Rb. Arnhem, 09-02-2011, nr. 05/900502-09, nr. 05/700184-10

Om tot een beoordeling van de vraag naar de oorzaak van de verdwijning van [slachtoffer1] te komen is het van belang om allereerst een zo helder mogelijk beeld van de persoon van [slachtoffer1] en van zijn leven te krijgen. De rechtbank heeft in grote lijnen het volgende vastgesteld, op basis van de diverse getuigenverklaringen in het dossier en de samenhang daartussen.

[slachtoffer1], een zwakbegaafde man, was 41 jaar oud toen hij verdween. [slachtoffer1] had een regelmatig leefpatroon in een beperkte leefomgeving. Hij had geen echte vrienden. Hij had een goede relatie met zijn moeder en zussen. [slachtoffer1] woonde bij zijn bejaarde moeder aan de [adres] en verzorgde haar in verband met haar afnemende gezondheid. Hij werkte al 24 jaar bij dezelfde baas (sociale werkvoorziening), gedurende vijf dagen in de week. Hij bezocht en belde regelmatig, zeker eens per week, ‘zijn’ vaste prostituee met wie hij veel deelde.

[slachtoffer1] hield van fotograferen, deed dat vaak op en rond NS-station Arnhem, fotografeerde graag evenementen en ongelukken. Veel mensen kenden hem hiervan, in ieder geval van gezicht. Hij luisterde veel, ‘doorlopend’ volgens getuigen, naar de scanner. [slachtoffer1] had zijn mobiele telefoon altijd bij zich, belde regelmatig en was zelf ook goed te bereiken. Op 4 mei 2009 moest [slachtoffer1] weer werken.

Op basis van het dossier stelt de rechtbank voorts het volgende vast.

Op 29 april 2009 heeft [slachtoffer1] om 18.40 uur een afspraak gemaakt met zijn zus om de volgende ochtend (Koninginnedag) vroeg samen naar Apeldoorn te gaan in verband met het bezoek van de Koninklijke familie. [slachtoffer1] is aan het begin van de avond van 29 april 2009 vanuit huis vertrokken in zijn auto met medeneming van zijn camera. Zijn portemonnee en bankpas had hij niet bij zich en lagen nog thuis. [slachtoffer1] is voor het laatst aantoonbaar gezien op 29 april 2009 rond 23.15 uur in Arnhem, terwijl hij foto's nam bij het concert van Kane. Daarna is [slachtoffer1] niet meer gezien en is er niets meer van [slachtoffer1] vernomen. Hij is die nacht niet naar huis gekomen en de volgende ochtend niet op de afspraak met zijn zus verschenen. Op 1 mei 2009 is door zijn moeder melding gedaan van vermissing. Op 4 mei 2009 is [slachtoffer1] niet op zijn werk verschenen Hij heeft geen contact meer opgenomen met zijn familie, noch met anderen. Er hebben sinds 29 april 2009 geen geldopnames of overschrijvingen van zijn rekening(en) plaatsgevonden. Zijn mobiele telefoon is sinds 29 april 2009 niet meer gebruikt en niet te traceren. In de loop van mei 2009 blijkt dat [slachtoffer1] niet (meer) in het bezit is van zijn originele rijbewijs, zijn auto en autosleutels en zijn huissleutels.

Zijn auto is onbeschadigd op 27 mei 2009 aangetroffen in de parkeergarage aan de Langstraat. Uit onderzoek is gebleken dat deze auto daar op 30 april 2009 rond 00.55 uur is binnengereden.

De politie heeft binnengekomen tips over het signaleren van [slachtoffer1] en andere aanwijzingen in de richting van een vrijwillige verdwijning steeds nader onderzocht, maar dit onderzoek heeft geen aanwijzingen opgeleverd dat daadwerkelijk de vermiste [slachtoffer1] is gezien en dat hij nog in leven is. Ten tijde van de behandeling ter terechtzitting, 26 januari 2011, is er nog steeds geen teken van leven van [slachtoffer1] vernomen.

