Hof Amsterdam, 09-06-2009, nr. 106.006.685/01, nr. 593/07

Artikel 6:174 lid 1 BW stelt de bezitter van een opstal aansprakelijk voor schade veroorzaakt doordat de opstal niet voldoet aan de eisen die men daaraan in de gegeven omstandigheden mag stellen. Met betrekking tot de ratio en de strekking van deze bepaling kan aan de toelichting Meijers bij het ontwerp van deze bepaling het volgende worden ontleend:

(Pari. Gesch. Boek 6, p. 753 en 755)

Anders dan in het oordeel van de rechtbank besloten ligt en door het hoogheemraadschap wordt betoogd, komt het bij de beantwoording van de vraag of de kade voldeed aan de eisen die men daaraan in de gegeven omstandigheden mocht stellen, niet aan op de (toenmalige) kennis over faalmechanismen en de (toenmalige) maatstaven voor belastingsituaties. Anders dan de rechtbank is het hof van oordeel dat de toenmalige stand van wetenschap en techniek en de financiële kaders waarbinnen het hoogheemraadschap zijn beleidsdoelstellingen tracht te realiseren niet in de weg staan aan het aannemen van aansprakelijkheid voor de bezitter van de kade. Deze laatste omstandigheden kunnen wel van belang zijn bij de beoordeling of aansprakelijkheid ontbreekt op grond van de bepalingen inzake de onrechtmatige daad indien het gevaar ten tijde van het ontstaan daarvan bekend was geweest.

Indien de inzichten van dr. ir. S. van Baars waar de gemeente zich op beroept, juist zijn, is de conclusie dat de kade niet voldeed aan de daaraan te stellen eisen. Zijn inzichten komen er in essentie neer dat de belasting van de kade groter was dan zijn sterkte en dat de periode van droogte niet de oorzaak is geweest maar wel bepalend was voor het moment van de kadeverschuiving.

Naar de stellingen van het hoogheemraadschap lag aan de kadeverschuiving geen gebrek ten grondslag. Het hoogheemraadschap beroept zich daarbij op de keten van oorzaken en gevolgen blijkend uit de bevindingen van het onderzoek door GeoDelft zoals neergelegd in haar rapport van januari 2004. In die visie is de verschuiving van slechts een gedeelte van de kade het gevolg van door droogte geinitieerd gewichtsverlies en een sterke deformatie van dat deel van de kade (dijklichaam), waardoor de houten beschoeiing kapot is gegaan en de (lange) planken van die beschoeiing de ondoorlatende kleilaag hebben geperforeerd waarbij een spleet is ontstaan in de sterk waterstromingremmende kleilaag waardoor deze waterdoorlatend is geworden en zich daaronder een waterdruk heeft kunnen instellen corresponderend met het boezempeil waardoor uiteindelijk de kade is gaan opdrijven en is weggedreven.

Het hof kan het hoogheemraadschap niet volgen in de aan de bevindingen van GeoDelft verbonden conclusie dat de kade niet gebrekkig was. De elementen gewichtsverlies, deformatie van het dijklichaam en het kapot gaan van de beschoeiing vormen elk op zichzelf en tezamen een gebrekkige toestand die bepalend is geweest voor de kadeverschuiving. De kade voldeed derhalve niet aan de eisen die men in de gegeven omstandigheden daaraan mocht stellen. De omstandigheid dat extreme droogte toentertijd niet werd onderkend als gevaar voor de stabiliteit van veendijken doet daaraan niet af omdat onbekendheid van het gevaar op grond van de wet voor risico van het hoogheemraadschap komt. Aangezien het gevaar zich heeft verwezenlijkt is het hoogheemraadschap in beginsel aansprakelijk voor de daaruit voortvloeiende schade.

Resteert de vraag of het hoogheemraadschap als hij bekend was geweest met het gevaar ten tijde van het ontstaan daarvan op grond van de bepalingen inzake de onrechtmatige daad niet aansprakelijk zou zijn geweest. Hiertoe heeft het hoogheemraadschap onvoldoende gesteld. Het hoogheemraadschap heeft weliswaar aangevoerd dat de toenmalige stand van wetenschap en techniek en de financiéle kaders waarbinnen het hoogheemraadschap zijn beleidsdoelstellingen tracht te realiseren, zouden moeten leiden tot het oordeel dat de dijk niet gebrekkig was, maar hij heeft niet betoogd dat die omstandigheden meebrengen dat bij bekendheid met het gevaar maatregelen aan de kade achterwege zouden zijn gebleven. De bevindingen van het rapport van GeoDelft betreffende het door droogte geinitieerd gewichtsverlies, de deformatie van het dijklichaam en het kapot gaan van de beschoeiing sluiten adequate maatregelen ook bepaald niet uit. Zodanig betoog zou bovendien ook in strijd zijn met de eveneens door het hoogheemraadschap betrokken stellingen dat hij voor de aanvang van de zomer 2004 het actieplan veendijken heeft uitgevoerd om veiligheidsrisico's terzake van droogteverschijnselen te beperken. Deze maatregelen bestaan onder meer uit het verzwaren van de veendijken en het plaatsen van damwanden. Uit

het nadien verricht onderzoek waarbij droogte als faalmechanisme is onderkend en de voorgestelde preventieve maatregelen, alsmede uit de vanaf 2006 in de regelgeving getroffen voorzieningen die mede ten doel hebben de veiligheid van de tussenboezemwaterkeringen, zoals veenkaden, te bewaken, volgt veeleer dat bij bekendheid van het gevaar ten tijde van haar oorzaak van het hoogheemraadschap verlangd had kunnen worden adequate maatregelen te treffen. Feiten en omstandigheden die de conclusie kunnen dragen dat het door droogte geinitieerd gewichtsverlies, de deformatie van het dijklichaam en het kapot gaan van de beschoeiing zo plots zijn opgetreden dat, ook bij onderkenning van het gevaar, niet tijdig maatregelen hadden kunnen worden getroffen zijn gesteld noch gebleken.

De grief slaagt voorzover gericht tegen het oordeel van de rechtbank dat de dijk in de gegeven omstandigheden wel voldeed aan de daaraan te stellen eisen.

Het vooroverwogene brengt mee dat thans de overige weren van het hoogheemraadschap tegen de opstalaansprakelijkheid, die alle door de rechtbank zijn verworpen, opnieuw door het hof moeten worden onderzocht.

Het hoogheemraadschap heeft betoogd dat artikel 6:174 lid 1 BW toepassing mist omdat de schade niet is ontstaan door de kade zelf maar door water. Het hof kan het hoogheemraadschap hierin niet volgen. Met de rechtbank is het hof van oordeel dat bij bezwijking van een dijk doordat deze niet voldoet aan de daaraan in de gegeven omstandigheden te stellen eisen sprake is van het verwezenlijken van een gevaar dat de dijk oplevert. De kade is een waterkering die de (natuurlijke) loop van het water tegenhoudt. Indien een dijk door een gebrek aan de dijk zelf, zoals in dit geval de kade, faalt in die functie kan de schade die vervolgens door het fysieke contact met de verschoven grond én door het doorstromende water wordt veroorzaakt in beginsel aan de gebrekkige toestand — en dus aan de bezitter van de kade — worden toegerekend.

Het hoogheemraadschap heeft voorts betoogd dat de verschuiving heeft plaatsgevonden in de diepe grondlaag onder de kade die geen deel uitmaakte van de kade waardoor er geen sprake kan zijn van risicoaansprakelijkheid op grond van artikel 6:174 lid 1 BW. De rechtbank heeft die stelling terecht verworpen, omdat de diepte waarop de verschuiving zich heeft voorgedaan niet van belang is. Uitgaande van de keten van oorzaken en gevolgen, zoals hiervoor onder 2.5.4 omschreven, moet worden aangenomen dat het niveau van de afschuiving is bepaald door de ondergrondse waterdruk, die is veroorzaakt door een gebrek aan de kade. Onder deze omstandigheden doorbreekt de diepte van de afschuiving niet de causale keten tussen het gebrek aan de kade en de na de kadeverschuiving ontstane schade.

Tot slot heeft het hoogheemraadschap nog betoogd dat een dijk geen opstal is, omdat de veendijk hoofdzakelijk een natuurlijke kade is. De rechtbank heeft geoordeeld dat deze kade door menselijk ingrijpen, uitgraving en drooglegging, en dus kunstmatig tot stand is gekomen waaraan niet afdoet dat de kade niet is ontstaan door verhoging van de grond met van elders aangevoerd materiaal. Het beroep van het hoogheemraadschap op zijn expert GAB Robins Takkenberg — die concludeert dat het scheidingsgebied tussen ringvaart en de droogmakerij, behoudens de toplaag, uit overwegend ongeroerd materiaal bestaat en het gebied (dus) niet is geformeerd door aanbrengen van grond — faalt, reeds omdat uit de eigen stellingen van het hoogheemraadschap volgt dat het dijklichaam is ontstaan door uitgraving en drooglegging, is gevormd naar de inzichten in waterkeringen (en in stand gehouden conform de door TAW ontwikkelde richtlijnen) en is voorzien van een in de grond aangebrachte beschoeiing. Het beheer van het hoogheemraadschap omvat onder meer de zorg voor de waterkering waaronder bewaking van de stabiliteit van het dijklichaam en het op de vereiste hoogte houden van de kade.

Met de rechtbank is het hof derhalve van oordeel dat deze weren falen.

De conclusie is dat het hoogheemraadschap als eigenaar en beheerder van de kade aansprakelijk is voor de door de kadeverschuiving ontstane schade.

Het hoogheemraadschap heeft nog betoogd dat, indien het hof hem aansprakelijk zou houden voor de schade, die schade reeds in deze procedure kan worden begroot, gelet op onder meer het tijdsverloop. Het hof zal het hoogheemraadschap daarin niet volgen. Voldoende aannemelijk is de gemeente schade heeft geleden door de kadeverschuiving. Aan de causaliteit en de omvang van die schade is in deze procedure weinig aandacht besteed. Het hof is thans niet in staat de schade te begroten en naar zijn oordeel is verwijzing naar een schadestaatprocedure opportuun.