HvJ EU, 27-04-2016, nr. C-528/14

Met zijn eerste vraag, die twee onderdelen heeft, verzoekt de verwijzende rechter het Hof in wezen te bepalen, om te beginnen, of het mogelijk is, voor de toepassing van verordening nr. 1186/20098., dat een natuurlijke persoon gedurende dezelfde periode zijn ‘normale verblijfplaats’ op twee verschillende plaatsen heeft, en meer in het bijzonder tegelijkertijd in een lidstaat en in een derde land. Voor het geval dit eerste onderdeel van de vraag bevestigend wordt beantwoord, wordt het Hof vervolgens verzocht zich erover uit te spreken of de in artikel 3 van die verordening bedoelde douanevrijstelling dan van toepassing kan zijn op de invoer van persoonlijke goederen die worden overgebracht naar de Unie vanaf het tijdstip waarop de eigenaar van deze goederen zijn normale verblijfplaats niet langer in het betrokken derde land heeft.

De verwijzende rechter vraagt zich, gelet op de benadering van het Gerechtshof Amsterdam9., af hoe het begrip ‘normale verblijfplaats’ in de zin van die verordening moet worden uitgelegd in omstandigheden als die van dit geding, waarin X zijn aanwezigheid en zijn bindingen in de betrokken periode van een aantal jaren heeft verdeeld over Nederland en Qatar. De verwijzende rechter meent dat de doelen van verordening nr. 1186/200910. zich er niet tegen lijken te verzetten dat in een dergelijke situatie, ten eerste, een normale verblijfplaats tegelijkertijd in een lidstaat en in een derde land kan zijn gevestigd, en, ten tweede, de in artikel 3 van die verordening bedoelde vrijstelling kan worden verleend wanneer de belanghebbende zijn verblijfplaats in dat derde land opgeeft en in dat kader zijn persoonlijke goederen overbrengt naar die lidstaat.11.

X stelt voor op de eerste vraag te antwoorden dat toepassing van artikel 3 van verordening nr. 1186/2009 moet worden toegestaan in een geval als dat van het hoofdgeding.12. De Nederlandse regering en de Commissie verdedigen de stelling dat die verordening uitsluit dat een natuurlijke persoon tegelijkertijd zijn normale verblijfplaats in een lidstaat en in een derde land kan hebben. Ik deel deze laatste opvatting om de hieronder uiteen te zetten redenen.

Zoals zowel de verwijzende rechter als de Nederlandse regering heeft beklemtoond, is er van het begrip ‘normale verblijfplaats’ geen definitie opgenomen in verordening nr. 1186/2009, waarin dit begrip niet alleen voorkomt in de artikelen 3 tot en met 11, die relevant zijn voor de onderhavige zaak, maar ook, met name in de Nederlandse taalversie, in de artikelen 12, 13, 17 en 81 ervan. Hetzelfde ging op voor verordening nr. 918/83, die eveneens tot doel had een communautaire regeling inzake douanevrijstellingen in te stellen en die bij verordening nr. 1186/2009 is ingetrokken, met codificatie van de bepalingen van die oude verordening zonder de inhoud ervan te wijzigen.13.

Het zwijgen in die verordeningen is des te opmerkelijker daar, ten eerste, de Commissie ervoor had gekozen om in haar aanvankelijke voorstel dat tot de vaststelling van verordening nr. 918/8314. heeft geleid, een definitie op te nemen van het begrip ‘normale verblijfplaats’, op welke bijzonderheid ik later zal terugkomen15. en, ten tweede, de wetgever daarentegen wel heeft besloten een gemeenschappelijke definitie op te nemen in de richtlijnen 83/182 en 83/183 betreffende belastingvrijstellingen16., die zijn vastgesteld op dezelfde dag als verordening nr. 918/83.

Hoewel het Hof reeds elementen van een definitie van ‘normale verblijfplaats’ in de zin van de richtlijnen 83/18217. en 83/18318. heeft gegeven, heeft het daarentegen bij mijn weten nog geen uitlegging gegeven van dit begrip in de zin van de verordeningen tot vaststelling van regeling inzake douanevrijstellingen. Verschillende arresten van het Hof betreffen weliswaar de uitlegging van bepalingen van verordeningen nr. 918/83 en nr. 1186/2009 en maken het, in het bijzonder, mogelijk de materiële werkingssfeer van de ongeveer dertig categorieën douanevrijstellingen als voorzien in deze instrumenten, af te bakenen, doch deze precedenten in de rechtspraak betreffen allemaal andere begrippen.19.

Wat de wijze van uitlegging betreft, breng ik in herinnering dat volgens vaste rechtspraak van het Hof de eenvormige toepassing van het Unierecht en het gelijkheidsbeginsel vereisen dat de bewoordingen van een bepaling van het Unierecht die ter bepaling van de betekenis en de draagwijdte ervan niet uitdrukkelijk naar het recht van de lidstaten verwijst, normaliter in de gehele Unie autonoom en uniform worden uitgelegd, rekening houdend met de context van de bepaling en het doel van de betrokken regeling.20.

Verordening nr. 1186/2009 geeft geen definitie van het begrip ‘normale verblijfplaats’, waarvan met name gebruik wordt gemaakt om de voorwaarden voor toepassing van de artikelen 3 en volgende te bepalen, maar zij bevat ter bepaling van de betekenis van die termen evenmin een uitdrukkelijke verwijzing naar het nationale recht. Bijgevolg moet dat begrip voor de toepassing van alle bepalingen van deze verordening worden geacht een autonoom Unierechtelijk begrip te vormen. Voor deze benadering is steun te vinden in het standpunt dat het Hof reeds had ingenomen met betrekking tot bepalingen van verordening nr. 918/83, waarvoor verordening nr. 1186/2009 in de plaats is gekomen, die evenmin definities van de daarin gehanteerde begrippen bevatten.21.

Hoewel voor de uitlegging van dat autonome begrip rekening dient te worden gehouden met de context van de hier relevante bepalingen en de ermee nagestreefde doelen, zal niettemin in de eerste plaats worden ingegaan op analysebestanddelen die zijn ontleend aan de bewoordingen van deze bepalingen want deze lijken mij in de onderhavige zaak bijzonder veelzeggend.

Zoals de Commissie terecht opmerkt, kan op basis van de wijze waarop de relevante bepalingen van verordening nr. 1186/2009 zijn geformuleerd, niet tot de slotsom worden gekomen dat het voor de toepassing van de in artikel 3 ervan voorziene vrijstelling mogelijk zou zijn tegelijkertijd een normale verblijfplaats in een lidstaat en in een derde land te hebben, omdat niet alleen dit artikel 3, maar ook de artikelen 4, 5, 7, 9, 10 en 1122. consequent de termen ‘normale verblijfplaats’ in het enkelvoud gebruiken. Ik voeg daaraan toe dat dit ook geldt voor alle andere artikelen van verordening nr. 1186/2009 waarin dit begrip voorkomt23., en wel in elk van de verschillende taalversies van die verordening24..

In dit verband kan tevens worden opgemerkt dat de Commissie in haar aanvankelijke voorstel dat heeft geleid tot de vaststelling van verordening nr. 918/8325., een definitie van het begrip ‘normale verblijfplaats’26. had gegeven, die niet is overgenomen in de definitieve versie van deze verordening, en een reeks bepalingen had geformuleerd waarin naar dat begrip werd verwezen27. en uitsluitend het enkelvoud werd gebruikt.

Deze overwegingen van grammaticale aard worden gestaafd door meer inhoudelijke gegevens. Verscheidene formuleringen in de artikelen 3 tot en met 11 van verordening nr. 1186/2009 sterken mij immers in de gedachte dat het niet denkbaar is dat, voor de toepassing van deze artikelen, een natuurlijke persoon zijn ‘normale verblijfplaats’ in de zin van deze verordening tegelijkertijd in een lidstaat en in een derde land heeft.

Om te beginnen stem ik in met de analyse van de Nederlandse regering volgens welke de bewoordingen van dat artikel 3 impliceren dat het daarin voorziene recht op vrijstelling uitsluitend ziet op het geval van overbrenging van een normale verblijfplaats vanuit een derde land naar het douanegebied van de Unie, en niet op de situatie van een persoon die zijn normale verblijfplaats reeds in een lidstaat en dus op dat grondgebied had. De door de wetgever gebruikte term ‘overbrenging’ veronderstelt immers noodzakelijkerwijs, al was het maar etymologisch, de verplaatsing van deze verblijfplaats tussen een plaats buiten de Unie en een andere plaats binnen de Unie. Het vereiste van een dergelijke beweging blijkt ook uit het opschrift van het hoofdstuk waarin die artikelen 3 tot en met 11 staan.

Lezing van artikel 4 staaft deze analyse omdat daarin gewag wordt gemaakt van goederen die ‘ten minste zes maanden vóór de datum waarop de belanghebbende zijn normale verblijfplaats in het derde land van herkomst heeft opgegeven’, door de belanghebbende ‘in zijn vroegere normale verblijfplaats zijn gebruikt’ en die ook zullen worden gebruikt in ‘zijn nieuwe normale verblijfplaats’.28. Deze formuleringen brengen volgens mij mee dat er slechts sprake kan zijn van één ‘normale verblijfplaats’ in de zin van deze verordening.

Ook de artikelen 7, 9, 10 en 11, waarin dit begrip is gebruikt, lijken er geenszins op te duiden dat het mogelijk zou zijn om tijdens een en dezelfde periode normale verblijfplaatsen buiten en binnen het douanegebied van de Unie te cumuleren. Integendeel, deze bepalingen maken mijns inziens duidelijk onderscheid tussen de vestiging van de normale verblijfplaats van de belanghebbende, eerst, buiten dat grondgebied en vervolgens, later, op dat grondgebied.

Een letterlijke uitlegging van de bepalingen van verordening nr. 1186/2009 die in casu aan de orde zijn, brengt mij aldus meteen al tot een ontkennend antwoord op het eerste onderdeel van de eerste vraag van de verwijzende rechter. Voor deze prima-facie-slotsom is steun te vinden in zowel de opzet als het doel van die bepalingen.

