HR, 20-11-2015, nr. 15/03543

In onderdeel 1 wordt ter sprake gebracht, kort gezegd, dat de rechtbank, toen de advocate in cassatie van verzoeker tot cassatie (hierna: betrokkene) op 4 juni 2015 om toezending van het proces-verbaal van de mondelinge behandeling verzocht, haar is meegedeeld dat processen-verbaal niet dan op verzoek van de Hoge Raad worden verstrekt. Deze handelwijze van de rechtbank wordt door betrokkene strijdig met artikel 290 Rv geacht. Hij ziet hierin aanleiding de Hoge Raad primair te verzoeken de beschikking van de rechtbank te vernietigen en de zaak terug te wijzen naar de rechtbank met de uitdrukkelijke opdracht het proces-verbaal van de zitting van 30 april 2015 te verstrekken.

Wat er van het primaire verzoek verder ook zij, het is in ieder geval niet toewijsbaar bij gebrek aan belang. Het proces-verbaal is op verzoek van de Hoge Raad door de rechtbank aan de Hoge Raad verstrekt en aan de advocate in cassatie van betrokkene toegezonden. Die heeft in het proces-verbaal aanleiding gevonden om bij brief van 8 september 2015 haar verzoekschrift tot cassatie aan te vullen, dit overeenkomstig de haar daartoe geboden gelegenheid.

De gang van zaken met betrekking tot het proces-verbaal geeft intussen aanleiding tot de volgende kanttekeningen.

In lid 4 van het op de verzoekschriftprocedure betrekking hebbende artikel 279 Rv is bepaald dat van het (ter terechtzitting) verhandelde en van de zakelijke inhoud van de afgelegde verklaringen een proces-verbaal wordt opgemaakt, dat door de rechter voor wie de mondelinge behandeling heeft plaatsgevonden, en de griffier wordt ondertekend. In de leden 1 en 2 van art. 290 Rv is met betrekking tot het proces-verbaal bepaald dat de verzoeker en iedere belanghebbende recht hebben op inzage en afschrift van het proces-verbaal, respectievelijk dat de griffier zo spoedig mogelijk een afschrift van het proces-verbaal aan de verzoeker en aan de in de procedure verschenen belanghebbenden. Uit artikel 261 lid 1 Rv volgt dat de zojuist genoemde bepalingen uit de artikelen 279 en 290 Rv ook in de onderhavige verzoekschriftprocedure van toepassing zijn, nu van het tegendeel niet uit de Wet Bopz blijkt. De wijze waarop de rechtbank in de onderhavige zaak het proces-verbaal ter beschikking heeft gesteld staat op gespannen voet met de genoemde bepalingen uit artikel 290 Rv.4.

In door artikel 5 EVRM beheerste gevallen wordt door het EHRM aan het naleven van in de nationale wet opgenomen procesregels groot gewicht toegekend. In dit artikel is, voor zover hier van belang, bepaald dat niemand zijn vrijheid mag worden ontnomen, behalve in de in het artikel genoemde gevallen en overeenkomstig een wettelijk voorgeschreven procedure. Eén van de in het artikel genoemde gevallen betreft het geval van rechtmatige detentie van geesteszieken. Het gewicht van het aanhouden van procedurevoorschriften blijkt uit de volgende twee uitspraken.

In zijn arrest van 27 september 19905. in de zaak Wassink tegen Nederland, waarin niet conform art. 72 Reglement I (op de rechterlijke organisatie) een griffier aanwezig was geweest bij het verhoor inzake de gedwongen opname van betrokkene in een psychiatrisch ziekenhuis, oordeelde het EHRM als volgt:

