HR, 21-04-2020, nr. 18/04972

De zaak tegen de verdachte vloeit voort uit een onderzoek naar strafbare feiten in verband met werkzaamheden voor SNS Property Finance (hierna: SNS PF), de vastgoedtak van SNS Bank. Het betreft een groep verdachten die werkzaamheden verrichtten voor SNS PF en onderling betaalafspraken maakten, terwijl anderen binnen de SNS Bank van die afspraken niet op de hoogte waren. Verschillende natuurlijke personen en rechtspersonen waren bij de zaak betrokken. Met het oog op de leesbaarheid van de conclusie schets ik hierna kort de rollen van de betrokken verdachten, zoals die blijken uit de vaststellingen van het hof in de arresten tegen de verschillende verdachten.

[betrokkene 1] — die geen beroep in cassatie heeft ingesteld tegen het arrest van het hof in zijn zaak — was door SNS PF aangetrokken en liet zich door externen betalen die (mede) door hem werden ingehuurd.1. [medeverdachte 8] en [medeverdachte 1] brachten externen bij SNS PF aan en lieten zich daar eveneens voor betalen. Deze externen, onder wie [medeverdachte 5] en [medeverdachte 4] , worden ‘de Groningers’ genoemd. [betrokkene 1] contracteerde deze externen om werkzaamheden te verrichten voor SNS PF. Daarbij werd afgesproken dat een gedeelte van het uurtarief dat de Groningers bij SNS PF in rekening brachten, zou worden afgedragen. Het ging om zogenoemde bemiddelingsvergoedingen of ‘kickbackbetalingen’. Daarbij gaat het om vergoedingen die worden betaald aan bepaalde personen binnen een organisatie in ruil voor een voordeel. In dit geval betrof het vergoedingen die de Groningers betaalden omdat zij door tussenkomst van [betrokkene 1] , [medeverdachte 8] en [medeverdachte 1] door SNS waren gecontracteerd om bepaalde werkzaamheden te verrichten. Zo werd met [medeverdachte 4] en [medeverdachte 5] de afspraak gemaakt dat zij een uurtarief van € 225,- ontvingen en € 75,- daarvan afdroegen aan [medeverdachte 1] . Dit bedrag van € 75,- werd verdeeld tussen [betrokkene 1] , [medeverdachte 1] en [medeverdachte 8] . [medeverdachte 4] droeg op zijn beurt [betrokkene 2] en [betrokkene 3] aan om werkzaamheden te verrichten. Ook met hen werden afspraken gemaakt om een deel van hun uurtarief af te dragen. [medeverdachte 4] en [medeverdachte 5] deelden in deze opbrengst, omdat [medeverdachte 4] [betrokkene 3] en [betrokkene 2] had aangedragen. Binnen SNS PF waren deze bemiddelingsvergoedingen / ‘kickbackbetalingen’ niet bekend. Het openbaar ministerie heeft in hoger beroep aangevoerd dat SNS PF geen verplichtingen zou zijn aangegaan als het op de hoogte was geweest van deze ‘kickbackbetalingen’.

De werkzaamheden en de facturering daarvan verliepen via de verschillende bv's van de verdachten. [medeverdachte 5] voerde zijn werkzaamheden uit vanuit [A] en factureerde via [medeverdachte 6] . [medeverdachte 4] maakte gebruik van [verdachte] , van welke bv hij enig aandeelhouder en bestuurder was. [medeverdachte 8] is enig aandeelhouder en bestuurder van [medeverdachte 3] , welke vennootschap enig aandeelhouder en bestuurder is van [medeverdachte 2] Ook tegen verschillende van deze bv's is een strafrechtelijke vervolging ingesteld. Het hof heeft bewezen verklaard dat in het kader van de betaalstromen werd gebruikgemaakt van valse facturen.

Het hof maakt in zijn uitspraken onderscheid tussen ‘niveau 1’ en ‘niveau 2’. In niveau 1 staat [betrokkene 1] centraal. Daarbij gaat het om betalingen aan (bv's van) [betrokkene 1] door externen die [betrokkene 1] bij SNS PF heeft aangedragen. In het kader van niveau 2 spelen betalingen via (bv's van) [medeverdachte 8] een hoofdrol.

De verdachte in de onderhavige zaak, [verdachte] , is veroordeeld wegens valsheid in geschrift, het voorhanden hebben van valse geschriften en deelneming aan een criminele organisatie. Het voornaamste verwijt is dat de facturen die de verdachte voorhanden had en verstuurde vals zijn dan wel valselijk zijn opgemaakt, omdat deze in wezen bemiddelingskosten / ‘kickbackbetalingen’ betroffen, maar de omschrijving op deze facturen anders was (‘adviesdiensten t.b.v. [verdachte] ’ of ‘advieswerkzaamheden t.b.v. [R] ’), zodat de werkelijke aard van de betalingen werd verhuld. De in cassatie tegen de uitspraak van het hof gerichte klachten hebben betrekking op het bewijs van de ten laste gelegde feiten. Ook wordt geklaagd over de strafmotivering.