Blijkens de overwegingen 2 en 3, gelezen in samenhang met artikel 129. van verordening nr. 1186/2009, blijft het principe dat van een gemeenschappelijke belasting van goederenbewegingen, zoals in het hoofdgeding, naar het grondgebied van de Unie. Enkel bij uitzondering, ‘wegens bijzondere’30. en ‘welomschreven omstandigheden’, kunnen bepaalde in de Unie ingevoerde goederen ontkomen aan heffing van douanerechten krachtens deze verordening.

Derhalve wordt vrijstelling verleend aan de belanghebbende die daarom verzoekt, mits de betrokken invoer plaatsvindt overeenkomstig de in deze verordening omschreven voorwaarden. De gunstige maatregelen die uit hoofde van een douanevrijstelling worden genomen, vertonen de bijzonderheid dat zij ten eerste geen algemene strekking hebben en ten tweede definitief zijn.31.

Daar de vrijstelling van invoerrechten aldus een procedure is waarmee definitief geen belasting wordt geheven over de goederen die zijn ingevoerd, welke invoer plaatsvindt om door de Uniewetgever nauwkeurig bepaalde redenen, moeten de voorwaarden voor toepassing van een dergelijke afwijking mijns inziens in beginsel strikt worden uitgelegd.32. Niettemin mogen die voorwaarden niet zo strak worden opgevat dat dit aan de douanevrijstelling haar nuttige werking dreigt te ontnemen, met name wanneer het recht daarop afhankelijk is van elementen die verband houden met het privéleven van de betrokkenen.33. Dat gaat in het bijzonder op voor de uitlegging van de artikelen 3 en volgende van verordening nr. 1186/2009, die vereisen dat er sprake is van een daadwerkelijke verlegging van de normale verblijfplaats vanuit een derde land naar een lidstaat, opdat de goederen van de betrokkene kunnen worden vrijgesteld.

In dit verband breng ik in herinnering dat, zoals de verwijzende rechter in de onderhavige zaak heeft opgemerkt, het Hof reeds heeft uitgesloten dat een persoon tegelijkertijd twee normale verblijfplaatsen heeft op het grondgebied van twee verschillende lidstaten, doch dit gold uitsluitend de toepassing van verordening nr. 1408/71. Ter motivering van zijn beslissing overwoog het Hof met name dat in het andere geval, te weten dat verschillende woonplaatsen kunnen worden gecumuleerd, elk nuttig effect zou worden ontnomen aan de bepalingen van die verordening die in het kader van dit instrument de woonplaats als aanknopingspunt voor de toepasselijke wetgeving hanteren.34. Zo druist ook de mogelijkheid om verscheidene zogenoemde normale verblijfplaatsen te hebben volgens mij in tegen de logica die ten grondslag ligt aan het vrijstellingsmechanisme van de artikelen 3 en volgende van verordening nr. 1186/2009.

Volgens overweging 3 van verordening nr. 1186/2009, waarin de tweede overweging van verordening nr. 918/83 in wezen is overgenomen, zijn de in die handelingen voorziene vrijstellingen gerechtvaardigd vanwege het feit dat het toelaatbaar is om geen belasting te heffen over op het grondgebied van de Unie ingevoerde goederen ‘wanneer de bijzondere omstandigheden bij de invoer van de goederen de toepassing van de gebruikelijke maatregelen ter bescherming van de economie niet vereisen’. Blijkens de voorbereidende werkzaamheden voor verordening nr. 918/83 was overwogen dat in de gevallen waarin de in dat instrument voorziene bijzondere omstandigheden zich voordeden, de goederen ‘onder zodanige voorwaarden worden ingevoerd dat zij geen echte concurrentie voor communautaire producten kunnen vormen of een verlies aan belastingopbrengst voor de lidstaten kunnen betekenen’.35.

De mogelijkheid om een dubbele normale verblijfplaats te hebben, zoals de verwijzende rechter voor ogen heeft, kan op zich weliswaar verenigbaar lijken met deze bezorgdheid omdat het in een dergelijke situatie niet strikt noodzakelijk lijkt om gebruik te maken van maatregelen ter bescherming van de economie van de Unie. Niettemin meen ik dat de gegeven hypothese, waarin een persoon zijn zogeheten normale verblijfplaats zowel in een lidstaat als in een derde land kan hebben en zijn persoonlijke goederen invoert naar het grondgebied van de Unie op het tijdstip waarop hij zijn verblijf in dat derde land beëindigt, niet een situatie vormt die overeenkomt met de in artikel 3 en volgende van verordening nr. 1186/2009 bedoelde situatie.

Naar aanleiding van vragen over de uitlegging van verordening nr. 918/83, heeft het Hof er immers op gewezen dat ‘de doelstellingen die de Uniewetgever nastreefde bij de vaststelling van [deze] verordening […] [erin bestonden] de vestiging van de nieuwe verblijfplaats in de lidstaat en het werk van de douanediensten van de lidstaten vergemakkelijken’.36. Aldus blijkt dat de wetgever, met de vaststelling van de gemeenschappelijke vrijstellingen van invoerrechten die bij die verordening zijn ingesteld, niet alleen is opgetreden in het belang van de personen die douanerechten zouden hebben moeten voldoen bij hun vestiging in een lidstaat, maar ook teneinde de taak van de overheidsdiensten die zouden zijn belast met de controle van de belasting over bij die gelegenheid ingevoerde goederen, te vereenvoudigen. Al deze overwegingen gaan volgens mij ook op voor verordening nr. 1186/2009, gegeven het feit dat deze de bepalingen van met name verordening nr. 918/83 enkel codificeert.

