HR, 28-05-2002, nr. 01552/01

Verdachte is met een groot aantal anderen door de Arrondissementsrechtbank te Breda wegens overtreding van het samenscholingsverbod tijdens ongeregeldheden rond de op 20 februari 2000 gespeelde voetbalwedstrijd tussen Willem II en Feijenoord veroordeeld tot een geldboete van f 250,-- subsidiair vijf dagen hechtenis. Samenscholing is verboden in artikel 8, eerste lid, van de Algemene Plaatselijke Verordening voor de gemeente Tilburg 1997 (APV Tilburg 1997). Een aantal verdachten heeft beroep in cassatie ingesteld. Middelen van cassatie zijn ingediend in de zaken met de nummers 01549/01 tot en met 01554/01, 01556/01, 01560/01, 01563/01, 01564/01, 01568/01 en 01569/01, in welke zaken ik vandaag eveneens concludeer.

Namens verdachte heeft mr R.J. Baumgardt, advocaat te Spijkenisse, zes middelen van cassatie voorgesteld.

De eerste drie middelen klagen over de (motivering) van de bewezenverklaring, die inderdaad nogal wat gebreken vertoont.

De Rechtbank heeft bewezen verklaard - waarbij ik kennelijke verschrijvingen, die al dan niet uit de tenlastelegging zijn overgenomen, tussen haakjes heb gecorrigeerd of toegevoegd - dat:

Het eerste middel behelst de klacht dat de Rechtbank in haar uitspraak ten onrechte niet, althans onvoldoende, de inhoud van de bewijsmiddelen heeft opgenomen.

De Rechtbank heeft de gebezigde bewijsmiddelen als volgt aangeduid: "De inhoud van de processen-verbaal, voor zover hierboven onder 3. t/m 11 gerelateerd." Zoals ik recent in mijn conclusie voor HR 19 juni 2001, NJ 2001, 482 heb uiteengezet, is een integrale verwijzing naar bepaalde processen-verbaal bij de vermelding van de inhoud van de bewijsmiddelen aanvaardbaar voor zover daardoor geen twijfel kan ontstaan over de vraag wat de rechter als redengevende feiten en omstandigheden heeft beschouwd. De algemene verwijzing naar de processen-verbaal in deze zaak voldoet daar niet aan: afgezien van de vraag hoe het onder 3 vermelde bewijsmiddel redengevend zou kunnen zijn voor het volgens de bewezenverklaring door verdachte gepleegde feit, is het onduidelijk in hoeverre de Rechtbank aan de onder 6 en 7 genoemde processen-verbaal, die betrekking hebben op respectievelijk de gang van zaken na de aanhouding (het onder 6 genoemde proces-verbaal) en het verloop van de gebeurtenissen voorafgaand in de bewezenverklaring bedoelde ordeverstoringen (een deel van het onder 7 genoemde proces-verbaal) en dus niet, respectievelijk slechts ten dele, relevant zijn voor de bewezenverklaring, redengevende betekenis heeft toegekend. Het middel is gegrond.

Het tweede middel bevat de volgende klachten:

Bij de aan de Hoge Raad gezonden stukken bevindt zich het proces-verbaal van de terechtzitting van de Rechtbank op 26 maart 2001 waarin onder andere is vermeld:

Bedoeld proces-verbaal bevindt zich bij de stukken en houdt als tegenover verbalisant afgelegde verklaring van verdachte [medeverdachte] het volgende in:

In dit bewijsmiddel valt niets redengevends te ontdekken voor het ten laste van verdachte bewezenverklaarde feit. De eerste klacht is dus gegrond.

Hetzelfde geldt voor de tweede en derde klacht: uit geen van de tot de bewezenverklaring gebezigde bewijsmiddelen kan volgen dat verdachte op de in de bewezenverklaring genoemde datum in Tilburg was, laat staan dat hij aanwezig is geweest bij en heeft deelgenomen aan de bewezenverklaarde samenscholing aldaar. Verdachte komt in de gehele bewijsvoering niet voor.

Het derde middel klaagt dat het slot van de overwegingen met betrekking tot de bewezenverklaring betekent dat de uitspraak innerlijk tegenstrijdig is, althans onvoldoende gemotiveerd is. De betreffende overweging luidt:

Ook dit middel acht ik gegrond. Indien de Rechtbank hier tot uitdrukking heeft willen brengen dat het mogelijk is dat verdachte niet heeft deelgenomen aan de samenscholing, is deze overweging in strijd met hetgeen daarvoor is overwogen en met de bewezenverklaring. Als de Rechtbank hier niet het oog heeft gehad op de verdachte, maar op andere personen die bij de ongeregeldheden aanwezig waren, is zonder nadere motivering, die ontbreekt, niet duidelijk wat de relevantie van deze overweging is in het kader van de uitspraak in de strafzaak tegen verdachte.

Het vierde middel en vijfde middel klagen over de verwerping van het verweer dat art. 8, eerste lid, APV Tilburg 1997 onverbindend verklaard dient te worden.

Uit de aan het proces-verbaal gehechte en daarvan deel uitmakende pleitnota van verdachtes raadsman blijkt dat bedoeld verweer was gefundeerd op twee pijlers: enerzijds strijd met art. 2 van het Vierde Protocol bij het EVRM en artikel 12 van het IVBPR en anderzijds strijd met het legaliteitsbeginsel van art. 1, eerste lid, Sr:

De Rechtbank heeft het verweer als volgt samengevat en verworpen:

Het vierde middel klaagt dat de Rechtbank aldus niet heeft gerespondeerd op het eerste deel van het verweer dat art. 8, eerste lid, APV een ongeoorloofde inbreuk maakt op het door art. 12 IVBPR en art. 2 van het Vierde Protocol bij het EVRM gegarandeerde recht op bewegingsvrijheid.

De klacht dat de Rechtbank niet op het eerste deel van het verweer heeft beslist, is gegrond.Tot cassatie behoeft dat echter niet te leiden, nu de Hoge Raad zelf uiteen kan zetten dat en waarom de Rechtbank dit verweer slechts had kunnen verwerpen.

Art. 2 van het Vierde Protocol bij het EVRM luidt - voor zover hier van belang - als volgt:

en art. 12 IVBPR:

De vraag die beantwoord dient te worden is of art. 8, eerste lid, APV Tilburg, dat een beperking meebrengt van het in bovenaangehaalde bepaling neergelegde recht van vrijheid van beweging, blijft binnen de grenzen van hetgeen in het belang van een van de genoemde gronden voor beperking van dat recht nodig kan zijn (vgl. hetgeen mijn voormalig ambtgenoot Meijers hierover opmerkt in zijn conclusie bij HR NJ 1986, 41).

Over bepalingen als de onderhavige bestaat weinig rechtspraak. In HR NJ 1967, 272 en 273, m.nt. v. Eck, heeft de Hoge Raad het verbod tot "samenscholing" of "volksoploop" in art. 4 van de APV Rotterdam, luidende:

niet in strijd met de artikelen 9 en 10 van het EVRM geoordeeld. Het middel in die zaak betrof overigens niet de vraag of art. 4 APV een te ver gaande beperking van het recht op vrijheid van godsdienst en vrijheid van meningsuiting inhield, maar de vraag of een beperking van deze rechten uitsluitend door de formele wet of ook door andere wettelijke regelingen, zoals een APV, kon worden aangebracht. Dat neemt niet weg dat de verwerping van het cassatieberoep impliceert dat volgens de Hoge Raad een bepaling als het toenmalige art. 4 APV Rotterdam (en dus ook 8, lid 1 APV Tilburg) geen ongeoorloofde beperking van het recht op vrijheid van demonstratie oplevert.

HR DD 89.269 betrof de toelaatbaarheid van art. 17 van de APV Delft:

De Hoge Raad oordeelde dat art. 2, derde lid, Vierde Protocol bij het EVRM en art 12, derde lid, IVBPR op de "liberty of movement" beperkingen toestaan welke noodzakelijk zijn ter handhaving van de openbare orde en ter bescherming van de rechten van anderen en dat in die bepalingen de beperking van het recht op bewegingsvrijheid, die het betreffende artikel van de APV meebrengt, voor hen die zich op of aan de weg in een toeloop van publiek bevinden waardoor of waarin de in dat artikel aangegeven verstoringen van de openbare orde dreigen of zich voordoen, haar rechtvaardiging vinden.

Dit oordeel kan onverkort worden toegepast op de in deze zaak aan de orde zijnde APV-bepaling. De Rechtbank had het verweer derhalve slechts kunnen verwerpen zodat het vierde middel vergeefs is voorgesteld.

Het vijfde middel klaagt dat de Rechtbank ten onrechte althans onvoldoende gemotiveerd het verweer, dat art. 8 APV Tilburg 1997 wegens strijd met het legaliteitsbeginsel onverbindend dient te worden verklaard, heeft verworpen. De in art. 8 APV Tilburg omschreven gedraging zou te weinig geconcretiseerd zijn, waardoor verdachte niet kon weten welke gedragingen strafbaar waren, zodat hij zijn gedrag daar niet op kon afstemmen.

In HR NJ 2001, 14 heeft de Hoge Raad, in een zaak waarin een verweer vergelijkbaar met dat in de onderhavige zaak was gevoerd, het kader geschetst waarbinnen een dergelijk verweer beoordeeld dient te worden:

In de rechtspraak zijn enkele voorbeelden te vinden die doen denken aan art. 8 APV. In HR NJ 1985, 796 was de vraag aan de orde of art. 4par. 3, aanhef en onder d, Algemeen Reglement Vervoer, luidende: "het is verboden: d) op enig gedeelte van de stations of in de treinen te vechten, handtastelijkheden te plegen, vuurwerk af te steken, anderen uit te schelden of lastig te vallen dan wel zich op andere wijze onbehoorlijk te gedragen", niet in strijd was met art. 1 Sr en art. 7 EVRM. De Hoge Raad oordeelde dat van strijd met het bepaaldheidsgebod geen sprake was, nu de betreffende norm in zoverre geconcretiseerd is dat het gaat om gedrag op stations en in de treinen en het voorts een norm betreft die, in de bewoordingen van het EHRM in zijn arrest van 26 april 1979, NJ 1980, 146, is "inevitably couched in terms which, to a greater or lesser extent, are vague and whose interpretation and application are questions of practice."

Een vergelijkbare uitspraak is te vinden in HR 1 september 1998, NJ 1999, 61. In die zaak ging het over art. 54 APV Amsterdam, luidende: "Het is verboden zich zonder redelijk doel of op voor anderen hinderlijke wijze op te houden in een portaal, telefooncel, parkeergarage of een andere soortgelijke, voor het publiek toegankelijke ruimte dan wel deze te verontreinigen en/of te bezigen voor een ander doel dan waarvoor deze ruimten bestemd zijn". De Hoge Raad oordeelde de bepaling niet in strijd met het bepaaldheidsgebod, nu de norm in zoverre is geconcretiseerd dat het gaat om in het betreffende artikel uit de APV omschreven gedrag in - onder andere - een portaal.

Ook hier is mijns inziens van een ontoelaatbare onduidelijkheid van de norm geen sprake. Art. 8 APV Tilburg 1997 is opgenomen in Hoofdstuk 2 van de APV, Openbare orde. Afdeling 1 betreft Orde en veiligheid op de weg en paragraaf 1 van Afdeling 1, in welke paragraaf art. 8 is opgenomen, heeft als titel: Bestrijding van ongeregeldheden. Daaronder staat boven art. 8 Samenscholing en ongeregeldheden. Daarmee is de context van het verbod tot samenscholing gegeven. Het gaat om gedragingen die de orde op de weg verstoren tijdens ongeregeldheden. Daarbij geeft de Toelichting op artikel 8 een omschrijving van samenscholing die aansluit bij het gewone spraakgebruik: "Onder "samenscholing" is in dit verband te verstaan "het groepsgewijs bij elkaar komen van mensen, die een dreigende houding aannemen of kwade bedoelingen hebben" (Van Dale)". Daarmee is samenscholing een concreter begrip dan de omschrijving van verboden gedragingen waarvan in de twee bovengenoemde arresten sprake was. Weliswaar had het verbod daar betrekking op een beperkter aantal plaatsen dan het samenscholingsverbod, maar daardoor wordt dit verbod niet zo onbepaald dat voor de burger niet meer duidelijk zou zijn van welk gedrag hij zich heeft te onthouden.

De vaagheid die de term "samenscholing" heeft, blijft dan ook binnen het in NJ 2001, 14 gegeven kader.

Lezing van de in deze zaak opgemaakte processen-verbaal leert overigens dat de bij de ongeregeldheden betrokken personen redelijkerwijs niet konden twijfelen aan het strafbare karakter van hun gedragingen.

Ook dit middel faalt.

Het zesde middel behoeft geen bespreking nu de eerste drie middelen gegrond zijn en de bestreden uitspraak daardoor niet in stand kan blijven.

Ik concludeer dat de bestreden uitspraak zal worden vernietigd en dat de zaak zal worden verwezen naar het Gerechtshof te 's-Hertogenbosch teneinde op het bestaande hoger beroep te worden berecht en afgedaan.