Het eerste middel behelst de klacht dat de bewezenverklaring van het onder 1 en 2 ten laste gelegde, mede in het licht van het in hoger beroep gevoerde verweer, onbegrijpelijk is, althans ontoereikend is gemotiveerd. Meer in het bijzonder bevat het middel verschillende klachten over het bewijs van de valsheid (feit 1) dan wel het valselijk opmaken (feit 2) van de in de bewezenverklaring genoemde facturen.

Het hof heeft ten laste van de verdachte onder 1 en 2 bewezen verklaard dat:

en

zij in de periode van 20 november 2010 tot en met 31 december 2012 in Nederland

Uit het proces-verbaal van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van 18 april 2018 blijkt dat de raadslieden hebben gepleit overeenkomstig hun pleitnota, die aan het proces-verbaal is gehecht.

In deze pleitnota is aangevoerd dat [medeverdachte 1] [medeverdachte 4] en [medeverdachte 5] heeft benaderd met de vraag of zij interesse hadden in het verrichten van advieswerkzaamheden voor SNS PF. [medeverdachte 4] en [medeverdachte 5] hebben daar beiden bevestigend op geantwoord en hebben [medeverdachte 1] een ‘bemiddelingsfee’ aangeboden. [medeverdachte 1] zou een vergoeding van 33,33% ontvangen. Deze werd op verzoek van [medeverdachte 1] gefactureerd via (een vennootschap van) [medeverdachte 8] . [medeverdachte 8] stuurde [medeverdachte 4] en [medeverdachte 5] facturen met als omschrijving ‘adviesdiensten’. Naderhand zijn — op aangeven van [medeverdachte 4] — ook [betrokkene 2] en [betrokkene 3] advieswerkzaamheden gaan verrichten voor SNS PF. De ‘fee’ die [medeverdachte 4] en [medeverdachte 5] aan [medeverdachte 1] betaalden, werd vanaf dat moment minder hoog, omdat [betrokkene 2] en [betrokkene 3] ook vergoedingen zouden betalen aan [medeverdachte 1] . Het betrof een door [medeverdachte 1] aangeboden korting. Een factuur heeft volgens de raadslieden een bewijsbestemming en moet in beginsel duidelijk zijn voor drie partijen: degene die de factuur stuurt, degene die hem moet voldoen en de fiscus. De bedoeling van de facturen was volgens de raadslieden voor de betrokkenen duidelijk, terwijl door het gebruik van een algemene omschrijving op de facturen de verdachten geen regelgeving hebben willen omzeilen of anderszins iets willen verhullen. Ook zijn de facturen in de boekhouding verwerkt. Weliswaar heeft de Belastingdienst bij een boekenonderzoek bij [A] opgemerkt dat ‘de facturen onjuist zijn’, maar dat is volgens de raadslieden iets anders dan vals.

Het hof heeft het volgende overwogen over het bewijs van het onder 1 en 2 ten laste gelegde2.:

Het middel behelst in de eerste plaats de klacht dat het hof niet heeft vermeld op welke feiten en omstandigheden zijn oordeel steunt dat de facturen zijn opgemaakt ten behoeve van de verzwegen omkoping en de bijbehorende betaalstroom en zijn bedoeld om deze betalingen een titel te verschaffen. Deze klacht faalt. Het hof heeft de door de steller van het middel bestreden gevolgtrekkingen gebaseerd op de vaststellingen die zijn weergegeven onder 13 in deze conclusie. De in de passage onder de aanhef ‘bewijsmiddelen’ gedane vaststellingen zijn telkens vergezeld van voetnoten met daarin verwijzingen naar de desbetreffende bewijsmiddelen. De klacht berust aldus op een onjuiste lezing van de bestreden uitspraak en kan daarmee bij gebrek aan feitelijke grondslag nergens toe leiden. De begrijpelijkheid van het op deze vaststellingen gebaseerde oordeel komt bij de bespreking van de overige klachten aan de orde.

Het middel bevat vervolgens verschillende deelklachten. Deze komen er samengevat op neer dat uit de bewijsvoering niet kan worden afgeleid dat de onder 1 en 2 genoemde facturen vals zijn dan wel valselijk zijn opgemaakt, althans dat de door het hof in dat verband gegeven motivering onbegrijpelijk is. Ook het bewijs van de wetenschap bij de verdachte van de aard van de betalingen waarop de facturen in werkelijkheid betrekking hadden, is volgens de steller van het middel niet toereikend gemotiveerd. Ik bespreek de klachten hierna gezamenlijk.

Ik wijs er daarbij op dat het oordeel van het hof dat de onder 1 en 2 genoemde facturen betrekking hebben op betalingen van zogenoemde ‘bemiddelingsfees’, terwijl op de facturen werd vermeld dat het ging om ‘adviesdiensten t.b.v. [verdachte] ’ en ‘advieswerkzaamheden t.b.v. [R] ’,3. in cassatie niet wordt bestreden.

