VI.2.5 Overdracht van een onoverdraagbare vordering en bekrachtiging op grond van art. 3:58 BW

618. Bekrachtiging van de overdracht van een krachtens beding niet-overdraagbare vordering. Behoudens derdenbescherming op grond van art. 3:36 BW sorteert een cessie van een krachtens beding niet-overdraagbare vordering in het huidige stelsel geen effect. De vordering blijft tot het vermogen van de cedent behoren. De schuldenaar kan bevrijdend betalen aan de cedent, die immers nog steeds zijn schuldeiser is. De cessionaris kan de vordering alleen met medewerking van de schuldenaar verkrijgen.

Allereerst kan het beding van niet-overdraagbaarheid voorafgaand aan de cessie krachtens een overeenkomst tussen de cedent en de schuldenaar worden opgeheven. De vordering wordt daardoor weer overdraagbaar gemaakt, waarna de vordering rechtsgeldig aan de cessionaris kan worden overgedragen. De opheffing van het beding van niet-overdraagbaarheid heeft naar mijn mening geen novatie van de verbintenis tot gevolg. Een van de eigenschappen van de verbintenis wordt weliswaar gewijzigd, maar de verbintenis verliest daardoor niet haar oorspronkelijke identiteit.1

In de doctrine wordt voorts aangenomen dat de schuldenaar ook na de cessie nog kan meewerken aan de opheffing van het beding van niet-overdraagbaarheid. Dit zou hij kunnen doen door met de (in beginsel ongeldige) overdracht in te stemmen, hetgeen onder andere kan blijken uit de betaling van de schuld aan de cessionaris.2 Deze opvatting is naar mijn mening juist.3 De schuldenaar kan in de cessie een aanbod zien van de cedent om het beding van niet-overdraagbaarheid teniet te doen. Uit de betaling door de schuldenaar aan de cessionaris kan vervolgens blijken dat hij het aanbod van de cedent aanvaardt.4 De aanvankelijk ongeldige overdracht wordt hierdoor bekrachtigd op grond van art. 3:58 BW. Deze bekrachtiging werkt terug tot het moment waarop aan alle vereisten voor de overdracht was voldaan,5 behalve aan het vereiste van overdraagbaarheid, en heeft tot gevolg dat de cessionaris de vordering met werking jegens eenieder verkrijgt. Inmiddels verkregen rechten van derden, zoals beperkt gerechtigden en beslagleggers, behoeven niet aan bekrachtiging in de weg te staan, mits zij worden geëerbiedigd (art. 3:58 lid 3 BW).6 De bekrachtiging van de cessie kan uiteraard ook plaatsvinden doordat de cedent en de schuldenaar uitdrukkelijk overeenkomen dat het beding van niet-overdraagbaarheid wordt opgeheven.7

Wel rijst de vraag of bekrachtiging ook nog kan plaatsvinden nadat de cedent de schuldenaar tot betaling heeft aangesproken. Verdedigbaar is dat hieruit blijkt dat de cedent zijn aanbod tot opheffing van het onoverdraagbaarheidsbeding heeft herroepen. De schuldenaar kan dan niet bevrijdend aan de cessionaris betalen.

In geval van faillissement van de cedent kan er in ieder geval geen bekrachtiging van de cessie meer plaatsvinden, tenzij de curator daaraan meewerkt. De cedent verliest immers als gevolg van de faillietverklaring het beheer en de beschikking over zijn vermogen, waartoe ook de onoverdraagbare vordering op zijn schuldenaar behoort (art. 23 Fw). De aanvaarding door de schuldenaar van het aanbod van de cedent tot opheffing van het onoverdraagbaarheidsbeding, kan de boedel niet worden tegengeworpen.

619. Bekrachtiging van een krachtens de wet of haar aard onoverdraagbare vordering. De vraag of ook een cessie van een vordering die onoverdraagbaar is op grond van de wet of vanwege de aard van de rechtsverhouding waaruit zij voortspruit, voor bekrachtiging in aanmerking komt, valt in zijn algemeenheid niet te beantwoorden. Dit zal van geval tot geval moeten worden beoordeeld.8 Het is mogelijk dat de belangen van de schuldeiser/cedent aan een bekrachtiging in de weg staan, hetgeen zich kan voordoen bij wettelijke uitsluitingen of beperkingen van de overdraagbaarheid, die strekken ter bescherming van de schuldeiser.9 Indien de onoverdraagbaarheid daarentegen volgt uit de aard van de rechtsverhouding, is het niet op voorhand uitgesloten dat de schuldenaar en de schuldeiser het persoonlijke karakter aan de vordering ontnemen, zodat de vordering voor overdracht vatbaar is. In veel gevallen zijn het de belangen van de schuldenaar die met zich brengen dat de vordering naar haar aard niet overdraagbaar is.10 In de regel staat het de schuldenaar dan echter vrij om in te stemmen met de overdracht van de vordering. De vordering kan al voor de overdracht door overeenkomst tussen schuldeiser en schuldenaar overdraagbaar worden gemaakt, maar het is ook mogelijk dat dit eerst na de in beginsel ongeldige overdracht geschiedt, in welk geval er een bekrachtiging van de overdracht kan plaatsvinden.