Ten aanzien van de verklaringen van de getuigen die verklaren dat zij [slachtoffer1] ná 29 mei 2009 nog hebben gezien overweegt de rechtbank het volgende.

De getuigenverklaring van [getuige4], inhoudende dat zij de auto met het kenteken [nummer] in juli 2009 heeft gezien, is aantoonbaar onjuist nu de auto met dat kenteken op 27 mei 2009 is aangetroffen en in beslag is genomen en eerst op 25 november 2009 is vrijgegeven.

Getuige [getuige7] verklaart dat hij [slachtoffer1] tussen 30 april 2009 en eind juni 2009 op verschillende plaatsen nog heeft gezien, waaronder in een café. Ook de door de raadsman genoemde getuigen [getuige8] (zou [slachtoffer1] op 5 mei 2009 gezien hebben), [getuige9] (zou [slachtoffer1] op 25 juli 2009 gezien hebben), [getuige10] (verklaart op 17 augustus 2009 [slachtoffer1] gezien te hebben) en [getuige11] (zou [slachtoffer1] eind juni, begin juli 2009 gezien hebben) verklaren dat ze [slachtoffer1] na 29 april 2009 nog hebben gezien. Echter deze waarnemingen vallen in het geheel niet te rijmen met het beeld van de persoon [slachtoffer1] zoals hiervoor is weergegeven noch met de vaststaande feiten dat [slachtoffer1] na 29 april 2009 met niemand meer contact op heeft genomen, geen gebruik heeft gemaakt van zijn bankrekeningen en vanaf dat moment niet in het bezit was van zijn portefeuille of een bankpas. Ook de naspeuringen van de politie naar aanleiding van deze getuigenverklaringen hebben geen positief resultaat opgeleverd of een bevestiging van de waarneming. Een vergissing in de herkenning door de getuigen lijkt aannemelijk.

Daarbij komt dat de getuige [getuige10] verklaart later te twijfelen over haar herkenning en dat getuige [getuige11] verklaart dat de man ‘veel weg had’ van de foto van [slachtoffer1] die zij in een tijdschrift gezien heeft. Voor wat betreft de verklaringen van [getuige4] en [getuige7] ziet de rechtbank in het dossier geen verklaringen waaruit blijkt dat [slachtoffer1] regelmatig cafés bezocht. [slachtoffer1] rookte volgens zijn familie niet en heeft nooit een cowboyhoed heeft gehad, zoals getuige [getuige7] meent gezien te hebben. Bovendien concluderen de getuigen [getuige4] en [getuige7] dat de man die zij gezien hebben [slachtoffer1] is nádat zij diens foto en naam op de politiesite hebben gezien.

Niet uitgesloten kan worden dat de verklaringen van deze getuigen hierdoor beïnvloed zijn.

De rechtbank acht de getuigenverklaringen die inhouden dat zij [slachtoffer1] hebben gezien na 29 april 2009 dan ook niet betrouwbaar en laat deze buiten beschouwing.

Uit het dossier komen geen aanwijzingen naar voren die tot de conclusie kunnen leiden dat [slachtoffer1] vrijwillig is verdwenen. Bovenstaande feiten en omstandigheden leiden naar het oordeel van de rechtbank tot de conclusie dat buiten redelijke twijfel vast staat dat [slachtoffer1] is overleden.

Het lichaam van [slachtoffer1] is niet gevonden, ondank de diverse zoekacties door politie, duikers en luchtmacht. Getuigen die kunnen verklaren over de doodsoorzaak van [slachtoffer1] ontbreken. Zolang het lichaam van [slachtoffer1] niet is gevonden, kan geen medisch-forensische oorzaak van de dood worden vastgesteld. Wel kan op basis van de feiten en omstandigheden uit het dossier worden onderzocht of, en zo ja, welke van de mogelijke oorzaken van het overlijden buiten redelijke twijfel kan of kunnen worden uitgesloten.

