HvJ EU, 19-12-2019, nr. C-453/18, nr. C-494/18

In de artikelen 6 en 7 van richtlijn 93/13 zijn twee doelstellingen vastgesteld: ten eerste voorkomen dat consumenten worden gebonden door oneerlijke bedingen (zoals gedefinieerd in die richtlijn), en ten tweede verkopers ontmoedigen gebruik te maken van oneerlijke bedingen in overeenkomsten met consumenten.

Voornoemde bepalingen hebben de afgelopen twintig jaar aanleiding gegeven tot heel wat rechtspraak. Het is passend de voor mijn analyse van de onderhavige zaak relevante rechtspraak beknopt te vermelden.11.

Volgens vaste rechtspraak sinds het jaar 200012. berust het bij richtlijn 93/13 uitgewerkte beschermingsstelsel op de gedachte dat de consument zich tegenover de verkoper in een zwakke onderhandelingspositie bevindt en over minder informatie dan de verkoper beschikt, wat ertoe leidt dat hij met de vooraf door de verkoper opgestelde voorwaarden instemt zonder op de inhoud daarvan invloed te kunnen uitoefenen.

Teneinde de met richtlijn 93/13 beoogde bescherming te waarborgen, kan de situatie van ongelijkheid tussen consument en verkoper volgens het Hof enkel worden opgeheven door een positief ingrijpen buiten de partijen bij de overeenkomst om.13.

In het licht van deze overwegingen heeft het Hof geoordeeld dat de nationale rechter, in het kader van de op hem rustende taken, op grond van de bepalingen van richtlijn 93/13 ambtshalve dient te beoordelen of een contractueel beding oneerlijk is en aldus het tussen de consument en verkoper bestaande gebrek aan evenwicht dient te compenseren14. zodra hij beschikt ‘over de daartoe noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens’15.. Daartoe moet de rechter ambtshalve maatregelen van instructie kunnen nemen om vast te stellen of een beding van de overeenkomst waarop het geding betrekking heeft, binnen de werkingssfeer van richtlijn 93/13 valt.16.

Volgens de rechtspraak van het Hof moeten die op de nationale rechter rustende verplichtingen noodzakelijk worden geacht om de consument daadwerkelijk bescherming te bieden, met name gelet op het niet te onderschatten risico dat de consument zijn rechten niet kent of moeilijkheden ondervindt om deze uit te oefenen.17.

In dit verband heeft het Hof onderstreept dat artikel 6, lid 1, van richtlijn 93/13 een dwingende bepaling is en moet worden geacht gelijkwaardig te zijn aan de nationale regels die in de interne rechtsorde als regels van openbare orde gelden.18.

De eerder in herinnering gebrachte beginselen zijn van toepassing in het kader van vereenvoudigde of versnelde procedures, zoals een nationaalrechtelijke betalingsbevelprocedure.19.

Een dergelijke procedure biedt de schuldeiser de mogelijkheid om snel en zonder veel formaliteiten een executoriale titel te verkrijgen voor niet-betwiste schuldvorderingen. De precieze regels verschillen weliswaar van land tot land, maar in wezen gaat het om een procedure waarin enkel een contradictoir debat ten gronde wordt gevoerd wanneer de schuldenaar zich verzet. Deze verlegging van het procesinitiatief naar de verweerder — ‘omkering van het geschil’ genoemd — betekent dat het aan de ontvanger van het betalingsbevel staat om de contradictoire procedure in te leiden teneinde te voorkomen dat het bevel uitvoerbaar wordt.20.

Het mechanisme van het betalingsbevel legt bijgevolg een zware last op de schouders van de verweerder. Deze omkering van het geschil houdt immers in dat het contradictoire gerechtelijke debat uitgesteld en voorwaardelijk is, aangezien het afhankelijk is van de actieve betwisting door de verweerder. Zonder dergelijke betwisting vindt dat debat nooit plaats. Hoewel dat mechanisme grote voordelen oplevert op het gebied van doeltreffendheid en snelheid, leidt het tot een procedureel nadeel voor de verweerder, temeer wanneer die verweerder een zwakke partij is, zoals een consument die door de inleiding van een dergelijke procedure kan worden verrast.21.

Voordat de rechtspraak van het Hof hierover wordt geanalyseerd, is het passend eerst stil te staan bij de soorten betalingsbevelprocedures die binnen de Unie bestaan.

