Hof 's-Hertogenbosch, 12-04-2016, nr. 200.136.212, 01

In dit hoger beroep kan worden uitgegaan van de volgende feiten.

In de onderhavige procedure heeft [geïntimeerde] in eerste aanleg in conventie na vermeerdering van eis veroordeling van de Provincie gevorderd tot betaling van bedragen van € 100.920,25, € 34.422,12 en € 17.754,25 (totaal € 153.096,62), steeds vermeerderd met wettelijke handelsrente; in hoger beroep handhaaft [geïntimeerde] deze vordering.In reconventie heeft de Provincie, na vermeerdering en vermindering van eis, veroordeling van [geïntimeerde] tot betaling van € 53.916,88 gevorderd, vermeerderd met wettelijke rente; in hoger beroep handhaaft de Provincie deze vordering.

De wederzijdse vorderingen van partijen vloeien voort uit hun uiteenlopende interpretatie van de tussen hen gesloten overeenkomst.

In het tussenvonnis van 21 maart 2012 heeft de rechtbank een comparitie van partijen gelast.

Bij in het proces-verbaal van de comparitie opgenomen mondeling tussenvonnis van 24 mei 2012 heeft de rechtbank [geïntimeerde] opgedragen te bewijzen dat namens of door de Provincie is meegedeeld dat [geïntimeerde] een offerte mocht uitbrengen ervan uitgaande dat de af te voeren grond geschikt was voor hergebruik.

Beide partijen hebben vervolgens getuigen doen horen, waarvan proces-verbaal is opgemaakt.

In het eindvonnis van 26 juni 2013 heeft de rechtbank geoordeeld dat de Provincie haar stelling dat sprake is geweest van een aanbesteding onvoldoende had onderbouwd.Ten aanzien van de primaire stelling van [geïntimeerde] dat uitdrukkelijk is besproken dat zij een offerte mocht uitbrengen gebaseerd op hergebruik van de af te voeren grond heeft de rechtbank [geïntimeerde] niet geslaagd geacht in de bewijslevering.De rechtbank heeft vervolgens de stelling van [geïntimeerde] onderzocht dat de offerte aan de Provincie afweek van de uitvraag, in die zin dat de offerte nadrukkelijk was gebaseerd op hergebruik van de grond, en dat de opdracht conform offerte is verleend.Volgens de rechtbank was de offerte van [geïntimeerde] duidelijk; ook [vertegenwoordiger Geofox] had blijkens zijn getuigenverklaring begrepen dat [geïntimeerde] offreerde op basis van hergebruik, en deze offerte is door de provincie geaccepteerd. [geïntimeerde] mocht er volgens de rechtbank dan ook van uitgaan dat de opdracht inderdaad conform haar offerte – en dus op basis van hergebruik – werd verleend. De rechtbank heeft vervolgens op grond van de getuigenverklaringen en de overgelegde stukken geoordeeld dat [geïntimeerde] er terecht op heeft vertrouwd dat de verwerking van verontreinigde grond niet in de overeenkomst was begrepen. Voorts heeft de rechtbank het verweer van de Provincie verworpen dat zij de kosten van het in depot houden van de grond niet aan [geïntimeerde] verschuldigd is omdat zij geen opdracht tot meerwerk heeft gegeven.

Op grond daarvan heeft de rechtbank in conventie de vorderingen van [geïntimeerde] toegewezen en in reconventie de vordering van de Provincie afgewezen.

De Provincie heeft in hoger beroep negen grieven aangevoerd, en heeft geconcludeerd tot vernietiging van het beroepen eindvonnis en tot het alsnog toewijzen van haar vordering en tot het alsnog afwijzen van de vorderingen van [geïntimeerde] . Daarnaast vordert de Provincie in hoger beroep terugbetaling van een deel van hetgeen zij op basis van het bestreden vonnis aan [geïntimeerde] heeft voldaan.heeft in voorwaardelijk incidenteel appel vier grieven aangevoerd tegen het eindvonnis en het tussenvonnis van 24 mei 2012, onder de voorwaarde dat een of meer van de door de Provincie geformuleerde grieven moet leiden tot vernietiging van het eindvonnis.Beide partijen hebben elkaars grieven weersproken.