Mogelijke oorzaken van de dood van [slachtoffer1] (limitatief):

Het feit dat de auto van [slachtoffer1] op 30 april 2009 de parkeergarage in de Langstraat is binnengereden, waar deze op 27 mei 2009 vervolgens onbeschadigd is aangetroffen, sluit de mogelijkheid van een dodelijk auto ongeval uit. Een ander dodelijk ongeval dat [slachtoffer1] zou zijn overkomen is niet te verenigen met het feit dat geen lichaam is gevonden. Voor een onverwachte dood door een natuurlijke oorzaak is geen enkele aanknoping in het dossier te vinden maar is bovendien niet te verenigen met het feit dat geen lichaam is gevonden.

De rechtbank neemt hierbij in overweging dat uit het dossier blijkt dat [slachtoffer1] zich op de avond van de 29e april 2009 c.q. de nacht van de 29e op de 30e april 2009 in of het nabij het centrum van Arnhem bevond en dat die avond (Koninginnenacht) veel mensen op de been waren. Het is in dat licht hoogst onwaarschijnlijk dat een dodelijk ongeluk of een natuurlijk overlijden onopgemerkt zou zijn gebleven.

Ten aanzien van het scenario van zelfdoding zijn de vastgestelde feiten van belang als hiervoor onder A.1 en 2 weergegeven. Met name het leefpatroon van [slachtoffer1], de afspraak die hij had met zijn zus om op 30 april 2009 naar Apeldoorn te gaan alsmede het feit dat hij op 29 april 2009 rond 23.15 uur nog gezien is terwijl hij foto's maakte bij het concert van Kane. De auto van [slachtoffer1] is onbeschadigd teruggevonden Niet is gebleken dat [slachtoffer1] depressief was of andere problemen had die in de richting van een zelfmoord wijzen of deze achteraf zouden kunnen verklaren. Een afscheidsbrief van [slachtoffer1] is niet aangetroffen.

Er zijn twee getuigen die over zelfmoord als mogelijke doodsoorzaak verklaren, getuige [getuige6] en getuige [slachtoffer1]. Getuige [getuige6], een collega van [slachtoffer1], heeft verklaard: ‘Ongeveer 1 of 1,5 week voor de vermissing vertelde [slachtoffer1] over ongevallen en gebeurtenissen. We spraken daarover. [slachtoffer1] had het over ongevallen en toen zei hij: ‘ik rijd met de auto het water in of ik ga van de brug springen.’ Ik zei nog tegen [slachtoffer1]: wat is dat nou voor flauwekul. [slachtoffer1] zei: ik doe het echt (…) ik heb hem er daarna niet meer over gehoord. We hadden het wel vaker over ongelukken, zoals het voor de trein springen en zo (…) We hadden het dan over wat zo iemand dan zou denken. [slachtoffer1] heeft het nooit gehad over dat hij zich zelf iets aan zou doen (…) De dagen ervoor heb ik niet gemerkt dat hij anders was (…) 's Morgens voordat [slachtoffer1] weg moest vroeg hij nog of hij staatsloten moest kopen’.

Gelet op het kader van het gesprek waarin door [slachtoffer1] over zelfmoord is gesproken (een gesprek over ongelukken), gelet op vervolgens de vraag van [slachtoffer1] of hij nog loten moest kopen, bezien tegen de achtergrond van de persoon van [slachtoffer1] zoals die uit het dossier naar voren is gekomen en in het licht van het feit dat niet gebleken is van depressiviteit of een ander probleem dat zelfmoord zou verklaren, ziet de rechtbank in de verklaring van deze getuige geen serieuze aanwijzing dat [slachtoffer1] zelfmoord gepleegd heeft.

