HR, 08-07-2011, nr. 11/00567

Het onderscheid tussen natuurlijke personen en rechtspersonen dat de kern van het onderhavige geschil vormt, kwam in enigszins vergelijkbare vorm voor in de Wet Tarieven in Burgerlijke zaken (WTBZ: die bij de wet van 30 september 2010 is ingetrokken).

De eerste onderscheiding naar de hoedanigheid van natuurlijke persoon (of anderszins) dateert van de Wet van 29 september 1988, S. 469; een wet die ertoe strekte, de in de WTBZ voorziene griffierechten aanmerkelijk te verhogen.

Ter tegemoetkoming aan bedenkingen van de kant van de Tweede Kamer, aanvaardde de Regering toen een amendement dat erin voorzag dat voor natuurlijke personen die als gedaagde of verweerder optraden, een maximum aan het te vorderen griffierecht werd gesteld1..

In de Parlementaire discussie die aan dit amendement voorafging was herhaaldelijk over de positie van natuurlijke personen als procespartij gedebatteerd. Daarbij blijkt regelmatig dat de debaters hier met ‘natuurlijke persoon’ bedoelen: ‘particulier’2..

In deze discussie is klaarblijkelijk niet gedacht aan de mogelijkheid dat natuurlijke personen ook (vermogende) ondernemers kunnen zijn, die in die hoedanigheid procederen; en ook niet aan de mogelijkheid dat professionele samenwerkingsverbanden van natuurlijke personen — zoals maatschappen — procespartij kunnen zijn.

De in 1988 ingevoerde regel is inhoudelijk blijven gelden tot aan de intrekking van de WTBZ3.. In art. 2 WTBZ was echter intussen ook het onderscheid tussen natuurlijke personen en rechtspersonen ingevoerd4.. Ook de wetsgeschiedenis die aan deze regeling voorafging roept het beeld op dat men de hier bedoelde natuurlijke personen percipieerde als: particulieren (ik denk dat men bedoelde, de persoon die elders in de wet wordt aangeduid als: de natuurlijke persoon die niet handelt in de uitoefening van een beroep of bedrijf).

De Griffier stelt, naar ik denk: met recht, dat de rechtspraak onder de WTBZ bij de zojuist aan de wettekst toegeschreven strekking aansloot; en dat in dat kader een personenvennootschap dan ook niet werd aangemerkt als de door die Wet bedoelde natuurlijke persoon5..

De Wet van 30 september 2010 lijkt te willen aansluiten bij het begrippenkader zoals dat in dit opzicht uit de WTBZ bekend was. Zoals de Griffier heeft aangevoerd, bevat (ook) de Parlementaire geschiedenis van deze wet op een aantal plaatsen aanwijzingen — zij het niet bepaald duidelijke —, dat de deelnemers aan het Parlementaire debat als zij over natuurlijke personen spraken, het oog hadden op wat eerder ‘particulier’ werd genoemd6..

Men kan ook daarom gemakkelijk die indruk krijgen, omdat het inruimen van een enigszins beschermde positie voor ‘particulieren’ goed te begrijpen valt, terwijl veel minder goed valt in te zien waarom de wetgever natuurlijke personen die handelen als (vermogende) ondernemer of beroepsbeoefenaar, of op het uitoefenen van een onderneming of een beroep gerichte samenwerkingsverbanden van natuurlijke personen, op deze manier zou willen tegemoetkomen.

Een aanwijzing van dezelfde strekking — maar ook hier: niet een erg sterke aanwijzing — vormt het feit dat de Parlementaire geschiedenis van de huidige wet benadrukt dat aansluiting is gezocht bij het systeem van de Algemene Wet Bestuursrecht (AWB), en wel in het bijzonder bij art. 4:81 AWB7..

In die bepaling wordt een onderscheid gemaakt tussen natuurlijke personen en partijen die anders dan als natuurlijke persoon zijn te kwalificeren (en wordt met inachtneming van dat verschil griffierecht voorgeschreven, uiteraard: in het voordeel van de natuurlijke personen).

Bij de toepassing van art. 4:81 AWB wordt ‘natuurlijke persoon’ gemeenlijk uitgelegd als ‘particulier’; en althans wordt wat betreft personenvennootschappen aangenomen, dat die niet onder de kwalificatie ‘natuurlijke persoon’ begrepen zijn8..

Ik kan instemmen met (de geëerde raadsman van) de opposante, als het erom gaat dat de wettekst (hier: met inbegrip van de tot de wet behorende bijlage) op het hier aan de orde zijnde punt niet uitmunt door helderheid. In een bijdrage van Loonstein9. wordt dan ook verdedigd dat de wet onvoldoende basis biedt om het te kunnen verantwoorden, dat aan entiteiten die niet aan de kwalificatie ‘rechtspersoon’ beantwoorden, de griffierechten in rekening worden gebracht die de bijlage bij de wet voor rechtspersonen voorziet.

Ik denk dat het (ook hier) zaak is, aan de wet een zinvolle, met de aan de wet ten grondslag liggende strekking sporende uitleg te geven. Welke die uitleg volgens mij is, zal hiervóór al zijn gebleken: hoewel de in de wettekst gekozen formulering bepaald duidelijker had gekund, lijkt het mij dat voldoende aan het licht treedt dat de wet ertoe strekt, het lagere niveau van griffierechten te reserveren voor natuurlijke personen, niet handelend in de uitoefening van een bedrijf of beroep (of, zoals het eerder werd genoemd: ‘particulieren’); en dat voor alle entiteiten die niet aan die kwalificatie beantwoorden, het tarief geldt dat in de bijlage — ik herhaal: met een te betreuren gebrek aan nauwkeurigheid — onder de aanduiding ‘Griffierecht voor rechtspersonen’ is aangegeven.

In de briefwisseling tussen partijen is aandacht gevraagd voor bepaalde uitingen waarmee inmiddels, hetzij vanwege het Ministerie van Justitie hetzij vanwege instanties uit de rechterlijke macht, aanwijzingen voor de toepassing van de WGBZ zijn gegeven. Ik ben er echter huiverig voor, dergelijke uitingen te gebruiken als het gaat om de uitleg van de wet waar die uitingen op zien. Het komt mij minder gelukkig voor dat de betekenis van een wet zou worden beoordeeld aan de hand van daarover — buiten het kader van de wet zelf, of van de wordingsgeschiedenis daarvan — uitgesproken aanwijzingen van degenen die deel hadden aan het wetgevingsproces, of die een zekere betrokkenheid bij de uitvoering van de wet hebben.

Overigens betreft het hier een punt van theoretisch belang: de hier bedoelde uitingen tenderen in dezelfde richting, die ik hiervóór aan de hand van andere bronnen als de juiste heb aangemerkt.

Ik concludeer dat het verzet van de opposante van de hand behoort te worden gewezen.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden