Rb. Amsterdam, 06-06-2018, nr. C/13/631363 / HA ZA 17-660

Het verloop van de procedure blijkt uit:

Ten slotte is vonnis bepaald.

Op 1 augustus 2006 is door een Russische rechter in staat van faillissement verklaard de te Moskou (Russische Federatie) gevestigde rechtspersoon naar Russisch recht OAO Yukos Oil Company (hierna: Yukos Oil). Daarbij is tot curator benoemd E.K. Rebgun (hierna: Rebgun q.q.).

Yukos Oil was enig aandeelhouder van de te Amsterdam gevestigde vennootschap naar Nederlands recht Yukos Finance B.V. (hierna: Yukos Finance).

Op 10 augustus 2007 heeft de rechtsvoorgangster van Yukos Capital met verlof van de voorzieningenrechter van deze rechtbank ten laste van Yukos Oil conservatoir (verhaals)beslag doen leggen op de aandelen Yukos Finance.

Op 14 augustus 2007 heeft de rechtsvoorgangster van FPH met verlof van de voorzieningenrechter van deze rechtbank ten laste van Yukos Oil conservatoir (verhaals)beslag doen leggen op de aandelen Yukos Finance.

In die tijd hebben ook andere schuldeisers ten laste van Yukos Oil conservatoir (verhaals)beslag doen leggen op de aandelen Yukos Finance.

Bij Share Purchase Agreement van 20 augustus 2007 heeft Rebgun q.q. de aandelen Yukos Finance verkocht aan Promneftstroy. Deze agreement (hierna: de koopovereenkomst) luidt, voor zover hier van belang:

(…)

It is the Parties’ explicit desire and intent that transfer of the Shares that will be made in the Deed of Transfer shall not be determined as an evasion (onttrekking aan) of the Shares from the Admitted Dutch Creditors Attachments. The Parties believe that the contemplated transfer of the Shares under this Agreement is not an evasion of the Shares, since (i) the Admitted Dutch Creditors Attachments as made by the Bailiff remain in full force and effect and (ii) the rights of the Admitted Dutch Creditors in relation to the Shares and the Attachments will be respected in full as stipulated in article 474e DCCP and (iii) the Shares will continue to be in the Netherlands in the place of the registered seat of Yukos Finance and (iv) Yukos Finance will upon notice of the transfer be instructed to enter the transfer in the shareholders’ register such that it is subject to the Admitted Dutch Creditors Attachments and (v) the transfer of the Shares will be served by means of a notice thereof to Yukos Finance (by a bailiff), which notice will explicitly clarify the unaffected continuation of the Admitted Dutch Creditor Attachments, and (vi) a copy of this Agreement and of the Deed of Transfer and of this notice shall be submitted to the Amsterdam Court in the Executory Sales Proceedings and to the Bailiff, and (vii) the value or number of the Shares will not decrease as a result of this Agreement or of the Deed of Transfer.

If a Dutch competent court in a final decision in which the Purchaser is or may be a party would have determined that the transfer of the Shares must be regarded as an evasion of the Shares, then (i) the Shares will not be deemed to have been transferred under the Deed of Transfer, (ii) the Purchase Price will be deemed to have been given in full consideration for the sale and transfer of the Rights and (iii) the Purchaser shall not be entitled to any repayment of the Purchase Price or any part thereof or of any Purchaser Costs.

(…)

This Agreement and the Deed of Transfer and all transactions contemplated herein shall be exclusively governed by laws of the Netherlands.

De op 10 september 2007 verleden Deed of Transfer of the Shares subject to the Attachments and of the Rights (hierna: de leveringsakte) luidt, voor zover hier van belang:

Article 6

Notice of transfer of Shares and existence of Agreement

Each Party is authorized to arrange for the service of notice by a bailiff to the Company of the transfer of the Shares -subject to the Admitted Dutch Creditors Attachments- by the Seller to the Purchaser within the meaning of Section 2:196b (3) of the DCC in conjunction with Section 2:196a (1) of the DCC.

Together with a true copy of this deed, the bailiff as above mentioned, will provide the Company with a copy of the Agreement.

Each Party agrees to notify each of the bailiffs, who made the Admitted Dutch Creditors Attachments, within five (5) working days after the service of notice as mentioned under 6.1 of the transfer of the Shares and to inform the Amsterdam Court in accordance with the Agreement.

Parties hereby authorize me, notary, who will execute this deed to take care on their behalf of the obligations as set forth in this article 6 if they are not taken care of within ten (10) working days after execution of this deed.

Each of the Parties is authorized to at any time notify each of the Rights’ debtors of the transfer of the Rights.