Getuige [getuige12], een zus van [slachtoffer1], heeft op 18 mei 2009 verklaard: ‘ik denk dat [slachtoffer1] zo in de problemen zat dat hij geen uitweg meer zag. Misschien heeft hij wel zelfmoord gepleegd. Als hij echt geen uitweg meer zag, je weet het niet. Het zijn vaak de mensen van wie we het niet verwachten. Ik heb hem er nooit over gehoord maar ik denk wel dat mijn broer het zou kunnen. Daar is hij het type wel voor. Je denkt nu aan alles’. De rechtbank duidt deze verklaring veeleer als het zoeken naar een antwoord op de vraag naar de reden van de verdwijning van [slachtoffer1] dan als een reële aanwijzing in de richting van een zelfmoord. Daar komt bij dat de getuige bij de rechter-commissaris heeft verklaard dat zij dan wel een afscheidsbrief zou verwachten, welke niet is aangetroffen. Gelet hierop en tevens met in achtneming van hetgeen hiervoor is overwogen ziet de rechtbank ook in deze verklaring geen serieuze aanwijzing dat [slachtoffer1] zelfmoord gepleegd heeft.

De doodsoorzaken: natuurlijke dood, zelfdoding en ongeval, kunnen op grond van het voorgaande naar het oordeel van de rechtbank in redelijkheid worden uitgesloten. Dit laat slechts de mogelijkheid open dat [slachtoffer1] door geweld om het leven is gekomen en dat het lichaam met opzet is weggemaakt om onderzoek naar de sporen van dat geweld onmogelijk te maken. Daarmee staat buiten redelijke twijfel vast dat [slachtoffer1] door het gewelddadig handelen van een ander om het leven is gekomen.

Op grond van de inhoud van het dossier en het verhandelde ter terechtzitting staan naar het oordeel van de rechtbank, voor zover voor de beoordeling van belang, de navolgende feiten en omstandigheden vast (chronologisch weergegeven).

Verdachte heeft bij de politie verklaard dat hij op 29 april 2009 rond 22.00 uur in de stad (Arnhem) was. Hij is even naar het optreden van Kane geweest en heeft zijn auto geparkeerd in de Langstraat. Tot 22.30/23.00 uur is hij in de stad geweest en daarna is hij naar [slachtoffer4] gegaan om zijn parkeerpas van de Langstraat af te geven, welke hij 6 of 7 mei 2009 weer heeft teruggekregen. Volgens verdachte was [slachtoffer4] bezig met een auto die hij veilig wilde stellen en in de Langstraat wilde parkeren. Daarna is hij naar huis gegaan en rond 00.00 uur lag hij in bed, aldus verdachte. Verdachte is op 30 april 2009 volgens zijn eigen verklaring rond 09.00 uur wakker geworden.

Ten aanzien van de aanvraag van het vervangend kentekenbewijs en het door [slachtoffer4] laten betalen hiervan heeft getuige [vriendin van verdachte] verklaard dat verdachte zei dat hij de betaling van de aanvraag van een nieuw kentekenbewijs zou doen via de rekening van [slachtoffer4]. Verdachte heeft haar gezegd dat [slachtoffer4] een perfecte keuze was. [slachtoffer4] was het perfecte slachtoffer omdat [slachtoffer4] een apart leven had en daardoor de ideale verdachte was. Verdachte zei haar ook dat hij [slachtoffer4] zou vragen om via internet en op de computer van [slachtoffer4] het bedrag over te maken naar de RDW voor het nieuwe kentekenbewijs.

Nadat verdachte door de politie de camerabeelden zijn getoond, waarop te zien is dat hij zich op 30 april om 00.45 uur en om 07.47 in de portiersloge van de parkeergarage bevindt, heeft verdachte zich beroepen op zijn zwijgrecht. Ook ter terechtzitting van 26 januari 2011 heeft verdachte zich, op de vraag van de rechtbank of hij degene was die in de portiersloge te zien was, beroepen op zijn zwijgrecht. Gelet hierop oordeelt de rechtbank dat verdachte omtrent waar hij was in de nacht van 29 op 30 april 2009 en op de ochtend van 30 april 2009 bij de politie een leugenachtige verklaring afgelegd waarbij hij een vals spoor heeft willen creëren richting [slachtoffer4].