Grief 1 in principaal appel houdt in dat de rechtbank ten onrechte niet alle (volgens de Provincie) relevante feiten heeft opgenomen in de feitenvaststelling. De grief faalt, omdat het enkele feit dat appellante het wenselijk acht dat een bepaald feit wordt opgenomen in de feitenopsomming niet betekent dat de rechter ook gehouden is dat te doen. Daar komt bij dat het hof de feiten opnieuw heeft vastgesteld.

Grief 2 in principaal appel keert zich tegen de vaststelling van de rechtbank in rechtsoverweging 2.1 in het eindvonnis dat aan [geïntimeerde] separaat nog een actualiserend bodemonderzoek uit 2008 is toegezonden met als conclusie dat er waarschijnlijk sprake is van ernstige bodemverontreiniging. De Provincie stelt dat het actualiserende onderzoek de verontreiniging zou hebben bevestigd. Het hof heeft hiervoor de conclusies van het actualiserende bodemonderzoek weergegeven, en gaat daarvan in het navolgende uit, zodat de grief niet tot vernietiging van het vonnis kan leiden.

Grief 3 in principaal appel keert zich tegen de vaststelling van de rechtbank in rechtsoverweging 4.1 in het eindvonnis dat het geschil tussen partijen zich toespitst op de vraag of in de tussen partijen gesloten overeenkomst het verwerken van de grond was begrepen of niet. Naar het oordeel van het hof heeft de rechtbank in deze rechtsoverweging niet anders gedaan dan het zeer kort weergeven van het geschil tussen partijen. Een oordeel daarover wordt niet gegeven. Volgens de Provincie is de crux van het verhaal wie verantwoordelijk is voor de kosten van het afzetten van de grond en van het aanbieden aan een erkend verwerker. Uit de samenvatting van de rechtbank vloeit voort dat het geschil (onder meer) op die kosten van het verwerken betrekking heeft. De vraag wie de kosten van verwerking moet dragen is afhankelijk van de vraag wat de overeenkomst tussen partijen inhield, en daarover lopen de standpunten van partijen uiteen. Het oordeel van de rechtbank is, aldus begrepen, niet onjuist zodat de grief faalt. Voor zover de Provincie in deze grief verder ingaat op de redenen waarom volgens de Provincie het verwerken (het afzetten van reststromen) was begrepen in de overeenkomst zal het hof dit behandelen bij de bespreking van grief 4 in principaal appel, in het verband van welke grief het hof de vraag beantwoordt wat de overeenkomst tussen partijen inhield.

Grief 4 in principaal appel keert zich tegen de rechtsoverwegingen 4.11 tot en met 4.14 in het eindvonnis, welke rechtsoverwegingen een gedeelte van de motivering bevatten die de rechtbank heeft gegeven voor haar oordeel in rechtsoverweging 4.16 dat [geïntimeerde] er terecht op heeft vertrouwd dat de verwerking van verontreinigde grond niet in de overeenkomst was begrepen.

In de toelichting op de grief merkt de Provincie in de eerste plaats op dat het onbegrijpelijk is dat de rechtbank eerst (in rechtsoverweging 4.10) oordeelt dat [geïntimeerde] er niet in is geslaagd te bewijzen dat zij met de Provincie zou zijn overeengekomen dat de door [geïntimeerde] geoffreerde prijs is gebaseerd op hergebruik, om vervolgens in de rechtsoverwegingen 4.13 en 4.14 te oordelen dat de overeenkomst wel zou zijn gesloten op basis van hergebruik; daardoor is het vonnis volgens de Provincie innerlijk tegenstrijdig en onbegrijpelijk.