Onder 1 is bewezen verklaard dat de verdachte — kort gezegd — facturen voorhanden had waarop de omschrijving ‘adviesdiensten t.b.v. [verdachte] ’ was opgenomen. Onder 2 is bewezen verklaard dat de verdachte op facturen aan [medeverdachte 2] ‘advieswerkzaamheden t.b.v. [R] ’ heeft vermeld. In hoger beroep is door de verdediging het standpunt ingenomen dat [R] de vennootschap is van [betrokkene 2] en [betrokkene 3] . Deze vennootschap is de overeenkomst van opdracht met SNS aangegaan.4. De steller van het middel betoogt dat de inhoud van geschriften met de term ‘adviesdiensten’ en /of ‘advieswerkzaamheden’ juist is (of juist kan zijn) zodat de desbetreffende facturen niet kunnen worden aangemerkt als valselijk te zijn opgemaakt. De ‘advieswerkzaamheden betreffende [R] ’ zouden kunnen worden uitgelegd als de bemiddelingskosten waarop de verdachte korting kreeg doordat [betrokkene 3] en [betrokkene 2] werden aangedragen bij [medeverdachte 8] . Het oordeel van het hof is volgens de steller van het middel niet zonder meer begrijpelijk.

Voor het bewijs van valsheid in geschrift is niet vereist dat komt vast te staan dat hetgeen de verdachte(n) daadwerkelijk beoogde(n), verboden en / of strafbaar was.5. Het middel faalt dan ook voor zover het erover klaagt dat het hof niets heeft vastgesteld over de rechtmatigheid van de door de verdachten gemaakte afspraken.

Uit de bewijsvoering in de onderhavige zaak blijkt het volgende:

Het bestanddeel ‘valselijk opmaken’ omvat twee vormen van valsheid. Bij de zogenaamde materiële valsheid bestaat de valsheid in het doen voorkomen alsof het geschrift afkomstig is van een ander dan de werkelijke schrijver. Wanneer de inhoud van een geschrift niet overeenstemt met de werkelijkheid, is sprake van intellectuele valsheid.6. In de parlementaire geschiedenis is van deze laatste vorm onder meer als voorbeeld opgenomen de ‘on ware opgave in koopmansboeken; de koopman die valsch boekt, schept zich zoo een titel, een bewijs.’7.

Het hof heeft overwogen dat de facturen betrekking hadden op betalingen voor onderling gemaakte afspraken en dat met de facturen geen adviezen of andere werkzaamheden in rekening werden gebracht. Voorts heeft het hof overwogen dat uit de omschrijving op de facturen niet kan worden afgeleid op welke onderliggende afspraken en betalingen de facturen betrekking hadden. De facturen zijn volgens het hof opgemaakt ten behoeve van de verzwegen omkoping en de bijbehorende betaalstroom en zijn bedoeld om deze betalingen een titel te verschaffen. De werkelijke aard van de betaalstroom is met de opgenomen valse omschrijvingen verhuld. Daarbij komt dat met het factureren tussen vennootschappen ‘van’ [medeverdachte 5] en [medeverdachte 8] , terwijl de betalingsafspraak was gemaakt tussen [medeverdachte 5] en [medeverdachte 1] , de suggestie werd gewekt van een niet bestaande rechtsverhouding.

Het hof heeft met zijn overwegingen tot uitdrukking gebracht dat in de facturen een onjuiste voorstelling van zaken is voorgespiegeld en dat deze daarmee de werkelijkheid geweld aandoen. In het oordeel van het hof ligt besloten dat de inhoud van de geschriften in strijd is met de waarheid en dus ‘vals’.8. Dat oordeel getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk. In dit verband heeft het hof niet alleen belang gehecht aan de omschrijving op de facturen en de omstandigheid dat [medeverdachte 4] SNS PF niet op de hoogte heeft gesteld van de door hem ontvangen beloningen, maar ook aan de partijen waartussen de facturen zijn uitgewisseld. Er is gefactureerd tussen de verdachte en [medeverdachte 8] , terwijl de betalingsafspraak bestond tussen [medeverdachte 4] en [medeverdachte 1] . Verder houden de bewijsoverwegingen van het hof onder meer in dat verschillende personen, onder wie [medeverdachte 4] , hebben verklaard dat de omschrijving op bepaalde facturen niet correct was of een andere had moeten zijn.

Het hof rept in dit verband onder meer over het opmaken van facturen ten behoeve van de ‘verzwegen omkoping’. Kennelijk heeft het hof bedoeld tot uitdrukking te brengen dat het in wezen ging om ‘kickbackbetalingen’ die niet aan SNS PF bekend zijn gemaakt.9.