(…)

Article 8

Declaratory judgment of evasion from the Admitted Dutch Creditors Attachments

Parties hereby explicitly confirm that it is not their intention to evade (onttrekken aan het beslag) the Shares.

Parties hereby repeat hereunder the language as set forth in article 8 paragraph 3 of the Agreement in which they declare that they are of the opinion that the Agreement and the transfer of the Shares as laid down in this deed is not to be regarded as an evasion of the Shares from the Admitted Dutch Creditors Attachments (onttrekken aan het beslag):

“8.3 It is the Parties’ explicit desire and intent that transfer of the Shares that will be made in the Deed of Transfer shall not be determined as an evasion (onttrekking aan) of the Shares from the Admitted Dutch Creditors Attachments. The Parties believe that the contemplated transfer of the Shares under this Agreement is not an evasion of the Shares, since (i) the Admitted Dutch Creditors Attachments as made by the Bailiff remain in full force and effect and (ii) the rights of the Admitted Dutch Creditors in relation to the Shares and the Attachments will be respected in full as stipulated in article 474e DCCP and (iii) the Shares will continue to be in the Netherlands in the place of the registered seat of Yukos Finance and (iv) Yukos Finance will upon notice of the transfer be instructed to enter the transfer in the shareholders’ register such that it is subject to the Admitted Dutch Creditors Attachments and (v) the transfer of the Shares will be served by means of a notice thereof to Yukos Finance (by a bailiff), which notice will explicitly clarify the unaffected continuation of the Admitted Dutch Creditor Attachments, and (vi) a copy of this Agreement and of the Deed of Transfer and of this notice shall be submitted to the Amsterdam Court in the Executory Sales Proceedings and to the Bailiff, and (vii) the value or number of the Shares will not decrease as a result of this Agreement or of the Deed of Transfer.”

Parties explicitly accept the consequence that if and when a Dutch competent court in a final decision in which the Purchaser is or may be a party would have determined that the transfer of the Shares must be regarded as an evasion of the Shares, then (i) the Shares will not be deemed to have be transferred under the Deed of Transfer, (ii) the Purchase Price will be deemed to have been given in full consideration for the sale and transfer of the Rights and (iii) the Purchaser shall not be entitled to any repayment of the Purchase Price or any part thereof or of any Purchaser Costs.

Netherlands law. Forum

The transfer of the Shares and the Rights and the further obligations laid down in this deed shall be governed by Netherlands law.

Eerder, in 2005, heeft Yukos Finance de door haar gehouden aandelen in het kapitaal van Yukos International UK B.V. overgedragen aan StAK Yukos International, die daartegenover certificaten van die aandelen heeft uitgegeven aan Yukos Finance.

FPH c.s. vorderen, na wijziging van eis, dat de rechtbank bij vonnis, voor zover rechtens mogelijk uitvoerbaar bij voorraad,

( a) verklaart voor recht dat:

(i) de Aandelenoverdracht als onttrekking aan beslag kwalificeert;

(ii) primair de in artikel 8.4 van de koopovereenkomst en artikel 8.3 van de leveringsakte opgenomen Ontbindende Voorwaarde is vervuld, subsidiair zodra het vonnis in kracht van gewijsde is gegaan de in artikel 8.4 van de koopovereenkomst en artikel 8.3 van de leveringsakte opgenomen ontbindende voorwaarde is vervuld, en dat

(iii) primair Promneftstroy geen rechthebbende is geworden van de Yukos Finance-aandelen, althans dat zij vanaf het moment dat de rechtbank bij eindvonnis de onder (a)(i) en/of (a)(ii) gevorderde verklaring voor recht uitspreekt niet langer rechthebbende op de Yukos Finance-aandelen is, subsidiair zodra het vonnis in kracht van gewijsde is gegaan Promneftstroy geen rechthebbende is geworden van de Yukos Finance-aandelen, althans dat zij vanaf het moment dat de rechtbank bij eindvonnis de onder (a)(i) en/of (a)(ii) gevorderde verklaring voor recht uitspreekt niet langer rechthebbende op de Yukos Finance-aandelen is;

( b) Promneftstroy veroordeelt in de proceskosten en in de nakosten, te vermeerderen met wettelijke rente.

FPH c.s. omschrijven de “Aandelenoverdracht” (onderdeel (a)(i) van het petitum) als de “overdracht van de Yukos Finance-aandelen aan Promneftstroy”. De “Ontbindende Voorwaarde” (onderdeel (a)(ii) van het petitum) houdt in hun bewoordingen in dat “de Aandelenoverdracht geacht moet worden niet te hebben plaatsgevonden indien een bevoegde Nederlandse rechter in een einduitspraak oordeelt dat de Aandelenoverdracht als onttrekking aan beslag kwalificeert”. Volgens FPH c.s. volgt uit het arrest van de Hoge Raad van 13 november 2015 (ECLI:NL:HR:2015:3299) dat de Ontbindende Voorwaarde is vervuld.

Promneftstroy voert een uit meerdere onderdelen bestaand verweer.

Op de stellingen over en weer zal hierna, onder de beoordeling, worden ingegaan.

De Nederlandse rechter heeft in deze zaak rechtsmacht. Redengevend is het volgende. Op grond van artikel 9 aanhef en onder a Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) komt de Nederlandse rechter in elk geval rechtsmacht toe indien het een rechtsbetrekking betreft die ter vrije bepaling van partijen staat en de gedaagde in de procedure is verschenen niet uitsluitend of mede met het doel de rechtsmacht van de Nederlandse rechter te betwisten, tenzij voor rechtsmacht van de Nederlandse rechter geen redelijk belang aanwezig is. Het geschil betreft een rechtsbetrekking die ter vrije bepaling van partijen staat, te weten de hiervoor onder 2.6 en 2.7 vermelde koop en levering van aandelen. Promneftstroy is in de procedure verschenen niet uitsluitend of mede met het doel de rechtsmacht van de Nederlandse rechter te betwisten.

De koopovereenkomst en de leveringsakte worden beheerst door Nederlands recht; zie artikel 17.1 van de koopovereenkomst en artikel 9.1 van de leveringsakte.

Niet in geschil is dat artikel 8.4 van de koopovereenkomst en artikel 8.3 van de leveringsakte een ontbindende voorwaarde bevatten in de zin van artikel 6:22 Burgerlijk Wetboek (BW).

Deze ontbindende voorwaarde houdt in dat volgens een final decision van een Dutch competent court (waarin Promneftstroy “is or may be a party”) de overdracht van de aandelen Yukos Finance “must be regarded as an evasion of the Shares”. Niet in geschil is dat evasion staat voor onttrekking aan beslag in de zin van artikel 198 lid 1 Wetboek van Strafrecht (Sr).

Deze laatste bepaling houdt, voor zover hier van belang, in dat hij die opzettelijk enig goed aan het krachtens de wet daarop gelegd beslag onttrekt, wordt gestraft.

FPH c.s. betogen dat de overdracht van de aandelen Yukos Finance een dergelijke onttrekking aan beslag behelst. Promneftstroy bestrijdt dit.

Opmerking verdient dat het Russische faillissement van Yukos Oil, dat territoriale werking heeft, niet in de weg stond aan de in Nederland ten laste van Yukos Oil gelegde beslagen, waaronder die van FPH en Yukos Capital.

Verder is niet in geschil dat onder de ontbindende voorwaarde niet alleen de in de koopovereenkomst en leveringsakte gedefinieerde Admitted Dutch Creditors Attachments vallen, maar ook de niet onder die definitie vallende door FPH en Yukos Capital gelegde beslagen.

Artikel 8.4 van de koopovereenkomst en artikel 8.3 van de leveringsakte leggen een verbinding tussen het burgerlijk recht en het strafrecht. De rechtsverhouding naar burgerlijk recht wordt door deze bepalingen mede bepaald door (de inhoud van) een strafrechtelijke bepaling.

Artikel 474e Rv is op grond van artikel 715 lid 1 Rv ook van toepassing op conservatoire beslagen. Het artikel bepaalt, voor zover hier van belang, dat in beslag genomen aandelen niet ten nadele van de beslaglegger kunnen worden vervreemd. Uit de wet (in het bijzonder artikel 453a Rv), de parlementaire geschiedenis en vaste jurisprudentie van de Hoge Raad volgt dat de betekenis van artikel 474e Rv in die zin beperkt is dat een dergelijke vervreemding alleen niet tegen de beslaglegger kan worden ingeroepen. Voor het overige is een dergelijke vervreemding geldig. FPH c.s. erkennen en onderschrijven deze rechtsregel. Zij betogen echter dat de geldigheid naar burgerlijk recht niet afdoet aan de strafbaarheid van reeds de enkele vervreemding van een beslagen aandeel. Zij wijzen erop dat artikel 198 lid 1 Sr deel uitmaakt van Titel VIII (“Misdrijven tegen het openbaar gezag”) van het Wetboek van Strafrecht. Hun betoog komt erop neer dat de wetgever op een en hetzelfde moment met de ene hand (het burgerlijk recht) geeft en met de andere hand (het strafrecht) neemt. Elke vervreemding van een beslagen aandeel zou, zo al niet nietig (vergelijk artikel 3:40 lid 1 BW), dan toch voor de betrokkenen riskant zijn. Dit gevolg strekt te ver. Het impliceert een innerlijke tegenstrijdigheid in het wettelijk systeem. Mede gelet op de hiervoor beschreven beperkte betekenis van artikel 474e Rv – de vervreemding kan niet tegen de beslaglegger worden ingeroepen – komt het ook niet als onder alle omstandigheden gerechtvaardigd voor. Een zo ver strekkend gevolg kan zonder uitdrukkelijke toelichting van de wetgever (die zelf deel uitmaakt van het openbaar gezag) niet worden aanvaard. Een dergelijke toelichting ontbreekt.

Ook in de rechtsgeleerde literatuur wordt op grond van een analyse van de rechtspraak over artikel 198 Sr verdedigd dat het enkele feit dat een beslagen goed wordt vervreemd nog onvoldoende is voor strafbaarheid, maar dat er steeds in veroordelende uitspraken bijkomende omstandigheden zijn, waaruit de opzet om de verhaalsmogelijkheden van de beslaglegger te beperken blijkt (zie Steven Bartels, Hans Heyman en Valérie Tweehuysen, Privaatrecht en strafrecht bij beschikken over vastgoed in weerwil van beslag, NJB 2016/1708, p. 2364 e.v.).

Bij de beoordeling van de vraag of Rebgun q.q. en Promneftstroy hebben gehandeld met de opzet om de verhaalsmogelijkheden van de beslagleggers te beperken is van belang dat zij de positie van de beslagleggers, onder wie FPH en Yukos Capital, tegenover alle betrokkenen hebben geëerbiedigd door de beslagen in de koopakte en de leveringsakte uitdrukkelijk te vermelden en door de beslagleggers van de koop en overdracht op de hoogte te stellen. Uit de koop en overdracht op zichzelf genomen kan onder deze omstandigheden geen opzet blijken om de verhaalsmogelijkheden van de beslagleggers te beperken. Ook anderszins is niet gebleken van bijkomende omstandigheden die onttrekking aan beslag in de zin van artikel 198 lid 1 Sr kunnen opleveren. Het gaat dan, kort gezegd, om beperking van omvang of werking van het gelegde beslag. FPH c.s. stellen echter niet, althans niet voldoende, dat in dit geval van dergelijke omstandigheden sprake is. Zij stellen slechts:(a) Zij worden al vele jaren gedwongen tegen Promneftstroy te procederen, omdat Promneftstroy de vorderingen betwist waarvoor de beslagen zijn gelegd. Bovendien probeert Promneftstroy de betrokken procedures met allerlei incidenten te vertragen en het debat zo ingewikkeld mogelijk te maken;

(b) FPH en Yukos Capital vrezen dat zij als beslagleggers concurrentie krijgen van schuldeisers van Promneftstroy die eveneens beslag leggen op de aandelen Yukos Finance;(c) Promneftstroy kan als aandeelhouder het bestuur van Yukos Finance vervangen, met mogelijk negatieve gevolgen voor de waarde van de onderneming van Yukos Finance.

Ad (a). Nu de aandelen zijn overgedragen en het daarop gelegde beslag erop blijft rusten, zodat voor het overgaan van het conservatoir beslag in een executoriaal beslag alleen van belang is of de vordering op de oorspronkelijk beslagene in rechte komt vast te staan, is niet in te zien dat een door Promneftstroy gevoerd verweer leidt tot een beperking van omvang of werking van het gelegde beslag.

Ad (b). FPH c.s. zien over het hoofd dat schuldeisers van Promneftstroy indien zij beslag leggen op de aandelen Yukos Finance niet op gelijke wijze als de schuldeisers van Yukos Oil, onder wie FPH en Yukos Capital, verhaal kunnen nemen op de aandelen, omdat Promneftstroy aandelen heeft verworven waarop reeds beslag rustte en uit artikel 474e Rv voortvloeit dat de vervreemding van de aandelen niet ten nadele van beslagleggers werkt. Dat wil zeggen dat een eventuele beslaglegging op de aandelen Yukos Finance door schuldeisers van Promneftstroy die schuldeisers pas recht op verhaal geeft nadat de schuldeisers van Yukos Oil voldaan zijn. Van een eventueel faillissement van Promneftstroy hebben FPH en Yukos Capital om dezelfde reden niets te duchten. Dat heeft bovendien territoriale werking.