In zijn arrest van 30 juni 20056. in de zaak Nakach tegen Nederland concludeert het EHRM eveneens tot schending van art. 5 lid 1 EVRM wegens het niet inachtneming van een in een nationale wet opgenomen procesregel. Het arrest heeft betrekking op een procedure bij het hof Arnhem inzake beroep tegen het verlengen van een terbeschikkingstelling. Van de terechtzitting was geen proces-verbaal opgemaakt. Het Europese hof overweegt dat art. 5 EVRM niet verplicht tot het in enigerlei vorm opmaken van een verslag van de zitting7., doch dat een vrijheidsbeneming volgens art. 5 lid 1 EVRM alleen rechtmatig is indien deze tot stand is gekomen overeenkomstig een wettelijk voorgeschreven procedure8.. Hierbij verwijst het EHRM naar het nationale recht en verplicht het de materiële en formele regels van het nationale recht toe te passen. Nu art. 25 Sv voorschrijft dat een proces-verbaal wordt opgemaakt, is sprake van schending van art. 5 lid 1 EVRM.

In het kader van de Krankzinnigenwet heeft de Hoge Raad geoordeeld dat een proces-verbaal van de mondelinge behandeling dient te worden opgemaakt — zie onder meer HR 14 februari 1986, ECLI:NL:HR:1986:AG5193, NJ 1986, 400 — en dat dit proces-verbaal in handen van de betrokkene dient te worden gesteld, wanneer deze dat stuk nodig heeft — zie HR 18 mei 1984, ECLI:NL:HR:1984:AG4815, NJ 1984, 514.

Het proces-verbaal van het verhandelde ter mondelinge behandeling speelt een belangrijke rol bij de beantwoording van de vraag of er aanleiding bestaat om beroep in cassatie in te stellen en, zo ja, op welke voet tegen een beslissing die betrekking heeft op het ontnemen van vrijheid. Die vraag is te beantwoorden door de betrokkene met de hulp van een (cassatie)advocaat. Met dit belang strookt om een proces-verbaal ter beschikking te stellen in ieder geval reeds zodra een advocaat om toezending van het proces-verbaal verzoekt met het oog op een eventueel in te stellen cassatieberoep. Niet volstaat om tot het ter beschikking stellen van het proces-verbaal over te gaan pas nadat de Hoge Raad om toezending van het stuk heeft verzocht.

In onderdeel 2 wordt als onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd bestreden het oordeel van de rechtbank dat er bij betrokkene sprake is van een geestesstoornis als bedoeld in de Wet Bopz.

Op blz. 3 van het verzoekschrift tot cassatie wordt genoemd oordeel onbegrijpelijk geacht onder meer omdat de rechtbank in aanmerking heeft genomen dat betrokkene eigen spullen op zijn kamer heeft, dat hij zich verzet tegen lichamelijk onderzoek naar en behandeling van benauwdheid en COPD9.-problemen en dat betrokkene niet iedereen gelooft en middels documenten bevestiging wil.

Het oordeel van de rechtbank inzake de aanwezigheid van een geestesstoornis bij betrokkene is, voor zover het op genoemde omstandigheden stoelt, niet onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd te achten. De rechtbank beschrijft de omstandigheden bepaald genuanceerder en gedetailleerder dan op blz. 3 van het verzoekschrift tot cassatie gebeurt. Bovendien zijn de omstandigheden niet afzonderlijk maar in onderling verband te beschouwen.

Het oordeel van de rechtbank inzake de aanwezigheid van een geestesstoornis bij betrokkene wordt op blz. 3 van het verzoekschrift tot cassatie verder onbegrijpelijk of onvoldoende gemotiveerd geacht, voor zover verwezen wordt naar twee psychiaters, te weten de onafhankelijke psychiater en de behandelende psychiater. Dat suggereert meer dan er is; de onafhankelijke psychiater heeft immers de meeste informatie niet uit eigen onderzoek maar van de behandelaar en uit het dossier.

De onafhankelijke psychiater heeft, naar vaststaat, betrokkene ook zelf bezocht en gesproken. Aan het feit dat hij verder ook de nodige informatie heeft vergaard door met de behandelende psychiater te spreken en door het dossier van betrokkene te raadplegen, valt niet de conclusie te verbinden dat de inbreng van de onafhankelijke psychiater als te gering is te beschouwen om mede op basis daarvan het bestreden oordeel te vormen.

Ten slotte wordt op blz. 4 van het verzoekschrift tot cassatie als onbegrijpelijk aangemerkt het ter zijde schuiven van het verslag van het verplegend personeel, omdat het niet door een psychiater is opgesteld.

Het oordeel van de rechtbank inzake het verslag van het personeel, waarop betrokkene zich heeft beroepen voor zijn stelling dat er bij hem geen sprake is van psychotische kenmerken, is aldus te verstaan dat de rechtbank aan de uitlatingen van de psychiaters omtrent de geestestoestand van betrokkene groter gewicht toekent dan een genoemd verslag en dat vanwege de deskundigheid van de psychiaters. Dit is een feitelijk en geenszins onbegrijpelijk oordeel.

Gelet op het voorgaande treffen de in onderdeel 2 aangevoerde motiveringsklachten geen doel.

Het oordeel van de rechtbank dat ook na het verloop van de lopende machtiging de geestesstoornis bij betrokkene gevaar zal veroorzaken, wordt in onderdeel 3 met drie motiveringsklachten bestreden maar om na te melden redenen tevergeefs.

De rechtbank heeft voor de aanwezigheid van het gevaar mede in aanmerking genomen dat betrokkene is afgevallen. De vraag wordt opgeworpen waaruit blijkt dat betrokkene is afgevallen.

Uit het proces-verbaal valt af te leiden dat de rechtbank voor het afgevallen zijn van betrokkene is afgegaan op een mededeling ter mondelinge behandeling van de behandelende psychiater. Op die mededeling heeft de rechtbank mogen varen.

Omtrent het gebrek aan medewerking van betrokkene tot onderzoek en behandeling merkt de rechtbank op dat zowel de onafhankelijk psychiater als de behandelend psychiater verklaren dat het verzet van betrokkene tegen onderzoek en behandeling psychotisch gemotiveerd zijn. Naar aanleiding hiervan wordt naar voren gebracht dat betrokkene te kennen heeft gegeven door zijn eigen huisarts onderzocht te willen worden, dat mede vanwege de vrije artsenkeuze in Nederland er geen enkele reden ís waarom dat niet zou kunnen en dat derhalve niet duidelijk is waarom die keuze psychotisch gedreven zou zijn.

Hier wordt uit het oog verloren niet alleen dat de rechtbank de gestelde bereidheid tot onderzoek door de huisarts niet aannemelijk gemaakt acht, maar ook dat het bestaan van vrije artsenkeuze in Nederland als zodanig niet eraan in de weg staat dat de twee betrokken psychiaters op basis van hun contacten met betrokkene en hun deskundigheid tot de bevinding hebben kunnen komen dat het gebrek aan medewerking van betrokkene tot onderzoek en behandeling een psychotische achtergrond heeft. De rechtbank wijst erop dat niet gebleken is dat betrokkene, zo hij al bij zijn huisarts of een longarts in behandeling is in verband met COPD, meewerkt aan een onderzoek naar de oorzaak van zijn verslechterde conditie en vermagering. De rechtbank vermeldt in dit verband dat hij weigert inzage in zijn medisch dossier te verlenen. Dit alles heeft de rechtbank er toe kunnen brengen om op gezag van de beide psychiaters uit te gaan van een psychotische achtergrond bij betrokkene.

Dat naar het oordeel van de rechtbank de geestelijke stoornis betrokkene ook na afloop van de lopende machtiging gevaar doet veroorzaken in die zin dat hij zichzelf van het leven berooft en/of zichzelf ernstig lichamelijke letsel toebrengt en zichzelf ernstig zal verwaarlozen, wordt onbegrijpelijk geacht met een beroep op de volgende passage uit het behandelplan: ‘Gevaar voortvloeiende uit het toestandsbeeld is alleen het somatisch gevaar. Op de MPU is dit tot op heden niet als des danig gevaarlijk beschouwd dat er verdere inbreuk op de autonomie van de patiënt moest worden gemaakt.’

In deze passage wordt niet gerefereerd aan het gevaar van suïcide. Op dat gevaar wordt ook elders niet gewezen. In dat opzicht is het oordeel van de rechtbank omtrent het bij betrokkene aanwezige gevaar niet begrijpelijk. Dat brengt echter nog niet mee dat het oordeel van de rechtbank omtrent aanwezigheid van gevaar bij betrokkene niet in stand kan blijven. In de passage wordt als reden voor opname wel somatisch gevaar genoemd. Daaronder is mede te begrijpen het door de rechtbank alternatief aanwezig geachte gevaar van zichzelf lichamelijk ernstig verwaarlozen. Dat de rechtbank hiermee rekening houdt blijkt uit de vaststellingen dat bij betrokkene een verslechterde conditie en vermagering is waargenomen en dat hij niet meewerkt aan een onderzoek naar de oorzaak daarvan.

Met onderdeel 4 wordt bestreden het oordeel dat het gevaar bij betrokkene niet door tussenkomst of instellingen buiten een psychiatrisch ziekenhuis kan worden afgewend. Ook van dit oordeel wordt gezegd dat het onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd is. In verband daarmee wordt er op gewezen dat, gegeven dat er bij betrokkene sprake is van somatische problematiek, hij te kennen heeft gegeven bereid te zijn tot medewerking aan onderzoek en behandeling door zijn huisarts en longarts.

Zoals hierboven in 2.12.2 al opgemerkt, heeft betrokkene voor de rechtbank niet aannemelijk kunnen maken dat hij meewerkt aan een onderzoek naar de oorzaak van zijn verslechterde conditie en vermagering. Mede daardoor heeft de rechtbank er van uit kunnen gaan dat zijn somatische problematiek een psychotische achtergrond heeft. Gesteld noch gebleken is dat bij die achtergrond het gevaar buiten een psychiatrisch ziekenhuis kan worden afgewend. Kortom, de motiveringsklacht in onderdeel 4 faalt eveneens.

Naar uit de beschikking blijkt zijn op 30 april 2015 gehoord: mevrouw S. Weeda, behandeld psychiater, en betrokkene, beiden in het bijzijn van de advocate mr. Middelkoop.

Op 4 juni 2015 is gevraagd in verband met eventuele kassatie om zo spoedig mogelijk het proces-verbaal van 30 april 2015 te mogen ontvangen. In strijd met artikel 290 lid 2 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering weigert de Rechtbank te Rotterdam een afschrift van het proces-verbaal van de zitting te verstrekken. Telefonisch werd medegedeeld dat het rechtersoverleg had besloten geen processen-verbaal meer af te geven, tenzij de Hoge Raad er zelf om vraagt.

Op de brieven aan de voorzitster van het rechtbankoverleg van 15 juni 2015, 18 juni 2015, 30 juni 2015 is geen reactie gekomen.

Evenmin is een reactie gekomen op de brieven aan de griffier van 30 juni 2015 en 28 juli 2015. Op 29 juli 2015 heeft verzoekers raadsvrouwe nog telefonisch contact gehad met de griffie en er werd beloofd terug te bellen hetwelk niet is gebeurd.

Verzoeker had al veel eerder kassatie willen instellen, maar moest wachten op het proces-verbaal, dat tot op heden niet is verstrekt.

Vandaag is de laatste dag om kassatie in te stellen. Verzoeker kan dus niet langer wachten.

Verzoeker weet dus niet wat er in het proces-verbaal van de zitting staat vermeld. In de beschikking wordt wel steeds naar wat er ter zitting zou zijn besproken verwezen, maar wat er precies ter zitting is besproken dat van belang is voor de onderhavige beslissing die leidt tot een vrijheidsbeneming van maximaal een jaar, is niet kenbaar.

De Rechtbank handelt in strijd met artikel 290 lid 2 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Naar de mening van verzoeker komt de beschikking om die reden reeds in aanmerking voor vernietiging.

Verzoeker vraagt uw Hoge Raad primair de bestreden beschikking te vernietigen en de zaak terug te verwijzen naar de Rechtbank Rotterdam met de uitdrukkelijke opdracht het proces-verbaal van de zitting te verstrekken.

Voor zover uw Hoge Raad het proces-verbaal bij de Rechtbank Rotterdam gaat opvragen — zoals de Rechtbank Rotterdam kennelijk in alle BOPZ zaken voorstaat, waardoor in kassatie moet worden gegaan alleen al vanwege het ontbreken van een deel van de stukken die nodig zijn voor de beoordeling van een zaak voor kassatie — behoudt verzoeker zich subsidiair het recht voor het kassatieverzoek nader aan te vullen na ontvangst van dat proces-verbaal.

Naar uit de bestreden beschikking blijkt heeft de rechtbank overwogen:

Voormelde overwegingen roepen de nodige vragen op en zijn naar de mening van verzoeker onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd.

De geneeskundige verklaring van de onafhankelijke psychiater maakt melding van het feit dat wat er vermeld staat onder stoornis sub 1,2 en 3 uit het dossier komt en aan de psychiater bevestigd is door de verpleegkundigen van de afdeling en de behandelend psychiater.

Alleen onderdeel 4 is door hemzelf waargenomen.

Daar staat:

Deze psychiater die de meeste informatie niet uit eigen waarneming heeft, maar van de behandelend psychiater, verpleegkundigen van de afdeling en het dossier, komt dan tot de diagnose ‘Psychotische stoornis in onduidelijk kader’.

Vager kan het bijna niet.

Verzoeker verblijft in de inrichting sedert de beschikking voorlopige machtiging van 10 februari 2015. Dat hij dus eigen spullen in zijn kamer heeft, lijkt niet onbegrijpelijk. Waarom dat desorganisatie zou betekenen wordt niet duidelijk.

Uit de beschikking blijkt dat verzoeker bij zijn eigen huisarts en longarts in behandeling is vanwege zijn benauwdheid en de lichamelijke problemen (COPD). Hij verzet zich dus niet tegen lichamelijke onderzoek en behandeling, maar heeft de voorkeur voor zijn eigen behandelaars. Waarom dat gekwalificeerd moet worden als oordeel- en kritiekstoornissen is niet erg duidelijk.

Waarom het feit dat verzoeker met maar direct iedereen gelooft en middels documenten bevestiging wil als inadequaat moet worden beschouwd en van belang is voor de vraag of er sprake is van een BOPZ relevante stoornis, wordt niet duidelijk.

De verwijzing van de Rechtbank naar de mening van de twee psychiaters suggereert meer dan het is. Immers, de ‘onafhankelijke’ psychiater heeft de meeste informatie niet uit eigen waarneming , maar van de behandelaar en het dossier , dat natuurlijk ook een weerslag is van wat de behandelaar vindt.

In het verslag van het verpleegkundig personeel dat de Rechtbank terzijde schuift nu het niet is opgesteld door een psychiater , staat vermeld:

Waarom de Rechtbank meent dat verslag zomaar terzijde te mogen schuiven omdat het niet door een psychiater zou zijn opgesteld — ook de verpleegkundigen zijn behandelaren en zullen in de regel meer contact met de patiënt hebben dan de behandeld psychiater- wordt niet duidelijk. De onafhankelijk psychiater heeft maar eenmaal een (kort) gesprek met verzoeker gehad en spreekt ook niet over psychotische uitspraken tijdens dat gesprek.

Uit de geneeskundige verklaring blijkt overigens dat ook die onafhankelijk psychiater contact met de verpleging heeft gehad.

Het gaat hier om een vrijheidsberoving voor de duur van een jaar. Om tot een dergelijke beslissing te kunnen komen zal alles uitgezocht moeten worden.

Het ontbreken van het proces-verbaal is hier natuurlijk een handicap omdat niet gezien kan worden wat de griffier genoteerd heeft van wat zich op de zitting heeft afgespeeld.

Als de verpleging — zoals hierboven aangegeven — geen psychotische uitspraken of kenmerken signaleert, kan daar naar de mening van verzoeker niet zomaar aan voorbij worden gegaan, omdat het een verpleegkundige verslag is dat niet van een psychiater af komt.

In ieder geval is het in het licht van de vrijheidsberoving voor een jaar onbegrijpelijk dat de rechtbank niet alle informatie serieus bij de beoordeling heeft betrokken, zeker nu die informatie vraagtekens zet achter de diagnose en dus achter de vraag of er sprake is van een stoornis van de geestvermogens die een vrijheidsberoving kan rechtvaardigen.

De overwegingen van de rechtbank zijn naar de mening van verzoeker onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd.

In de beschikking overweegt de rechtbank verder:

Waaruit blijkt dat verzoeker is afgevallen?

Kennelijk is verzoeker niet aangekomen sedert zijn opname.

Wat er precies ter zitting is gezegd, is — gelet op het ontbreken van het proces-verbaal — onbekend.

Al jaren is bekend dat verzoeker lijdt aan COPD. Daarvoor is hij in behandeling van de longarts en de huisarts, zoals hij heeft verklaard.

Verzoeker gebruikt medicatie die voorgeschreven is door zijn eigen behandelaren en heeft verklaard blijkens de beschikking dat hij bijvoorbeeld alleen wil meewerken aan bloedonderzoek als dat door zijn huisarts plaats vindt.

Er is vrije artsenkeuze in Nederland.

Als iemand behandeld wil worden door zijn eigen arts, is er naar zijn mening geen enkele reden waarom dat niet zou kunnen.

Waarom een dergelijke keuze psychotisch gemotiveerd zou zijn, wordt niet duidelijk.

In het behandelplan staat bovendien met betrekking tot het gevaar:

Waarom de Rechtbank dan ook overweegt dat de stoornis verzoeker na verloop van de geldigheidsduur van de lopende machtiging het gevaar doet veroorzaken dat hij zichzelf van het leven berooft en/of zichzelf ernstig lichamelijk letsel toebrengt en zichzelf ernstig zal verwaarlozen, is naar de mening van verzoeker onbegrijpelijk, althans onvoldoende gemotiveerd.

Naar uit de bestreden beschikking blijkt gaat de Rechtbank er van uit dat het gevaar niet door tussenkomst van personen of instellingen buiten een psychiatrisch ziekenhuis kan worden afgewend.

Het gevaar is hier kennelijk de somatische problematiek, waarvoor verzoeker zoals hij heeft aangegeven in behandeling is van zijn eigen huisarts en longarts.

Hij heeft blijkens de beschikking aangevoerd dat hij mee wil werken aan bloedonderzoek als dat plaats vindt bij zijn eigen huisarts.

Niet blijkt dat men hem in de gelegenheid heeft gesteld dat bloedonderzoek door de eigen huisarts te laten doen.

Waarom het somatisch gevaar niet kan worden afgewend door verzoeker in staat te stellen verder behandeld te worden door zijn eigen artsen, wordt niet duidelijk.

Ook hier is er natuurlijk de handicap van het ontbreken van het proces-verbaal.

Ook op dit onderdeel meent verzoeker dat het oordeel van de Rechtbank gelet op de aanwezige stukken onbegrijpelijk is althans onvoldoende gemotiveerd.

Dat verzoeker voor zover nodig zich het recht voorbehoudt dit kassatieverzoek nader aan te vullen na ontvangst van het proces-verbaal;

Dat verzoeker procedeert onder toevoeging 3IR8401 d.d. 10 juli 2015;