Het oordeel van het hof behoefde geen nadere motivering in het licht van het in hoger beroep gevoerde verweer dat de verrekende en betaalde bedragen in de jaarrekening als provisiekosten werden verantwoord en de Belastingdienst de omschrijving als ‘slechts onjuist’ beoordeelde. De omstandigheid dat in de jaarrekening wel sprake zou zijn van provisiekosten doet immers niet af aan de onjuistheid van hetgeen op de facturen werd vermeld, terwijl de Belastingdienst wel degelijk heeft vastgesteld dat sprake was van onjuistheden ten aanzien van de facturen ‘van [medeverdachte 3] ’. Aan de pleitnota in hoger beroep is gehecht een ‘rapport inzake een ingesteld boekenonderzoek bij [verdachte] ’ van de Belastingdienst (bijlage 1). In dat rapport is overwogen dat de omschrijving van de dienst in de facturen van [medeverdachte 3] onjuist is.10. Het onderscheid tussen ‘onjuist’ en ‘vals’ dat de steller van het middel ingang tracht te doen vinden, zie ik in dit verband overigens niet.

Ook het oordeel van het hof dat [medeverdachte 4] ten tijde van het opmaken van de facturen wetenschap had van de aard van de betalingen waarop de facturen in werkelijkheid betrekking hadden en hij daarmee ten minste voorwaardelijk opzet had op de valsheid hiervan, is in het licht van de hiervoor weergegeven vaststellingen van het hof niet onbegrijpelijk. Daarbij wijs ik erop dat het hof de verklaring van [medeverdachte 4] tot het bewijs heeft gebezigd, voor zover inhoudende dat de omschrijving op de door hem verzonden ‘correctiefacturen’ niet correct was. In de overwegingen van het hof ligt besloten dat het opzet van [medeverdachte 4] is toegerekend aan de verdachte.11. Dat is niet onbegrijpelijk, aangezien [medeverdachte 4] de enig aandeelhouder en enig bestuurder van de verdachte was, hij de facturen namens de verdachte heeft opgemaakt en hij ten tijde van het opmaken van de facturen wist van de aard van de betalingen waarop de facturen betrekking hadden.

Het hof heeft met de hiervoor geciteerde overwegingen in het bijzonder de redenen opgegeven waarom het is afgeweken van het standpunt van de verdediging. Tot een nadere motivering was het niet gehouden. De motiveringsplicht van art. 359, tweede lid tweede volzin, Sv gaat niet zo ver dat bij de niet-aanvaarding van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt op ieder detail van de argumentatie moet worden ingegaan.12.

Het middel faalt.

Het tweede middel behelst de klacht dat het hof zijn oordeel dat de verdachte wist dat de facturen bestemd waren voor het gebruik als waren deze echt en onvervalst (feit 1) en dat de verdachte het oogmerk had de facturen als echt en onvervalst te gebruiken (feit 2), mede in het licht van het in hoger beroep gevoerde verweer, ontoereikend heeft gemotiveerd.

Ten laste van de verdachte is onder 1 bewezen verklaard zoals weergegeven onder 10.

Ter terechtzitting in hoger beroep heeft de verdediging verweer gevoerd zoals weergegeven onder 12.

Het hof heeft — voor zover voor de beoordeling van het middel van belang en in navolging van de rechtbank — het volgende overwogen over het bewijs van het oogmerk van de verdachte.

‘De verdediging heeft ook betoogd dat geen sprake is geweest van een oogmerk om de facturen als echt en onvervalst te gebruiken. De facturen zijn wel gebruikt, maar de ontvanger is hierdoor niet misleid aangezien het zowel voor de opsteller als de geadresseerde duidelijk was waar de facturen op zagen.

De rechtbank overweegt hierover als volgt. Het oogmerk van de verdachte moet zijn gericht op het gebruik van het valse of vervalste geschrift als echt en onvervalst. Dit impliceert een gerichtheid op misleiding. Dit betekent dat er derden in het spel moeten zijn, die niet van de valsheid op de hoogte zijn. Het gebruik van het geschrift hoeft niet daadwerkelijk plaats te vinden. Het verweer van de verdediging wordt verworpen, nu facturen naar hun aard reeds in het maatschappelijk verkeer (ook jegens derden) een bewijsbestemming hebben. Bovendien zijn de facturen in dit geval ook nog opgenomen in de bedrijfsadministratie(s) waarmee temeer vast staat dat de facturen bestemd waren voor het gebruik door derden — anderen dan de geadresseerden- als waren zij echt en onvervalst, bijvoorbeeld de fiscus en/of accountants (ECLI:NL:GHAMS:2015:1212). De rechtbank acht dan ook bewezen dat de facturen valselijk zijn opgemaakt met het oogmerk om deze als echt en onvervalst te (doen) gebruiken. Ook hebben de betalers deze door anderen opgemaakte valse facturen voorhanden gehad, terwijl zij wisten dat deze geschriften een zodanige bewijsbestemming hadden.’

Om het middel te kunnen beoordelen is het nodig acht te slaan op de verschillen tussen de in art. 225 Sr opgenomen strafbaarstellingen. Daarbij wijs ik erop dat van gebruikmaken van een vals of vervalst geschrift als ware het echt en onvervalst slechts sprake kan zijn indien het geschrift zelf, als middel tot misleiding, tegenover derden wordt gebruikt.13. Het betreft de in art. 225, tweede lid, Sr opgenomen strafbaarstelling van het gebruikmaken van valse of vervalste geschriften.

