HvJ EU, 13-10-2022, nr. C-256/21

In de overwegingen 31, 32 en 33 van verordening 2017/1001 staat te lezen:

Artikel 1, lid 2, van deze verordening bepaalt:

Volgens artikel 6 van die verordening wordt het Uniemerk verkregen door inschrijving.

Artikel 59, lid 1, onder a), van deze verordening bepaalt het volgende:

In afdeling 5 (‘Procedure voor het bureau inzake vervallenverklaring of nietigverklaring’) van hoofdstuk VI van die verordening bepaalt artikel 63, lid 3, het volgende:

Artikel 123, lid 1, van verordening 2017/1001 bepaalt:

Artikel 124, onder a) en b), van verordening 2017/1001 luidt als volgt:

In artikel 127, lid 1, van deze verordening wordt bepaald:

Artikel 128 van verordening 2017/1001 luidt:

In artikel 129 van die verordening, met als opschrift ‘Toepasselijk recht’, is bepaald:

Artikel 132 van deze verordening luidt:

Volgens § 33, lid 1, van de Zivilprozessordnung (Duits wetboek van burgerlijke rechtsvordering; hierna: ‘ZPO’), kan bij de rechter bij wie een vordering is aangebracht een reconventionele vordering worden ingediend indien het voorwerp van de reconventionele vordering verband houdt met het voorwerp van de hoofdvordering of de daartegen aangevoerde middelen.

§ 261 ZPO, met als opschrift ‘Aanhangigheid’, bepaalt in lid 3, punt 2, dat de bevoegdheid van een aangezochte rechter niet wordt aangetast door een wijziging van de aan die bevoegdheid ten grondslag liggende omstandigheden.

Alvorens de vraag van de verwijzende rechter over de bevoegdheid te onderzoeken, moet het begrip ‘reconventionele vordering’ worden uitgelegd en worden beoordeeld of deze vordering naar haar aard zelfstandig dan wel accessoir is ten opzichte van de hoofdvordering.

Indien de reconventionele vordering namelijk accessoir is aan de hoofdvordering, zoals de Commissie stelt, zou zij namelijk, gezien haar aard, hetzelfde lot ondergaan als de hoofdvordering. Op dit geval zou dus het beginsel simul stabunt simul cadent van toepassing zijn. Indien de reconventionele vordering daarentegen als kenmerk heeft dat zij een zelfstandige vordering is, zouden eventuele omstandigheden waardoor de hoofdvordering tenietgaat geen invloed daarop hebben.

Hoewel de term ‘reconventionele vordering’ in meerdere bepalingen van verordening 2017/1001 voorkomt, wordt het daarin gebruikte begrip niet omschreven en wordt voor de betekenis en de strekking die eraan moeten worden toegekend evenmin naar het recht van de lidstaten verwezen. Daarom ben ik van mening, in overeenstemming met de vaste rechtspraak van het Hof, dat het begrip ‘reconventionele vordering’ als bedoeld in met name artikel 128 van verordening 2017/1001 moet worden beschouwd als een autonoom begrip van Unierecht dat op het grondgebied van de Unie uniform moet worden uitgelegd, rekening houdend met de bewoordingen van die bepaling alsmede met de context ervan en met de doelstellingen die worden nagestreefd met de regeling waarvan zij deel uitmaakt.7.

Mijns inziens kan niet worden verwezen naar de in het nationale procesrecht gebruikte kwalificaties, ondanks dat dit recht ingevolge artikel 129, lid 3, van verordening 2017/1001 van toepassing is indien de verordening niet anders bepaalt. Zoals ik hieronder zal uiteenzetten, is de uitleg van de strekking van het begrip ‘reconventionele vordering’ als bedoeld in verordening 2017/1001 van invloed op de afbakening van de respectieve bevoegdheidssferen van het Bureau en van de rechtbanken voor het Uniemerk. In die omstandigheden is het passend dat dit begrip in het kader van die verordening objectief wordt toegepast, los van de nationale wetgevingen.