In de lidstaten bestaan er ruwweg twee soorten betalingsbevelprocedures22.: zogenoemde documentaire procedures (of ‘procedure met bewijs’)23. en niet-documentaire procedures (‘procedure zonder bewijs’)24..

Het is in de context van een documentaire nationale betalingsbevelprocedure dat het Hof zich — voor het eerst — heeft uitgesproken over de verplichting voor de rechter om ambtshalve oneerlijke bedingen te toetsen voordat de verweerder enig verzet heeft aangetekend. Dat was het voorwerp van de zaak Banco Español de Crédito25..

Nadat het Hof de hierboven genoemde algemene beginselen in herinnering had gebracht, heeft het Hof opgemerkt dat de wijze waarop de nationale betalingsbevelprocedures ten uitvoer worden gelegd, een zaak van de interne rechtsorde van de lidstaten is op grond van hun procedurele autonomie. Volgens vaste rechtspraak wordt deze procedurele autonomie echter beperkt door het vereiste dat het gelijkwaardigheidsbeginsel26. en het doeltreffendheidsbeginsel27. in acht worden genomen.

Wat het doeltreffendheidsbeginsel betreft, heeft het Hof eraan herinnerd dat elk geval moet worden onderzocht rekening houdend met de plaats die de bepaling in kwestie in de gehele procedure inneemt alsook met het verloop en de bijzondere kenmerken van die procedure voor de verschillende nationale instanties.28.

Nadat het Hof de kenmerken van de Spaanse regeling inzake het betalingsbevel had geanalyseerd — met name de korte duur van de verzetstermijn (twintig dagen) die de verweerder in acht dient te nemen — heeft het Hof geoordeeld dat een dergelijke procedure die de rechter bij wie een verzoek om een betalingsbevel aanhangig is, niet de mogelijkheid biedt om, zelfs indien hij daartoe reeds over alle nodige juridische en feitelijke gegevens beschikt, in het geval waarin de consument geen verzet heeft aangetekend, in limine litis of op enig ander ogenblik in de procedure ambtshalve na te gaan of een beding in een overeenkomst tussen een handelaar en een consument oneerlijk is, ‘afbreuk doet aan de doeltreffendheid van de door richtlijn 93/13 nagestreefde bescherming’29..

Het Hof was namelijk van oordeel dat er, gelet op de in het Spaanse recht geregelde betalingsbevelprocedure in haar geheel alsook het verloop en de bijzonderheden daarvan, een niet te onderschatten risico bestaat ‘dat de betrokken [consumenten] niet het vereiste verzet [aantekenen], ofwel wegens de bijzonder korte termijn die daarvoor is voorgeschreven, ofwel omdat de verhouding tussen de kosten van een rechtsvordering en het bedrag van de betwiste schuld hen kan ontmoedigen zich te verdedigen, ofwel omdat zij de omvang van hun rechten niet kennen of ten volle beseffen, of nog wegens de beperkte inhoud van het door de handelaars ingediende verzoek om een bevel en dus de onvolledigheid van de informatie waarover zij beschikken’.30.

Het Hof heeft aldus een analyseschema uitgewerkt dat bijzonder nuttig is om vast te stellen dat het risico bestaat dat afbreuk wordt gedaan aan de doeltreffendheid van de bescherming die consumenten aan richtlijn 93/13 moeten kunnen ontlenen.31. Naar aanleiding van dat arrest heeft het Koninkrijk Spanje zijn wettelijke regeling gewijzigd. Deze hervorming heeft geleid tot de huidige bewoordingen van artikel 815, lid 4, LEC, waarnaar de verwijzende rechters in de onderhavige zaken hebben verwezen.

Het Hof heeft zijn analyse vervolledigd in het arrest Finanmadrid EFC, waarin het heeft verklaard dat richtlijn 93/13 aldus moet worden uitgelegd dat zij in de weg staat aan ‘een nationale regeling […] waarbij de rechter die verzocht is om executie van een betalingsbevel niet ambtshalve kan beoordelen of een beding in een consumentenovereenkomst oneerlijk is, en de instantie waarbij het verzoek om een betalingsbevel is ingediend niet bevoegd is om tot een dergelijke beoordeling over te gaan’.32.

De zaak Profi Credit Polska33. heeft het Hof de mogelijkheid geboden om zijn standpunt te verduidelijken in verband met een nationaalrechtelijke procedure waarin de verwijzende rechter niet over de juridische en feitelijke gegevens beschikte die nodig waren om te onderzoeken of de aan het verzoek ten grondslag gelegde bedingen oneerlijk waren34.. Dat onderzoek kon enkel worden verricht indien de consument verzet had aangetekend.