De verdachte is in de onderhavige zaak echter niet veroordeeld voor het gebruikmaken van valse of vervalste geschriften. Het onder 2 bewezen verklaarde levert een overtreding van art. 225, eerste lid, Sr op. Voor strafbaarheid ingevolge deze bepaling is niet vereist dat het valse of vervalste geschrift is gebruikt. Het enkel valselijk opmaken of vervalsen van een tot bewijs van enig feit bestemd geschrift met bedoeld oogmerk is voldoende om die gedraging als valsheid in geschrift aan te merken.14.

Het in art. 225, eerste lid, Sr bedoelde oogmerk ziet slechts op het gebruik van het valse of vervalste geschrift en niet ook op de valsheid zelf. Voor de bewezenverklaring van het oogmerk het geschrift als echt en onvervalst te gebruiken is beslissend of de verdachte de bedoeling had het desbetreffende geschrift te gebruiken of te doen gebruiken.15. In een Caribische zaak oordeelde de Hoge Raad dat voor het bewijs van het oogmerk tot gebruik het niet erop aankomt dat er derden in het spel moeten zijn die niet van de valsheid op de hoogte zijn. Voldoende is dat de bedoeling voorzat tot gebruik van het geschrift dat in het maatschappelijk verkeer misleidend is doordat het vals is.16. Hetzelfde geldt in het kader van art. 225 Sr.17. Ik wijs er daarbij op dat de Hoge Raad in een Nederlandse zaak overwoog dat voor het gebruikmaken van valselijk opgemaakte facturen (art. 225, tweede lid, Sr) niet is vereist dat de derden tegenover wie de facturen worden gebezigd niet met de valsheid van die facturen bekend zijn.18.

Het onder 1 bewezen verklaarde feit is strafbaar ingevolge het tweede lid van art. 225 Sr. Deze bepaling bevat verschillende strafbaarstellingen, waaronder het (daadwerkelijk) gebruikmaken van valse of vervalste geschriften. Ten laste van de verdachte is echter niet dit feit bewezen verklaard, maar — kort gezegd — het voorhanden hebben van geschriften, wetende dat deze bestemd zijn voor het gebruik als waren deze echt en onvervalst. Ook ten aanzien van deze, in het tweede lid van art. 225 Sr opgenomen strafbaarstelling, geldt dat van het daadwerkelijk gebruik ten opzichte van derden van de geschriften geen sprake hoeft te zijn.19. Voldoende is dat de verdachte wist of redelijkerwijs moest vermoeden dat de geschriften bestemd zijn om als echt of onvervalst te gebruiken.

Tegen deze achtergrond kom ik toe aan de bespreking van het middel.

Voor zover erover wordt geklaagd dat het hof het bewijs van het oogmerk (art. 225, eerste lid, Sr) of opzet (art. 225, tweede lid, Sr) op het gebruik slechts heeft gebaseerd op de overweging dat de facturen naar hun aard in het maatschappelijk verkeer een bewijsbestemming hebben, faalt het middel bij gebrek aan feitelijke grondslag. Het hof heeft zijn oordeel immers op verschillende omstandigheden doen steunen.

Ook de uitspraak van de Hoge Raad van 21 december 2004, ECLI:NL:HR:2004:AR4886 kan de steller van het middel niet baten. De steller van het middel betoogt onder verwijzing naar deze uitspraak dat het hof uit de omstandigheid dat [medeverdachte 4] de door hem ontvangen facturen verwerkte in de administratie van de verdachte, het oogmerk tot het gebruik van de valse geschriften als middel tot misleiding niet kon afleiden. De aangehaalde uitspraak ziet evenwel op het daadwerkelijk gebruikmaken van een vals of vervalst geschrift. In de onderhavige zaak is niet het gebruikmaken van valse geschriften bewezen verklaard. De klacht faalt.

Het hof heeft vastgesteld dat de facturen naar hun aard in het maatschappelijk verkeer (ook jegens derden) een bewijsbestemming hebben en dat zij zijn opgenomen in de bedrijfsadministratie(s), waarmee temeer vaststaat dat de facturen bestemd waren voor het gebruik door derden — anders dan de geadresseerden — als waren zij echt en onvervalst, bijvoorbeeld de fiscus en / of accountants. Dat oordeel getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk.20.

Het hof heeft overwegingen gewijd aan het toerekenen van gedragingen van natuurlijke personen aan rechtspersonen. In het oordeel van het hof ligt besloten dat het opzet (feit 1) dan wel oogmerk (feit 2) van [medeverdachte 4] kan worden toegerekend aan de verdachte. Ook dat oordeel is niet onbegrijpelijk. Het hof heeft immers vastgesteld dat [medeverdachte 4] de enig aandeelhouder en bestuurder van de verdachte was en dat hij de facturen namens de verdachte opstelde.

