HR, 09-12-2011, nr. 10/05285

De voor deze zaak relevante feiten kunnen als volgt worden samengevat:

In de eerste aanleg kwam de rechtbank tot de slotsom dat er geen sprake was van een onder druk tot stand gekomen overeenkomst; dat niet voldoende was onderbouwd dat de overeenkomst met aanmerkelijke miskenning van de wettelijke maatstaven was aangegaan; en dat ook geen relevante wijzigingen van de omstandigheden waren gesteld. De rechtbank stelde echter, ook omdat [de vader] zich bereid had verklaard die te betalen, een bijdrage ten gunste van de kinderen vast van € 300,- per kind per maand.

Op het namens [de moeder] ingestelde hoger beroep kwam het hof, op gronden die in hoofdzaak met de door de rechtbank aangenomen gronden overeenstemmen, tot bekrachtiging van de beslissing van de rechtbank.

Namens [de moeder] is tijdig4. en regelmatig cassatieberoep ingesteld. Van de kant van [de vader] is, blijkens bericht van diens raadsman, afgezien van het indienen van een verweerschrift.

In het cassatierekest wordt het voorbehoud gemaakt dat de klachten naar aanleiding van het (ten tijde van de indiening nog niet beschikbare) proces-verbaal van de mondelinge behandeling in appel kunnen worden aangevuld; maar van de gelegenheid om dat te doen is geen gebruik gemaakt.

De eerste klacht van het middel tref ik aan in alinea 6.3 van het cassatierekest. Daar wordt betoogd dat ten onrechte of op ontoereikende gronden zou zijn geoordeeld, dat niet van ontoelaatbare druk op [de moeder] bij het aangaan van de overeenkomst van september 2007 zou zijn gebleken.

Ik merk deze klacht aan als ongegrond.

Het betreft hier een louter feitelijk oordeel van het hof. De klacht wijst op enkele gegevens die men als aanwijzing voor een andere beoordeling zou kunnen beschouwen. Het hof heeft die gegevens (waarop ook ten overstaan van het hof een beroep was gedaan) echter klaarblijkelijk als onvoldoende, c.q. als niet overtuigend aangemerkt.

Dat is niet rechtens onjuist, en ook bepaald niet onvoldoende begrijpelijk.

Men zou overigens ook kunnen denken dat [de moeder] bij de onderhavige klacht geen belang heeft.

Het hof heeft immers, op het voetspoor van de beslissing van de rechtbank, de alimentatieplicht ten opzichte van de kinderen van partijen zelfstandig, onafhankelijk van de in 2007 aangegane overeenkomst en daarvan afwijkend, vastgesteld (met dien verstande dat het hof, als gezegd, de overeenkomstige beslissing van de rechtbank heeft bekrachtigd). Door dat te doen, zijn de rechters van de feitelijke instanties voorbij gegaan aan de aanvankelijk bij overeenkomst getroffen regeling voor de kinderalimentatie. Daarmee verliest de vraag of die overeenkomst vernietigbaar was, voor de aangevochten beslissingen zijn betekenis.

In alinea 6.4 van het middel wordt een vrij uitvoerige opsomming van argumenten aangevoerd die ertoe strekken dat, anders dan het hof heeft geoordeeld, wél aannemelijk zou zijn gemaakt dat de onderhoudsbijdragen die de partijen in september 2007 zijn overeengekomen, van de aanvang af niet aan de wettelijke maatstaven beantwoordden.

Ook deze klacht lijkt mij ongegrond. Over de reeks van in alinea 6.4 van het middel aangevoerde argumenten valt het volgende te zeggen:

Dat de rechtbank geen vaststelling van de behoefte van de kinderen heeft gedaan (zie de eerste klacht van deze alinea onder het kopje ‘Nadere uitwerking en toelichting’), is in hoger beroep niet aan de orde gesteld. (Voor zover uit de stukken kenbaar, was dit punt overigens ook ten overstaan van de rechtbank niet aan de orde gesteld.)

Het hof had daarom geen aanleiding om hier onderzoek naar te doen.

In de tweede volle (sub)alinea van alinea 6.4 van het cassatierekest wordt melding gemaakt van een aantal documenten die van de kant van [de vader] in de eerste aanleg waren overgelegd, en die het standpunt van [de moeder] zouden ondersteunen.