Zoals advocaat-generaal Campos Sánchez Bordona terecht heeft opgemerkt in zijn conclusie in de zaak Raimund, wordt in het algemeen onder ‘reconventionele vordering’ verstaan een vordering die de verweerder instelt in een door de verzoeker tegen hem ingeleide procedure bij dezelfde rechterlijke instantie met het doel een ander voordeel te verkrijgen dan louter de afwijzing van de vordering van de tegenpartij. Algemeen wordt aanvaard dat de doelstellingen van de reconventionele vordering bestaan in de proceseconomie en in het voorkomen van tegenstrijdige uitspraken.8.

Gelet op een en ander moet worden opgemerkt dat verordening 2017/1001 — die volgens overweging 4 tot doel heeft een merkensysteem van de Unie op te zetten ‘dat de ondernemingen volgens één enkele procedure in staat stelt Uniemerken te verkrijgen die een eenvormige bescherming genieten en rechtsgevolgen hebben op het gehele grondgebied van de Unie’9. — voorziet in een complex systeem voor de beoordeling van de geldigheid van Uniemerken waarin zowel het Bureau als de rechtbanken voor het Uniemerk een rol spelen.10.

Voor de vordering wegens inbreuk op het Uniemerk heeft de wetgever een rechtstreekse procedure opgezet waarin voor de administratieve en contentieuze aspecten een centrale rol is weggelegd voor het Bureau, onder toezicht van de Unierechter. Volgens artikel 63 van verordening 2017/1001 komt de bevoegdheid om kennis te nemen van de vordering tot nietigverklaring van een Uniemerk namelijk primair toe aan het Bureau. Tegen de beslissingen van het Bureau kan beroep worden ingesteld bij de kamers van beroep die binnen het Bureau zijn opgericht, en tegen de beslissingen van de kamers van beroep kan hoger beroep worden ingesteld bij het Gerecht.11.

Volgens artikel 124, onder d), van verordening 2017/1001 zijn de rechtbanken voor het Uniemerk daarentegen ‘exclusief’ bevoegd indien in de bij hen ingeleide inbreukprocedures een reconventionele vordering tot nietigverklaring van het merk wordt ingediend.12.

De toekenning van een dergelijke bevoegdheid aan de rechtbanken voor het Uniemerk — in lijn met de keuze van de Uniewetgever om de behandeling van geschillen op het gebied van inbreuk op Uniemerken toe te wijzen aan gespecialiseerde nationale rechters — heeft twee doelen. Ten eerste wordt de verweerder daarmee de mogelijkheid geboden verweer ten gronde te voeren waarmee ook de geldigheid van het merk kan worden aangevochten, ondanks het feit dat in beginsel het Bureau daarvoor bevoegd is. Ten tweede blijkt daaruit dat een goede rechtsbedeling wordt beoogd, door de partijen de mogelijkheid te bieden om in dezelfde procedure en bij dezelfde rechter een uitspraak te krijgen over hun wederzijdse vorderingen. Die toekenning vindt haar grondslag dan ook in de behoeften — die uit de overwegingen 32 en 33 van verordening 2017/1001 kunnen worden afgeleid — om bescherming van Uniemerken te waarborgen, door tegenstrijdige beslissingen te voorkomen en om de eenheid van het Uniemerk te beschermen.

Daarnaast moet erop worden gewezen dat volgens artikel 127, lid 1, van verordening 2017/1001 voor de gedingen bij de rechtbanken voor het Uniemerk de regel van een vermoeden van geldigheid van het Uniemerk geldt, welk vermoeden slechts kan worden weerlegd wanneer de verweerder een reconventionele vordering tot nietigverklaring instelt.13. Met andere woorden, de ongeldigheid van het Uniemerk kan door de verweerder niet louter als exceptie worden opgeworpen, met als enig doel de vordering van de eiser aan te vechten14., maar uitsluitend indien de rechtbank voor het Uniemerk tegelijkertijd uitdrukkelijk is verzocht dit merk nietig te verklaren15..

Zoals opgemerkt door advocaat-generaal Campos Sánchez-Bordona in zijn conclusie in de zaak Raimund16., strookt deze keuze met de eenheid van het merk, aangezien daarmee een voorkeur wordt uitgedrukt voor een uitspraak over de geldigheid waarvan de rechtsgevolgen voor het gehele grondgebied van de Unie gelden. Beslissingen waarbij een merk na toewijzing van een reconventionele nietig wordt verklaard, hebben immers werking erga omnes, en overeenkomstig artikel 128, lid 6, van verordening 2017/1001 moet het Bureau deze beslissingen in het register vermelden en de nodige maatregelen nemen om zich te voegen naar het dictum.17.