Het oordeel van het hof behoefde geen nadere motivering, ook niet in het licht van de in hoger beroep aangevoerde omstandigheid dat de accountants wisten waarop de facturen betrekking hadden. Die eventuele bekendheid kan niet afdoen aan het oogmerk of de wetenschap bij de verdachte om de facturen als echt en onvervalst te gebruiken.21.

Ook de in hoger beroep aangevoerde omstandigheid dat uit de grootboekrekening en de jaarrekening blijkt dat de verrekende en betaalde bedragen werden verantwoord als ‘provisiekosten’, noopte het hof niet tot een nadere motivering. Bewezen verklaard is immers dat de verdachte een aantal facturen valselijk heeft opgemaakt dan wel valse facturen voorhanden heeft gehad en niet dat de jaarrekening of grootboekrekening valselijk is opgemaakt.

Ten slotte wijst de steller van het middel op de in hoger beroep aangevoerde omstandigheid dat de belastingen zijn afgedragen en verwerkt in de boekhouding, zodat de Belastingdienst niet is misleid. Ook deze omstandigheid hoefde het hof er niet toe te brengen zijn oordeel nader te motiveren, reeds omdat in dit verband niet is vereist dat een derde daadwerkelijk wordt misleid.

Het middel faalt.

Het derde middel bevat de klacht dat het hof het onder 1 bewezen verklaarde ten onrechte, althans met een ontoereikende motivering heeft gekwalificeerd als ‘opzettelijk een geschrift, als bedoeld in artikel 225, eerste lid, van het Wetboek van Strafrecht, voorhanden hebben, terwijl hij weet dat dit geschrift bestemd is voor gebruik als ware het echt en onvervalst, meermalen gepleegd’.22.

In de toelichting op het middel voert de steller van het middel daartoe aan dat uit de bewezenverklaring niet blijkt dat de bewezen verklaarde geschriften valselijk zijn opgemaakt of vervalst, zodat niet tot een kwalificatie kan worden gekomen van het in art. 225, tweede lid, Sr strafbaar gestelde.

Aan de steller van het middel kan worden toegegeven dat de bewezenverklaring niet inhoudt dat de verdachte ‘zestien valse facturen (…) voorhanden heeft gehad, maar dat zij ‘zestien facturen (…) voorhanden heeft gehad’. Uit het vervolg van de bewezenverklaring blijkt echter onmiskenbaar dat het om valse facturen gaat. Te lezen valt immers dat het telkens een geschrift is ‘dat bestemd was om tot bewijs van enig feit te dienen, terwijl zij, verdachte, telkens wist dat dat geschrift bestemd was tot gebruik als ware dat geschrift echt en onvervalst, en bestaande die valsheid en/of vervalsing hier in dat…’, waarna een omschrijving volgt van het valse karakter van de facturen. Aldus is bewezen verklaard dat de verdachte valse facturen voorhanden heeft gehad, zodat het hof kon komen tot een kwalificatie van het bewezen verklaarde als ‘opzettelijk een geschrift, als bedoeld in artikel 225, eerste lid, van het Wetboek van Strafrecht, voorhanden hebben, terwijl hij weet dat dit geschrift bestemd is voor gebruik als ware het echt en onvervalst, begaan door een rechtspersoon, meermalen gepleegd’.

Het middel faalt.

Het vierde middel behelst de klacht dat het hof de bewezenverklaring van het onder 4 ten laste gelegde (deelneming aan een criminele organisatie) ontoereikend heeft gemotiveerd.

Ten laste van de verdachte heeft het hof onder 4 bewezen verklaard dat:

‘zij in de periode van 20 september 2010 tot en met 4 maart 2013 in Nederland opzettelijk heeft deelgenomen aan een organisatie, te weten een organisatieverband van natuurlijke personen en rechtspersonen, bestaande uit o.a. haar, verdachte, en [betrokkene 1] en [medeverdachte 8] en [betrokkene 6] en [medeverdachte 5] en [medeverdachte 4] en [medeverdachte 1] en [E] (‘ [E] ’) en [medeverdachte 3] en [medeverdachte 2] en [F] en [Q] en [verdachte] en [S] , welke organisatie tot oogmerk had het plegen van misdrijven, namelijk

- valsheid in geschrift.’

Het hof heeft het volgende overwogen over het bewijs van het onder 4 ten laste gelegde:

‘De rechtbank heeft met betrekking tot het deelnemen aan een criminele organisatie in het bijzonder het volgende overwogen waarbij het hof zich aansluit:

Criminele organisatie

De rechtbank overweegt allereerst dat met een criminele organisatie ex artikel 140 Sr wordt bedoeld een gestructureerd en duurzaam samenwerkingsverband van twee of meer personen met als oogmerk het plegen van misdrijven. Niet is vereist dat de betrokkenen bekend zijn met alle personen die deel uitmaken van de organisatie. Verdachten moeten een aandeel hebben in het samenwerkingsverband, dan wel de gedragingen ondersteunen die strekken tot of rechtstreeks verband houden met de verwezenlijking van het oogmerk van de organisatie. Voor opzettelijke deelneming is voldoende dat verdachten in algemene zin weten dat de organisatie het plegen van misdrijven tot oogmerk heeft. Ook rechtspersonen kunnen deelnemen aan een criminele organisatie. Deelneming

