9.4.2 Kostendekkende griffierechten: gevolgen voor sturen met proceskosten

In dit onderzoek lag de nadruk op de advocatenkosten, omdat die de grootste kostenpost voor partijen vormen en ze, ondanks de niet-dekkende tarieven in normale zaken, doorgaans ook de grootste kostenpost binnen de kostenveroorde-ling zijn. De hoogte van de griffierechten zal de komende jaren in Nederland, evenals in andere landen,1 echter ook op de agenda staan. Het kabinet Rutte I heeft in de bijlage van zijn regeerakkoord het voornemen vastgelegd om de griffierechten kostendekkend te maken.2 Daarbij is een bezuiniging van 240 miljoen euro per jaar ingeboekt, een bedrag dat dus niet meer ten laste van de schatkist maar voor rekening van de procespartijen zal komen.3 Ten tijde van het afronden van dit manuscript is een conceptwetsvoorstel rondgestuurd ter consultatie en wordt een impactanalyse uitgevoerd.4

Verschillende auteurs hebben inmiddels hun zorgen geuit over de toegang tot het recht.5 Bauw, Van Dijk & Van Tulder6 laten zien hoezeer de tarieven in dagvaardingszaken kunnen verveelvoudigen ten opzichte van de huidige tarieven in de pas in werking getreden Wet griffierechten burgerlijke zaken (Wgbz).7 Zij voorspellen daarbij onder andere een forse daling van het aantal zaken, mogelijke strijd met artikel 6 EVRM en een verzwakte schaduwwerking van het recht.8 In een reactie voegen Van der Hoek & Boot toe dat niet alleen de drempel voor de initiatiefnemers van een proces groter wordt, maar dat het procesrisico extra wordt vergroot doordat de verliezer via de kostenveroordeling de griffierechten van beide zijden moet betalen.9

Stel dat het plan doorgaat, dan heeft dat effect op sommige bevindingen die in de analyse van de rechtseconomische literatuur naar voren kwamen. De inzet wordt hoger, met als gevolg dat de effecten van de English Rule worden versterkt: sterkere claims worden gestimuleerd, zwakkere claims ontmoedigd, risicoaversie weegt zwaarder in beslissing en10 en de uitgaven per procedure zullen iets stijgen.11

Ook de deterrence van kostenconsequenties wordt hoger, want binnen de proceskostenconsequenties ten aanzien van gedrag wordt het griffierechtdeel groter. Dat is een positief effect. Een negatief neveneffect kan echter worden veroorzaakt doordat de hogere inzet ook eerder satellite litigation de moeite waard maakt.

Als een kostendekkend griffierechtenstelsel wordt ingevoerd, ligt het voor de hand dat de tarieven niet meer slechts afhangen van de aard en hoogte van de vordering12 en van de soort partij,13 maar ook van het aantal diensten dat de rechter heeft geleverd.14 Een dergelijk pay as you go-systeem bestaat reeds in een aantal landen15 en heeft tot gevolg dat partijen bijvoorbeeld geld terug krijgen bij een schikking of verstek, terwijl ze bij een bewijsopdracht of een pleidooi juist moeten bijbetalen (of niets terugkrijgen). Ook voor uitstellen en/of het plaatsen van een zaak op de parkeerrol zou betaald kunnen worden.16 Faure & Moerland laten in hun rechtseconomische analyse zien dat er een trade-off is tussen de extra administratieve kosten van meer betaalmomenten en het voordeel van een efficiënter gebruik van proceshandelingen dat daar van uitgaat.17 Bij een algemene verhoging van de griffierechten wordt het efficiëntievoordeel van pay as you go relatief groter ten opzichte van de administratiekosten. Door kosten te verbinden aan uitstellen en eindvonnissen, terwijl schikkingen juist worden beloond, kan meer snelheid en kostenefficiëntie worden bereikt.18 Eventueel kunnen ook de nadelige effecten van de aardigheidscultuur worden verzwakt, als het collegiaal gunnen van uitstel voortaan extra griffiegelden voor de cliënt kost.

Met pay as you go in combinatie met kostendekkende griffierechten wordt ook het belang van kostenconsequenties groter. Daarmee kan nog beter worden bepaald welke kosten bij een verstorende proceshandeling horen. Die kosten kunnen dan aan de verantwoordelijke partij worden doorberekend, waardoor optimale deterrence beter wordt benaderd.

Kortom, als hogere griffierechten ondanks de vele bezwaren toch voldoende politiek draagvlak krijgen, ligt er een taak om te onderzoeken hoe een dergelijk systeem zo slim mogelijk vorm kan krijgen. Daarbij is een systeem van pay as you go in combinatie met kostenconsequenties ten aanzien van procesgedrag een serieuze optie.