een verbintenis van de sociale partners, vertegenwoordigd door de algemene brancheoverkoepelende organisaties, te weten de UNICE, het CEEP en het EVV, om door middel van minimumvoorschriften maatregelen in te voeren ter bevordering van gelijke kansen en de gelijke behandeling van mannen en vrouwen door hen de mogelijkheid te bieden hun beroeps- en gezinstaken te combineren.

Uit punt 6 van de algemene overwegingen van die raamovereenkomst blijkt tevens dat de maatregelen om het beroeps- en gezinsleven te kunnen combineren de invoering in de lidstaten van nieuwe flexibele organisatievormen van de arbeid en de tijd moeten stimuleren, die beter op de veranderende behoeften van de samenleving zijn afgestemd, door rekening te houden met de behoeften van het bedrijfsleven en van de werknemers.

De raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof gaat uit van de fundamentele doelstellingen betreffende de gelijke behandeling van mannen en vrouwen die zijn vermeld in punt 16 van het Gemeenschapshandvest van de sociale grondrechten van de werkenden, waarnaar de raamovereenkomst en 136 EG verwijzen, en die verband houden met de verbetering van de levensomstandigheden en de arbeidsvoorwaarden en met het bestaan van een adequate sociale bescherming van de werkenden, in casu die welke ouderschapsverlof hebben aangevraagd of opgenomen.

In het licht daarvan bepaalt clausule 2, punt 6, van de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof dat de op de datum van ingang van het ouderschapsverlof door de werknemer verworven rechten of rechten in wording ongewijzigd behouden blijven tot het einde van dat verlof.

Zowel uit de formulering van clausule 2, punt 6, als uit de context ervan, blijkt dat die bepaling tot doel heeft het verlies of de beperking te voorkomen van de uit de arbeidsverhouding voortvloeiende verworven rechten of rechten in wording, waarop de werknemer op de datum van ingang van het ouderschapsverlof aanspraak kan maken, en te verzekeren dat hij zich, na afloop van het verlof, wat deze rechten betreft, in dezelfde situatie bevindt als die waarin hij zich bevond voorafgaand aan dit verlof (zie in die zin arrest van 16 juli 2009, Gómez-Limón Sánchez-Camacho, C-537/07, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 39).

Het is juist dat het in clausule 2, punt 6, gebezigde begrip ‘verworven rechten of rechten in wording’ niet is gedefinieerd in de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof en dat die overeenkomst evenmin verwijst naar het recht van de lidstaten voor de definitie van dat begrip.

De eenvormige toepassing van het gemeenschapsrecht en het gelijkheidsbeginsel vereisen evenwel dat de bewoordingen van een bepaling van gemeenschapsrecht die voor de betekenis en de draagwijdte ervan niet uitdrukkelijk naar het recht van de lidstaten verwijst, normaliter in de gehele Europese Gemeenschap autonoom en uniform worden uitgelegd, rekening houdend met de context van die bepaling en het doel van de betrokken regeling (zie onder meer arresten van 18 januari 1984, Ekro, 327/82, Jurispr. blz. 107, punt 11; 9 maart 2006, Commissie/Spanje, C-323/03, Jurispr. blz. I-2161, punt 32, en 11 juli 2006, Chacón Navas, C-13/05, Jurispr. blz. I-6467, punt 40).

Gelet op de doelstelling van gelijke behandeling van mannen en vrouwen, die, zoals in punt 35 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, door de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof wordt nagestreefd, moet clausule 2, punt 6, worden opgevat als de uitdrukking van een beginsel van communautair sociaal recht van bijzonder belang, zodat zij niet restrictief mag worden uitgelegd (zie naar analogie arresten van 26 juni 2001, BECTU, C-173/99, Jurispr. blz. I-4881, punt 43; 13 september 2007, Del Cerro Alonso, C-307/05, Jurispr. blz. I-7109, punt 38; 15 april 2008, Impact, C-268/06, Jurispr. blz. I-2483, punt 114, en 20 januari 2009, Schultz-Hoff, C-350/06 en C-520/06, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 22).

Uit de in de punten 35 tot en met 37 van het onderhavige arrest in herinnering gebrachte doelstellingen van de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof blijkt dat het begrip ‘verworven rechten of rechten in wording’ in de zin van clausule 2, punt 6, van de raamovereenkomst alle rechten en voordelen in geld of in natura omvat die direct of indirect uit de arbeidsverhouding voortvloeien en waarop de werknemer jegens de werkgever aanspraak kan maken op de datum van ingang van het ouderschapsverlof.

Tot die rechten en voordelen behoren alle rechten en voordelen die verband houden met de arbeidsvoorwaarden, zoals het recht van een voltijds werknemer die deeltijds ouderschapsverlof geniet, om, in geval van eenzijdige beëindiging door de werkgever van een overeenkomst voor onbepaalde tijd, een opzeggingstermijn te krijgen, waarvan de duur afhangt van de anciënniteit van de werknemer in de onderneming en die tot doel heeft de zoektocht naar een nieuwe betrekking te vergemakkelijken.

Clausule 2, punt 7, van de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof verwijst naar de lidstaten en/of de sociale partners voor de vaststelling van de regeling die gedurende het ouderschapsverlof op de arbeidsovereenkomst of de arbeidsverhouding van toepassing is, daaronder begrepen de mate waarin de werknemer, tijdens die periode, rechten blijft verwerven ten opzichte van de werkgever. Een teleologische en systematische uitlegging leidt tot de zienswijze dat die verwijzing niet afdoet aan punt 6 van die clausule, waarin het heet dat ‘de op de datum van ingang van het ouderschapsverlof door de werknemer verworven rechten of rechten in wording ongewijzigd behouden [blijven] tot het einde van het ouderschapsverlof’.