De rechtbank is van oordeel dat, gelet op de gebezigde bewijsmiddelen, in niveau 2 sprake is geweest van een gestructureerd samenwerkingsverband, opgericht en geleid door [betrokkene 1] en [medeverdachte 8] . Het oogmerk van de organisatie was gericht op de passieve en actieve niet-ambtelijke omkoping, de hiermee samenhangende valsheid in geschrift en het gewoontewitwassen. [verdachte] heeft niet alleen wetenschap gehad van het oogmerk van de organisatie maar zij heeft ook een aandeel gehad in de gedragingen die strekken tot verwezenlijking hiervan.

[verdachte] heeft een substantieel aandeel gehad in en ondersteuning gegeven aan gedragingen strekkende tot uitvoering van het oogmerk van de organisatie. Allereerst heeft [verdachte] zelf bijgedragen door valse facturen op te (laten) maken (…). Daarnaast kan de vennootschap wetenschap worden toegerekend van vergelijkbare deelneming door en het verrichte aandeel van anderen aan/bij de organisatie. (…) Niemand heeft de betaalstromen gemeld bij SNS(PF). Het samenwerkingsverband heeft hierdoor onafgebroken en gedurende een langere periode kunnen bestaan, terwijl het aantal medewerkers van SNSPF dat bij de betalingen betrokken raakte toenam.

Conclusie

Het hof concludeert dat [medeverdachte 6] heeft deelgenomen aan een criminele organisatie bestaande uit de in de bewezenverklaring nader te noemen verdachte natuurlijke en rechtspersonen.’

Voorts heeft het hof de gebezigde bewijsmiddelen weergegeven in de onder 13 geciteerde bewijsredenering.

Voor een veroordeling ter zake van art. 140, eerste lid, Sr is vereist dat sprake is van een samenwerkingsverband, met een zekere duurzaamheid en structuur, tussen de verdachte en ten minste één andere persoon.23. De verdachte dient te behoren tot het samenwerkingsverband en een aandeel te hebben in, dan wel ondersteuning te bieden aan, gedragingen die strekken tot of rechtstreeks verband houden met de verwezenlijking van het in dat artikel bedoelde oogmerk.24.

In de eerste plaats wordt geklaagd dat het hof heeft geoordeeld dat ‘het oogmerk van de criminele organisatie was gericht op (onder meer) passieve en actieve niet-ambtelijke omkoping en gewoontewitwassen’, terwijl de verdachte is vrijgesproken van het onder 4 ten laste gelegde, voor zover het oogmerk van de organisatie is gericht op actieve en / of passieve niet-ambtelijke omkoping en (gewoonte)witwassen. De steller van het middel legt hier de vinger op de zere plek. Nu het evenwel gaat om een kennelijke verschrijving in de bestreden uitspraak en de bewezenverklaring met weglating van de verwijzing naar niet-ambtelijke omkoping en witwassen toereikend is gemotiveerd, kan de klacht niet tot cassatie leiden.

Voorts behelst het middel een klacht over het oordeel van het hof dat aan de verdachte wetenschap kan worden toegerekend van vergelijkbare deelneming door en het verrichte aandeel van anderen aan/bij de organisatie. Het hof zou volgens de steller van het middel niet hebben uitgelegd op welke gronden het tot dit oordeel is gekomen.

Uit de vaststellingen van het hof blijkt dat [medeverdachte 4] met [medeverdachte 1] afspraken maakte over de afdracht van ‘bemiddelingsfees’, dat ook [betrokkene 3] en [betrokkene 2] — nadat zij door [medeverdachte 4] waren aangedragen — zogenoemde ‘bemiddelingsfees’ betaalden aan [medeverdachte 1] en / of [medeverdachte 8] en dat [medeverdachte 4] de in dat verband verkregen korting op de vergoeding met [medeverdachte 5] deelde. Uit deze vaststellingen heeft het hof kennelijk en niet onbegrijpelijk afgeleid dat [medeverdachte 4] wist welk aandeel anderen leverden aan de criminele organisatie. Daarmee heeft het hof voldoende gemotiveerd tot uitdrukking gebracht dat [medeverdachte 4] wist welk aandeel [betrokkene 3] en [betrokkene 2] leverden aan gedragingen strekkende tot uitvoering van het oogmerk van de organisatie. Voor zover de klacht erop berust dat niet is komen vast te staan dat [betrokkene 3] en [betrokkene 2] zich schuldig maakten aan valsheid in geschrift, legt de steller van het middel de lat te hoog.25.Het hof kon de wetenschap van [medeverdachte 4] aan de verdachte toerekenen, gelet op de vaststellingen van het hof dat [medeverdachte 4] de enig aandeelhouder en bestuurder van de verdachte was en de in de bewezenverklaring genoemde facturen voor de verdachte heeft opgemaakt. De klacht faalt.