In dat arrest heeft het Hof erkend dat ‘[d]e door [richtlijn 93/13] aan consumenten toegekende rechten […] alleen effectief [kunnen] worden beschermd indien het nationale procesrecht erin voorziet dat in de betalingsbevelprocedure of de procedure tot executie van het betalingsbevel [door de nationale rechter] ambtshalve wordt getoetst of er sprake is van oneerlijke bedingen in de betrokken overeenkomst’.35. De in het geding zijnde nationaalrechtelijke procedure moet ‘in [haar] totaliteit worden beoordeeld, zowel de eerste fase voorafgaand aan het aantekenen van verzet als de daaropvolgende tweede fase’36..

Nadat het Hof het beginsel van procedurele autonomie en het doeltreffendheidsbeginsel in herinnering had gebracht, heeft het benadrukt dat consumenten ‘de mogelijkheid [moeten hebben] om in billijke procedurele omstandigheden […] verzet [aan te tekenen], zonder dat er aan de uitoefening van hun rechten voorwaarden worden gesteld, met name inzake termijnen of kosten, die het moeilijk maken om de hun in richtlijn 93/13 gewaarborgde rechten uit te oefenen’.37.

Nadat het de in punt 75 van de onderhavige conclusie vermelde analysecriteria in herinnering had gebracht, heeft het Hof dan ook geoordeeld dat artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 in de weg staat aan een nationale regeling ‘die het mogelijk maakt om een betalingsbevel uit te vaardigen […], wanneer het voor de […] aangezochte rechter niet mogelijk is om het eventueel oneerlijke karakter van de bedingen […] te beoordelen, aangezien de modaliteiten voor de uitoefening van het recht om verzet aan te tekenen tegen een dergelijk bevel niet kunnen garanderen dat de rechten die de consument aan deze richtlijn ontleent, worden geëerbiedigd’.38.

Welke conclusie moet uit deze rechtspraak worden getrokken?

Mijns inziens dient hieruit te worden geconcludeerd dat een rechterlijke toetsing van het (mogelijk) oneerlijke karakter van de door de eiser aan zijn schuldvordering ten grondslag gelegde bedingen mogelijk moet zijn in het stadium van het onderzoek van het verzoek om een betalingsbevel en dit ook in niet-documentaire procedures (zonder bewijs), tenzij de verweerder daadwerkelijk toegang tot de rechter in de verzetsprocedure heeft (met andere woorden voor zover de toepasselijke procedureregels geen niet te onderschatten risico met zich brengen dat de betrokken consument geen verzet aantekent) of tenzij de executierechter bevoegd is om een dergelijke toetsing te verrichten.

De ambtshalve toetsing van oneerlijke bedingen door de aangezochte rechter levert als zodanig geen concrete problemen op in het geval van de documentaire procedure, in die zin dat de rechter beschikt over de stukken die de schuldeiser ter staving van zijn verzoek heeft overgelegd.

De lessen die kunnen worden getrokken uit de hierboven aangehaalde rechtspraak, moeten volgens mij echter eveneens worden toegepast op niet-documentaire procedures.

Anders zouden de betrokken consumenten (tegen wie dergelijke procedures zijn gericht) immers niet langer de voordelen van de bindende bepalingen van richtlijn 93/13 genieten. In dit verband dient te worden gekozen voor een teleologische uitlegging van die bepalingen en van die rechtspraak teneinde het nuttige effect ervan te waarborgen. Wanneer de betrokkene niet daadwerkelijk toegang heeft tot de rechter in de verzetsprocedure of wanneer geen toetsing wordt verricht door de executierechter, moeten de voor niet-documentaire procedures geldende procedureregels dan ook aldus worden ingericht dat zij de instantie waarbij het verzoek om een betalingsbevel is ingediend, de mogelijkheid bieden om van de eiser te verlangen dat hij stukken overlegt die de ‘noodzakelijke gegevens, feitelijk en rechtens’ bevatten om na te gaan of aan de vereisten van richtlijn 93/13 is voldaan. Indien deze mogelijkheid ontbreekt, zouden deze procedures kunnen worden geacht niet te voldoen aan de vereisten van richtlijn 93/13.

Thans moeten deze vereisten worden vertaald naar de context van verordening nr. 1896/2006.

Verordening nr. 1896/2006 is het resultaat van langdurige wetgevingswerkzaamheden. In het oorspronkelijke ontwerp van de Commissie (dat in 2004 is gepubliceerd) was voorzien in een ‘zuiver’ niet-documentaire procedure.39.

De definitieve versie van de verordening wijkt in tal van opzichten af van dat oorspronkelijke ontwerp.

Zoals ik in mijn verdere uiteenzetting zal toelichten, heeft de Uniewetgever uiteindelijk gekozen voor een ‘hybride’ model waarin aspecten van niet-documentaire procedures (zoals het ontbreken van een verplichting om al in het begin andere stukken over te leggen dan het aan verordening nr. 1896/2006 gehechte formulier A) worden gecombineerd met aspecten die dichter aanleunen bij documentaire procedures (zoals de verplichting voor de aangezochte rechter om te onderzoeken of het verzoek gegrond lijkt — zie artikel 8 van voornoemde verordening).

Uit overweging 9 en artikel 1 van verordening nr. 1896/2006 blijkt dat deze verordening met name tot doel heeft in de context van grensoverschrijdende zaken de procedures te vereenvoudigen en te versnellen alsook de kosten te drukken die verband houden met de inning van niet-betwiste schuldvorderingen. Verordening nr. 1896/2006 dient in het licht van deze doelstellingen te worden uitgelegd.40.

In artikel 7 van verordening nr. 1896/2006 worden de gegevens opgesomd die een eiser middels formulier A moet verstrekken wanneer hij zijn verzoek om een betalingsbevel indient, waaronder: i) de grondslag van de rechtsvordering, waaronder een beschrijving van de elementen waarmee de schuldvordering en, in voorkomend geval, de geëiste rente worden gestaafd [artikel 7, lid 2, onder d)] en ii) een beschrijving van het bewijs tot staving van de schuldvordering [artikel 7, lid 2, onder e)].41. Volgens artikel 8, eerste volzin, onderzoekt het gerecht waarbij een dergelijk verzoek om een Europees betalingsbevel is ingediend, zo spoedig mogelijk op basis van het genoemde aanvraagformulier of voldaan is aan de (onder meer) in artikel 7 neergelegde vereisten en of het verzoek gegrond lijkt.

In de rechtsleer wordt — terecht — opgemerkt dat het ‘geen groot verschil maakt of de bewijsstukken worden beschreven dan wel of er niets over wordt geschreven’.42. Zowel de verweerder als de aangezochte rechter beschikt dus slechts over zeer beperkte informatie. In dit verband is de toetsing van de gegrondheid van het verzoek door de rechter op basis van alleen maar de in formulier A vermelde gegevens op het eerste gezicht vrij oppervlakkig43. — wat weinig garanties biedt ten aanzien van een daadwerkelijke bescherming van de betrokken consument.

In artikel 9, lid 1, van verordening nr. 1896/2006 is bepaald dat de rechter de eiser de gelegenheid biedt om het verzoek aan te vullen of te corrigeren indien niet is voldaan aan de in artikel 7 neergelegde vereisten.44.

Op grond van artikel 12 van die verordening vaardigt de rechter een Europees betalingsbevel uit indien voldaan is aan de voorwaarden van artikel 8.45. De verweerder moet in dit verband een beperkt aantal gegevens ontvangen46.. Met name wordt hem meegedeeld dat hij de mogelijkheid heeft om tegen het bevel verzet aan te tekenen door bij het gerecht van oorsprong een verweerschrift in te dienen dat wordt verzonden binnen dertig dagen nadat het bevel aan de verweerder betekend of ter kennis gebracht is.

Tenzij de verweerder verzet aantekent, wordt het bevel uitvoerbaar (artikel 18 van verordening nr. 1896/2006).

Zoals ik heb opgemerkt in punt 83 van deze conclusie, moet bij gebreke van uitdrukkelijke bepalingen ter zake47. worden vastgesteld of de rechterlijke toetsing dient te worden verricht in het stadium van het (aanvankelijke) onderzoek van het verzoek om een betalingsbevel dan wel of de consument daarentegen over een daadwerkelijke en toereikende toegang tot de rechter in de verzetsprocedure beschikt, dan wel of de executierechter in staat is om uiteindelijk die toetsing te verrichten.

Laat ik eerst die laatste mogelijkheid uitsluiten: krachtens artikel 22, lid 3, van verordening nr. 1896/2006 is elk onderzoek ten gronde in de lidstaat van tenuitvoerlegging verboden.48.