Er is echter in hoger beroep niets aangevoerd dat ertoe strekte, dat deze documenten zouden aantonen dat de overeenkomst van 2007 van de aanvang af niet aan de wettelijke maatstaven zou hebben beantwoord (of dat gegevens uit deze documenten tot het desbetreffende oordeel zouden kunnen bijdragen). In appel is wat dat betreft van de zijde van [de moeder] — in Grief III, alinea 11 — alleen gezinspeeld op ‘het uitgavenpatroon’ van [de vader], en in dat verband benadrukt dat [de vader] een woning zou hebben gekocht voor ca. € 577.000,-.

Wat er over deze koop werd aangevoerd, heeft het hof blijkens rov. 4.2 van zijn beschikking opgevat als argument dat ertoe strekte de omstandigheden inmiddels gewijzigd zouden zijn (en niet, dat de overeenkomst van begin af aan niet aan de wettelijke maatstaven zou hebben beantwoord).

Dat laatste is wel te begrijpen: weliswaar werd dit argument in het appelrekest aangevoerd bij de toelichting op Grief III, die gericht was op de stelling dat de overeenkomst van 2007 niet aan de wettelijke maatstaven zou beantwoorden; maar blijkens het in alinea 11 bij deze grief aangevoerde, zou het gaan om een aanschaf die [de vader] tijdens het geding in de eerste aanleg (dat zich in 2009 heeft afgespeeld) zou hebben gedaan. In dat licht is het begrijpelijk dat het hof dit argument, in weerwil van de ‘plaatsing’ daarvan bij Grief III, heeft beoordeeld als in wezen erop gericht, dat de omstandigheden inmiddels in relevante opzichten anders waren dan bij het aangaan van de overeenkomst onder ogen was gezien.

Het hof heeft in rov. 4.2 overwogen dat de stelling ‘…dat de man een tweede woning heeft gekocht … niet aannemelijk [maakt] dat de draagkracht van de man sinds het opmaken van de alimentatieovereenkomst is toegenomen.’. Daaruit blijkt dat het hof heeft aangenomen dat er een beroep werd gedaan op een naderhand toegenomen draagkracht van [de vader], en daarmee op een na de alimentatieovereenkomst ingetreden wijziging van omstandigheden. Aansluitend heeft het hof het echter niet aannemelijk geoordeeld, dat daarvan in feite sprake was.

De argumenten die het middel op dit thema aanvoert lijken mij daarom ondeugdelijk.

Afsluitend ten aanzien van de in alinea 6.4 van het cassatierekest aangevoerde argumenten: de redeneringen en gevolgtrekkingen die in die alinea aan de verschillende daar genoemde documenten of gegevens worden verbonden, zijn in de stukken van de feitelijke instanties niet aangevoerd (wat wordt bevestigd door het feit dat niet naar desbetreffende vindplaatsen in de stukken wordt verwezen).

Al daarom is te billijken dat het hof die redeneringen etc. niet in zijn beoordeling heeft betrokken.

Er wordt in deze alinea nog verwezen naar een belastingaanslag (waarmee het hof blijkens rov. 4.2 rekening lijkt te hebben gehouden); en er wordt betoogd dat die aanslag niet op 2006 betrekking zou hebben maar op 2008.

Voor dit betoog ontbreekt feitelijke grondslag. In de stukken wordt (ook) gesproken over een aanslag IB 20065..

Ik veroorloof mij hier wel de opmerking, dat de beslissing van het hof in zoverre als opmerkelijk treft, dat er blijkens de processtukken van de kant van [de vader] geen noemenswaardige opheldering omtrent diens financiële positie, in 2007 of overigens, was verstrekt6..

Men ziet gewoonlijk dat de rechter het feit dat de alimentatieplichtige geen (duidelijke) informatie over zijn financiële positie verstrekt, hanteert als aanwijzing in het nadeel van die alimentatieplichtige; en bij wege van ‘vuistregel’ lijkt dit mij ook aan te bevelen.

Intussen: de rechter is niet verplicht om in de zojuist aangeduide zin te oordelen; en wat de onderhavige zaak betreft geldt bovendien, dat het middel geen klacht op dit thema inhoudt.

Overigens: het in alinea 7 hiervóór opgemerkte is op de onderhavige klacht(-enreeks) mutatis mutandis van toepassing.

Zo kom ik ertoe, alle klachten uit alinea 6.4 van het cassatierekest als ondeugdelijk te kwalificeren.