Wat in casu de eventuele mogelijkheid betreft dat iemand een ‘normale verblijfplaats’ in de zin van verordening nr. 1186/2009 tegelijkertijd in een lidstaat en in een derde land heeft, meen ik, net als de Commissie, dat hetgeen zij aanmerkt als ‘volledige terugkeer naar de normale verblijfplaats in de lidstaat’ niet beantwoordt aan bovengenoemd doel dat erin bestaat de vestiging van een nieuwe verblijfsplaats in een lidstaat te vergemakkelijken. In het geval waarin iemand één van zijn beide zogeheten normale verblijfplaatsen, te weten die in een derde land, verlaat om voortaan uitsluitend in de andere verblijfplaats te wonen, te weten die welke reeds in een lidstaat was gevestigd, is er strikt gesproken geen sprake van een werkelijke verlegging van de normale verblijfplaatsnaar het douanegebied van de Unie, zoals de artikelen 3 en volgende van die verordening vereisen.

Ook uit internationale teksten waardoor de Uniewetgever zich, naast andere bronnen37., heeft laten inspireren, blijkt dat het beslissende gegeven ter rechtvaardiging van de vrijstelling van rechten bij invoer in omstandigheden als die waarop artikel 3 doelt, het feit is dat goederen door een natuurlijke persoon worden ingevoerd in het kader van een verlegging van de voornaamste plaats waar hij leeft, die wordt aangeduid — naargelang van de bronnen — als woonplaats of normale verblijfplaats, vanuit het land van uitvoer van die goederen naar het land van invoer.38.

Bijgevolg ben ik van mening dat op het eerste onderdeel van de eerste prejudiciële vraag dient te worden geantwoord dat verordening nr. 1186/2009 in die zin moet worden uitgelegd dat is uitgesloten dat een natuurlijke persoon zijn normale verblijfplaats tegelijkertijd in een lidstaat en in een derde land heeft, in het bijzonder voor de toepassing van de douanevrijstelling als bedoeld in artikel 3 van die verordening.

Gelet op het ontkennende antwoord dat ik voorstel op het eerste onderdeel van de eerste vraag te geven, meen ik dat niet hoeft te worden geantwoord op het tweede onderdeel van deze vraag, dat betrekking heeft op de eventuele toepassing van genoemd artikel 3 op de persoonlijke goederen die naar de Unie worden overgebracht wanneer de belanghebbende een van zijn beide zogenoemde normale verblijfplaatsen, te weten die welke hij in een derde land heeft, opgeeft, omdat deze vraag door de verwijzende rechter slechts subsidiair is geformuleerd, voor het geval het wel mogelijk zou zijn een dubbele ‘normale verblijfplaats’ in de zin van deze verordening te hebben.

In dit verband wijs ik er eenvoudigweg op dat die mogelijkheid mij onverenigbaar lijkt met het wezenlijke criterium dat in dat artikel 3 is geformuleerd, volgens hetwelk ‘natuurlijke personen [die verzoeken om de betrokken vrijstelling] hun normale verblijfplaats naar het douanegebied van de Gemeenschap overbrengen’.39. Deze formulering impliceert mijns inziens immers noodzakelijkerwijs de verplaatsing van een verblijfplaats, de enige, vanuit een derde land naar een lidstaat. Deze situatie verschilt van hetgeen zich voordoet wanneer iemand zijn normale verblijfplaats in een derde land zou kunnen verlaten om zich in de toekomst uitsluitend in zijn veronderstelde andere, reeds in een lidstaat gelegen, normale verblijfplaats te vestigen, zoals de verwijzende rechter voor ogen heeft.40. Daar niet volledig aan dit criterium is voldaan kan deze persoon zich niet op het bij dat artikel verleende recht op vrijstelling beroepen.

De tweede prejudiciële vraag is gesteld voor het geval, zoals ik in overweging geef, het Hof verordening nr. 1186/2009 in die zin zou uitleggen dat zij uitsluit dat een natuurlijke persoon een dubbele normale verblijfplaats in de zin van die verordening kan hebben.

De verwijzende rechter vraagt zich, gelet op de bij hem aangevochten uitspraak en de vorderingen van X in zijn hoger beroep, af welke criteria bij de toepassing van die verordening moeten worden gehanteerd om het land aan te wijzen waarin een persoon zijn normale verblijfplaats heeft in omstandigheden als die van het hoofdgeding, te weten wanneer de belanghebbende gedurende een gegeven periode zowel persoonlijke als beroepsmatige bindingen in een derde land heeft gehad en alleen persoonlijke bindingen in een lidstaat. Het Hof wordt met deze vraag aldus in wezen verzocht het begrip ‘normale verblijfplaats’ in de zin van verordening nr. 1186/2009 te definiëren en in het bijzonder nader te bepalen welke beoordelingsaspecten doorslaggevend moeten zijn in het geval waarin de aanknopingsfactoren gespreid zijn.

Ter motivering van zijn vraag zet de verwijzende rechter uiteen dat het Hof het begrip ‘normale verblijfplaats’ reeds heeft onderzocht in het kader van de uitlegging van de bovengenoemde richtlijnen 83/182 en 83/183, die betrekking hebben op belastingvrijstellingen in plaats van douanevrijstellingen. Hij vraagt zich af of en in hoeverre aan de bestanddelen van de definitie van het begrip ‘normale verblijfplaats’ in die twee richtlijnen, met name wat de afweging tussen de persoonlijke en de beroepsmatige bindingen betreft, alsmede aan de desbetreffende arresten van het Hof41. betekenis toekomt voor het bepalen van de normale verblijfplaats in de zin van verordening nr. 1186/2009. Ter onderbouwing van zijn twijfel merkt hij op dat het doel van die richtlijnen verschilt van dat van deze verordening en wijst hij erop dat het hoofdgeding in die zin verschilt van de hoofdgedingen in de zaken die eerder aan het Hof waren voorgelegd, dat de belanghebbende in casu beroepsmatige bindingen alleen in het betrokken derde land heeft en niet tevens in de betrokken lidstaat.42.

X meent dat het antwoord op de tweede prejudiciële vraag inderdaad op één lijn dient te liggen met de arresten van het Hof waarin het begrip ‘normale verblijfplaats’ in de zin van de richtlijnen 83/182 en 83/183 is uitgelegd, omdat verordening nr. 1186/2009 dezelfde achtergrond heeft en min of meer dezelfde doelstelling nastreeft als die richtlijnen, in die zin dat het in artikel 3 ervan ook gaat om het verkeer van persoonlijke goederen bestemd voor particulieren. Ook de Nederlandse regering meent, naar analogie met die arresten, dat voorrang moet worden gegeven aan de persoonlijke bindingen en dat het aan de nationale rechter staat om te bepalen in welke verblijfplaats deze het zwaarwegendst zijn, op basis van feitelijke elementen waarvan zij een niet-uitputtende lijst geeft die is ingegeven door die rechtspraak.43.

De Commissie meent daarentegen dat de definitie van het begrip ‘normale verblijfplaats’, zoals opgenomen in de richtlijnen 83/182 en 83/183 en uitgelegd door het Hof, niet kan worden toegepast op de onderhavige zaak. Zij stelt voor dat begrip in de zin van deze verordening te definiëren als overeenkomend ‘met de plaats waar de betrokkene het grootste deel van het jaar daadwerkelijk verblijft’. Slechts subsidiair, enkel voor het geval niet duidelijk blijkt dat laatstbedoelde plaats een derde land is, speelt het feit dat de betrokkene zijn voornaamste persoonlijke banden in een lidstaat heeft een rol.

Mijns inziens moet het begrip ‘normale verblijfplaats’ voor de toepassing van verordening nr. 1186/2009 autonoom worden opgevat, niet alleen ten opzichte van het recht van de lidstaten44., maar ook ten opzichte van de definities van dit begrip of verwante begrippen in andere handelingen van het Unierecht, zoals deze nader zijn bepaald in de rechtspraak van het Hof.

Anders dan verordening nr. 1186/2009, vermelden richtlijn 83/182 en richtlijn 83/183, beide vastgesteld op het gebied van belastingvrijstellingen, uitdrukkelijk wat moet worden verstaan onder het begrip ‘normale verblijfplaats’, respectievelijk in artikel 7, lid 1, en in artikel 6, lid 1.45. Ik wijs erop dat deze aanwijzingen door de wetgever alleen zijn gegeven ‘voor de toepassing’ van deze richtlijnen, en niet op algemene wijze in het Unierecht.46. De Commissie merkt terecht op dat de wetgever, mocht hij voor de toepassing van verordening nr. 1186/2009 eenzelfde definitie hebben willen hanteren, dit gedaan zou hebben, temeer daar verordening nr. 918/83, waarvan verordening nr. 1186/2009 de codificatie vormt, op dezelfde dag als die twee richtlijnen is vastgesteld.

Naast de richtlijnen 83/182 en 83/183, waarnaar de verwijzende rechter verwijst, moet worden opgemerkt dat het begrip ‘normale verblijfplaats’ ook is omschreven, in identieke bewoordingen, in richtlijnen die later zijn vastgesteld op het gebied van de afgifte en het beheer van rijbewijzen.47. Het Hof heeft gepreciseerd dat de eerbiediging van de in laatstgenoemde richtlijnen gestelde voorwaarde van de gewone verblijfplaats een essentieel element was van de daarbij ingevoerde regeling om misbruik, in verband met het zogenoemde ‘rijbewijstoerisme’, te bestrijden en controle te vergemakkelijken.48. Waar de wetgever dezelfde definitie van dat begrip als die in de richtlijnen 83/182 en 83/183 heeft willen gebruiken, ook op een geheel ander gebied dan dat van de belastingen, heeft hij dit dus uitdrukkelijk gedaan.

