HR, 23-10-2009, nr. 08/01217

In cassatie kan van het volgende worden uitgegaan:

Verzoekster tot cassatie (hierna: de vrouw) en verweerder in cassatie (hierna: de man) zijn op 12 december 1974 gehuwd op huwelijkse voorwaarden.

De vrouw is geboren op [geboortedatum] 1949 en is alleenstaand. Zij was tot april 2006 wethouder in [plaats]. Vanaf april 2006 ontvangt de vrouw een wachtgelduitkering. Over de periode van april 2006 tot 14 april 2007 bedroeg haar inkomen € 4.889 bruto per maand, inclusief vakantiegeld en eindejaarsuitkering, zijnde 80% van haar voormalige salaris.

De man is geboren op [geboortedatum] 1950 en is alleenstaand. Hij ontvangt een uitkering krachtens de Wet uitkeringen vervolgingsslachtoffers 1940–1945 (hierna: WUV-uitkering) van € 1.747 bruto per maand.

Bij inleidend verzoekschrift heeft de man de rechtbank Amsterdam verzocht de echtscheiding tussen partijen uit te spreken op grond van duurzame ontwrichting van het huwelijk alsmede te bepalen dat de vrouw een bijdrage in zijn levensonderhoud voldoet van € 3.500 per maand, althans van een zodanig bedrag als de rechtbank billijk acht.

Daarop heeft de vrouw de rechtbank verzocht het verzoek tot echtscheiding toe te wijzen en het verzoek van de man tot een bijdrage in de kosten van zijn levensonderhoud af te wijzen. De vrouw heeft daarnaast een aantal zelfstandige verzoeken ingediend, die in cassatie niet meer aan de orde zijn en derhalve geen bespreking behoeven.

Bij beschikking van 10 januari 2007 heeft de rechtbank de echtscheiding tussen partijen uitgesproken en (onder meer) bepaald dat de vrouw € 1.922 per maand zal betalen aan de man als uitkering tot zijn levensonderhoud vanaf de dag van inschrijving van de echtscheidingsbeschikking.

Van deze beschikking is de vrouw in hoger beroep gekomen bij het gerechtshof Amsterdam. De vrouw heeft verzocht de bestreden beschikking te vernietigen en de man alsnog niet-ontvankelijk te verklaren in zijn inleidend verzoek, althans het door de vrouw in eerste aanleg verzochte in hoger beroep alsnog toe te wijzen en/of de gevraagde uitkering tot levensonderhoud van de man op nihil te stellen, althans op een lager bedrag te bepalen dan door de rechtbank is vastgesteld.2.

De man heeft verweer gevoerd. Hij heeft op zijn beurt incidenteel appel ingesteld en het hof verzocht de bestreden beschikking, voor zover het de toegekende uitkering tot zijn levensonderhoud betreft, te vernietigen en te bepalen dat de vrouw hiertoe een bedrag van € 3.500 per maand voldoet, althans een zodanig hoger bedrag dan de door de rechtbank vastgestelde € 1.922 per maand als het hof juist zal achten.3.

Bij beschikking van 20 december 2007 heeft het hof de bestreden beschikking gedeeltelijk vernietigd en de uitkering tot levensonderhoud van de man met ingang van de datum waarop de echtscheidingsbeschikking zal zijn ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand bepaald op € 1.590 per maand. De bestreden beschikking is voor het overige bekrachtigd.

De vrouw heeft tegen deze beschikking tijdig4. beroep in cassatie ingesteld. De man heeft een verweerschrift ingediend.

Het cassatieberoep bestaat uit drie middelen.

Middel 1 is gericht tegen rechtsoverweging 4.3. Voor een goed begrip citeer ik tevens de hieraan voorafgaande rechtsoverweging.

Het middel klaagt dat de omstandigheid dat de vrouw in eerste aanleg heeft erkend dat het huwelijk tussen partijen duurzaam is ontwricht, onvoldoende is om in hoger beroep aan te nemen dat er (dus) sprake is van duurzame ontwrichting van het huwelijk. Volgens het middel heeft de vrouw in hoger beroep (impliciet) aangegeven dat er niet sprake is van een duurzame ontwrichting van het huwelijk. De vrouw heeft immers gesteld ‘dat zij als aan de bepaalde voorwaarden is voldaan de voorkeur geeft aan het voortzetten van de huwelijkse relatie.’ Het hof heeft daarom ten onrechte de beslissing van de rechtbank op dit onderdeel bekrachtigd, aldus nog steeds het middel.

Het hof heeft zijn oordeel dat het echtscheidingsverzoek van de man voor toewijzing gereed ligt, gebaseerd op twee gronden. Ieder van deze gronden — te weten

Art. 1:151 BW bepaalt dat echtscheiding op verzoek van één der echtgenoten wordt uitgesproken, indien het huwelijk duurzaam is ontwricht. Een huwelijk is duurzaam ontwricht indien de voortzetting van de samenleving ondraaglijk is geworden en er geen uitzicht bestaat op herstel van enigszins behoorlijke echtelijke verhoudingen.6.

De verzoekende partij moet de duurzame ontwrichting stellen en bij ontkenning door de andere echtgenoot bewijzen, waarna de rechter zelfstandig vaststelt of sprake is van duurzame ontwrichting. Indien een echtgenoot gemotiveerd stelt en daarbij volhardt dat hij niet meer met zijn echtgenoot kan samenleven, zal dit voor de rechter vrijwel altijd een beslissende aanwijzing zijn dat het huwelijk duurzaam is ontwricht, waardoor aan (verdere) bewijslevering niet meer wordt toegekomen. Het gedurende langere tijd niet meer samenwonen vormt eveneens een ernstige aanwijzing voor duurzame ontwrichting.7.

In de onderhavige zaak heeft de vrouw in hoger beroep in haar vijfde grief het volgende aangevoerd:8.

De stelling van de vrouw dat van duurzame ontwrichting geen sprake is, is niet nader toegelicht. Het middel geeft ook niet aan waar dit (impliciet) wel zou zijn gebeurd. De omstandigheid dat de vrouw er de voorkeur aan geeft het huwelijk voort te zetten, indien het gevolg van echtscheiding is dat zij alimentatie aan de man moet betalen, kan niet als een zodanige onderbouwing worden aangemerkt. De man heeft op zijn beurt in zijn verweerschrift in hoger beroep (onder 9) het standpunt van de vrouw betwist en volhard in zijn standpunt dat wel sprake is van duurzame ontwrichting. Daartoe heeft hij onder meer aangevoerd dat partijen reeds geruime tijd niet meer samenwonen, dat zij met elkaar over van alles strijden, dat de vrouw telkens opnieuw procedeert en dat partijen niet on speaking terms zijn.10. Dit is door de vrouw (nadien) niet betwist. Ook het oordeel van het hof dat het verzoek tot echtscheiding voor toewijzing gereed ligt, nu de vrouw niets heeft gesteld dat erop wijst dat er geen sprake is van duurzame ontwrichting, is derhalve niet onbegrijpelijk (gemotiveerd). Slotsom is dat het middel faalt.

Middel 2 is gericht tegen rechtoverweging 4.5. Voor een goed begrip citeer ik ook de hieraan voorafgaande rechtsoverweging.

Het middel stelt dat niet in debat is dat de man in beginsel recht heeft om een alimentatieaanspraak geldend te maken welke haar rechtsgrond vindt in het huwelijk. Het herhaalt het betoog dat de man misbruik van dat recht maakt nu hij enerzijds door het niet-instellen van een alimentatievordering zijn recht op uitkering niet verliest (hetgeen volgens het middel zou volgen uit art. 57 WUV11.) en anderzijds door het wel instellen daarvan niet in een betere positie komt omdat door hem van de vrouw te ontvangen partneralimentatie in mindering komt op zijn WUV-uitkering, terwijl de vrouw wel in een slechtere positie komt te verkeren.12. Samengevat: de man heeft bij het ontvangen van alimentatie geen baat, terwijl de vrouw nadeel ondervindt. Het middel klaagt dat onbegrijpelijk is

Zie ik goed, dan wordt met de klacht onder (ii) betoogd dat de man misbruik maakt van zijn bevoegdheid om op grond van art. 1:157 BW aanspraak te maken op een uitkering tot levensonderhoud, gelet op de onevenredigheid tussen het belang van de man bij de uitoefening van dat recht en het belang van de vrouw dat daardoor wordt geschaad (art. 3:13 lid 2 BW).

Het hof is kennelijk van oordeel dat uit de aard van de bevoegdheid van de man om aanspraak te maken op een uitkering tot levensonderhoud, gebaseerd op een onderhoudsverplichting van de vrouw welke haar rechtsgrond vindt in het huwelijk, voortvloeit dat zij niet kan worden misbruikt (art. 3:13 lid 3 BW13.). Het middel maakt niet duidelijk dat dit oordeel berust op een onjuiste rechtsopvatting of onvoldoende is gemotiveerd.

Zo het oordeel van het hof niet in voormelde zin zou moeten worden begrepen, stuit het middel af op het volgende. Het hof heeft uitdrukkelijk in het midden gelaten of de door de man te ontvangen uitkering tot levensonderhoud in mindering komt op zijn WUV-uitkering. Wanneer er in cassatie veronderstellenderwijs van wordt uitgegaan dat zulks het geval is, is de klacht onder (i) in zoverre tevergeefs voorgesteld. Ook overigens baat dit het middel (onder (ii)) niet. Dit berust kennelijk op de gedachte dat de enkele omstandigheid dat de man belang ontbeert bij zijn aanspraak, terwijl de vrouw hierdoor benadeeld wordt, meebrengt dat sprake is van misbruik van recht indien deze aanspraak toch geldend wordt gemaakt. Deze opvatting is in haar algemeenheid niet juist. Zo behoeft bij de afweging van belangen niet alleen te worden gelet op het belang van de wederpartij (in dit geval: de vrouw); ook de belangen van derden kunnen een rol spelen.14. In dit geval zou daarbij kunnen worden gedacht aan de Nederlandse Staat, die immers de WUV-uitkering aan de man verstrekt. Aanvaarding van het betoog van de vrouw komt er immers op neer dat de vrouw — ten koste van ‘de belastingbetaler’ — profiteert van de WUV-uitkering van de man door niet te hoeven voldoen aan haar verplichting tot betaling van levensonderhoud aan haar voormalige echtgenoot.

Ten overvloede kan nog worden opgemerkt dat de man wel een in rechte te respecteren belang heeft bij het geldend maken van zijn aanspraak op een uitkering tot levensonderhoud indien hij op grond van de WUV verplicht zou zijn deze aanspraak geldend te maken. Bij pleidooi in hoger beroep heeft de vrouw aangevoerd dat de man op grond van art. 57 lid 1 WUV daartoe niet verplicht is.15. Het hof heeft deze stelling niet (expliciet) beoordeeld. In dit verband kan worden opgemerkt dat uit de totstandkomingsgeschiedenis van de WUV blijkt dat uitkeringen op grond van deze wet een complementair karakter hebben. Met art. 57 WUV is beoogd zulks aldus tot uitdrukking te brengen, dat algemene wettelijke voorzieningen voorrang hebben boven een bijzondere voorziening als de WUV-uitkering.16. Het betoog van de vrouw in hoger beroep (zoals herhaald in het cassatiemiddel) lijkt bovendien niet goed verenigbaar met de steeds meer levende gedachte dat uitkeringen slechts een vangnetfunctie moeten hebben. Gelet op dit een en ander valt naar het voorkomt, anders dan het middel stelt, uit het bepaalde in art. 57 WUV niet zonder meer af te leiden dat de man niet verplicht is om een eventuele alimentatie-aanspraak geldend te maken.

Middel 3 richt drie (ongenummerde) klachten tegen de rechtsoverwegingen 4.6 tot en met 4.16. Daarin is het hof ingegaan op de behoefte van de man (rov. 4.6–4.7) en de draagkracht van de vrouw (rov. 4.8–4.15) om vervolgens te oordelen dat een door de vrouw te betalen uitkering tot levensonderhoud aan de man van € 1.590 per maand in overeenstemming is met de wettelijke maatstaven (rov. 4.16).

Volgens de eerste klacht is het onbegrijpelijk dat het hof (in rov. 4.7) is uitgegaan van een netto behoefte aan de zijde van de man van € 4.301 per maand, omdat evident is dat de vrouw maandelijks over een veel lager bedrag de beschikking heeft. Als de vrouw alimentatie moet betalen aan de man, zeker tot het vastgestelde bedrag, dan zit de vrouw nog veel verder onder de behoeftegrens van € 4.301. Omdat er geen reden is om aan te nemen dat er voor de vrouw een lagere behoefte zou gelden dan voor de man, is hiermee gezegd, aldus de klacht, dat de vrouw geen of onvoldoende draagkracht heeft om enige partneralimentatie, laat staan het vastgestelde bedrag, aan de man te voldoen.

De klacht lijkt te miskennen dat het hof de behoefte van de man heeft vastgesteld aan de hand van de zogenaamde ‘60% regel’: de behoefte wordt gesteld op 60% van het netto gezinsinkomen. Het hof heeft overwogen dat tussen partijen niet in geschil is dat het netto gezinsinkomen destijds € 7.168 per maand bedroeg; 60% van dit gezinsinkomen is (afgerond) € 4.301. Dat deze behoefte van de man de draagkracht van de vrouw te boven gaat, maakt dit niet anders. Het hof heeft hiermee rekening gehouden, zoals reeds blijkt uit de omstandigheid dat het hof de bijdrage tot levensonderhoud niet heeft vastgesteld op een bedrag van € 4.301 maar op een bedrag van € 1.590. De klacht faalt.

De tweede klacht luidt dat onbegrijpelijk is dat het hof (in rov. 4.7) uitgaat van een netto gezinsinkomen van € 7.168, nu daarover — anders dan het hof heeft overwogen — wel degelijk tussen partijen debat is gevoerd.

De klacht voldoet naar mijn mening niet aan de daaraan te stellen eisen, nu de klacht niet nader is toegelicht en bovendien is verzuimd een (of meer) vindplaats(en) van bedoeld debat in de gedingstukken aan te wijzen. Mogelijk wordt gedoeld op hetgeen door de vrouw is aangevoerd tegen het oordeel van de rechtbank, nu óók de rechtbank is uitgegaan van een gezamenlijk netto inkomen van € 7.168.17. In haar derde grief in hoger beroep heeft de vrouw in dit verband gesteld dat ‘deze grief (ook) bestrijdt (…) het gezamenlijke netto-inkomen’. Deze grief is (ook bij pleidooi) niet nader toegelicht. Mitsdien acht ik in het licht van de gedingstukken het — in hoge mate feitelijke — oordeel van het hof dat tussen partijen niet in geschil is dat het netto gezinsinkomen destijds € 7.168 per maand bedroeg, niet onbegrijpelijk. De klacht faalt dan ook.

De derde klacht bevat een rechts- en een motiveringsklacht. Geklaagd wordt dat onjuist althans onbegrijpelijk is dat het hof geen aanleiding heeft gezien bij het vaststellen van de behoefte van de man c.q. het netto-gezinsinkomen zijn WUV-uitkering (gedeeltelijk) buiten beschouwing te laten (rov. 4.7). Betoogd wordt dat op grond van art. 14 lid 6 WUV inkomsten die de uitkeringsgerechtigde en/of zijn echtgenoot geniet(en) in mindering worden gebracht op de WUV-uitkering. Aldus was de WUV-uitkering tijdens het huwelijk, althans tijdens het wethouderschap van de vrouw, per saldo nihil. Weliswaar was de man de iure in het genot van een WUV-uitkering, feitelijk genoot de man deze uitkering niet, aldus de klacht.

Ik kan deze klacht niet goed plaatsen. Immers, in hoger beroep heeft de vrouw in dit verband (juist) het volgende aangevoerd (grief 3):

Bij pleidooi is namens de vrouw bovendien gesteld dat ‘de man (…) in het genot (is) van een WUV-uitkering. Dat is in confesso.’18.

Het hof heeft hieromtrent het volgende overwogen (rov. 4.7):

Dit oordeel van het hof is juist en niet onbegrijpelijk. De klacht, waarin (overigens voor het eerst in cassatie) een beroep op art. 14 lid 6 WUV wordt gedaan, miskent dat deze bepaling betrekking heeft op verblijf van de uitkeringsgerechtigde ter verpleging of verzorging in een daartoe bestemde inrichting. Daarvan is in dit geval geen sprake, zodat de relevantie van het beroep op deze bepaling niet valt in te zien. De klacht faalt.

De conclusie strekt tot verwerping van het cassatieberoep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G