Wat de toegang tot de rechter in de verzetsprocedure betreft, heeft het Europese consumentenrecht weliswaar niet tot doel ‘de totale passiviteit van de […] consument’ te verhelpen, zodat het op zich niet schaadt dat die consument tegen het betalingsbevel verzet moet aantekenen om de tweede fase van de procedure te doen ingaan waarin de rechter ambtshalve toetst of de bedingen van de aan het verzoek om een betalingsbevel ten grondslag gelegde overeenkomst oneerlijk zijn49., maar dient niettemin te worden nagegaan of de nadere regels voor de uitoefening van het recht om verzet aan te tekenen tegen een betalingsbevel kunnen waarborgen dat de rechten worden geëerbiedigd die de consument ontleent aan onder meer richtlijn 93/1350..

Volstaat het met andere woorden dat het aan de rechter in de verzetsprocedure wordt overgelaten om in te grijpen, zonder mogelijkheid tot toetsing in een eerder stadium door de rechter bij wie het verzoek om een betalingsbevel is ingediend?

In dit verband kan op basis van de door het Hof in het arrest Banco Español de Crédito51. geformuleerde criteria een algemene beoordeling52. van de bij verordening nr. 1896/2006 ingevoerde procedure worden verricht.

Is er sprake van een niet te onderschatten risico dat de consument tegen wie een verzoek om een Europees betalingsbevel gericht is, geen verzet aantekent tegen dat verzoek wegens de nadere regels die daarvoor gelden?

Net zoals de Commissie ben ik van mening dat deze vraag bevestigend moet worden beantwoord, met name wegens ten eerste de termijn voor het aantekenen van verzet, ten tweede het risico dat de consument de omvang van zijn rechten niet kent, en ten derde de beperkte informatie die hem ter beschikking wordt gesteld.

Geheel in het algemeen lijkt bij het ontwerpen van verordening nr. 1896/2006 de voorkeur te zijn gegeven aan overwegingen die betrekking hebben op de snelheid en de doeltreffendheid van de procedure, ten nadele van juridische waarborgen voor de verweerder.53.

Wat de termijn voor het aantekenen van verzet betreft, kan dan ook worden vastgesteld dat het gaat om één enkele termijn van dertig dagen na de betekening of kennisgeving van het betalingsbevel.54. Ter vergelijking: in het arrest Banco Español de Crédito heeft het Hof reeds opgemerkt dat een termijn van twintig dagen ‘bijzonder kort’ is. Dat gegeven dient in aanmerking te worden genomen naast de informatie die aan de consument wordt verstrekt (hier zal ik later nog op terugkomen, in punt 107 van de onderhavige conclusie). In dit verband zij erop gewezen dat de zaak Banco Español de Crédito betrekking had op een documentaire procedure, waarin de consument — per definitie — gemakkelijker kennis kan nemen van de bewijsstukken die jegens hem worden aangedragen, hetgeen niet het geval is in het hoofdzakelijk niet-documentaire model waarop de Europese betalingsbevelprocedure gebaseerd is.

Bovendien mag het risico dat de verweerder de omvang van zijn rechten niet kent of niet ten volle beseft, niet worden onderschat. Of een beding van de aan het verzoek ten grondslag liggende overeenkomst oneerlijk is, kan soms moeilijk worden beoordeeld en het antwoord op deze vraag is mogelijkerwijs niet duidelijk af te leiden uit de informatie waarover de consument beschikt55., temeer daar de consument zelfs onkundig kan zijn van het bestaan van het juridische begrip ‘oneerlijk beding’. Een normaal geïnformeerde, redelijk omzichtige en oplettende gemiddelde consument is immers niet verplicht om de inhoud van richtlijn 93/13 te kennen, laat staan om alle bedingen te kennen die binnen de werkingssfeer van die richtlijn kunnen vallen.56. In die zin hangt de toegang tot de verzetsprocedure af van de voorafgaande toegang tot de kennis van het recht.57. Die toegang tot de kennis van het recht is des te problematischer wanneer het gaat om reeds in de schulden zittende personen, die niet noodzakelijk in staat zijn om een beroep te doen op de diensten van een jurist teneinde de overeenkomst in kwestie te onderzoeken en eventuele onrechtmatigheden te ontdekken.58.

Ten slotte moet rekening worden gehouden met de beperkte inhoud van het verzoek om een betalingsbevel en met de onvolledigheid van de informatie waarover de consument in dit verband beschikt. Het door de Uniewetgever gekozen stelsel — dat berust op het niet-documentaire procedurele model, afgezwakt door de ‘beschrijving’ van het bewijs — kan niet waarborgen dat de betrokken consument op geïnformeerde wijze gebruikmaakt van zijn mogelijkheid om verzet aan te tekenen, zoals ik in punt 93 van deze conclusie heb opgemerkt. De informatie die wordt verstrekt door de eiser (middels formulier A) en door de aangezochte rechter in het stadium van de kennisgeving (of de betekening) van het bevel, is immers zeer beperkt en vestigt de aandacht van de consument geenszins op het feit dat moet worden nagegaan of de onderliggende overeenkomst geen oneerlijke bedingen bevat.59. Ik leg hier een verband met mijn eerdere opmerking over de kwestie van de toegang tot de kennis van het recht, een conditio sine qua non om op geïnformeerde wijze gebruik te maken van het recht om verzet aan te tekenen (of afstand te doen van dat recht).

Dat de uitoefening van het recht om verzet aan te tekenen (op grond van artikel 16, lid 3, van verordening nr. 1896/2006) niet hoeft te worden gemotiveerd, is in zoverre niet van belang.60. Indien de consument niet over voldoende informatie beschikt om uit te maken of een betwisting dienstig is, bestaat namelijk het risico dat hij geen verzet aantekent en dat hij het in het betalingsbevel vermelde bedrag betaalt uit vrees verwikkeld te raken in een gerechtelijke procedure waarvan de kosten moeilijk te voorspellen zijn61. en waarvan de afloop onzeker is.

Kortom, volgens mij bestaat er een niet te onderschatten risico dat de consument in deze omstandigheden geen verzet aantekent.

In dit verband kan (en moet) verordening nr. 1896/2006 aldus worden uitgelegd dat de rechter bij wie het verzoek om een betalingsbevel is ingediend, bevoegd is om potentieel oneerlijke bedingen ambtshalve te toetsen. Zoals ik hierna zal aantonen, maakt de erkenning van die bevoegdheid van de rechter het immers mogelijk om de naleving te waarborgen van de vereisten van richtlijn 93/13 zoals die worden uitgelegd door het Hof, zonder daarbij in te gaan tegen de letter en de geest van verordening nr. 1896/2006. Voordat ik dit zal aantonen, moet ik eerst onderzoeken in hoeverre de aangezochte rechter op grond van deze verordening aanvullende informatie kan verkrijgen met het oog op de uitoefening van zijn toetsingsbevoegdheid.

In deze context rijst derhalve de vraag welke aanvullende gegevens de aangezochte rechter moet kunnen opvragen en of die gegevens wettelijk van de schuldeiser kunnen worden verlangd op grond van verordening nr. 1896/2006.

Indien de vakken 6, 7, 8 en 9 van formulier A correct worden ingevuld, stellen zij een oplettende rechter in staat om bepaalde onregelmatigheden (onmiddellijk) vast te stellen. In de praktijk hebben de meest voorkomende oneerlijke bedingen immers betrekking op de methode voor het berekenen van de moratoire rente en de contractuele boeten. Om dit met zekerheid te kunnen vaststellen, moet de rechter evenwel absoluut beschikken over de tekst van de litigieuze bedingen. Dat is precies de situatie die zich heeft voorgedaan in de hoofdgedingen en die aanleiding heeft gegeven tot de prejudiciële verwijzingen in de onderhavige zaken.

Zoals de Commissie terecht heeft opgemerkt, kan een overeenkomst bovendien bedingen bevatten die pas oneerlijk blijken te zijn wanneer ze in onderlinge samenhang worden gelezen, wegens hun gezamenlijke effect.

In formulier A kan nadere informatie worden opgenomen, naast de in voornoemde vakken bedoelde informatie (zie vak 11).

Volgens mij is de aangezochte rechter krachtens artikel 9, lid 1, juncto artikel 7, lid 2, onder d) en e)62., van verordening nr. 1896/2006 gerechtigd om van de eiser te verlangen dat deze zijn verzoek aanvult en alle aan zijn verzoek ten grondslag gelegde bedingen weergeeft, met name middels vak 11 van formulier A.

Doordat de inhoud van de gehele overeenkomst wordt weergegeven, kan worden voorkomen dat een minder gewetensvolle schuldeiser een opportunistische selectie maakt van de bedingen die hij ter toetsing voorlegt aan de rechter. Een dergelijke werkwijze zou de aangezochte rechter immers kunnen beletten het algehele evenwicht van de overeenkomst te begrijpen en te onderkennen dat een combinatie van bedingen mogelijkerwijs oneerlijk is.