Hoe dan ook heeft het Hof uitsluitend in het kader van de werkingssfeer van de richtlijnen 83/182 en 83/183 een reeks preciseringen aangebracht met betrekking tot de definities daarin. Het heeft met name voor recht verklaard dat ‘onder gewone verblijfplaats [in de zin van elk van die richtlijnen] moet worden verstaan de plaats waar de betrokkene het permanente centrum van zijn belangen heeft gevestigd’, dat ‘het criterium van het â\€špermanente’ centrum verwijst naar de voorwaarde dat de betrokkene gewoonlijk op de betrokken plaats moet verblijven gedurende ten minste 185 dagen per kalenderjaar’ en dat de normale verblijfplaats moet worden bepaald niet alleen met inachtneming van ‘alle relevante feitelijke elementen’, maar ook in het licht van het doel van de betrokken richtlijn.49.

Blijkens de overwegingen van de richtlijnen 83/182 en 83/183 hebben deze hoofdzakelijk tot doel de uitoefening van het vrije verkeer van particulieren binnen de Unie te bevorderen door fiscale belemmeringen voor de invoer in een lidstaat van persoonlijke goederen die zich in een andere lidstaat bevinden, op te heffen.50. Dat doel is niet gelijkwaardig aan de doelen van verordening nr. 1186/200951., omdat laatstgenoemde het vrije verkeer van goederen betreft, niet tussen lidstaten, maar tussen een lidstaat en een derde land, de enige configuratie waarin normalerwijze maatregelen ter bescherming van de economie van de Unie toepassing vinden die de douaneheffing rechtvaardigen52., zoals de verwijzende rechter terecht heeft opgemerkt.

Een andere reden waarom het begrip ‘normale verblijfplaats’ in de zin van die richtlijnen volgens mij niet kan worden toegepast op de uitlegging van verordening nr. 1186/2009, al was het maar als bijkomstige inspiratiebron, is dat de door deze twee categorieën rechtshandelingen bestreken rechtsgebieden verschillen, al vertonen zij wel gelijkenissen. Weliswaar hebben, ten eerste, belastingvrijstellingen en douanevrijstellingen gemeen dat zij tot doel hebben daarvoor in aanmerking komende goederen vrij te stellen van elke heffing, en blijkt, ten tweede, uit de wetgevingsgeschiedenis de wens om het parallellisme tussen de op belastinggebied toepasselijke bepalingen en de op douanegebied toepasselijke bepalingen te verbeteren53., doch deze twee categorieën vrijstellingen kunnen niet volledig worden gelijkgesteld, vooral omdat op douanegebied de vraag van de eventuele verlening van een vrijstelling per definitie enkel rijst ten aanzien van uit een derde land afkomstige goederen, maar ook omdat er verschillen bestaan in de wijze waarop zij worden verkregen en in hun gevolgen.54.

Ten slotte beklemtoon ik dat indien alle criteria voor het bepalen van een normale verblijfplaats die voortvloeien uit zowel de richtlijnen 83/182 en 83/183 als de rechtspraak daarover, zouden worden toegepast in het kader van verordening nr. 1186/2009, dit afbreuk dreigt te doen aan de nuttige werking van de artikelen 3 en volgende van deze verordening, aangezien dit als praktische consequentie zou hebben dat toegang tot de douanevrijstelling die in deze bepalingen — met name in het belang van de burgers van de Unie — is voorzien, duidelijk moeilijker zou worden gemaakt dan de wetgever had gewenst.55.

Uit deze overwegingen volgt mijns inziens, ten eerste, dat de bijzondere regel — volgens welke voorrang moet worden gegeven aan de plaats waar de belanghebbende zijn persoonlijke bindingen heeft wanneer het niet mogelijk is te bepalen waar het permanente centrum van zijn belangen is gelegen — niet beslissend kan zijn in het geval waarin, zoals de relevante bepalingen van de richtlijnen 83/182 en 83/183 aangeven, de belanghebbende ‘afwisselend [heeft verbleven] op verschillende plaatsen gelegen in twee of meer lidstaten’.56. Net als de Commissie meen ik immers dat de aldus door de wetgever gemaakte keuze voor de hand ligt in een situatie waarin moet worden bepaald welke van de verschillende betrokken lidstaten belasting over de betrokken goederen kan heffen, dus met het oog op de verdeling van de heffingsbevoegdheid binnen de Unie, maar niet wanneer de belanghebbende de plaatsen waar hij leeft, heeft verdeeld tussen een lidstaat en een derde land.

Ten tweede is de referentieperiode die is gekozen in de richtlijnen 83/182 en 83/183, volgens welke de normale verblijfplaats in principe die is waar de belanghebbende ‘gedurende ten minste 185 dagen per kalenderjaar’, dat wil zeggen meer dan de helft van elk betrokken jaar, verblijft, volgens mij ongeschikt op het gebied van douanevrijstellingen. Ik zal de inhoud van mijn voorstel hieronder nader bepalen57., maar wijs er nu reeds op dat mijns inziens het criterium dat verband houdt met de tijd dat een persoon in een land aanwezig is, weliswaar relevant is, doch dat de op jaarbasis berekende duur niet geheel geschikt is met het oog op de eventuele vrijstelling van douanerechten.

