7.5 Conclusie

De benaderingswijze ‘evenwicht’ behandelt het relatieve aspect van de in de andere hoofdcategorieën behandelde factoren.1 De behandeling van de verschillende factoren uit deze hoofdcategorie vereist geen aparte benaderingswijze. Het relatieve aspect van een factor kan ook bij de factor zelf worden behandeld. De invloed van het verschil in een kenmerk kan aan bod komen bij de behandeling van de invloed van het kenmerk. Een beschrijving van de invloed van een belang sluit de behandeling van de invloed van het evenwicht met een ander belang niet uit. Het ‘proportionaliteitsbeginsel’ en het ‘subsidiariteitsbeginsel’ zijn rechtsbeginselen. Zij kunnen bij de factor ‘rechtsbeginselen’ aan bod komen.2 Het is dus mogelijk om de benaderingswijze ‘evenwicht’ te schrappen. Dit verdient om verschillende redenen echter niet de voorkeur.

De aparte behandeling van de benaderingswijze ‘evenwicht’ benadrukt in de eerste plaats dat er een onderscheid bestaat tussen de factoren uit de andere hoofdcategorieën en het relatieve aspect van deze factoren. De factoren uit de hoofdcategorie ‘evenwicht’ spelen een zelfstandige rol naast de factoren van wie zij het relatieve aspect behandelen. Zowel de kenmerken van één van de partijen bij de rechtsbetrekking als het evenwicht tussen de kenmerken van beide partijen beïnvloeden de werking van de redelijkheid en billijkheid.3 De belangen van een partij, de belangen van een derde en de algemene belangen beïnvloeden de werking van de redelijkheid en billijkheid. Het evenwicht tussen de betrokken belangen beïnvloedt de werking ook.4

De voorkeur voor een factor uit de benaderingswijze ‘evenwicht’ of een factor uit een andere benaderingswijze is afhankelijk van het concrete geval. De factoren uit de benaderingswijze ‘evenwicht’ verdienen de voorkeur als juist het relatieve aspect de werking van de redelijkheid en billijkheid beïnvloedt.

Een keuze tussen de verschillende benaderingswijzen is echter niet altijd nodig. Eén kenmerk of één belang kan de werking van de redelijkheid en billijkheid in een concreet geval beïnvloeden. Dit sluit echter niet uit dat het relatieve aspect van dit kenmerk of belang zijdelings ook een rol speelt. Ik heb hier in de §§ 7.2.4 en 7.3.3 voorbeelden van gegeven.

De mogelijke samenloop tussen een factor en het relatieve aspect van deze factor benadrukt opnieuw dat de factoren uit de hoofdcategorie ‘evenwicht’ zijn te onderscheiden van de factoren uit de andere hoofdcategorieën. De zelfstandige invloed van beide categorieën is niet alleen theoretisch. Zij kunnen beide de werking van de redelijkheid en billijkheid in een concreet geval beïnvloeden.

De factor ‘subsidiariteit’ biedt een voorbeeld. De factor combineert elementen van verschillende factoren. Zijn invloed is afhankelijk van de aantasting van de belangen van één van de partijen, de belangen van een derde of een algemeen belang. Een duidelijk beroep op de factor vereist echter aandacht voor het relatieve aspect van de betrokken belangen. De factor ‘subsidiariteit’ beïnvloedt de werking van de redelijkheid en billijkheid omdat er tegenover de ‘extra’ aantasting van het ene belang geen behartiging van het andere belang staat.5

De aparte behandeling van de benaderingswijze ‘evenwicht’ heeft nog een voordeel. Zij verduidelijkt dat niet alleen vergelijkingen van omstandigheden die behoren tot dezelfde factor de werking van de redelijkheid en billijkheid beïnvloeden. Ook vergelijkingen van omstandigheden die behoren tot verschillende factoren beïnvloeden deze werking.

De invloed van de factoren ‘verschil in maatschappelijke positie of professionaliteit’, ‘verschil in deskundigheid’, ‘verschil in de mogelijkheden tot belangenbehartiging’, ‘verschil in financiële positie’, ‘verschil in de omvang van de belangen van de partijen bij de rechtsbetrekking’ en ‘verschil in de soort van de belangen van de partijen bij de rechtsbetrekking’ is afhankelijk van een vergelijking van omstandigheden die behoren tot dezelfde factor.6 De invloed van de factor ‘verschil in deskundigheid’ is afhankelijk van de deskundigheid van de ene partij in vergelijking met de deskundigheid van de andere partij. De invloed van de factor ‘verschil in de omvang van de belangen van de partijen bij de rechtsbetrekking’ is afhankelijk van een vergelijking van de omvang van de belangen van de partijen. De invloed van deze vergelijkingen kan ook worden besproken bij de factoren ‘deskundigheid’ en ‘omvang belang’.7

De invloed van de factor ‘evenwicht tussen de belangen van partijen, de belangen van derden en de algemene belangen’ is afhankelijk van een vergelijking van omstandigheden die behoren tot verschillende factoren.8 Hij is afhankelijk van een vergelijking van de belangen die behoren tot de factoren ‘omvang belang’, ‘belangen van derden’ en ‘algemene belangen’.9 De invloed van de omvang van een belang van een partij bij de rechtsbetrekking is niet langer alleen afhankelijk van de omvang van de belangen van de partijen bij de rechtsbetrekking. Hij is ook afhankelijk van andere belangen.

De invloed van de factor ‘evenwicht tussen de belangen van partijen, de belangen van derden en de algemene belangen’ is afhankelijk van een vergelijking van individuele belangen. De factoren uit de benaderingswijze ‘belangen’ behandelen de invloed van deze individuele belangen.10 De factoren behoren tot dezelfde benaderingswijze. Het is echter ook mogelijk om omstandigheden die behoren tot factoren uit verschillende benaderingswijzen met elkaar te vergelijken. De factor ‘subsidiariteit’ laat zien dat een beroep op een dergelijke vergelijking in bepaalde gevallen de voorkeur verdient.11 De invloed van deze factor is afhankelijk van een vergelijking van verschillende mogelijke gedragingen en de door deze gedragingen aangetaste belangen. De factoren uit de hoofdcategorieën ‘gedragingen en gebeurtenissen’ en ‘belangen’ behandelen de invloed van deze individuele gedragingen en belangen.12

De in dit hoofdstuk behandelde factoren reflecteren de huidige stand van de wet, de literatuur en de jurisprudentie.13 De benaderingswijze is echter niet noodzakelijk tot deze factoren beperkt. Het is ook mogelijk om andere omstandigheden met elkaar te vergelijken. De bij deze omstandigheden behorende factoren kunnen tot dezelfde benaderingswijze behoren. Het is bijvoorbeeld mogelijk om de professionaliteit van de ene partij te vergelijken met de deskundigheid van de andere partij.14 Het is echter ook mogelijk om omstandigheden die behoren tot factoren uit verschillende benaderingswijzen met elkaar te vergelijken. Wat te denken van een vergelijking van de financiële positie van de partij en de omvang van haar belang?15

De benaderingswijze ‘evenwicht’ heeft ruimte voor verdere ontwikkeling. Hiermee is echter niet gezegd dat de eventuele toekomstige factoren ook een zelfstandige rol spelen. Een nieuwe factor speelt slechts een zelfstandige rol als een beroep op deze factor voldoet aan de in § 1.5.4 gestelde eisen. De benaderingswijze ‘evenwicht’ en zijn, al dan niet toekomstige, factoren verdienen slechts de voorkeur als juist een vergelijking de werking van de redelijkheid en billijkheid in het concrete geval beïnvloedt.