Uit het bovenstaande blijkt zonder meer dat er een verband bestaat tussen de initiële vordering wegens inbreuk en de reconventionele vordering tot nietigverklaring van het merk. Deze laatste vordering wordt namelijk ‘incidenteel’ ingesteld in het kader van een geding dat is ingeleid om na te gaan of er sprake is van een inbreuk, en dient — althans gedeeltelijk — als verweer, aangezien, indien die vordering wordt toegewezen, de hoofdvordering zou kunnen worden afgewezen.

Dat is evenwel niet het enige doel van de reconventionele vordering: zij kan ertoe leiden dat het industriële-eigendomsrecht komt te vervallen, hetgeen gevolgen erga omnes heeft en dus verder reikt dan de rechterlijke beslissing en de louter defensieve behoeften van de verweerder, die — zoals in casu duidelijk blijkt — er nog steeds belang bij heeft dat zijn vordering wordt toegewezen, ook indien de vordering wegens inbreuk wordt ingetrokken.

Gelet op het bovenstaande ben ik, anders dan de Commissie, van mening dat de reconventionele vordering tot nietigverklaring van het merk als bedoeld in artikel 128 van verordening 2017/1001 niet een louter accessoir karakter heeft ten opzichte van de hoofdvordering wegens inbreuk, maar een weliswaar niet volledig zelfstandig doch toch ten minste hybride karakter heeft waardoor zij tot op zekere hoogte niet wordt aangetast door omstandigheden die tot het tenietgaan van de vordering wegens inbreuk leiden.

De argumenten die de Commissie in haar schriftelijke opmerkingen heeft aangedragen kunnen deze conclusie mijns inziens niet in twijfel trekken. Ten eerste zijn het feit dat de reconventionele vordering bedoeld in artikel 127, lid 1, van verordening 2017/1001 een incidentele vordering is, die wordt ingesteld in een reeds ingeleide procedure18., en het feit dat zij uitsluitend door de verweerder kan worden ingediend met betrekking tot een vordering wegens inbreuk, niets anders dan procedurele voorwaarden om deze vordering te kunnen instellen, en kunnen daaruit geen conclusies worden getrokken over de aard daarvan. Ten tweede bieden de bepalingen van de artikelen 127 en 128 van verordening 2017/1001 de verweerder in een procedure wegens inbreuk niet alleen de mogelijkheid om zich ten gronde te verweren en aldus het vermoeden van geldigheid van het Uniemerk te weerleggen, zoals ik hierboven reeds heb uiteengezet, maar maken zij het ook mogelijk om bij wege van een incidentele vordering een uitspraak houdende nietigverklaring van het merk met werking erga omnes te vragen en te verkrijgen die, zodra deze in kracht van gewijsde is gegaan, een titel vormt waarmee de betreffende inschrijving in het register van Uniemerken kan worden doorgehaald.19.

Anders dan niet alleen de Commissie maar ook de verwijzende rechter suggereert, ben ik tot slot van mening dat aan het arrest Raimund geen argumenten kunnen worden ontleend die pleiten voor een uitlegging volgens welke ook de reconventionele vordering vervalt wanneer de procedure in het kader waarvan zij is ingesteld, door bepaalde gebeurtenissen is komen te vervallen. In dit arrest is immers louter bevestigd dat de toewijzing van de reconventionele vordering tot nietigverklaring prejudicieel is ten opzichte van de afwijzing van de vordering wegens inbreuk, indien dezelfde nietigheidsgronden eveneens louter als exceptie zijn opgeworpen. Dit arrest zegt evenwel niets over de gevolgen van een intrekking van een vordering wegens inbreuk voor het verloop van de procedure in het kader waarvan de reconventionele vordering is ingediend.

De slotsom waartoe ik in punt 46 van deze conclusie ben gekomen met betrekking tot de aard van de in artikel 128 van verordening 2017/1001 bedoelde reconventionele vordering, strookt met de uitlegging die het Hof aan deze procesrechtelijke rechtsfiguur geeft in het kader van het stelsel dat tot stand is gebracht door het Executieverdrag20., dat eerst was uitgemond in verordening (EG) nr. 44/200121., en vervolgens in verordening nr. 1215/2012, die thans van kracht is.