Dit geheel van rechten en voordelen zou in gevaar komen indien, in geval van niet-naleving van de wettelijk bepaalde opzeggingtermijn bij een ontslag tijdens een deeltijds ouderschapsverlof, een voltijds in dienst genomen werknemer geen aanspraak meer zou kunnen maken op de vaststelling van de hem verschuldigde ontslagvergoeding op basis van het met zijn arbeidsovereenkomst overeenstemmende loon.

Zoals de advocaat-generaal in de punten 54 en 55 van haar conclusie heeft verklaard, zou een nationale wettelijke regeling op grond waarvan de uit de arbeidsverhouding voortvloeiende rechten in geval van ouderschapsverlof zouden worden beperkt, de werknemer ervan kunnen weerhouden een dergelijk verlof te nemen, en de werkgever ertoe kunnen aanzetten eerder werknemers met ouderschapsverlof te ontslaan dan andere werknemers. Dat zou regelrecht indruisen tegen de doelstelling van de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof, die onder meer ertoe strekt het beroeps- en gezinsleven beter te kunnen combineren.

Ter terechtzitting heeft de Belgische regering gepreciseerd dat, volgens de toepasselijke nationale regeling, indien een voltijds in dienst genomen werknemer met voltijds ouderschapsverlof, dat maximaal drie maanden duurt, zonder opzeggingstermijn wordt ontslagen, diens vergoeding volgens haar wordt vastgesteld op basis van het met zijn overeenkomst overeenstemmende loon, terwijl, indien het ontslag een werknemer betreft die ook voltijds in dienst is maar deeltijds ouderschapsverlof geniet, ongeacht of dit verlof overeenkomt met de helft of één vijfde van de normale arbeidsduur, het in aanmerking te nemen loon het loon is dat tijdens dat verlof wordt ontvangen, aangezien zijn voltijdse overeenkomst tijdens dat verlof wordt omgezet in een deeltijdse overeenkomst.

Volgens die regering is die maatregel gerechtvaardigd aangezien er sprake zou zijn van een discriminatie indien twee voltijds in dienst genomen werknemers, waarvan een deeltijds ouderschap geniet, en de ander voltijds werkt, in geval van ontslag recht zouden hebben op een gelijke vergoeding, aangezien twee verschillende situaties gelijk zouden worden behandeld.

Dit betoog kan niet slagen.

Tijdens zijn deeltijds ouderschapsverlof werkt een werknemer die in het kader van een voltijdse arbeidsovereenkomst in dienst is genomen, inderdaad niet evenveel uren als een werknemer die voltijds werkt. Deze omstandigheid betekent evenwel niet dat de twee werknemers in een andere situatie verkeren wat hun aanvankelijke arbeidsovereenkomst met hun werkgever betreft.

Krachtens een nationale wettelijke regeling als die in het hoofdgeding blijft de voltijds in dienst genomen werknemer tijdens zijn deeltijds ouderschapsverlof immers in de onderneming anciënniteit opbouwen, die in aanmerking wordt genomen bij de berekening van de wettelijk bepaalde opzeggingstermijn in geval van ontslag, alsof hij zijn prestaties niet had verminderd.

Daarenboven houdt de argumentatie van de Belgische regering geen rekening met het feit dat de voltijdse werknemer tijdens het deeltijdse ouderschapsverlof niet alleen het loon ontvangt voor de arbeidsprestaties die hij blijft verrichten, maar tevens een forfaitaire uitkering van de Rijksdienst voor arbeidsvoorziening, die wordt geacht de loonsvermindering te compenseren.

Bovendien is de periode gedurende welke een voltijds werknemer die deeltijds ouderschapsverlof geniet, zijn arbeid verricht, in de tijd beperkt.

Ten slotte zou, in de beide gevallen die de Belgische regering tegenover elkaar plaatst, de eenzijdige verbreking door de werkgever betrekking hebben op een voltijdse arbeidsovereenkomst.

Uit een en ander volgt dat clausule 2, punten 6 en 7, van de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof aldus moet worden uitgelegd dat zij eraan in de weg staat dat, wanneer een werkgever de arbeidsovereenkomst van een voor onbepaalde tijd voltijds in dienst genomen werknemer tijdens diens deeltijds ouderschapsverlof zonder dringende reden of zonder inachtneming van de wettelijk bepaalde opzeggingstermijn eenzijdig beëindigt, de aan de werknemer te betalen vergoeding wordt bepaald op basis van het verminderde loon dat hij ontvangt op het tijdstip van het ontslag.

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof van Justitie (Derde kamer) verklaart voor recht:

Clausule 2, punten 6 en 7, van de raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof, gesloten op 14 december 1995, die is opgenomen in de bijlage bij richtlijn 96/34/EG van de Raad van 3 juni 1996 betreffende de door de UNICE, het CEEP en het EVV gesloten raamovereenkomst inzake ouderschapsverlof, zoals gewijzigd bij richtlijn 97/75/EG van de Raad van 15 december 1997, moet aldus worden uitgelegd dat zij eraan in de weg staat dat, wanneer een werkgever de arbeidsovereenkomst van een voor onbepaalde tijd voltijds in dienst genomen werknemer tijdens diens deeltijds ouderschapsverlof zonder dringende reden of zonder inachtneming van de wettelijk bepaalde opzeggingstermijn eenzijdig beëindigt, de aan de werknemer te betalen vergoeding wordt bepaald op basis van het verminderde loon dat hij ontvangt op het tijdstip van het ontslag.

ondertekeningen