Bijgevolg luidt mijn standpunt dat de elementen betreffende het begrip ‘normale verblijfplaats’ in bovengenoemde richtlijnen, zoals uitgelegd door het Hof, niet kunnen worden toegepast op de onderhavige zaak, niet als zodanig en zelfs niet naar analogie, gelet op de verschillen, zowel in de bewoordingen als in de doelen en in de materie, die verordening nr. 1186/2009 afbakenen van die richtlijnen.

Voor de volledigheid merk ik op dat aan het begrip ‘normale verblijfplaats’ verwante begrippen, die op verschillende gebieden van het Unierecht te vinden zijn, eveneens aanleiding hebben gegeven tot uitlegging door het Hof. Ik noem hier kort in het bijzonder de arresten betreffende de termen ‘woonplaats’ en ‘plegen’ in de zin van verordening nr. 1408/7158. alsmede het begrip ‘gewone verblijfplaats’, dat met name in de zogeheten Brussel II bis-verordening59. voorkomt zonder daarin te zijn gedefinieerd60..

Blijkens die rechtspraak wordt in de regel vereist dat er sprake is van stabiliteit in het verblijf, waaruit nauwe banden met een land blijken, wanneer gebruik wordt gemaakt van dergelijke factoren ter bepaling van de plaats, en heeft het Hof alleen voor de toepassing van de betrokken verordeningen een lijst van beoordelingscriteria genoemd. Daar deze factoren door de Uniewetgever zijn voorzien om een grensoverschrijdende situatie te kunnen laten aansluiten bij een van de lidstaten, respectievelijk voor de toepasselijke wetgeving en voor de bevoegde rechter, passen de betrokken arresten, zoals die welke betrekking hebben op de richtlijnen 83/182 en 83/183, in een andere context dan die van de onderhavige zaak, daar deze betrekking heeft op de vraag of volgens het Unierecht al dan niet belasting wordt geheven over uit derde landen afkomstige goederen.

Derhalve moet volgens mij een definitie van het begrip ‘normale verblijfplaats’ worden gegeven die specifiek is aangepast aan de bepalingen van verordening nr. 1186/2009 waarvan om uitlegging is verzocht.

Om te beginnen breng ik in herinnering dat de Commissie in haar aanvankelijke voorstel voor hetgeen later verordening nr. 918/8361. zou worden, het begrip ‘normale verblijfplaats’ voor de toepassing van dat voorstel voor een verordening wenste te definiëren in een artikel 4, waarvan de inhoud vergelijkbaar is met artikel 3 van verordening nr. 1186/2009. De definitie van dat begrip, die niet is behouden in de definitieve versie van verordening nr. 918/83, luidde als volgt: ‘de plaats waar iemand gewoonlijk verblijft, dat wil zeggen daar waar hij gedurende een bepaalde periode voortdurend verblijft wegens persoonlijke of beroepsmatige bindingen, waaruit nauwe banden tussen hemzelf en de plaats waar hij woont blijken’.

In het kader van de onderhavige zaak meent de Commissie dat op de tweede vraag moet worden geantwoord dat ‘voor de toepassing van artikel 3 van verordening nr. 1186/2009 de gewone verblijfplaats in beginsel overeenkomt met de plaats waar de betrokkene het grootste deel van het jaar daadwerkelijk verblijft’. Incidenteel stelt zij voor een subsidiaire methode te volgen in de gevallen waarin de belangrijkste persoonlijke bindingen van de belanghebbende zouden leiden tot diens aanknoping bij een lidstaat.

Mijn opvatting is dat het antwoord op deze vraag een definitie van het begrip ‘normale verblijfplaats’ in de zin van verordening nr. 1186/2009 moet bevatten die niet alleen geldt voor artikel 3 ervan, maar voor alle bepalingen van deze verordening waarin dat begrip als criterium wordt gebruikt.62.

Bovendien meen ik dat, teneinde te kunnen vaststellen dat een natuurlijke persoon zijn ‘normale verblijfplaats’ in een derde land heeft gevestigd, een voldoende aanwezigheidsduur vereist moet worden63. en een criterium voor de verhouding (of ratio) moet worden vastgesteld, zoals de Commissie suggereert. Het lijkt mij noodzakelijk dat de belanghebbende, gedurende het relevante tijdvak, ten minste het grootste deel van de tijd in dat land heeft geleefd, wanneer hij daar niet uitsluitend heeft geleefd. Dit tijdscriterium, dat mathematisch en objectief is, heeft het voordeel dat geen afweging van verschillende elementen van feitelijke aard hoeft te worden gemaakt, die soms subjectieve overwegingen impliceren die, ten eerste, in de praktijk niet makkelijk of niet op relevante wijze gedetailleerd kunnen worden opgesomd — zoals de Nederlandse regering voorstelt — en waarbij het, ten tweede, voor de nationale rechter ingewikkeld kan zijn om die in elk individueel geval tegen elkaar af te wegen.

