Beletten of teweeg brengen vervulling voorwaarde

In lid 1 en 2 van dit artikel worden, als lex specialis ten opzichte van art. 2:2 en 2:248 BW, regels gegeven voor twee situaties die elkaars spiegelbeeld vormen. Lid 1 ziet op het beletten van de vervulling van de opschortende voorwaarde door degene die bij de niet-vervulling belang had. Lid 2 ziet omgekeerd op het teweegbrengen van de vervulling van de ontbindende voorwaarde door de partij die bij de vervulling belang had. In beide gevallen zal het doorgaans de schuldenaar zijn die de vervulling van de opschortende voorwaarde belet c.q. de vervulling van de ontbindende voorwaarde teweegbrengt om te voorkomen dat hij moet presteren. Aan te nemen valt dat de bewijslast rust op de wederpartij van degene die bij de niet-vervulling van de opschortende voorwaarde belang had respectievelijk bij de vervulling van de ontbindende voorwaarde belang had. Die wederpartij beroept zich immers op het rechtsgevolg te weten dat de voorwaarde niettemin als vervuld respectievelijk als niet vervuld heeft te gelden. Hij zal daarom moet stellen en zo nodig bewijzen dat degene die belang had bij de niet-vervulling van de opschortende voorwaarde, de vervulling heeft belet respectievelijk dat degene die belang had bij de vervulling van de ontbindende voorwaarde, deze heeft teweeggebracht, en in beide gevallen feiten en omstandigheden waaruit volgt dat de redelijkheid en billijkheid eisen dat de voorwaarde als vervuld respectievelijk niet vervuld heeft te gelden. Ter illustratie volgen hierna enkele voorbeelden van de bewijslastverdeling met betrekking tot art. 6:23 BW afgezet tegen de bewijslastverdeling ten aanzien van de vervulling van de voorwaarde, zoals die bij art. 6:22 BW uiteengezet is. De schuldeiser heeft de bewijslast van de vervulling van de opschortende voorwaarde. Is de voorwaarde niet vervuld en had de schuldenaar er belang bij de vervulling te beletten, dan rust op de schuldeiser die uitvoering van de verbintenis verlangt de stelplicht en de bewijslast dat de schuldenaar de vervulling heeft belet en dat — kort gezegd — de voorwaarde als vervuld heeft te gelden. De schuldenaar heeft de bewijslast van de vervulling van de ontbindende voorwaarde. Staat vast dat die is vervuld dan ligt het op de weg van de schuldeiser te stellen en te bewijzen dat de schuldenaar de vervulling teweeg heeft gebracht en dat — kort gezegd — de voorwaarde als niet-vervuld heeft te gelden.

In het oog moet worden gehouden dat, voor zover niet anders is overeengekomen, in beginsel beide partijen een beroep op de vervulling van de voorwaarde kunnen doen.1 Het is ook niet zo dat het bij de opschortende voorwaarde steeds de schuldenaar is die bij de niet-vervulling belang heeft en bij de ontbindende voorwaarde de schuldeiser. Ook diens wederpartij kan daarbij belang hebben. Daarom wordt in art. 6:23 BW niet gesproken over schuldenaar of schuldeiser maar over degene die bij niet vervulling of teweegbrengen van vervulling belang had.2 De hier bedoelde gevallen zullen zich voordoen bij wederkerige overeenkomsten waarin een opschortende of ontbindende voorwaarde is opgenomen die niet aan een specifieke verbintenis uit de overeenkomst is gekoppeld. Ook in deze gevallen rust de bewijslast op de wederpartij van degene die belang had bij de (niet)vervulling.

Verder verdient opmerking dat los van de twee in art. 6:23 BW geregelde gevallen zich allerlei situaties kunnen voordoen waarin aan de hand van de algemene norm van art. 6:2 en 6:248 BW te beoordelen valt of een beroep op de vervulling van de voorwaarde naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is dan wel of die maatstaven met zich brengen dat de voorwaarde ondanks de niet-vervulling als vervuld heeft te gelden. In dat verband valt ook te denken aan het geval van een financieringsvoorbehoud als ontbindende voorwaarde waarin de koper zich onvoldoende heeft ingespannen om financiering te verkrijgen.3 Ook in die gevallen zal de bewijslast in het algemeen rusten op de wederpartij van degene die er belang bij had dat de voorwaarde wel respectievelijk niet vervuld zou worden.

In de bewoordingen van art. 6:23 BW — belet in lid 1 en teweeggebracht in lid 2 — ligt een zeker causaal verband besloten tussen de gedraging van de schuldenaar of de schuldeiser en de niet-vervulling, respectievelijk vervulling van de voorwaarde.4 De betekenis van dat causaal verband treedt naar voren in gevallen waarin het niet zonder meer duidelijk is of de voorwaarde ook zonder de gedraging niet respectievelijk wel zou zijn vervuld. Indien dat vast zou komen te staan, ontbreekt causaal verband tussen de gedraging en het niet respectievelijk wel in vervulling zijn gegaan. De vraag is op wie in dit opzicht de bewijslast rust. Het is denkbaar dat dit tot de bewijslast behoort van de wederpartij van degene die bij de niet-vervulling, respectievelijk de vervulling van de voorwaarde belang had. Over het algemeen wordt echter aangenomen dat de stelplicht en de bewijslast rusten op de partij die belang had bij de niet-vervulling, respectievelijk de vervulling van de voorwaarde en dat het op haar weg ligt te stellen en te bewijzen dat ook zonder haar gedragingen de voorwaarde niet respectievelijk wel zou zijn vervuld.5 Dit wordt als een bevrijdend verweer beschouwd.6 Daaraan ligt waarschijnlijk de gedachte ten grondslag dat met het bewijs van het beletten, respectievelijk teweegbrengen gegeven is dat daardoor de niet-vervulling, respectievelijk vervulling van de voorwaarde is veroorzaakt en dat het aan die partij ter blokkering van het ingeroepen rechtsgevolg is om te stellen en te bewijzen dat dit causaal verband op grond van andere feiten is doorbroken.7