Het hof overweegt als volgt.In het in het proces-verbaal van 24 mei 2012 opgenomen vonnis heeft de rechtbank [geïntimeerde] opgedragen te bewijzen dat namens of door de Provincie (aan [geïntimeerde] ) is meegedeeld dat [geïntimeerde] een offerte mocht uitbrengen ervan uitgaande dat de af te voeren grond geschikt was voor hergebruik. De rechtbank heeft [geïntimeerde] niet in dat bewijs geslaagd geacht; in het eindvonnis heeft de rechtbank dit in rechtsoverweging 4.10 nader toegelicht door te overwegen dat niet bewezen is dat [vertegenwoordiger Geofox] uitdrukkelijk heeft aangegeven dat [geïntimeerde] mocht offreren op basis van hergebruik.Vervolgens heeft de rechtbank kennelijk onderzocht – zoals zij ook diende te doen – of de door [geïntimeerde] aangevoerde interpretatie van de tussen partijen gesloten overeenkomst op andere gronden als juist moest worden aangemerkt. Ook als niet bewezen was dat [vertegenwoordiger Geofox] de door [geïntimeerde] gestelde mededeling had gedaan, stond daarmee immers nog niet vast dat de interpretatie van de overeenkomst die [geïntimeerde] verdedigde onjuist was; die kan ook op andere wijze uit de tekst van de overeenkomst en de omstandigheden van het geval voortvloeien.Naar vaste jurisprudentie blijft immers beslissend de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan de bepalingen in de door hen gesloten overeenkomst mochten toekennen en hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Daarbij geldt dat, ook indien bij de uitleg van een overeenkomst groot gewicht toekomt aan de taalkundige betekenis van de gekozen bewoordingen (zoals wanneer – zoals hier – het gaat om een overeenkomst tussen commerciële partijen), de overige omstandigheden van het geval kunnen meebrengen dat een andere (dan de taalkundige) betekenis aan de bepalingen van de overeenkomst moet worden gehecht (o.m. recentelijk HR5 april 2013, ECLI:NL:HR:2013:BY8101).Het hof wijst er in dit verband nog op dat weliswaar [geïntimeerde] als eisende partij in conventie de door haar gegeven interpretatie van de overeenkomst dient te bewijzen, maar dat datzelfde geldt voor de Provincie voor zover zij in reconventie een vordering heeft ingediend.

Naar het hof begrijpt heeft de Provincie in hoger beroep haar stelling dat sprake is geweest van een aanbestedingsprocedure niet gehandhaafd. Overigens is het hof evenals de rechtbank van oordeel dat uit de feiten en omstandigheden niet kan worden afgeleid dat sprake is geweest van een aanbestedingsprocedure.

Blijkens de e-mail van 12 november 2009 is door Geofox namens de Provincie aan [geïntimeerde] verzocht een offerte uit te brengen, waarbij werd gespecificeerd wat van [geïntimeerde] werd verlangd. [geïntimeerde] heeft vervolgens in haar eerste reactie (bij e-mail van 18 november 2009 's ochtends) een offerte gedaan waarin het onderdeel "afzet bij een erkende verwerker dan wel binnen een nuttige toepassing" niet was opgenomen. Dat is vanwege de Provincie ook zo begrepen, want Geofox heeft telefonisch verzocht de offerte op dit punt aan te passen. Daarop heeft [geïntimeerde] op diezelfde dag een nieuwe offerte gedaan. Uit die nieuwe offerte kan naar het oordeel van het hof, als slechts naar de tekst ervan wordt gekeken, niet anders worden afgeleid dan dat deze alleen betrekking had op afzetten van reststromen als hergebruikmateriaal.[vertegenwoordiger Geofox] , die de beide offertes van [geïntimeerde] voor de Provincie heeft ontvangen, heeft als getuige verklaard dat hij bij de eerste offerte heeft geconstateerd dat die afweek van de aanvraag omdat daarin het verwerken van de grond niet was opgenomen. Toen is volgens hem gesproken over de risico's en heeft [vertegenwoordiger Geofox] volgens hem [geïntimeerde] erop gewezen dat het risico bij [geïntimeerde] zou liggen. Ook heeft [vertegenwoordiger Geofox] verklaard dat hij heeft gezien dat de tweede offerte een offerte op basis van hergebruik was, en dat dat paste binnen het schema zoals opgenomen in de uitvraag, zodat daarmee de offerte voldeed. Daarmee heeft [vertegenwoordiger Geofox] – die voor de Provincie optrad – het aanbod van [geïntimeerde] begrepen als een aanbod waarin slechts hergebruik van de grond werd geoffreerd, en niet ook verwerking daarvan.[projectmanager Noord-Brabantsmuseum] heeft vervolgens in zijn e-mail van 28 januari 2010 de offerte van [geïntimeerde] aanvaard "overeenkomstig de inschrijving d.d. 03.12.2009". [projectmanager Noord-Brabantsmuseum] heeft als getuige verklaard dat hij, toen werd besloten het werk aan [geïntimeerde] te gunnen, de offertes niet bekeken heeft omdat hij daarvoor zijn adviseurs had (het hof begrijpt: [vertegenwoordiger Geofox] van Geofox). [projectmanager Noord-Brabantsmuseum] heeft ook verklaard dat hij toen hij de offerte van [geïntimeerde] aanvaardde niet wist welke inhoud deze offerte had. [projectmanager Noord-Brabantsmuseum] heeft daarnaast verklaard dat dat alleen een offerte overeenkomstig de uitvraag kon zijn.Die veronderstelling van [projectmanager Noord-Brabantsmuseum] was mogelijk juist als sprake was geweest van een aanbesteding, want in dat geval dient de offerte aan te sluiten bij de omschrijving van het aan te besteden werk. Nu van een aanbesteding geen sprake was, gold deze door [projectmanager Noord-Brabantsmuseum] getrokken conclusie in ieder geval niet.heeft ook nog verklaard dat [vertegenwoordiger Geofox] niet bevoegd is te handelen namens de Provincie, en dat [vertegenwoordiger Geofox] niet mocht afwijken van zijn instructies. Dat neemt echter niet weg dat [geïntimeerde] er gezien de omstandigheden van het geval, en in het bijzonder gezien het feit dat de Provincie de voorbereiding van de te sluiten overeenkomst had uitbesteed aan Geofox, van mocht uitgaan dat de acceptatie van de offerte door [projectmanager Noord-Brabantsmuseum] , nadat eerst de tweede offerte van [geïntimeerde] door [vertegenwoordiger Geofox] was geaccepteerd, impliceerde dat het in de offerte vervatte aanbod was aanvaard zoals dat door hem was omschreven, te weten op basis van hergebruik. Derhalve mocht – zoals de rechtbank terecht heeft overwogen – [geïntimeerde] er op vertrouwen dat verwerking van verontreinigde grond niet in de tussen [geïntimeerde] en de Provincie gesloten overeenkomst was begrepen.

Het hof miskent hierbij niet dat het de aanvankelijke bedoeling was van de Provincie dat ook het afzetten van de grond door verwerking in de te sluiten overeenkomst zou worden opgenomen, zodat het risico dat de kosten daarvan hoog zouden uitvallen werd overgeheveld van de Provincie naar [geïntimeerde] . Dat wil echter niet zeggen dat dan ook daadwerkelijk een overeenkomst van die inhoud is gesloten. Voorts geldt dat, ook als ervan wordt uitgegaan dat [vertegenwoordiger Geofox] aan ( [vertegenwoordiger geïntimeerde 1] van) [geïntimeerde] op 18 november 2009 heeft voorgehouden dat als de bewuste grond niet voor hergebruik geschikt was, dit voor rekening en risico van [geïntimeerde] zou komen, en dat [vertegenwoordiger Geofox] en [vertegenwoordiger geïntimeerde 1] op 18 november ook over die risico's hebben gesproken, zulks niet wegneemt dat in de offerte van [geïntimeerde] die na dat gesprek is binnengekomen uitdrukkelijk een aanbod is gedaan waarin slechts hergebruik is geoffreerd, welk aanbod ook zo is begrepen door [vertegenwoordiger Geofox] . Op grond daarvan is niet onaannemelijk dat [geïntimeerde] die opmerking van [vertegenwoordiger Geofox] over het risico wel degelijk heeft begrepen, maar dat risico niet op zich heeft willen nemen. Tot een dergelijke overname was [geïntimeerde] ook niet verplicht.Zoals het de bedoeling van de Provincie was dat iedere vorm van verwerking voor rekening en risico van [geïntimeerde] zou komen, zo was het de bedoeling van [geïntimeerde] (zoals blijkt uit de memorie van antwoord) dat hij het risico van kostbare verwerking anders dan door hergebruik niet wenste te accepteren. De bedoelingen die partijen daarbij hebben zijn in dat verband echter niet doorslaggevend, het gaat er immers om welke zin partijen over en weer aan de overeenkomst mochten toekennen.

De omstandigheden die de Provincie nog noemt in grief 3 leiden er niet toe dat [geïntimeerde] gehouden was aan de hiervoor genoemde bedoeling van de Provincie.De Provincie heeft bij e-mail van 28 januari 2010 bevestigd dat de opdracht conform de inschrijving van 3 december 2009 zou worden verleend aan [geïntimeerde] , hetgeen vervolgens bij brief van 10 mei 2010 ook daadwerkelijk is gebeurd. Volgens de Provincie volgt daaruit dat de overeenkomst eerst tot stand is gekomen door deze brief van 10 mei 2010.Het hof deelt dat standpunt niet. [projectmanager Noord-Brabantsmuseum] heeft tijdens de comparitie in eerste aanleg erkend dat het wel zo moest zijn dat hij vóór 22 januari 2010 opdracht heeft gegeven, terwijl [projectmanager Noord-Brabantsmuseum] vervolgens in de e-mail van 28 januari 2010 verklaart dat opdracht zal worden gegeven. Vervolgens is [geïntimeerde] daadwerkelijk in januari 2010 met de werkzaamheden begonnen. Ten slotte wordt ook in de brief van 10 mei 2010 verwezen naar de inschrijving van [geïntimeerde] van 3 december 2009 met kenmerk G-2341 als basis van de door [geïntimeerde] te verrichten werkzaamheden.Gelet op deze samenhangende omstandigheden moet de stelling van de Provincie dat eerst door de brief van 10 mei 2010 de overeenkomst tot stand is gekomen, en wel conform de bedoelingen van de Provincie, worden verworpen.Ook de rapporten van Arcadis en Geofox maken dat niet anders. [geïntimeerde] heeft immers juist het uit die rapporten blijken risico van (vergaande) verontreiniging niet op zich willen nemen.De grief faalt.

Grief 5 in principaal appel keert zich tegen rechtsoverwegingen 4.14, 4.14.1, 4.14.2 en 4.15 in het eindvonnis van de rechtbank.

De grief behoeft geen behandeling, omdat de rechtbank deze overwegingen kennelijk als ondersteunende overwegingen, en dus ten overvloede, heeft opgenomen. De rechtbank heeft immers al in rechtsoverweging 4.13 geconcludeerd dat [geïntimeerde] ervan mocht uitgaan dat de opdracht conform haar offerte – en dus op basis van hergebruik – werd verleend.

Grief 6 in principaal appel richt zich tegen de conclusie van de rechtbank dat [geïntimeerde] er terecht op heeft vertrouwd dat verwerking van verontreinigde grond niet in de overeenkomst was begrepen. Deze grief wordt door de provincie niet nader uitgewerkt en bouwt kennelijk voort op de eerdere grieven. Nu die eerdere grieven falen faalt ook deze grief.

Grief 7 in principaal appel keert zich tegen het oordeel van de rechtbank dat de vordering in reconventie moet worden afgewezen. Ook deze grief faalt, omdat de vordering in reconventie het spiegelbeeld is van de vordering in conventie. Nu de vordering in conventie door de rechtbank terecht is toegewezen, kon de rechtbank de vordering in reconventie niet anders dan afwijzen, zoals de rechtbank ook heeft gedaan.

Grief 8 in principaal appel keert zich tegen rechtsoverweging 4.19 in het eindvonnis, waarin de rechtbank heeft geoordeeld dat de Provincie de kosten van het in depot houden van de grond niet aan [geïntimeerde] verschuldigd is omdat geen opdracht is gegeven tot het meerwerk van het in depot houden. De Provincie wijst erop dat [geïntimeerde] de Provincie er voor het eerst bij brief van 27 september 2010 op heeft gewezen dat de overeengekomen 6 maanden van het depot waren verstreken zodat [geïntimeerde] niet tijdig heeft gewaarschuwd. De Provincie wijst in dit verband op de artikelen 7:753 en 7:755 BW.

De grief faalt. Zoals ook door [geïntimeerde] terecht is opgemerkt bevat artikel 7:755 BW een uitzondering op de verplichting die de aannemer heeft tot het tijdig wijzen op de noodzaak van een prijsverhoging, en wel voor het geval de opdrachtgever die noodzaak uit zichzelf had moeten begrijpen. Die uitzondering doet zich hiervoor. Voor de Provincie moest immers duidelijk zijn dat de in het depot opgeslagen grond in dat depot opgeslagen moest blijven totdat de Provincie uitsluitsel had verschaft over wat er met de grond diende te gebeuren.De grief faalt.

Grief 9 in principaal appel keert zich slechts tegen de uiteindelijke veroordeling van de Provincie door de rechtbank tot betaling van de gevorderde bedragen aan [geïntimeerde] , zonder daaraan een argument te verbinden, zodat ook deze grief faalt.

Grief 10 in principaal appel keert zich tegen de kostenbeslissing. Deze kostenbeslissing vloeit voort uit de eerdere beslissingen van de rechtbank. Nu de grieven tegen die eerdere beslissingen falen, faalt ook deze grief.

De Provincie heeft aan het slot van de memorie van grieven nog een bewijsaanbod gedaan. De onderwerpen die daarin te bewijzen worden aangeboden zijn reeds besproken in rechtsoverweging 3.11 en 3.12 van dit arrest, in welke rechtsoverwegingen ook veronderstellenderwijs is uitgegaan van de juistheid van de stellingen van de Provincie. Uit die rechtsoverwegingen blijkt dat dat niet zou leiden tot een ander oordeel dan het hof hiervoor heeft gegeven.Het hof gaat dan ook aan het bewijsaanbod voorbij.

Nu alle grieven falen zal het hof het vonnis van de rechtbank bekrachtigen. Als de in het ongelijk gestelde partij zal de Provincie in de kosten van het geding in principaal hoger beroep worden veroordeeld. Daarnaast zal de Provincie worden veroordeeld tot betaling van de gevorderde nakosten. Op vordering van [geïntimeerde] zal dit arrest voor wat betreft de kostenveroordelingen uitvoerbaar bij voorraad worden verklaard.Het incidenteel appel

Het incidenteel appel is ingesteld onder de voorwaarde dat een of meer grieven van de Provincie leiden tot vernietiging van het door de Provincie bestreden eindvonnis.Nu deze voorwaarde niet is vervuld hoeft het incidentele appel niet besproken te worden. Ook is een kostenbeslissing in het incidenteel appel niet nodig.