In dit verband moet worden opgemerkt dat in de verschillende regelingen inzake het gemeenschaps- en het Uniemerk die elkaar in de loop der tijd hebben opgevolgd, steeds uitdrukkelijk is verwezen naar de aangehaalde regeling betreffende de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen, waarbij telkens is vastgesteld dat zij van toepassing zijn in het kader van de bij die verordeningen ingevoerde regelgevingsstelsels. Zo verwezen verordening nr. 40/1994 inzake het gemeenschapsmerk en verordening nr. 207/2009 — de voorgangers van verordening 2017/1001 — naar respectievelijk het Executieverdrag en verordening nr. 44/2001, waarbij zij de toepassing daarvan uitbreidden tot de regeling inzake Uniemerken, met het oog op de verdeling van de bevoegdheid met betrekking tot rechtsvorderingen betreffende Uniemerken tussen de verschillende lidstaten.22. Thans bepaalt artikel 122 van verordening 2017/1001 dat die verordening van toepassing is ‘op de procedures betreffende Uniemerken en aanvragen voor Uniemerken, alsmede op de procedures betreffende gelijktijdige en opeenvolgende vorderingen die worden ingesteld op grond van Uniemerken en nationale merken’, tenzij deze verordening anders bepaalt, waarbij in lid 2 uitdrukkelijk wordt verwezen naar de meest recente regeling op dit gebied, te weten die van verordening nr. 1215/2012.

Op grond van het voorgaande ben ik dan ook van mening dat het begrip ‘reconventionele vordering’ moet worden uitgelegd in overeenstemming met de genoemde regelingen inzake de rechterlijke bevoegdheid en met de rechtspraak waarin deze regelingen aan de orde zijn gekomen.23.

In het licht van het voorgaande merk ik op dat reeds sinds het arrest van 13 juli 1995, Danværn Production24., waarin het Hof moest vaststellen of een verzoek om compensatie van de verweerder diende te worden aangemerkt als een ‘reconventionele vordering’ in de zin van artikel 6, punt 3, van het Executieverdrag25., is gebleken dat er een duidelijk verschil bestaat tussen een reconventionele vordering, die betrekking heeft op een vordering die losstaat van de vordering van de verzoeker en ertoe strekt een veroordeling van de verzoeker te verkrijgen, en een eenvoudige exceptie, die een eenvoudig verweermiddel is dat geen zelfstandige waarde heeft ten opzichte van de hoofdvordering, en er uitsluitend op gericht is de hoofdvordering te blokkeren26.. Dit onderwerp is ook uitgebreid onderzocht door advocaat-generaal Léger in de zaak die heeft geleid tot het genoemde arrest. In zijn conclusie wijst hij er met name op dat de reconventionele vordering ‘een nieuwe rechtsvordering [is] die in de loop van een geding wordt ingesteld door de verweerder, die op zijn beurt verzoeker wordt, […] strekkende tot verkrijging van een zelfstandige veroordeling die niet beperkt is tot een afwijzing van het door de oorspronkelijke verzoeker gevorderde’, en dat haar verloop en lot ‘onafhankelijk [zijn] van de hoofdvordering’ zodat ‘de afstand van de eiser in hoofdvordering […] geen einde [maakt] aan de tegenvordering’.27.

Meer recent heeft het Hof de reconventionele vordering behandeld in het arrest van 12 oktober 2016, Kostanjevec28., dat onder meer betrekking had op de uitlegging van artikel 6, lid 3, van verordening nr. 44/2001. In dat arrest heeft het Hof geoordeeld dat de tegenvordering ‘in wezen betrekking heeft op een afzonderlijke eis, strekkende tot veroordeling van de verzoeker, en in voorkomend geval betreffende een hoger bedrag dan waarop de verzoeker aanspraak maakt, en die kan worden doorgezet ook al is de vordering van de verzoeker afgewezen’.29.

Kortom, de hierboven vermelde rechtspraak bevestigt dus de stelling dat de reconventionele vordering een rechtsmiddel is dat toekomt aan de verweerder, die de tegen hem ingestelde vordering van de eiser aangrijpt om in dezelfde procedure het thema decidendum uit te breiden, en daarbij incidenteel een autonome vordering instelt die verder gaat dan alleen het verzoek tot afwijzing van de vordering van de eiser en die kan worden doorgezet ongeacht de omstandigheden waardoor die vordering teniet gaat.