Ad (c). Deze stelling heeft een hoog speculatief gehalte. Promneftstroy heeft daarnaast ter zitting onweersproken aangevoerd dat de aandelenoverdracht niet is ingeschreven in het aandelenregister, dat nog altijd personen die aan Yukos Oil gelieerd zijn bij Yukos Finance de dienst uitmaken en dat zij, Promneftstroy, bij Yukos Finance nog geen enkele invloed heeft kunnen doen gelden.

De slotsom is dat het gevorderde reeds dient te worden afgewezen omdat van een onttrekking aan de beslagen in de zin van artikel 198 Sr geen sprake is, zodat de vraag of dit leidt tot ongeldigheid van de overdracht niet behoeft te worden onderzocht. De overige stellingen behoeven dan ook geen behandeling.

Promneftstroy vordert veroordeling van FPH c.s. in haar volledige proceskosten.

In zijn arrest van HR 15 september 2017, ECLI:NL:HR:2017:2360 heeft de Hoge Raad overwogen dat een volledige vergoedingsplicht (ter zake van proceskosten) denkbaar is, doch alleen in ‘buitengewone omstandigheden’, waarbij dient te worden gedacht aan misbruik van procesrecht en onrechtmatige daad. Hierover is in het arrest HR 6 april 2012, ECLI:NL:HR:2012:BV7828 overwogen dat pas sprake is van misbruik van procesrecht of onrechtmatig handelen (als grond voor een vergoedingsplicht ter zake van alle in verband met een procedure gemaakte kosten), als het instellen van de vordering, gelet op de evidente ongegrondheid ervan, in verband met de betrokken belangen van de wederpartij achterwege had behoren te blijven. Hiervan kan eerst sprake zijn als eiser zijn vordering baseert op feiten en omstandigheden waarvan hij de onjuistheid kende dan wel behoorde te kennen of op stellingen waarvan hij op voorhand moest begrijpen dat deze geen kans van slagen hadden. Bij het aannemen van misbruik van procesrecht of onrechtmatig handelen door het aanspannen van een procedure past terughoudendheid, gelet op het recht op toegang tot de rechter dat mede gewaarborgd wordt door artikel 6 Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden.

Tegen deze achtergrond dient de vordering van Promneftstroy te worden afgewezen. Niet, althans niet voldoende, gesteld of gebleken is dat FPH c.s. aan wetgeving, jurisprudentie en literatuur redelijkerwijs geen argument konden ontlenen voor hun hiervoor behandelde standpunt over de strafrechtelijke gevolgen van vervreemding van in beslag genomen aandelen. Evenmin is (voldoende) gesteld of gebleken dat de – wat Promneftstroy noemt – preliminaire afwijzingsgronden FPH c.s. hadden moeten weerhouden van het instellen van hun vorderingen.

FPH c.s. zullen, als de in het ongelijk gestelde partij, worden veroordeeld in de proceskosten aan de zijde van Promneftstroy. Deze worden begroot opEUR 618,00 aan griffierecht en EUR 1.086,00 aan salaris advocaat (twee punten, tarief II), in totaal EUR 1.704,00. De gevorderde wettelijke rente zal worden toegewezen zoals hierna in de beslissing zal worden vermeld. De nakosten zullen ambtshalve worden toegewezen zoals hierna in de beslissing zal worden vermeld.

De rechtbank:

wijst het gevorderde af;

veroordeelt FPH c.s. in de kosten van het geding, tot dit vonnis aan de zijde van Promneftstroy begroot op EUR 1.704,00, te vermeerderen met de wettelijke rente ex artikel 6:119 BW daarover vanaf heden tot aan de dag der algehele voldoening;

veroordeelt FPH c.s. in de na dit vonnis ontstane kosten, begroot op EUR 157,00 aan salaris advocaat, te vermeerderen, onder de voorwaarde dat FPH c.s. niet binnen veertien dagen na aanschrijving aan het vonnis hebben voldaan en vervolgens betekening van het vonnis heeft plaatsgevonden, met EUR 82,00 aan salaris advocaat en de explootkosten van betekening van het vonnis;

verklaart deze veroordelingen uitvoerbaar bij voorraad.

Dit vonnis is gewezen door mr. A.J. Beukenhorst, mr. R.H.C. Jongeneel enmr. M.C.H. Broesterhuizen, rechters, bijgestaan door mr. A.A.J. Wissink, griffier, en in het openbaar uitgesproken op 6 juni 2018.

Dit vonnis is bij ontstentenis van mr. Beukenhorst ondertekend door mr. Jongeneel