Verdachte is door de politie 22 keer verhoord, waarvan de laatste malen op indringende wijze. Daarbij heeft hij zich, ook als hij werd geconfronteerd met belastend bewijsmateriaal, telkens beroepen op zijn zwijgrecht. Alleen over de termen ‘nekschot’ en ‘kogel door het hoofd’ die hij op internet opgezocht heeft, heeft hij verklaard hoe hij erbij kwam om op die sites te zoeken. In het algemeen heeft hij verklaard over het zoeken op internet dat hij ‘een brede interesse’ heeft.

Verdachte heeft aanvankelijk verklaard dat er een goede verklaring is voor het in bezit hebben van spullen van [slachtoffer1], maar dat hij op advies van zijn advocaat wilde wachten met een verklaring daarover. Later zegt hij dat hij over bepaalde zaken, zoals de auto, wel iets kan verklaren. Ook verklaart hij dat moord een te grote stap is en hij niet voor een ander op de blaren gaat zitten. Hij weet niet van A tot Z, maar heeft zijn vermoedens, aldus verdachte.

Verdachte is telkens stellig geweest in zijn ontkenning dat hij iets met de verdwijning van [slachtoffer1] te maken heeft en in zijn ontkenning dat hij hem vermoord heeft. Hij weet ook niet waar [slachtoffer1] is en of hij dood is. Ook tegenover een ingezette politie-informant zegt verdachte dat hij het niet gedaan heeft en geen bloed aan zijn handen heeft.

Ter terechtzitting van 26 januari 2011 heeft verdachte zich met betrekking tot de hem voorgehouden belastende omstandigheden consequent beroepen op zijn zwijgrecht, met uitzondering van het noemen van zijn ‘brede interesse’ als verklaring voor zijn zoeken op internet.

De vastgestelde feiten roepen een scenario op van betrokkenheid van verdachte bij de verdwijning en/of dood van [slachtoffer1]. De onderzoeksresultaten wijzen naar verdachte en stoppen bij hem. Vragen die aan verdachte zijn gesteld waren en zijn van groot belang voor de waarheidsvinding, maar zijn door verdachte niet beantwoord. Verdachte was en is de enige die over een aantal (hem ogenschijnlijk belastende) feiten en omstandigheden meer duidelijkheid kon en kan verschaffen. Verdachte heeft dat echter nagelaten en dat is bijzonder onbevredigend, niet in de laatste plaats voor de nabestaanden.

Het zwijgen betekent dat de rechtbank op basis van de bovenstaande vastgestelde feiten en omstandigheden dient te beoordelen of verdachte bij de dood van [slachtoffer1] betrokken is geweest.

De rechtbank stelt vast dat de volgende voor het vaststellen van de feiten van belang zijnde vragen niet beantwoord kunnen worden :

Over een eventueel gebruik van het zwijgrecht van een verdachte voor het bewijs heeft de Hoge Raad bepaald dat ‘weliswaar de omstandigheid dat een verdachte weigert een bepaalde vraag te beantwoorden op zichzelf niet tot het bewijs kan bijdragen, maar dat dat niet meebrengt dat een rechter, indien een verdachte voor een omstandigheid die op zichzelf of in samenhang met de verdere inhoud van de bewijsmiddelen beschouwd redengevend moet worden geacht voor het bewijs van het aan hem ten laste gelegde feit, geen redelijke, die redengevendheid ontzenuwende, verklaring heeft gegeven, zulks niet in zijn overwegingen omtrent het gebezigde bewijsmateriaal zou mogen betrekken’.

Volgens het Europese Hof voor de Rechten van de Mens mogen, wanneer het gaat om een ‘prima facie’ case, pas conclusies uit het stilzwijgen van een verdachte worden getrokken wanneer de verdachte omtrent een bepaald punt juist een verklaring kan geven. In de bewijsoverweging kan het zwijgen dan als ondersteuning dienen voor de juistheid van de conclusies die de rechter uit het aanwezige bewijs trekt. Volgens het Europese Hof is een ‘prima facie’ case ‘a case consisting of direct evidence which, if believed and combined with legitimate inferences based upon it, could lead a properly directed jury to be satisfied beyond reasonable doubt that each of the essential elements of the offence is proved’.

De vragen die worden opgeroepen door:

kunnen alle beantwoord worden door uit te gaan van het door de officier van justitie naar voren gebrachte scenario, kort gezegd inhoudende dat verdachte [slachtoffer1] opzettelijk van het leven heeft beroofd.

Een ander scenario is echter ook mogelijk met name nu niet vaststaat hoe kort vóór of ná het overlijden van [slachtoffer1] verdachte de beschikking kreeg over diens auto en autosleutels en nu niet vast staat waar verdachte op het moment van overlijden van [slachtoffer1] was. Dezelfde vragen kunnen immers ook vanuit een ander scenario worden beantwoord, een scenario waarbij verdachte géén betrokkenheid bij de verdwijning en dood van [slachtoffer1] heeft gehad en slechts, in het kader van het feit waarvan hij werd verdacht, heeft willen verhullen dat hij de beschikking had over de auto van de vermiste of dode [slachtoffer1]. In dit scenario past het feit dat medeverdachte [vriendin van verdachte] heeft verklaard dat de reden waarom verdachte de auto schoon wilde maken was, dat als de auto gevonden zou worden ze zouden denken dat hij iets met de verdwijning te maken had. Bovendien heeft verdachte telkens expliciet ontkend [slachtoffer1] vermoord te hebben. Het opvallende internetgedrag kan deels verklaard worden uit deze zelfde betrokkenheid bij de auto van de vermiste [slachtoffer1], welke vermissing in de (regionale) media ruim aandacht kreeg. Het is ook niet uit te sluiten dat verdachte getuige van een en ander is geweest en derhalve wetenschap had over het lot van [slachtoffer1], de eigenaar van de door verdachte kennelijk begeerde auto. Mogelijk is dat ook een verklaring voor het internetgedrag.

De rechtbank overweegt dat in deze zaak geen direct bewijs voorhanden is dat verdachte, al dan niet in samenwerking met een ander of anderen, opzettelijk geweld op [slachtoffer1] heeft uitgeoefend, laat staan direct bewijs voor voorbedachte rade daarbij.

Ten aanzien van de belastende omstandigheden waarover verdachte zwijgt, geldt dat deze belastende omstandigheden, ook in samenhang met de hiervoor vastgestelde feiten, niet dusdanig redengevend zijn voor het bewijs van het onder feit 1 ten laste gelegde dat dit zwijgen meegenomen kan worden in een bewijsoverweging op grond waarvan wettig en overtuigend bewezen kan worden dat verdachte opzettelijk geweld heeft uitgeoefend op [slachtoffer1]. Dit geldt derhalve ook voor het hiervoor onder C1 omschreven internetgedrag van verdachte, het voorhanden hebben van het wapen en voor het bloedspoor van [slachtoffer1] dat is aangetroffen op de auto van verdachte, temeer daar dit een klein bloedspoor betrof en niet bekend is hoe oud dit bloedspoor is. Het feit dat een geringe hoeveelheid bloed is aangetroffen op een plek die maakt dat het bloed daar alleen kan zijn achtergelaten op een moment dat de kofferbak geopend was, is niet redengevend voor het bewijs van dodelijk geweld op [slachtoffer1], opzettelijk uitgeoefend door verdachte.

Gelet op het voorgaande kan naar het oordeel van de rechtbank niet wettig en overtuigend bewezen worden dat verdachte, al dan niet in samenwerking met anderen, opzettelijk geweld op [slachtoffer1] heeft uitgeoefend. Derhalve zal de rechtbank verdachte van het onder 1 primair, subsidiair, meer en meest subsidiair ten laste gelegde vrijspreken.