Nu aldus is aangetoond dat de reconventionele vordering niet louter accessoir is, betekent dit niet dat de vraag van de verwijzende rechter is beantwoord. Zo moet in dit stadium worden nagegaan of na de intrekking van de vordering wegens inbreuk de bevoegdheid om kennis te nemen van de reconventionele vordering moet worden bepaald op grond van de in artikel 63 van verordening 2017/1001 vastgelegde regeling die geldt voor de vordering tot nietigverklaring, die als hoofdvordering is ingediend, met als gevolg dat het Bureau bevoegd is, dan wel of op basis van andere beginselen de aangezochte rechtbank voor het Uniemerk bevoegd blijft.

Dat de bevoegdheid aan het Bureau moet worden toegekend kan volgens de verwijzende rechter en de Commissie worden afgeleid uit het uitzonderlijke karakter van de bevoegdheid van de rechtbank voor het Uniemerk, dat weer voortvloeit uit het feit dat deze rechtbanken, als nationale rechters, slechts bij wijze van uitzondering handelingen van de Unie — wat de inschrijving van een Uniemerk is — nietig kunnen verklaren.

Voorts stelt het Oberlandesgericht München ter staving van zijn argumenten dat in verordening 2017/1001 is erkend dat de geldigheidstoetsing door het Bureau de voorkeur verdient. Deze voorkeur kan volgens deze rechter met name worden afgeleid uit artikel 128, lid 7, van die verordening, waarin is bepaald dat de rechtbank voor het Uniemerk, op verzoek van de merkhouder, de beslissing over de vordering tot nietigverklaring aan het Bureau kan overlaten.

Deze twee argumenten acht ik niet doorslaggevend.

Om te beginnen ben ik van mening dat de verdeling van de bevoegdheid op het gebied van de geldigheid van de Uniemerken tussen het Bureau en de rechtbanken voor het Uniemerk niet wijst op een verhouding van regel-uitzondering tussen de bevoegdheid van het Bureau en die van de rechtbanken voor het Uniemerk, maar op een complementaire verhouding, die functioneel is voor de verwezenlijking van het doel van de regeling, dat, zoals reeds opgemerkt, erin bestaat de bescherming van deze merken te waarborgen, tegenstrijdige beslissingen van de rechterlijke instanties en het Bureau te voorkomen, en de eenheid van het Uniemerk te handhaven.

Zoals advocaat-generaal Campos Sánchez-Bordona heeft benadrukt in zijn conclusie in de zaak die heeft geleid tot het arrest Raimund, is de nietigverklaring van een Uniemerk — anders dan de procedure van inschrijving van Uniemerken, die ‘behoort tot de uitsluitende bevoegdheid van het EUIPO, dat hierbij niet gebonden is aan enige beslissing van een nationale rechtbank’ — immers ‘een gedeelde bevoegdheid’ van de rechtbanken voor het Uniemerk en het Bureau.30.

Maar zelfs indien dit zou worden aangenomen, lijkt mij dat het uitzonderlijke karakter van de bevoegdheid van de rechtbank voor het Uniemerk ten aanzien van de reconventionele vordering tot nietigverklaring niet van invloed kan zijn op de oplossing van de gestelde vraag. Het lijdt immers geen twijfel dat op het tijdstip waarop de reconventionele vordering werd ingesteld, een situatie ontstond waarin de rechtbank voor het Uniemerk bevoegd was. Hieraan voeg ik vanuit ‘dynamisch’ oogpunt toe dat het reconventionele karakter van de vordering, waarop ik hierboven uitvoerig ben ingegaan, oorspronkelijk is, ontologisch verband houdt met de omstandigheden die bestonden op het moment waarop zij werd ingesteld, en losstaat van latere ontwikkelingen in de procedure. Met andere woorden, de intrekking van de vordering die oorspronkelijk de hoofdvordering was waarmee het geding werd ingeleid, heeft niet tot gevolg dat de reconventionele vordering de hoofdvordering wordt.

