HR, 15-09-2009, nr. 08/00424

Het Gerechtshof te 's‑Gravenhage heeft bij arrest van 11 mei 2007 de verdachte ter zake van ‘het zich in het openbaar mondeling beledigend uitlaten over Joden1. wegens hun ras, hun godsdienst of hun levensovertuiging’, veroordeeld tot een taakstraf, bestaande uit een werkstraf voor de duur van 80 uren, subsidiair 40 dagen hechtenis, waarvan 40 uren, subsidiair 20 dagen hechtenis voorwaardelijk, met een proeftijd van twee jaren, met toewijzing van een vordering tot tenuitvoerlegging van een voorwaardelijk opgelegde geldboete zoals in het arrest omschreven.

Namens de verdachte is beroep in cassatie ingesteld. Mr. A.H. Westendorp, advocaat te 's‑Gravenhage, heeft een schriftuur ingezonden, houdende een middel van cassatie.

Het middel klaagt dat het bewezen verklaarde niet uit de gebruikte bewijsmiddelen kan worden afgeleid, in het bijzonder niet dat de verdachte zich opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over een groep mensen wegens hun ras, godsdienst of levensovertuiging.

Ten laste van de verdachte is bewezen verklaard dat:

Die bewezenverklaring berust op de volgende bewijsmiddelen:

Het Hof heeft in een aanvullende bewijsoverweging overwogen:

De toelichting op het middel sluit aan op het gevoerde verweer. Aangevoerd wordt dat de op zichzelf kwetsende en grievende uitlating, zoals bewezen verklaard, in haar context moet worden bezien. Zij vormt een onderdeel van de cultuur van voetbalsupporters die daarmee niet de bedoeling hebben om Joodse mensen te beledigen. De door verdachte gebezigde tekst was ook niet tot iemand in het bijzonder gericht en kan daarom niet als beledigend in de zin van art. 137c Sr gelden.

De context waarin uitlatingen zijn gedaan kan onder omstandigheden inderdaad aan bepaalde op zichzelf beschouwd beledigende uitlatingen hun beledigend karakter ontnemen. Het middel verwijst naar HR NJ 2002, 76 betreffende de roman ‘Danslessen’. Maar niet valt in te zien dat het onderhavige geval daarmee vergelijkbaar is. De context is hier een groep voetbalsupporters die gedurende de feesten in de zogenaamde ‘Koninginnenach’ in Den Haag mogelijk in een arrestatie door de politie aanleiding hebben gevonden de bewezen verklaarde leus te roepen en/of te zingen.

Dat de leus veelvuldig door voetbalsupporters (beter gezegd: een bepaalde categorie voetbalsupporters) wordt gebezigd en dat zij daarmee niet de bedoeling hebben Joden te beledigen, maar andere supporters willen provoceren, is niet van belang. Voldoende is dat (eventueel: voorwaardelijk) opzet op het beledigende karakter van de leus bestaat. Van algemene bekendheid is, naar in de overwegingen van het Hof besloten ligt, welk lot miljoenen joden in de tweede wereldoorlog heeft getroffen en wat in verband daarmee de verwijzing naar ‘het gas’ betekent.2.

Verdedigbaar is dat voor diegenen uit de Joodse bevolkingsgroep die het naziregime hebben overleefd en voor de nabestaanden van de omgekomenen de ontkenning van de Holocaust op zichzelf al beledigend is3.. In ieder geval geldt dat voor uitlatingen als de onderhavige, die instemming daarmee impliceren.

Gelet op het voorgaande geeft het oordeel van het Hof, daarop neerkomende dat de verdachte ten minste voorwaardelijk opzet had op dat beledigende karakter van de leus, geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is het evenmin onbegrijpelijk.

Dat het om afkeurenswaardige uitlatingen gaat, zal verder voor iedere voetbalsupporter ook al duidelijk zijn op grond van de maatregelen die (voetbal-) autoriteiten treffen om te trachten dergelijke en andere racistische uitlatingen zoveel mogelijk tegen te gaan.

Ik merk op dat soms, behalve de context waarin de uitlating is gedaan, de bedoeling van de betrokkene wel van belang kan zijn, maar dan in die zin dat wat daarvan is gebleken aanvullend bewijsmateriaal oplevert. Ik verwijs naar HR 21 februari 1995, NJ 1995, 452. In die zaak was bewezen verklaard dat de verdachte zich door een afbeelding opzettelijk beledigend had uitgelaten over Joden wegens hun ras door een op een rode band aangebracht zwart hakenkruis zichtbaar om een arm te dragen. Een rechtstreeks verband met de Holocaust ontbrak in die zaak dus. Maar omdat die band werd gedragen in een demonstratie ten gunste van een terecht staande verdachte en daarbij, naar was vastgesteld, de bedoeling voorzat om het gedachtegoed van het nationaal socialisme uit te dragen, dat zich bij uitstek kenmerkt door rassenleer en antisemitisme, bleef de veroordeling in stand.

Hier is, anders dan in de zaak die is berecht in genoemd arrest, echter sprake van een direct verband tussen de uitlatingen en de Holocaust. Zoals gezegd doet de bedoeling van de verdachte er hier niet toe. (Voorwaardelijk) opzet is voldoende. Evenmin is van belang dat de uitlatingen van verdachte niet tot iemand in het bijzonder waren gericht.

Hoewel daar niet specifiek over wordt geklaagd, merk ik nog het volgende op. Dat hier sprake is van belediging van een groep mensen wegens hun ras — welke term in de tenlastelegging kennelijk in overeenkomstige zin is gebruikt als in art. 137c Sr — kan uit de gebezigde bewijsmiddelen worden afgeleid. Daarbij neem ik in aanmerking dat het begrip ‘ras’ ruim moet worden uitgelegd.4. Anders ligt het met het bewezen verklaarde ‘(wegens) hun godsdienst of levensovertuiging’. Ik meen dat in zoverre de bewijsmiddelen de bewezenverklaring niet kunnen dragen. Ik zie in de bewezenverklaarde uitlating geen verwijzing naar godsdienst of levensovertuiging, laat staan dat het desbetreffende opzet van verdachte uit de bewijsmiddelen kan worden afgeleid. Bovendien heeft de HR in zijn arrest van 10 maart 2009, LJN BF0655, in dit verband overwogen dat, kort gezegd, ingevolge art. 137 c Sr alleen strafbaar is het zich nodeloos krenkend uitlaten over een groep mensen juist omdat zij een bepaald geloof aanhangen.

Ik meen dat de Hoge Raad de bewezenverklaring verbeterd, dus met weglating van de woorden ‘hun godsdienst of hun levensovertuiging’, kan lezen. Daarbij kan het naar mijn oordeel blijven, omdat deze wijziging geen afbreuk doet aan de aard en de ernst van het bewezen verklaarde.

Het middel kan niet tot cassatie leiden.

Ambtshalve merk ik het volgende op. De Hoge Raad zal de zaak niet meer binnen twee jaar na het instellen van het cassatieberoep kunnen afdoen. Dat brengt mee dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM, in cassatie is geschonden. Gelet op de mate van schending en de opgelegde straf behoeft dit echter niet tot vernietiging van de bestreden uitspraak voor wat betreft de strafoplegging te leiden. Om de overschrijding zoveel mogelijk te beperken wordt deze conclusie bij vervroeging genomen.

Ook overigens heb ik geen gronden aangetroffen die tot ambtshalve vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding zouden behoren te geven.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden