7.4.2.2 De consument schat zijn kredietwaardigheid niet altijd goed in

De gedragsmatig stuurbare consument is niet altijd in staat een rationele inschatting te maken van zijn kredietwaardigheid. In de literatuur is overkreditering in verband gebracht met meerdere factoren.1 Om te beginnen is gewezen op de optimism bias welke gaat over de consument die te optimistisch denkt over zichzelf en de toekomst.2 Deze consument heeft de neiging om zijn financiële kennis en vaardigheden te overschatten. Bovendien is hij geneigd om de kans op negatieve veranderingen in zijn financiële positie te onderschatten en de kans op positieve veranderingen te overschatten.3 Een werkloze consument die te optimistisch denkt over zijn baankansen kan zichzelf bijvoorbeeld overkrediteren door een krediet te nemen ter overbrugging van de, door hem, verwachte korte ‘tussenperiode’.4 Overkreditering kan voorts in verband worden gebracht met het endowment effect dat aandacht heeft voor de consument die te veel waarde hecht aan iets wat hij in bezit heeft en met de status quo bias die betrekking heeft op de consument die de huidige situatie prefereert boven verandering.5 Beide factoren kunnen mede verklaren waarom een consument moeite kan hebben om zijn huidige leefstijl op te geven en zich niet snel genoeg aanpast aan veranderde omstandigheden. Tot slot is overkreditering geassocieerd met de term hyperbolic discounting die ziet op de consument die de korte termijn gevolgen van een keuze overwaardeert en de langetermijngevolgen daarvan onderwaardeert.6 Hoewel het op zichzelf rationeel is om de toekomstige kosten vooraf te voorzien van een ‘korting’,7 kan de gedragsmatig stuurbare consument een te grote korting toepassen waardoor hij te gemakkelijk denkt over de nadelige impact van de latere terugbetaalplichten.8

Tegen de voorgaande achtergrond is het niet vreemd dat bepaalde kredietproducten een zekere aantrekkingskracht hebben op gedragsmatig stuurbare consumenten. Denk bijvoorbeeld aan een hypothecair krediet waarbij de consument de eerste periode een forse korting krijgt op de hypotheekrente.9 Dit product is aantrekkelijk(er) voor de consument die te veel kijkt naar de korte termijn voordelen van het krediet en daarbij geneigd is de impact van de latere terugbetaalplichten te onderschatten. Ook kan in dit verband worden gedacht aan creditcard kredieten.10 Ten eerste hoeft de consument bij deze kredieten geen rente te betalen als hij het geleende bedrag binnen een bepaalde tijd terugbetaalt. Dit kenmerk spreekt met name de overoptimistische consument aan die ten onrechte verwacht het krediet binnen de rentevrije periode te kunnen terugbetalen.11 Ten tweede stelt een creditcard krediet de consument in staat om snel en gemakkelijk aankopen te doen zonder direct te worden geconfronteerd met de kosten van het opgenomen krediet. Dit kenmerk kan worden gekoppeld aan de term hyperbolic discounting die betrekking heeft op de consument die te veel waarde hecht aan de korte termijn gevolgen van een keuze:12

Hoewel in het laatste voorbeeld nog wordt aangenomen dat de consument enige aandacht heeft voor de kosten van het beoogde krediet, is het ook denkbaar dat de consument in een tunnelvisie zit en alleen kijkt naar de korte termijn baten van het krediet. Zie hierover het volgende voorbeeld over een consument die haar maandelijkse rekeningen niet meer kan betalen en (te snel) besluit een payday loan te nemen:

Terzijde wordt opgemerkt dat het, vanaf een afstand, niet altijd is te zien in welke mate iemand rationeel handelt. Zo zou bijvoorbeeld de rationele tegenhanger van de consument uit het laatste voorbeeld dezelfde payday loan nemen als er geen betere opties zijn om zichzelf in leven te houden. Dit geldt ook voor de hiervoor genoemde hypotheken die door kredietgevers worden aangeboden met een tijdelijke korting op de rente. Enerzijds kan de gedragsmatig stuurbare consument dit krediet onverantwoord nemen omdat hij zich te veel heeft laten leiden door de lage beginrente en zich niet realiseert dat hij in de problemen komt als de rente op het afgesproken moment fors gaat stijgen. Anderzijds kan de rationele consument dit krediet verantwoord nemen omdat hij beter af is in de situatie met dat krediet dan zonder dat krediet. Denk bijvoorbeeld aan de consument met een beperkte draagkracht die langs deze weg de kans krijgt om een bepaalde periode te wonen in een huis dat eigenlijk te duur voor hem is. Anders dan de eerste consument, weet de laatste consument dat hij de woning waarschijnlijk zal moeten verlaten en dat hij vervolgens een langere tijd geen nieuw krediet zal kunnen krijgen.15

Tot slot zijn er in de literatuur nog andere factoren besproken die eventueel kunnen verklaren waarom een gedragsmatig stuurbare consument een kredietbeslissing neemt welke afwijkt van een rationele kredietbeslissing. Ik noem er vier. Ten eerste is er de interest/repayment bias welke betrekking heeft op de neiging van de consument om zijn keuze hoofdzakelijk te baseren op de omvang van de periodieke terugbetaalplichten.16 Omdat hij dus weinig zicht heeft op de totale kosten van het krediet, kan de consument kiezen voor een kredietproduct dat duurder is dan een ander product waarvoor hij had kunnen kiezen.17 Ten tweede is er de term satisficing die gaat over de neiging van de consument om te kiezen voor de eerste optie die volgens hem ‘goed genoeg’ is.18 Deze consument kan daarom kiezen voor een krediet dat duurder of anderszins ongunstiger is dan het krediet waarvoor hij waarschijnlijk – als hij was doorgegaan met het in kaart brengen van zijn kredietopties – anders zou hebben gekozen. Ten derde kan worden gewezen op het begrip mental accounting dat kan worden gebruikt voor de consument die in ‘hokjes’ denkt en een lening kan aangaan ook al heeft hij bijvoorbeeld voldoende geld op zijn spaarrekening staan.19 Tot slot is er de term miswanting die betrekking heeft op de consument die met het krediet een product wil aanschaffen dat hem, rationeel gezien, niet in een betere situatie zal brengen.20 Deze consument zal achteraf dus spijt krijgen van zijn aankoop.