Zelfs indien zou worden aangenomen dat de bevoegdheid van de rechtbanken voor het Uniemerk een uitzonderlijke bevoegdheid is, ben ik daarom van mening dat een situatie als die van het hoofdgeding, die wordt gekenmerkt door het feit dat de hoofdvordering is ingetrokken, hoe dan ook onder die bevoegdheid valt. Het gaat niet om een analoge toepassing van de bevoegdheid van nationale rechterlijke instanties, wat gezien het uitzonderlijke karakter van die bevoegdheid verboden is, maar om een gewone toepassing daarvan op een uitdrukkelijk in de regeling genoemde situatie.

Wat artikel 128, lid 7, van verordening 2017/1001 betreft, kan niet worden ontkend dat de Uniewetgever er belang aan heeft gehecht dat een gecentraliseerde beoordeling van de geldigheid van het merk en de omstandigheden die tot het tenietgaan van het betrokken recht hebben geleid, bij het Bureau plaatsvindt. Ik wijs er overigens op dat artikel 132, lid 2, van die verordening dezelfde invalshoek heeft, volgens welke bepaling ook wanneer de rechtbank voor het Uniemerk de eerst aangezochte instantie is, de procedure voor deze rechtbank op verzoek van een partij kan worden geschorst tot het Bureau, waarbij op een later tijdstip een procedure met betrekking tot hetzelfde voorwerp is ingeleid, een beslissing zal hebben genomen.

In plaats van de stelling te ondersteunen dat de bevoegdheid van de rechtbank voor het Uniemerk komt te vervallen als gevolg van de intrekking van de vordering wegens inbreuk, pleiten deze bepalingen echter veeleer voor de afwijzing ervan. Zoals uit de bewoordingen daarvan blijkt, verlenen zij de rechtbank voor het Uniemerk een discretionaire bevoegdheid (het gebruik van het woord ‘kan’ laat hierover geen twijfel bestaan): wanneer de merkhouder verzoekt om de vraag over de geldigheid aan het Bureau voor te leggen, kan die rechtbank niettemin beslissen om, nadat de andere partijen zijn gehoord, zelf uitspraak te doen over de reconventionele vordering.

Het zou dus in strijd zijn met het stelsel van de verordening — die de rechtbank uitdrukkelijk een discretionaire bevoegdheid toekent ten aanzien van het verzoek van de merkhouder om de vraag over de geldigheid aan het Bureau te voor te leggen — om te aanvaarden dat de merkhouder, door de vordering wegens inbreuk in te trekken, hoe dan ook kan bewerkstelligen dat de rechtbank haar bevoegdheid verliest, los van elke eigen beoordeling door die rechtbank.

Kortom, mijns inziens treffen de door de verwijzende rechter aangevoerde argumenten geen doel. Volgens mij moet dit vraagstuk juist worden opgelost op grond van het algemene beginsel van perpetuatio fori. Dat kan, let wel, op grond van het Unierecht, zonder dat overeenkomstig de verwijzing in artikel 129, lid 3, van verordening 2017/1001 hoeft te worden teruggegrepen op bepalingen van nationaal procesrecht waarin dat beginsel is vastgelegd.31.

Volgens het zogenoemde ‘perpetuatio-foribeginsel’ blijft, wanneer een zaak bij een bevoegde rechter is aangebracht, deze rechter in de regel bevoegd, zelfs als het aanknopingscriterium uit hoofde waarvan diens bevoegdheid is vastgesteld, in de loop van de gerechtelijke procedure verandert.32. Dit beginsel beoogt de schade te voorkomen die de procespartijen zouden lijden indien de bevoegdheid van de rechter bij wie de zaak is ingeleid wegens de latere verandering, tijdens de procedure, van voor de bevoegdheid bepalende omstandigheden, komt te vervallen.

Het lijdt geen twijfel dat het Unierecht een dergelijk recht kent. In dit verband moet worden verwezen naar het arrest van 11 oktober 2007, Freeport33., waarin voor de vaststelling van de rechterlijke bevoegdheid op grond van artikel 6, punt 1, van verordening nr. 44/2001 het tijdstip waarop de vordering is ingesteld uitdrukkelijk als referentiepunt is genomen om te beoordelen of er samenhang bestaat tussen de vorderingen.

Zie daarnaast de conclusie van advocaat-generaal Jääskinen van 11 december 2014 in de zaak CDC Hydrogen Peroxide34. en het arrest van het Hof van 21 mei 2015 in diezelfde zaak, waarin eveneens verordening nr. 44/2001 aan de orde was. In dat arrest werd overeenkomstig het perpetuatio-foribeginsel vastgesteld dat de bevoegdheid van de aangezochte rechter, die was bepaald op basis van de woonplaats van slechts een van de verweerders in het geding, niet tevens komt te vervallen in geval van afstand van de vordering die was ingesteld tegen de verweerder die de rechtvaardiging vormde voor de vaststelling van de bevoegdheid.35.

Het perpetuatio-foribeginsel lag ook ten grondslag aan het arrest van 17 januari 2006, Staubitz-Schreiber36., waarin het Hof verordening (EG) nr. 1346/200037. aldus heeft uitgelegd dat de rechter van de lidstaat waar het centrum van de voornaamste belangen van de schuldenaar gelegen is op het moment waarop deze laatste het verzoek om opening van de insolventieprocedure indient, ook bevoegd blijft om deze procedure te openen wanneer de schuldenaar het centrum van zijn voornaamste belangen naar het grondgebied van een andere lidstaat verplaatst na de indiening van het verzoek, maar vóór de opening van deze procedure.

Het perpetuatio-foribeginsel wordt tevens aangehaald door advocaat-generaal Szpunar in zijn standpuntbepaling van 24 september 2014 in de zaak Carl Gendreau38., in zijn conclusie van 27 maart 2019 in de zaak A39. en in zijn conclusie van 30 april 2020 in de zaak Novo Banco40..

Voorts wordt dit beginsel genoemd in de Praktijkgids voor de toepassing van de verordening Brussel II bis41., en is het erkend door het Institut de droit international tijdens de sessie van Dijon in 198142.. Overigens is het perpetuatio-foribeginsel opgenomen in een groot aantal rechtsstelsels. Dit beginsel is bekend in onder andere het Duitse, het Italiaanse, het Franse en het Spaanse recht.

Tot slot moet worden opgemerkt dat dit beginsel feitelijk ook is toegepast bij de verdeling van de bevoegdheden tussen het Hof en het Gerecht. In de zaak die heeft geleid tot de beschikking IAMA Consulting had het Gerecht, dat was aangezocht naar aanleiding van een arbitragebeding in een door de Gemeenschap gesloten overeenkomst, een door de Commissie ingestelde reconventionele vordering naar het Hof van Justitie verwezen, na de door de verzoekende vennootschap ingediende vorderingen niet-ontvankelijk te hebben verklaard.43. Volgens het Gerecht was het Hof bevoegd om van die vordering kennis te nemen krachtens artikel 225, lid 1, EG juncto artikel 51 van het destijds geldende Statuut van het Hof van Justitie, op grond waarvan door de instellingen van de Gemeenschap ingestelde beroepen onder de bevoegdheid van het Hof vielen. Het Hof heeft ten eerste eraan herinnerd dat het communautaire rechterlijke stelsel een nauwkeurige afbakening impliceert van de respectieve bevoegdheden van het Hof en het Gerecht — waarbij destijds werd uitgegaan van de hoedanigheid van de verzoeker — zodat de bevoegdheid van een van die rechterlijke instanties om uitspraak te doen over een beroep noodzakelijkerwijs de bevoegdheid van de andere uitsloot.44. Vervolgens heeft het Hof gepreciseerd dat ‘[d]e bevoegdheid om uitspraak te doen op een hoofdvordering […] in het communautaire stelsel van rechtsmiddelen bovendien de bevoegdheid [inhoudt] om uitspraak te doen op in de loop van diezelfde procedure ingestelde reconventionele vorderingen die gebaseerd zijn op dezelfde handelingen of feiten als die welke in het verzoekschrift aan de orde worden gesteld’, en dat die bevoegdheid in het bijzonder is gebaseerd op het belang van de proceseconomie.45. Tot slot heeft het Hof opgemerkt dat het feit dat het beroep is verworpen en de reconventionele vordering dus niet langer een incidenteel karakter heeft, niets afdoet aan de bevoegdheid van het Gerecht om de zaak te beslechten.46.

Gelet op het voorgaande ben ik van mening dat het perpetuatio-foribeginsel ook in de onderhavige zaak moet worden toegepast. In dit verband acht ik de verwijzing relevant die in artikel 122 van verordening 2017/1001 is gemaakt naar de regels betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de erkenning en de tenuitvoerlegging van vonnissen, ten aanzien waarvan volgens de hierboven genoemde rechtspraak het perpetuatio-foribeginsel van toepassing is. Indien de toepasselijkheid van dit beginsel met het oog op de verdeling, tussen de verschillende lidstaten, van de bevoegdheid voor rechtsvorderingen betreffende Uniemerken niet ter discussie kan worden gesteld, zie ik namelijk niet in waarom in de onderhavige zaak, waarin in feite nog steeds de regels voor de toekenning van een rechterlijke of quasirechterlijke bevoegdheid aan de orde zijn, een andere conclusie zou moeten worden getrokken.

Door de bevoegdheid te koppelen aan het tijdstip van indiening van de reconventionele vordering, waarborgt het perpetuatio-foribeginsel overigens de rechtszekerheid en voorkomt het de — mijns inziens aanzienlijke — nadelige gevolgen voor de proceseconomie en de rechten van verweer van de verweerder, die zouden kunnen ontstaan indien belang werd toegekend aan de intrekking van de hoofdvordering.

Denk bijvoorbeeld maar aan het geval waarin de eiser na afloop van een geding dat wordt gekenmerkt door een ingewikkelde en dure instructiefase, of zelfs in de fase van hoger beroep, de vordering wegens inbreuk intrekt omdat hij zich realiseert dat deze waarschijnlijk zal worden afgewezen. Indien de rechter vervolgens onbevoegd zou worden ten aanzien van de reconventionele vordering, zou de verweerder gedwongen worden weer een nieuwe procedure in te leiden bij het Bureau.

Mijns inziens staat niet ter discussie dat, door de in de procedure in eerste aanleg verrichte activiteiten en bestede tijd teniet te doen, het beginsel van proceseconomie — dat niet alleen de gerechtelijke activiteit maar ook de administratieve activiteit van het Bureau zou moeten kenmerken — wordt ondermijnd, aangezien tweemaal dezelfde activiteiten worden verricht die tot vergelijkbare resultaten leiden op grond van verordening 2017/1001. Daarnaast wordt de verweerder gedwongen extra kosten te maken om de procedure voor het Bureau in te leiden. Er zij op gewezen dat deze negatieve gevolgen automatisch zouden voortvloeien uit een beslissing — die om de hoofdvordering in te trekken — van degene die zich tegen de reconventionele vordering van de verweerder verzet.

Deze uitlegging staat niet op gespannen voet met het specifieke doel van de in verordening 2017/1001 vervatte regeling.

Zoals gezegd, blijkt duidelijk uit overweging 32 van verordening 2017/1001 dat aan de onderzochte regeling het wezenlijke belang ten grondslag ligt dat ‘de beslissingen ten aanzien van de geldigheid van en inbreuk op Uniemerken rechtsgevolgen voor de gehele Unie hebben, zijnde het enige middel om tegenstrijdige beslissingen van rechterlijke instanties en het Bureau en aantastingen van het eenheidskarakter van het Uniemerk te voorkomen’.

De doelstellingen die ten grondslag liggen aan de onderzochte regeling en aan de bevoegdheid van de rechtbank voor het Uniemerk om kennis te nemen van reconventionele vorderingen tot nietigverklaring, worden niet aangetast door omstandigheden waardoor hoofdvordering wegens inbreuk vervalt. Deze omstandigheden geven immers geen aanleiding tot meerdere procedures, aangezien het geding door één enkele instantie wordt behandeld, en doen evenmin afbreuk aan de werking erga omnes van de beslissing van de nationale rechter over de geldigheid van het merk. Aldus wordt zowel het vereiste van proceseconomie als het vereiste van de eenheid van het merk in de gehele Unie geëerbiedigd. Bovendien is er geen risico van tegenstrijdige beslissingen, aangezien slechts één instantie met de behandeling van de zaak is belast.

Concluderend ben ik om al deze redenen van mening dat de rechtbank voor het Uniemerk nog bevoegd is om uitspraak te doen over een reconventionele vordering in de zin van artikel 128 van verordening 2017/1001, strekkende tot nietigverklaring van een Uniemerk, nadat de hoofdvordering wegens inbreuk effectief is ingetrokken.