In dit verband zal de rechter — met het oog op een snelle en eenvoudige behandeling van het verzoek — van de eiser verlangen om een volledig afschrift van de overeenkomst over te leggen (zodat de eiser niet de gehele tekst van de overeenkomst in het formulier hoeft op te nemen door ‘kopiëren en plakken’).

Door deze uitlegging van verordening nr. 1896/2006 kan worden gewaarborgd dat de bedingen in kwestie op passende wijze worden getoetst en dat daarbij artikel 4 van richtlijn 93/13 in acht wordt genomen. Daarin is bepaald dat ‘voor de beoordeling van het oneerlijke karakter van een beding […] alle andere bedingen van de overeenkomst […] in aanmerking [worden] genomen’ (cursivering van mij).

Wanneer over de gegrondheid van het verzoek twijfel bestaat wegens het mogelijkerwijs oneerlijke karakter van een bepaald beding, kan de rechter dan ook op grond van artikel 11, lid 1, onder b), van verordening nr. 1896/2006 weigeren een Europees betalingsbevel uit te vaardigen of overeenkomstig artikel 10 van deze verordening een gedeeltelijk bevel uitvaardigen.63.

Is de hierboven voorgestelde uitlegging verenigbaar met de bewoordingen en de doelstellingen van verordening nr. 1896/2006?

Naar mijn mening is dit het geval.

Mogelijkerwijs bestaat er enige spanning tussen de noodzaak van actieve tussenkomst door de rechter (welke noodzaak voortvloeit uit richtlijn 93/13, zoals uitgelegd door het Hof) en de met verordening nr. 1896/2006 nagestreefde doelstellingen van snelheid, vereenvoudiging en vermindering van de kosten.

Op deze spanning, die voortvloeit uit het hybride karakter van verordening nr. 1896/2006 en uit het beperkte vereiste inzake een beschrijving van het bewijs64., wordt door het Hof de nadruk gelegd in zijn arrest in de zaak Szyrocka65.. In dat arrest heeft het Hof geoordeeld dat artikel 7 van verordening nr. 1896/2006 ‘aldus [moet] worden uitgelegd dat het de voorwaarden waaraan het verzoek om een Europees betalingsbevel moet voldoen, uitputtend regelt’.66.

Moet daaruit worden besloten dat het bovengenoemde arrest elke mogelijkheid om aanvullende informatie of stukken te verlangen uitsluit67., in het bijzonder met het oog op de toetsing van het (mogelijkerwijs) oneerlijke karakter van de aan een verzoek om een Europees betalingsbevel ten grondslag gelegde bedingen?

Volgens mij zou het verkeerd zijn om het arrest Szyrocka68. aldus te lezen.

De onderliggende redenering van dat arrest was immers de volgende: aan de doelstelling van de verordening zou afbreuk worden gedaan als de lidstaten in hun nationale wetgeving in algemene zin aanvullende eisen aan het verzoek om een Europees betalingsbevel zouden kunnen neerleggen. Als gevolg daarvan zouden immers niet alleen uiteenlopende voorwaarden voor een dergelijk verzoek in de lidstaten gelden, maar dergelijke eisen zouden ook leiden tot ingewikkeldere, langere en duurdere Europese betalingsbevelprocedures.69.

In de onderhavige zaak, waarin het gaat om oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten, komt de toetsingsbevoegdheid van de rechter impliciet en noodzakelijkerwijs voort uit richtlijn 93/13, zoals deze wordt uitgelegd door het Hof. Het gaat dus om een vereiste dat rechtstreeks voortvloeit uit het Unierecht en niet om een aanvullend vereiste dat op willekeurige wijze zou worden opgelegd door een lidstaat en dat tot onoverbrugbare verschillen tussen de lidstaten zou kunnen leiden. Om diezelfde reden brengt een dergelijk vereiste noch de autonomie noch de voorzienbaarheid of gelijkvormigheid van de bij verordening nr. 1896/2006 ingevoerde procedure in gevaar.70.

Voorts doet de bevoegdheid om een afschrift van de overeenkomst te verlangen niet wezenlijk afbreuk aan de in artikel 1 van verordening nr. 1896/2006 neergelegde doelstelling van snellere, eenvoudigere en goedkopere procedures.71.

De aangezochte rechter is krachtens artikel 9 van verordening nr. 1896/2006 bevoegd om aanvullende gegevens te verlangen. De overlegging van een afschrift van de overeenkomst valt onder die bevoegdheid. Meer in het bijzonder maakt de overlegging van een afschrift van de overeenkomst (als zodanig) het verloop van de procedure niet onredelijk ingewikkeld.

Tegenwoordig bestaat er immers niets eenvoudigers dan een document te kopiëren en het per e-mail door te sturen. Indien de schuldeiser hierom wordt verzocht door de rechter bij wie zijn verzoek om een betalingsbevel is ingediend, zou hij dan ook onverwijld, zonder al te veel moeite en, in beginsel, zonder kosten gevolg moeten kunnen geven aan dat tot hem gerichte verzoek.72. Een dergelijke oplossing is verenigbaar met een automatisering van de procedure.73.

Daarbij komt dat de toetsing door de rechter strikt beperkt is tot het beoordelen van het mogelijkerwijs oneerlijke karakter, prima facie, van de aangevoerde bedingen (in het stadium waarin wordt onderzocht of de vordering gegrond lijkt), zodat die oplossing ook geen grote vertragingen in de behandeling van de vordering zou veroorzaken, a fortiori niet voor rechters die veel ervaring hebben met consumentengeschillen.

Bovendien kan met de voorgestelde oplossing eveneens worden gegarandeerd dat de doelstellingen van richtlijn 93/13 worden geëerbiedigd in het licht van artikel 38 van het Handvest.

Deze oplossing waarborgt een doeltreffende bescherming van de consument doordat de rechter de mogelijkheid wordt geboden om de uitvaardiging van een betalingsbevel te weigeren (of om een gedeeltelijk betalingsbevel uit te vaardigen) wanneer de aangevoerde bedingen op het eerste gezicht mogelijkerwijs oneerlijk lijken.74. Deze oplossing beantwoordt tevens aan de in artikel 7, lid 1, van richtlijn 93/13 neergelegde doelstelling van afschrikking, doordat zij roofzuchtig gedrag ontmoedigt.

De keuze voor een andere uitlegging van de twee in het geding zijnde instrumenten zou immers tot een buitenkanseffect leiden, doordat weinig gewetensvolle schuldeisers de in richtlijn 93/13 neergelegde dwingende regeling75. zouden kunnen omzeilen door gebruik te maken van de vereenvoudigde procedure uit verordening nr. 1896/200676.. Met een dergelijke oplossing zou het niet mogelijk zijn een hoog niveau van consumentenbescherming te waarborgen in de zin van artikel 38 van het Handvest77., met name ten aanzien van de economische belangen van consumenten78..

Zoals de Commissie terecht heeft opgemerkt, zou een dergelijk resultaat in de hoofdgedingen des te absurder zijn omdat de nationaalrechtelijke betalingsbevelprocedure de consument een betere bescherming zou bieden dan de bij verordening nr. 1896/2006 ingevoerde Europese procedure. Die nationaalrechtelijke procedure, die is aangepast naar aanleiding van het arrest Banco Español de Crédito79., voorziet namelijk in een ambtshalve toetsing door de rechter in het stadium van het onderzoek van het verzoek om een betalingsbevel.80.

Aldus maakt de voorgestelde oplossing het mogelijk om het door de Europese wetgever beoogde evenwicht tussen verkopers en consumenten te herstellen81., een evenwicht dat anders zou kunnen worden verstoord door de omkering van het geschil die kenmerkend is voor de in verordening nr. 1896/2006 geregelde procedure en die het des te noodzakelijker maakt dat adequate informatie wordt verstrekt aan de rechter en aan de verweerder-consument.82.

Tot slot dient nog te worden opgemerkt dat de rechter bij wie het verzoek om een betalingsbevel is ingediend, overeenkomstig de artikelen 8 en 11 van verordening nr. 1896/2006 alleen uitspraak hoeft te doen over de vraag of de vordering gegrond lijkt wanneer hij het verzoek toe- of afwijst.

Met andere woorden, een eventuele afwijzing van het verzoek (bijvoorbeeld omdat er twijfels bestaan over het mogelijkerwijs oneerlijke karakter van de aangevoerde bedingen) belet de schuldeiser duidelijk niet om in voorkomend geval via andere procedures de betaling van zijn schuldvordering te verkrijgen.83. Dat wordt uitdrukkelijk bevestigd in artikel 1, lid 2, en artikel 11, lid 3, van verordening nr. 1896/2006.84.