Alinea's 6.5 en 6.6 van het middel klagen over het feit dat het hof het — tussen de partijen vaststaande — gegeven dat [de vader] het gebruik van een auto dat hij aanvankelijk aan [de moeder] had gelaten heeft beëindigd, niet als een relevante wijziging van de omstandigheden heeft beoordeeld.

Het hof heeft zijn oordeel hierover aldus gemotiveerd, dat het enkele feit dat [de vader] een deel van zijn alimentatieplicht niet zou nakomen, geen wijziging van de omstandigheden zou opleveren.

Het bezwaar tegen dit oordeel lijkt mij op zichzelf terecht. In HR 28 april 2006, RvdW 2006, 455, rov. 3.3, werd een overweging van vergelijkbare strekking beoordeeld als onbegrijpelijk, en tevens als strijdig met het geldende (proces-)recht7..

Ik denk echter dat de beschikking van het hof, in weerwil van deze oneffenheid, niet behoort te worden vernietigd.

Dat is in elk geval zo als men meegaat met de in alinea 7 hiervóór gesuggereerde gedachtegang: rechtbank en hof hebben nu eenmaal de alimentatie nader vastgesteld zonder consequenties te verbinden aan het feit dat er geen geldige gronden voor wijziging waren aangevoerd. Alle overwegingen van het hof die ertoe strekken dat voor deze nadere vaststelling eigenlijk geen aanleiding bestond, zijn dan aan te merken als in zoverre relevant, dat daarmee werd gerespondeerd op aan de rechter voorgehouden argumenten; maar tevens als niet-dragend voor het tenslotte gegeven oordeel. Bij de bestrijding van die overwegingen bestaat in die gedachtegang geen relevant belang.

Bovendien heeft het hof in rov. 4.2, ook hier: ten overvloede, vastgesteld dat [de moeder] de aangeboden (en door de rechtbank ook vastgestelde) bijdrage van € 300,- per kind per maand, acceptabel acht.

Volgens mij geeft het hof hiermee aan, dat er ook om deze reden geen aanleiding is om aan de hiermee overeenstemmende beslissing van de eerste aanleg te tornen; en ik denk dat deze motivering de verkregen uitkomst zelfstandig kan dragen.

Daarbij is in aanmerking te nemen dat de rechter de alimentatieverplichting ten opzichte van minderjarigen zelfstandig moet beoordelen, en dat de rechter daarbij niet gebonden is aan wat de verzorgende verzoeker enerzijds en de alimentatieplichtige anderzijds, terzake zijn overeengekomen óf terzake aanvoeren8..

Dat betekent echter niet dat de rechter het feit dat de partij die als verzoeker optreedt een aangeboden alimentatie als acceptabel aanmerkt, niet in aanmerking zou mogen nemen, en zelfs aan zijn oordeel ten grondslag zou mogen leggen. In veel gevallen mag aan deze opstelling van de verzoeker immers de gevolgtrekking worden verbonden dat er (inderdaad) geen aanleiding bestaat voor nader onderzoek naar de juiste hoogte van de alimentatie. Dat zal bijvoorbeeld vaak dan het geval zijn, als er klaarblijkelijk geen sprake is van samenspanning tussen de betrokkenen, maar van een conflictueuze relatie waarin geen rekening hoeft te worden gehouden met de mogelijkheid dat de verzoekende partij de alimentatieplichtige partij ontziet9..

Als de zojuist besproken grond voor de beslissing van het hof inderdaad als ‘zelfstandig dragend’ mag worden opgevat, stuiten alle klachten van het middel daarop af.

Ik merk volledigheidshalve nog op dat de hiervóór nog niet besproken alinea's van het middel merendeels geen inhoudelijke klachten tegen het oordeel van het hof bevatten. De klacht van alinea 6.8, die het hof verwijt dat geen rekening is gehouden met de indexering van de opgelegde alimentatie, miskent dat de rechtbank in eerste aanleg expliciet (in haar dictum) heeft aangegeven dat de opgelegde alimentaties aan indexering onderworpen zijn, en dat het hof de beslissing van de rechtbank ‘gaaf’ heeft bekrachtigd. Het middel geeft niet nader aan waarom het oordeel van het hof op dit punt onjuist of onvoldoende begrijpelijk zou zijn. Ik kan ook geen reden zien, waarop dat zou kunnen worden gebaseerd.

Ik concludeer tot verwerping.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden