HR, 26-06-2012, nr. 11/01821

Het Gerechtshof te Amsterdam heeft bij arrest van 13 april 2011 het vonnis van de Rechtbank te Alkmaar van 28 april 2009 - waarbij verzoeker wegens "Afpersing, terwijl het feit zwaar lichamelijk letsel ten gevolge heeft" is veroordeeld - bevestigd, behoudens de beslissing met betrekking tot de vordering van de benadeelde partij en met dien verstande dat het Hof kennelijke verschrijvingen in de bewezenverklaring verbeterd heeft gelezen alsmede de motivering van de maatregel van TBS met dwangverpleging met overwegingen heeft aangevuld. De Rechtbank te Alkmaar heeft verzoeker veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de tijd van vier jaren en heeft de terbeschikkingstelling van verzoeker gelast en verpleging van overheidswege bevolen. Daarnaast heeft de Rechtbank een in beslag genomen voorwerp verbeurd verklaard en in beslag genomen voorwerpen ontrokken aan het verkeer verklaard, een en ander zoals in het - door het Hof in het bestreden arrest in zoverre bevestigde - vonnis vermeld. Het Hof heeft de beslissing van de Rechtbank met betrekking tot de vordering van de benadeelde partij vernietigd en, opnieuw rechtdoende, de vordering gedeeltelijk toegewezen, een en ander zoals in het bestreden arrest beslist.

Namens verzoeker heeft mr. B.P. de Boer, advocaat te Amsterdam, vijf middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt dat het Hof ten onrechte het vonnis van de Rechtbank te Alkmaar van 28 april 2009 (partieel) heeft bevestigd, hoewel het tot een andere bewezenverklaring is gekomen dan de Rechtbank, althans daarin wijzigingen heeft aangebracht.

Het bestreden arrest houdt in, voor zover voor de bespreking van het middel van belang:

In de toelichting op het middel wordt het volgende betoogd. Gehele of gedeeltelijke vernietiging van het vonnis is aangewezen, indien het Hof ten aanzien van één van de ingevolge art. 358 Sv in verbinding met de artt. 348 en 350 Sv te nemen beslissingen tot een ander oordeel komt dan de eerste rechter.1. De beantwoording van de vragen of het ten laste gelegde bewezen verklaard kan worden en hoe de bewezenverklaring dient te luiden, zijn beslissingen die de rechter moet nemen op grond van art. 350 Sv. Nu het Hof in het onderhavige geval tot een nieuwe (en deels andere) beslissing is gekomen ten aanzien van de bewezenverklaring, althans het de bewezenverklaring heeft gewijzigd, is het vonnis van de Rechtbank niet vatbaar voor (vrijwel volledige) bevestiging door het Hof. Het oordeel van het Hof dat het wijzigen van de bewezenverklaring onder de noemer 'kennelijke schrijffout' mogelijk is zonder het vonnis van de Rechtbank (volledig) te vernietigen is onjuist, althans onbegrijpelijk. Het Hof had dat vonnis volledig, althans in elk geval voor wat betreft de bewezenverklaring, dienen te vernietigen.

Bij de beoordeling van het middel stel ik het volgende voorop. Een vonnis dient te worden vernietigd indien en voor zover het Hof zich niet kan verenigen met de door de eerste rechter op de voet van art. 358 in verbinding met de art. 348 en 350 Sv genomen beslissingen. Dat zijn de beslissingen inzake de geldigheid van de inleidende dagvaarding, de bevoegdheid van de eerste rechter tot kennisneming van de zaak, de ontvankelijkheid van het openbaar ministerie in de vervolging dan wel de aanwezigheid van redenen voor schorsing van de vervolging, en voorts de beslissingen over de vraag of de verdachte het ten laste gelegde heeft begaan, over de strafbaarheid van het bewezen verklaarde onderscheidenlijk de verdachte alsmede over de oplegging van straf en/of maatregel. Een vonnis waarmee de appelrechter zich wat betreft de gronden niet kan verenigen, leent zich voor bevestiging, zij het met aanvulling of verbetering van die gronden. Daarmee wordt gedoeld op de motivering van de beslissingen zoals nader geregeld in art. 359, art. 359a, derde lid, en art. 360 Sv.2.

Indien het Hof zich niet geheel kan verenigen met de bewezenverklaring van het tenlastegelegde feit in het vonnis, dient het Hof, gelet op hetgeen hierboven door mij is vooropgesteld, het vonnis in zoverre, dus wat betreft de bewezenverklaring, te vernietigen en mag het Hof het vonnis in zoverre niet bevestigen of volstaan met een partiële vernietiging van de bewezenverklaring.3. In de onderhavige zaak is er mijns inziens evenwel sprake van een andere situatie. Er is, mede gelet op de bewijsmotivering van de Rechtbank4., evident sprake van kennelijke schrijffouten in de tenlastelegging van de officier van justitie en de bewezenverklaring door de Rechtbank. Het Hof heeft de vrijheid om dergelijke evidente verschrijvingen verbeterd te lezen. In dat geval kan, lijkt mij, niet worden gezegd dat het Hof zich niet heeft verenigd met de bewezenverklaring door de Rechtbank, nu het daarin materieel geen wijzigingen heeft aangebracht, noch tot een andere beslissing is gekomen. Ik meen dan ook dat er in het onderhavige geval voor het Hof ruimte was - mede in aanmerking genomen de voorkeur die de Hoge Raad heeft uitgesproken voor (partieel) bevestigen van vonnissen van de eerste rechter5. - om de kennelijke schrijffouten van de Rechtbank in haar bewezenverklaring te corrigeren en het vonnis, ook wat betreft de bewezenverklaring, (partieel) te bevestigen.

Het eerste middel faalt.

Het tweede middel behelst de klacht (i) dat het Hof ten onrechte het vonnis van de Rechtbank heeft bevestigd (met aanvulling van gronden voor wat betreft de oplegging van de TBS-maatregel en met uitzondering van de beslissing op de vordering van de benadeelde partij), nu de verdediging in hoger beroep uitdrukkelijk een verweer heeft gevoerd inhoudende dat vrijspraak dient te volgen van het strafverzwarende gevolg (zwaar lichamelijk letsel) vanwege het ontbreken van de voor toerekening van dat gevolg vereiste voorzienbaarheid en het arrest van het Hof noch het door het Hof bevestigde vonnis van de Rechtbank een respons op dit verweer bevat en voorts (ii) dat het Hof in strijd met art. 359, tweede lid tweede volzin, Sv heeft verzuimd in het bijzonder de redenen op te geven waarom het (kennelijk) is afgeweken (door het vonnis ook voor wat betreft de bewezenverklaring van het strafverzwarende gevolg te bevestigen) van voormeld door de verdediging naar voren gebracht uitdrukkelijk onderbouwd standpunt. Ik meen dat de deelklachten (i) en (ii) zich voor gezamenlijke bespreking lenen.

De raadsman van verzoeker heeft ter terechtzitting van het Hof van 30 maart 2011 het woord tot verdediging gevoerd overeenkomstig zijn aan het Hof overgelegde pleitaantekeningen. Deze pleitaantekeningen houden, voor zover voor de bespreking van het middel van belang, het volgende in:

Het Hof heeft het vonnis van de Rechtbank bevestigd zoals hierboven onder 4 weergegeven en aldus met verbetering van kennelijke verschrijvingen ten laste van verzoeker bewezen verklaard dat:

De uitleg van uitdrukkelijk onderbouwde standpunten in de zin van art. 359, tweede lid tweede volzin, Sv is voorbehouden aan de feitenrechter. Nu het arrest geen enkele respons bevat op hetgeen door de verdediging is aangevoerd (zie hierboven onder 10), kan ervan worden uitgegaan dat het Hof het aangevoerde kennelijk niet heeft opgevat als een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt. Naar mijn mening ten onrechte, nu het standpunt duidelijk, door argumenten geschraagd en voorzien van een ondubbelzinnige conclusie ten overstaan van het Hof naar voren is gebracht.7. Omdat het Hof - door het vonnis van de Rechtbank te bevestigen en aldus ook het strafverzwarende gevolg, zwaar lichamelijk letsel, bewezen te verklaren - is afgeweken van dat uitdrukkelijk onderbouwd standpunt, had het arrest in het bijzonder de redenen dienen te bevatten die daartoe hebben geleid en heeft het Hof aldus niet voldaan aan zijn motiveringsplicht van art. 359, tweede lid tweede volzin, Sv.

De vraag is evenwel of dat verzuim in dit geval tot cassatie dient te leiden. Ik meen van niet. Voornoemd standpunt van de verdediging is immers slechts voor verwerping vatbaar. Bij de causaliteitsleer van de redelijke toerekening is van belang de vraag of het ingetreden (geobjectiveerde) gevolg, in casu het zwaar lichamelijk letsel, redelijkerwijs voorzienbaar was. Hetgeen namens verzoeker is aangevoerd ter onderbouwing van het standpunt dat de voor toerekening noodzakelijke voorzienbaarheid ontbreekt, ziet blijkens de pleitaantekeningen van de raadsman niet op dat geobjectiveerde gevolg, maar enkel op de vraag of de reactie van [betrokkene 1] (zijn vuistslag) redelijkerwijs voorzienbaar was. Daarmee heeft de verdediging te dezen een verkeerde maatstaf aangelegd. Voorts kan in zijn algemeenheid worden gesteld dat indien in verband met een afpersing een doorgeladen wapen ter hand wordt genomen, met een vinger om de trekker, en met dat wapen vervolgens wordt geschoten op de bewezenverklaarde wijze, daarvan zwaar lichamelijk letsel bij het slachtoffer een voorzienbaar gevolg is.

Het tweede middel is tevergeefs voorgesteld.

Het derde middel, in samenhang met de toelichting daarop gelezen, klaagt erover dat 's Hofs motivering om niet over te gaan tot oplegging van TBS met voorwaarden, hetgeen door de verdediging (subsidiair) is verzocht, niet (voldoende) begrijpelijk is en het Hof het vonnis van de Rechtbank aldus niet in stand had kunnen laten voor zover het de oplegging van de maatregel van TBS met dwangverpleging betreft. Daartoe is aangevoerd dat het Hof mede heeft overwogen dat te verwachten is dat de maximale duur van de TBS met voorwaarden niet zal volstaan om behandeling van verzoeker met kans op succes af te ronden, terwijl de maximale duur van de TBS met voorwaarden ingevolge art. 38e Sr, zoals dat van toepassing is op het moment waarop het Hof de onderhavige zaak in hoger beroep heeft behandeld en het arrest heeft gewezen, negen jaar is en geen van de deskundigen heeft gesteld dat een behandeling van verzoeker die duur te boven zou gaan. Niet uitgesloten kan worden dat het Hof ten onrechte onder toepassing van art. 38e, tweede lid, (oud) Sr is uitgegaan van een maximale duur van de TBS met voorwaarden van vier jaren.8.

Het proces-verbaal van de terechtzitting van het Hof van 30 maart 2011 houdt in, voor zover voor de bespreking van het middel van belang:

Het Hof heeft met betrekking tot de maatregel van TBS met bevel tot verpleging van overheidswege, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende overwogen:

De keuze van de sanctie en de waardering van de factoren die daartoe van belang zijn te achten, zijn voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt.9. Het Hof heeft allereerst overwogen dat met de TBS met voorwaarden niet kan worden volstaan, omdat de verzoeker eerder geboden behandelmogelijkheden nimmer tot enig resultaat hebben geleid en ook voorzienbaar is dat verzoeker zich op enig moment aan behandeling zal onttrekken. Daarmee heeft het Hof zich aangesloten bij (a) het oordeel van de gedragsdeskundigen Gunnewijk en Turk, dat alleen de TBS met dwangverpleging het voor behandeling aangewezen kader kan vormen en (b) het oordeel van de gedragsdeskundige Muller, dat verzoeker gebaat zal zijn bij behandeling en dat in zijn geval daartoe een vrijwillig kader onvoldoende is. Voorts heeft het Hof overwogen dat de maximale duur van (naar ik begrijp) de TBS met voorwaarden niet zal volstaan om de behandeling van de verdachte met kans op succes af te ronden. In dit een en ander ligt kennelijk en niet onbegrijpelijk als 's Hofs oordeel besloten dat de voor verzoeker noodzakelijk geachte behandeling niet in de vorm van TBS met voorwaarden kan worden geboden, óók niet binnen de maximale duur daarvan. Daarbij verdient opmerking dat het Hof in zijn overwegingen op geen enkele wijze heeft gerept van een maximumduur van de TBS met voorwaarden van vier jaren (in plaats van negen jaren) alsook dat met betrekking tot de voornoemde verhoging van de maximale duur tot negen jaren, daarvan blijkens de wetsgeschiedenis een substantieel deel bedoeld is voor resocialisatie onder toezicht van de reclassering.10. Het voorgaande in aanmerking nemend, is de keuze van het Hof om niet over te gaan tot oplegging van de maatregel TBS met voorwaarden niet onbegrijpelijk en behoefde deze keuze geen nadere motivering.

Het derde middel faalt.

Het vierde middel, bezien in samenhang met de toelichting daarop, klaagt dat het Hof het vonnis van de Rechtbank ten onrechte heeft bevestigd, nu de Rechtbank in strijd met art. 358, vierde lid, Sv niet art. 312 Sr heeft vermeld als wettelijk voorschrift waarop de strafoplegging mede berust. De steller van het middel voert aan dat voor een veroordeling ter zake van afpersing, zwaar lichamelijk letsel ten gevolge hebbend, voor welk feit een hogere straf kan worden opgelegd dan wanneer er geen sprake is van een dergelijk (strafverzwarend) gevolg, ook art. 312 Sr moet worden aangemerkt als een van de voorschriften die de onmiddellijke grondslag van de veroordeling uitmaken. In art. 312 Sr wordt immers, anders dan in art. 317 Sr, nader omschreven in welke gevallen een hoger strafmaximum van toepassing is. Artikel 317 Sr verwijst in het derde lid daarvoor nadrukkelijk naar art. 312 Sr, aldus de steller van het middel.

Bij veroordeling behoeven slechts die wettelijke voorschriften te worden aangehaald, welke de toegepaste verbods- en strafbepalingen inhouden en de onmiddellijke grondslag van de veroordeling uitmaken.11. In het onderhavige geval behoort tot die voorschriften art. 317 Sr, dat door de Rechtbank met betrekking tot het bewezenverklaarde feit is aangehaald, hetgeen door het Hof in het bestreden arrest is bevestigd, doch niet het in het middel vermelde art. 312 Sr. Daaraan doet niet af dat art. 317, derde lid, Sr de bepalingen van het tweede en het derde lid van art. 312 Sr van overeenkomstige toepassing verklaart.(12)

Het vierde middel faalt derhalve.

Het vijfde middel valt uiteen in twee deelklachten welke onderscheidenlijk betrekking hebben op 's Hofs (gedeeltelijke) toewijzing van de vordering van de benadeelde partij en (de bevestiging door het Hof van) de oplegging van de schadevergoedingsmaatregel door de Rechtbank.13.

Blijkens de stukken van het geding heeft de benadeelde partij, [betrokkene 1], zich in eerste aanleg gevoegd in verband met een vordering tot vergoeding van door hem als gevolg van het tenlastegelegde feit geleden schade tot een bedrag van € 5.178,20.14. De Rechtbank heeft deze vordering toegewezen tot een bedrag van € 3.610,88 te vermeerderen met de wettelijke rente over dit bedrag vanaf 2 september 2008 en niet-ontvankelijk verklaard voor het overige gedeelte, alsmede een schadevergoedingsmaatregel opgelegd tot een bedrag van € 3.610,88, subsidiair 46 dagen hechtenis.15.

Het proces-verbaal van de terechtzitting van het Hof van 30 maart 2011 houdt onder meer in16.:

De ter terechtzitting van 30 maart 2011 aan het Hof overgelegde pleitnota houdt, voor zover hier relevant, in:

Het bestreden arrest van het Hof houdt, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

De eerste deelklacht stelt dat het Hof er ten onrechte vanuit is gegaan dat de benadeelde partij zich in hoger beroep (opnieuw) heeft gevoegd dan wel dat het Hof ten onrechte dan wel onvoldoende (begrijpelijk) gemotiveerd de vordering van de benadeelde partij voor wat betreft (in ieder geval) het door de Rechtbank niet toegewezen deel alsnog (gedeeltelijk) heeft toegewezen. Daartoe wordt gewezen op de mededeling van de voorzitter, zoals hierboven onder 25 weergegeven, en is aangevoerd dat de benadeelde partij [betrokkene 1] op het "Voegingsformulier hoger beroep" niet uitdrukkelijk heeft aangegeven of hij de bij de officier van justitie ingediende vordering al dan niet wenste te handhaven noch tot welk bedrag hij zijn vordering wenste te handhaven, nu hij onder "Opmerkingen" enkel heeft aangegeven: "Ik wil hierbij graag laten weten dat ik het hele bedrag van 5110,00 euro heb ontvangen". Dit kan volgens de steller van het middel bezwaarlijk aldus worden uitgelegd dat de benadeelde partij zich daarmee opnieuw in hoger beroep wilde stellen en dat de benadeelde partij zijn vordering in hoger beroep wenste te handhaven tot dat bedrag.

Naast het "Voegingsformulier hoger beroep" waarnaar de steller van het middel verwijst17., bevindt zich bij de stukken van het geding een door de benadeelde partij ingevuld en ondertekend "Voegingsformulier hoger beroep" gedateerd 29 september 2009. Laatstgenoemd voegingsformulier is op 19 januari 2010 bij de griffie van het Hof binnengekomen en houdt in, dat de benadeelde partij de vordering die hij heeft ingediend bij de officier van justitie wel wenst te handhaven en wel tot een bedrag van € 5.110,-. Een afschrift van dit formulier is, blijkens een daarop gemaakte aantekening, ter terechtzitting van het Hof van 30 maart 2011 door de advocaat-generaal overgelegd. Gelet op het voorgaande mist de eerste deelklacht van het vijfde middel dan ook feitelijke grondslag.

De tweede deelklacht luidt dat het Hof enerzijds heeft overwogen dat "er geen reden is over te gaan tot toepassing van de schadevergoedingsmaatregel", terwijl het Hof blijkens het dictum het vonnis van de Rechtbank ten onrechte wel heeft bevestigd voor wat betreft de oplegging van de schadevergoedingsmaatregel tot een bedrag van € 3.610,88, subsidiair 46 dagen hechtenis.18. Het arrest van het Hof is daardoor innerlijk tegenstrijdig en kan dan ook niet in stand blijven, althans kan niet in stand blijven voor zover het Hof de beslissing tot oplegging van de schadevergoedingsmaatregel heeft bevestigd.

De steller van het middel heeft hier een punt. Het Hof heeft (zie hierboven onder 27) overwogen dat het gelet op de voorlopige betaling door het Fonds geen reden ziet om ten behoeve van de benadeelde partij over te gaan tot toepassing van de schadevergoedingsmaatregel, maar heeft kennelijk abusievelijk het vonnis voor wat betreft de opgelegde schadevergoedingsmaatregel bevestigd. Mogelijk heeft het Hof voor ogen gestaan dat de vernietiging van de beslissing met betrekking tot de vordering van de benadeelde partij tevens de vernietiging van de beslissing een schadevergoedingsmaatregel op te leggen inhield. Hoe dan ook, het Hof had beide beslissingen dienen te vernietigen. In zoverre wijst de tweede deelklacht terecht op een innerlijke tegenstrijdigheid in het arrest van het Hof. De Hoge Raad kan evenwel het arrest in zoverre verbeterd lezen, omdat er sprake is van een kennelijke misslag, waarna aan de deelklacht de grond komt te ontvallen.

Het vijfde middel faalt in beide onderdelen.

De voorgestelde middelen falen. Mijns inziens kunnen het eerste, het derde en het vierde middel worden afgedaan met de in art. 81 RO bedoelde motivering.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.