Voor zover de steller van het middel een beroep doet op de uitspraak van de Hoge Raad van 20 maart 2018, ECLI:NL:HR:2018:378, NJ 2018/169, merk ik het volgende op. Het ging in deze zaak om een samenwerkingsverband tussen alleen de verdachte en de rechtspersoon waarvan hij de enige bestuurder, aandeelhouder en werknemer was. De Hoge Raad oordeelt dat niet valt in te zien dat de verdachte deel uitmaakte van een samenwerkingsverband van hem als natuurlijke persoon met de rechtspersoon, met welke hij klaarblijkelijk moet worden vereenzelvigd. Een dergelijke situatie doet zich in de onderhavige zaak niet voor, aangezien het hof — niet onbegrijpelijk — heeft vastgesteld dat de criminele organisatie uit verschillende natuurlijke personen en rechtspersonen bestond.

De vierde klacht is voorwaardelijk voorgesteld. De steller van het middel schrijft dat ‘verzoekers veroordeling geen stand [kan] houden indien de klachten tegen verzoekers veroordeling wegens feit 3 en 5 slagen’. De voorwaardelijke klacht heeft betrekking op het oordeel van het hof dat de verdachte ‘een substantieel aandeel heeft gehad in en ondersteuning heeft gegeven aan gedragingen strekkende tot uitvoering van het oogmerk van de organisatie’. Nu de klachten die betrekking hebben op de onder 3 en 5 bewezen verklaarde feiten falen, kan deze klacht reeds daarom nergens toe leiden. Ten overvloede stel ik vast dat het oordeel van het hof niet onbegrijpelijk is en toereikend is gemotiveerd. Ik wijs in dat verband op de onder 19 reeds weergegeven vaststellingen van het hof, die in cassatie niet worden bestreden

Het middel faalt.

Het vijfde middel bevat de klacht dat het hof de strafoplegging onvoldoende heeft gemotiveerd.

Het hof heeft de strafoplegging — voor zover voor de beoordeling van het middel van belang — als volgt gemotiveerd:

De steller van het middel klaagt in de eerste plaats over het oordeel van het hof dat valse facturen zijn opgemaakt waarmee de werkelijke aard van de betalingen werd verhuld, om te voorkomen dat de afspraken aan het licht zouden komen. Die vaststelling zou noch uit de bewijsvoering noch uit het verhandelde ter terechtzitting kunnen worden afgeleid, aldus de steller van het middel.

De klacht faalt. Het hof heeft immers in het kader van het bewijs van het onder 1 en 2 ten laste gelegde (niet onbegrijpelijk) overwogen dat uit de omschrijving op de facturen niet kan worden afgeleid op welke onderliggende afspraken en betalingen de facturen in werkelijkheid betrekking hadden en dat met de opgenomen valse omschrijvingen de werkelijke aard van de betaalstroom is verhuld. Voorts heeft het hof vastgesteld dat niemand de betaalstromen heeft gemeld bij SNS PF. Daaraan kon het hof de conclusie verbinden dat door de verdachten aldus werd gehandeld, om te voorkomen dat de afspraken aan het licht zouden komen.

De steller van het middel wijst nog op het ‘namens verzoeker aangevoerde standpunt, dat op hem niet een verplichting rustte SNS in te lichten’, welk standpunt door het hof niet zou zijn weersproken. De klacht berust in zoverre kennelijk op de veronderstelling dat standpunten van de verdediging die niet uitdrukkelijk door het hof worden weersproken voor juist moet worden gehouden. Die veronderstelling is onjuist.

Het middel klaagt er terecht over dat de overweging van het hof dat de verdachte als mededader de ‘kickbackbetalingen’ van [medeverdachte 4] heeft verhuld met de valse factuurstroom en het witwassen van de opbrengst, onbegrijpelijk is, aangezien de verdachte niet is veroordeeld voor het (medeplegen van) witwassen van geldbedragen. Die onvolkomenheid hoeft evenwel niet tot cassatie te leiden, omdat deze in het geheel van de strafmotivering van ondergeschikt belang is. Uit de strafmotivering kan worden afgeleid dat het hof de bewezen verklaarde valsheid in geschrift en deelneming aan een criminele organisatie heeft gerekend tot de kern van het aan de verdachte gemaakte verwijt. Het hof spreekt immers over het verhullen van een valse factuurstroom en een intensieve en langdurige samenwerking tussen de verdachte natuurlijke personen, hun vennootschappen en de verdachte, terwijl de verdachte een substantiële rol heeft gehad in de organisatie. Ook neemt het hof de verdachte kwalijk dat zij onder een schijn van legale bedrijfsvoering heeft deelgenomen aan het financieel economisch verkeer en dat daardoor het vertrouwen dat in rechtspersonen moet kunnen worden gesteld, is ondergraven.

Het middel faalt.

De middelen falen. In elk geval het tweede, derde, vierde en vijfde middel kunnen worden afgedaan met de aan art. 81, eerste lid, RO ontleende overweging.

Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden