HR, 15-11-2005, nr. 03604/04

De verdachte is door het Gerechtshof te Amsterdam bij arrest van 26 mei 2004 wegens 1. en 2. " belaging, meermalen gepleegd" veroordeeld tot vijf maanden gevangenisstraf, voorwaardelijk met een proeftijd van drie jaren, met bijzondere voorwaarde als in het arrest vermeld.

Namens de verdachte heeft mr. R.J. Baumgardt, advocaat te Spijkenisse, bij schriftuur twee middelen van cassatie voorgesteld.

In beide middelen wordt geklaagd dat de bewezenverklaring niet uit de inhoud der bewijsmiddelen kan volgen. De middelen lenen zich voor gezamenlijke bespreking.

Ten laste van de verdachte is door het Hof als eerste feit bewezenverklaard dat:

En als tweede feit dat:

Art. 285b lid 1 Sr luidt:

In de middelen wordt aangevoerd dat niet uit de bewijsmiddelen kan volgen dat de verdachte stelselmatig inbreuk heeft gemaakt op de persoonlijke levenssfeer van de slachtoffers, althans dat het Hof de bewezenverklaarde feiten ten onrechte heeft gekwalificeerd als belaging in de zin van art. 285b Sr.

Uit de bewijsmiddelen kan met betrekking tot het eerste bewezenverklaarde feit onder meer worden afgeleid dat (bewijsmiddelen 1 en 3):

Met betrekking tot het tweede bewezenverklaarde feit houden de bewijsmiddelen onder meer in dat:

Bij de beantwoording van de vraag of er sprake was van een stelselmatige inbreuk op de persoonlijke levenssfeer, nam de Hoge Raad in een arrest uit 2004 in aanmerking hetgeen de bewijsmiddelen inhielden omtrent de aard, de duur, de frequentie en de intensiteit van de gedragingen van de verdachte, de omstandigheden waaronder deze hadden plaatsgevonden en de invloed daarvan op het persoonlijk leven en de persoonlijke vrijheid.1.

In de middelen wordt betoogd dat uit de bewijsmiddelen niet kan volgen dat er - kort gezegd - sprake is van ernstige emotionele gevolgen voor de slachtoffers, een enorme verstoring van hun dagelijkse leven of concrete dingen als een gedwongen verhuizingen. Daarom heeft het Hof, aldus de steller van de middelen, de bewezenverklaarde feiten ten onrechte aangemerkt als stelselmatige inbreuk op de levenssfeer van de slachtoffers.

De steller van het middel haakt aan bij de annotatie onder HR NJ 2004, 426, voorzover de annotator daarin betoogt dat een enigszins tastbare begrenzing van het bereik van de delictsomschrijving van art. 285b Sr mogelijk zou kunnen zijn door het stellen van de eis dat het gedrag van de stalker een diepe impact op het slachtoffer heeft gehad. Het bestanddeel "inbreuk op de persoonlijke levenssfeer" zou dan moeten worden uitgelegd als een zeer ingrijpende schending van de privacy.

Voorop gesteld zij dat de annotator uitdrukkelijk spreekt van een mogelijkheid om tot een enigszins tastbare begrenzing van de delictsomschrijving te komen. Uiteindelijk kiest hij niet voor een dergelijke "strikte benadering" omdat zij ten koste zou kunnen gaan van de ratio van de strafbaarstelling "en het daaraan verbonden aspect van interventie en rechtstreekse bescherming van (potentiële) slachtoffers". Het strafrecht zou dan mogelijk pas kunnen worden ingezet "als het al te laat is". De annotator komt daarom uit op een "minder rigide, iets flexibeler" (maar nog steeds restrictieve) interpretatie. In die interpretatie zijn de gevolgen voor het slachtoffer nog steeds "van groot belang", maar is het - als ik het goed begrijp - niet langer een noodzakelijke voorwaarde dat het gedrag van de dader een diepe impact op het leven van het slachtoffer heeft gehad. Anders dan de steller van het middel lijkt te menen is het dus ook in de opvatting van de annotator niet per se nodig dat uit de bewijsmiddelen blijkt van ernstige emotionele gevolgen, van een enorme verstoring van het dagelijks leven of van concrete dingen als een gedwongen verhuizing.

Met de annotator ben ik van mening dat een dergelijke daadwerkelijke impact op het slachtoffer niet als een noodzakelijke voorwaarde kan worden gesteld. De annotator kan voorts worden toegegeven dat de gevolgen voor het slachtoffer van belang kunnen zijn bij de beoordeling van het gedrag van de verdachte. Over het gewicht dat aan die factor moet worden toegekend, verschil ik echter met de annotator van mening. Mijns inziens dient aan die factor juist geen groot gewicht toe te komen.

Daarvoor pleit in de eerste plaats de al genoemde ratio van de strafbaarstelling. Het gaat om bescherming tegen uiterst hinderlijk gedrag en dat brengt mee dat tijdig moet kunnen worden ingegrepen. Door dit ingrijpen kan dan wellicht (en hopelijk) worden voorkomen dat de inbreuk door de stalker op de privacy van het slachtoffer ingrijpende gevolgen heeft. Het gaat mijns inziens niet aan dat het slachtoffer van de politie te horen krijgt dat hij of zij eerst maar moet verhuizen of eerst maar een zenuwinzinking moet krijgen omdat anders het bewijs niet rond te krijgen is. Ook in ander opzicht lijkt mij een grote nadruk op de emotionele gevolgen voor het slachtoffer mij niet gezond. Van het slachtoffer wordt dan immers in feite gevraagd dat hij "bewijst" dat het gedrag van de dader grote psychische schade teweeg brengt. Daarmee dreigt het strafrecht een extra ziekmakende factor te worden. Het slachtoffer kan dan immers nog moeilijk trots zijn op het feit dat hij ondanks alles op de been blijft en toch nog in staat is om normaal te functioneren. Die persoonlijke geestkracht wordt hem als een soort tekortkoming voor de voeten geworpen: "omdat je het zo goed volhoudt, kunnen we niets doen".

Bij dit argument sluit een ander agument aan. Het lijkt mij zeer de vraag of het uitvergroten van de emotionele gevolgen werkelijk tot een meer "tastbare" begrenzing van de delictsomschrijving leidt. Mijns inziens wordt daardoor juist een nogal ongrijpbare factor in de beoordeling ingebracht. De emotionele beleving van andersmans gedrag is alles behalve een tastbaar gegeven. Die beleving is per definitie subjectief en ook nog eens te manipuleren. Het gevaar lijkt me niet denkbeeldig dat het slachtoffer, om het bewijs rond te krijgen, wordt uitgenodigd de emotionele gevolgen wat aan te dikken. Daar komt dan nog bij dat de ene mens de andere niet is. De één kan veel hebben, de ander is direct van slag. Moet de strafbaarheid van de dader daarvan afhangen?

Voor een van de concrete psychische gevolgen abstraherende benadering is ook steun te putten uit de wetsgeschiedenis. De bovenbedoelde annotator wijst er zelf op dat uit de MvT blijkt dat de subjectieve beleving van het slachtoffer "niet altijd doorslaggevend" is. Hij doelt daarbij denk ik op de volgende passage.2.

Deze objectiverende benadering levert mijns inziens wél een enigszins tastbare afgrenzing op. Het gaat erom hoe anderen dan het slachtoffer zelf het gedrag van de verdachte zouden hebben ervaren. Strafbaar is dat gedrag dan pas als het in het algemeen als zo hinderlijk, als zo opdringerig wordt ervaren, dat van een inbreuk op de privacy kan worden gesproken.

De objectiverende benadering die in de MvT wordt voorgestaan, brengt mee dat men zich moet concentreren, niet op de (subjectieve) emoties van het slachtoffer, maar op het (objectieve) gedrag van de dader. Dat is in overeenstemming met de grondbeginselen van ons strafrecht, waarin de strafbaarheid primair bepaald wordt door het gedrag (van de "dader"). Dat gedrag moet zodanig zijn dat het - objectief gezien - als een inbreuk op de privacy kan worden aangemerkt. Van de concrete gevolgen voor het slachtoffer kan zo in betrekkelijk vergaande mate worden geabstraheerd. Voldoende is dat uit de bewijsmiddelen kan worden afgeleid dat het slachtoffer het gedrag als ongewenst en als hinderlijk heeft ervaren. Die eis moet worden gesteld omdat gewenst en als plezierig ervaren gedrag bezwaarlijk als een inbreuk op de privacy kan worden aangemerkt.3. Verdergaande "gevolgen" van het gedrag behoeven niet te worden aangetoond.

In het verlengde van het voorgaande ligt, dat onderscheid gemaakt moet worden tussen de (grootte van de) inbreuk op de privacy en de (ernst van de) gevolgen daarvan voor het slachtoffer. Van een zeer ingrijpende inbreuk op de privacy behoeft mijns inziens geen sprake te zijn. De tekst van de wet biedt voor die interpretatie geen steun, en ook de wetsgeschiedenis dwingt daartoe niet. 4.

Uit de onder 7 en 8 weergegeven omstandigheden heeft het Hof zonder meer kunnen afleiden dat de verdachte stelselmatig inbreuk heeft gemaakt op de persoonlijke levenssfeer van de slachtoffers. Steun voor deze opvatting vind ik in andere gevallen die zich in de jurisprudentie hebben voorgedaan. Bij wijze van voorbeeld wijs ik op een arrest uit 2005 waarin het ging om een combinatie van door de verdachte herhaaldelijk wachten voor de school van de zoon van het slachtoffer, en het volgen en ernstig hinderen van het slachtoffer in het verkeer, onder meer toen zij haar zoon van school haalde. De klacht over de bewezenverklaarde belaging werd door de Hoge Raad afgedaan met de aan art. 81 RO ontleende overweging.5. Ik zou de inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de slachtoffers in de onderhavige zaak niet minder ingrijpend willen noemen.

De middelen falen. Nu in de toelichting op de middelen uitdrukkelijk de vraag aan de orde wordt gesteld of en in hoeverre de gevolgen voor het slachtoffer een rol spelen bij de interpretatie van het begrip "stelselmatige inbreuk", meen ik dat er onvoldoende termen zijn om de middelen af te doen met de aan art. 81 RO ontleende overweging. Gronden waarop de Hoge Raad ambtshalve de aangevallen beslissing zou moeten vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.