Daarentegen denk ik niet dat een ‘jaar’ als enige referentieperiode moet worden genomen, omdat het kalenderjaar een houvast biedt dat weliswaar relevant is op fiscaal gebied, gelet op de gebruikelijke maatstaf voor het boekjaar of fiscale jaar, maar als zodanig minder geschikt is op het gebied van de douanerechten, en met name om te bepalen of iemand in aanmerking komt voor een douanevrijstelling. Mijns inziens zou het onlogisch zijn om het land waar de ‘normale verblijfplaats’ van iemand zou zijn gelegen in de zin van verordening nr. 1186/2009, te laten variëren op basis van elk jaar of zelfs afhankelijk te stellen van een jaarlijks gemiddelde. Beslissend is volgens mij in dit verband de globale periode waarin de belanghebbende in een derde land heeft verbleven alvorens zijn persoonlijke goederen in te voeren op het grondgebied van de Unie. De concrete uitkomst zou geheel anders kunnen uitvallen naargelang de redenering waarmee wordt bepaald waar de normale verblijfplaats is gelegen, wordt verricht op basis van een analyse op jaarbasis dan wel in het licht van de volledige relevante periode.64.

Voorts meen ik dat het passend noch noodzakelijk is om primair een definitie te geven en subsidiair een andere oplossing voor te stellen, met name voor het geval moeilijk zou zijn te bepalen in welk land de belanghebbende gedurende het grootste deel van de betrokken periode heeft gewoond.

De mogelijkheid om — zonder enige grondslag in verordening nr. 1186/2009 — een alternatief criterium in te voeren dat ziet op het feit dat de belanghebbende zijn belangrijkste persoonlijke bindingen in een lidstaat heeft, zou immers het nadeel hebben dat dit zou kunnen leiden tot een uitkomst die tegengesteld is aan de uitkomst waartoe zou worden gekomen op basis van het criterium op tijdsbasis dat ik voorsta. Dat zou met name in het onderhavige geval zo zijn.65. Bovendien zou dat criterium een groot deel van de nuttige werking ontnemen aan de in de artikelen 3 en volgende van die verordening voorziene vrijstelling, aangezien burgers van de Unie die voor hun werk duurzaam in een derde land verblijven en hun familieleden hebben achtergelaten in de lidstaat waaruit zij afkomstig zijn, vaak niet in aanmerking zouden kunnen komen voor deze voordelige regeling.

Voor het overige lijkt een subsidiair criterium mij niet gerechtvaardigd, gelet op de gebruikelijke regels inzake, ten eerste, de samenhang tussen elk beginsel en de uitzonderingen daarop en, ten tweede, de bewijslast. Het staat immers duidelijk aan degene die stelt in aanmerking te komen voor een uitzondering op het beginsel van belastingheffing — en de douanevrijstelling vormt een dergelijke uitzondering66. — om het bewijs te leveren van alle feitelijke gegevens die hij daartoe aanvoert.67. Voorts staat het aan de nationale rechter om de door het Hof te omschrijven criteria toe te passen in het licht van de feitelijke gegevens van het bij hem aanhangige geding en eventueel het verzoek tot douanevrijstelling af te wijzen wanneer er twijfel over blijft bestaan of die persoon zijn normale verblijfplaats inderdaad in een derde land heeft. Door de bewijslast dat hij recht heeft op die vrijstelling bij de belanghebbende te leggen, kunnen met name de mogelijkheden om misbruik te maken van een dergelijk douanevoorrecht, worden beperkt.

In dit verband merk ik op dat, zoals de Commissie beklemtoont, het eventuele gevaar van misbruik van het stelsel van douanevrijstelling van artikel 3 van verordening nr. 1186/2009, dat het gevolg zou kunnen zijn van een te ruime opvatting van het begrip ‘normale verblijfplaats’, in beginsel is beperkt door de reeks cumulatieve voorwaarden in de artikelen 4 tot en met 11 van die verordening. Daar deze de mogelijkheid om voor die regeling in aanmerking te komen voldoende afbakenen, hoeven er mijns inziens geen vereisten als die welke de Nederlandse regering voorstelt, te worden toegevoegd.

Ten slotte wens ik te beklemtonen dat, aangezien de wetgever bewust heeft gekozen voor een eenvoudige oplossing, door ervoor te kiezen het begrip ‘normale verblijfplaats’ in de zin van verordening nr. 918/83 en vervolgens verordening nr. 1186/2009 niet nauwkeurig te definiëren, het mij van wezenlijk belang lijkt om niet te kiezen voor een definitie van dit begrip die in het kader van de in de onderhavige zaak verlangde uitlegging overdreven ingewikkeld is.

Bijgevolg geef ik in overweging op de tweede vraag te antwoorden dat voor de bepaling van de normale verblijfplaats van een natuurlijke persoon in de zin van verordening nr. 1186/2009, het aan de nationale rechter waarbij het hoofdgeding aanhangig is, staat om rekening te houden met alle feitelijke gegevens aan de hand waarvan kan worden vastgesteld waar deze persoon concreet heeft gewoond gedurende het grootste deel van de relevante periode, dat wil zeggen de periode waarin de belanghebbende gedeeltelijk in een of meer derde landen heeft verbleven.