Hof Amsterdam, 14-02-2013, nr. 11/00597

Uit het arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna: HvJ) van 18 december 2008 in zaak C-349/07 (Sopropé) volgt dat ‘eerbiediging van de rechten van de verdediging’ een algemeen beginsel van gemeenschapsrecht vormt dat ook van toepassing is wanneer de administratie voornemens is een bezwarend besluit ten opzichte van een bepaalde persoon vast te stellen.

Dit beginsel vereist, voor zover hier van belang, dat de (potentiële) adressaat van een besluit dat zijn belang aanmerkelijk raakt, in staat wordt gesteld naar behoren zijn standpunt kenbaar te maken over de elementen waarop de administratie haar besluit wil baseren. Deze procedurele verplichting rust op de autoriteiten van de lidstaten wanneer zij voornemens zijn dergelijke bezwarende besluiten te nemen, voor zover die besluiten binnen de werkingssfeer van het gemeenschapsrecht vallen. Dit recht is niet alleen neergelegd in de artikelen 47 en 48 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, die de eerbiediging van de rechten van de verdediging garanderen alsmede het recht op een eerlijk proces in het kader van elke procedure in rechte, maar ook in artikel 41 ervan, dat het recht op behoorlijk bestuur waarborgt (vgl. HvJ EU 22 november 2012, C-277/11, punt 82).

De bestreden besluiten zijn gebaseerd op artikel 221 van het CDW en vallen derhalve binnen de werkingssfeer van het gemeenschapsrecht. Tussen partijen is niet in geschil dat de UTB’s de belangen van belanghebbende aanmerkelijk raken. Het Hof gaat daar in het navolgende van uit.

De inspecteur heeft gesteld dat van een schending van het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging geen sprake is, daar belanghebbende reeds tijdens de vordering en inbeslagneming van haar administratie contact heeft gehad met de Belastingdienst/FIOD-ECD en haar medewerkers regelmatig zijn verhoord in de periode van 28 september 2004 tot en met 1 oktober 2004.

Vaststaat evenwel dat dit contact niet concreet betrekking had op het voornemen tot het uitreiken van de onderhavige UTB’s. Naar ’s Hofs oordeel is belanghebbende daarmee niet in staat gesteld om naar behoren haar standpunt kenbaar te maken over de elementen waarop de inspecteur zijn voorgenomen navordering wilde baseren. Hieraan doet niet af dat het belanghebbende uit de strafrechtelijke verhoren van haar medewerkers (mogelijk) duidelijk moet zijn geweest dat er een aanmerkelijke kans aanwezig was dat een navordering zou gaan plaatsvinden.

De inspecteur heeft in hoger beroep tevens bepleit dat in het Nederlandse rechtssysteem het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging is gewaarborgd door de bezwaarprocedure, de daaraan verbonden hoorprocedure en de mogelijkheid van uitstel van betaling voor een betwiste vordering, zodat reeds daarom van een schending van het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging geen sprake is. Naar ’s Hofs oordeel vindt deze stelling geen steun in de rechtspraak van het HvJ. Het HvJ overweegt in voornoemd arrest Sopropé uitdrukkelijk dat het beginsel van toepassing is wanneer de administratie voornemens is een bezwarend besluit vast te stellen. Op de opmerking van de Italiaanse regering dat het Hof zich moet beperken tot de bevestiging dat een belanghebbende het recht heeft te worden gehoord, hetzij in de administratieve hetzij in de contentieuze fase, wordt door het HvJ niet ingegaan. Het Hof overweegt voorts dat tussen het vooraf horen en het horen in de bezwaarfase een aanzienlijk verschil bestaat, in ieder geval wat implicaties betreft ? het besluit is namelijk reeds genomen met alle gevolgen van dien ? en voorts wat mogelijkheden tot het verrichten van onderzoek betreft.

Gelet op het onder 6.4 en 6.5 overwogene is naar ’s Hofs oordeel als gevolg van voormeld procedurele verzuim sprake van een schending van het beginsel van eerbiediging van de rechten van de verdediging.

Anders dan belanghebbende bepleit, leiden procedurele fouten bij de totstandkoming van een besluit, gelet op zowel het nationale als het communautaire recht, niet zonder meer tot vernietiging van het desbetreffende besluit. In dit verband zij wat het communautaire recht betreft verwezen naar het arrest HvJ 10 juli 1980, Distillers Company/Commissie, 30/78, Jurispr. blz. 2229, waarin in punt 26 het volgende wordt overwogen:

“26. Gelet op het vorenoverwogene is een onderzoek van de door verzoekster gestelde procedurefouten niet nodig. Dit ware slechts anders indien de administratieve procedure, waren deze fouten niet gemaakt, eventueel tot een ander resultaat had kunnen leiden. (…)”,

Wat het nationale recht betreft zij onder meer verwezen naar de arresten Hoge Raad, 18 april 2003, nr. 37 790, BNB 2003/267 en 15 mei 2009, nr. 08/00437, BNB 2009/169, waaruit volgt dat de schending van procedureregels geen gevolgen heeft indien de belastingplichtige door de gang van zaken niet is benadeeld.

Belanghebbende stelt dat zij, doordat zij niet is uitgenodigd om haar standpunt over de voorgenomen navordering kenbaar te maken, wezenlijk in haar verdedigingsbelangen is geschaad. Zij heeft aangevoerd dat, indien zij wel was uitgenodigd om vooraf haar standpunt kenbaar te maken, zij enkele misverstanden bij de inspecteur had kunnen wegnemen. Zij noemt in dit verband de organisatie van het transport (dit geschiedde – anders dan de inspecteur veronderstelde – niet door belanghebbende), de rol van [S] (geen fabrikant, zoals de inspecteur aanvankelijk veronderstelde, maar een dochtermaatschappij van [M]) en de rol van [Y] (geen fabrikant maar agent). Belanghebbende is er in de beroepsfase in geslaagd deze misverstanden weg te nemen, waar nodig onder verwijzing naar de stukken van het geding. De enkele omstandigheid dat zij niet de gelegenheid heeft gekregen om dit reeds vóór het uitreiken van de UTB’s te doen, vormt op zichzelf geen wezenlijke schending van de verdedigingsbelangen van belanghebbende; belanghebbende is immers niet wezenlijk benadeeld.

Voorts heeft belanghebbende betoogd dat zij door het rauwelijks opleggen van de UTB’s is benadeeld, omdat haar daardoor de mogelijkheid is ontnomen om te stellen dat zij ten aanzien van één van betrokken aangiften niet als schuldenaar kan worden aangemerkt. Naar ’s Hofs oordeel vormt dit evenmin een wezenlijke schending van haar verdedigingsbelangen, nu deze juridische stelling achteraf, na het uitreiken van de UTB’s, kan worden getoetst.

Het Hof volgt belanghebbende evenmin in haar stelling dat een wezenlijke schending van haar verdedigingsbelangen is gelegen in de omstandigheid dat de inspecteur zich ter onderbouwing van zijn navordering uitsluitend heeft gebaseerd op het FIOD-rapport, terwijl de rechtbank in de strafzaak niet de door belanghebbende gewenste getuigenverhoren heeft toegestaan. Niet valt in te zien waarom voormelde omstandigheden van betekenis zijn voor de beoordeling of belanghebbende wezenlijk in haar verdedigingsbelangen is geschaad.

Ter zitting heeft belanghebbende in algemene bewoordingen gesteld dat zij zich beter had kunnen verdedigen indien zij vóór het opleggen van de UTB’s in de gelegenheid was gesteld om zich uit te laten over de voorgenomen navorderingen. Zij heeft echter desgevraagd niet kunnen concretiseren wat zij dan nader had willen onderzoeken en waarom dat onderzoek destijds, na het opleggen van de UTB’s, niet meer mogelijk was.

Gelet op het vorenoverwogene dient aan het procedurele gebrek, inzake het niet horen alvorens de UTB werd uitgereikt, voorbij te worden gegaan.

Schuldenaarschap

Tussen partijen is niet in geschil dat de overgelegde preferentiële oorsprongscertificaten vals zijn en dat de goederen van Chinese oorsprong zijn, zodat douanerechten en antidumpingrechten verschuldigd zijn. Partijen houdt verdeeld of belanghebbende als schuldenaar kan worden aangemerkt voor deze douaneschulden.

Belanghebbende is door de inspecteur als schuldenaar aangemerkt op de voet van artikel 201, derde lid van het Communautair douanewetboek (hierna: CDW) juncto artikel 54 van het Douanebesluit, omdat de desbetreffende douaneaangiften zijn opgesteld op basis van valse oorsprongscertificaten, verstrekt door belanghebbende, terwijl zij wist of redelijkerwijze had moeten weten dat deze onjuist waren.

Belanghebbende betwist dat zij wist of had moeten weten dat de oorsprongscertificaten onjuist waren.

De inspecteur heeft ter voldoening aan de op hem rustende bewijslast gewezen op de (per aangifte) overgelegde documenten, afkomstig uit het proces-verbaal van de FIOD-ECD, waarvan een klein deel is aangehaald in onderdeel 2.5 voormeld. Uit de dagtekening van de onder 2.5.1 en 2.5.2 aangehaalde berichten blijkt dat belanghebbende reeds vóór het indienen van de eerste aangifte beschikte over de wetenschap dat aan haar Chinese spaarlampen werden geleverd. Met de overgelegde documenten, in onderlinge samenhang beschouwd, heeft de inspecteur naar ’s Hofs oordeel ten aanzien van alle onderwerpelijke aangiften aannemelijk gemaakt dat belanghebbende wist of had moeten weten dat de overgelegde oorsprongscertificaten onjuist zijn en dat de goederen van Chinese oorsprong zijn.

Ten aanzien van de zending die is aangegeven met aangifte 0000.[…] is belanghebbende niet als koper maar als bemiddelaar voor [ naam afnemer] opgetreden. Belanghebbende heeft via haar vaste inkoopkanalen de order voor [naam afnemer] geplaatst bij de Chinese fabrikant en heeft daarbij blijkens de stukken van het geding actief bijgedragen aan het voorwenden van de Vietnamese oorsprong van de goederen, door te bewerkstelligen dat op diverse handelsbescheiden een Vietnamese haven werd vermeld in plaats van Shanghai (vgl. 2.5.7 en 2.5.8).

Belanghebbende stelt dat zij het voor het opstellen van de aangifte gebruikte oorsprongscertificaat niet rechtstreeks aan de aangever heeft verstrekt, zodat zij voor deze aangifte niet als schuldenaar kan worden aangemerkt. Het Hof volgt belanghebbende hierin niet. De omstandigheid dat belanghebbende bij de aankoop van de desbetreffende zending spaarlampen als bemiddelaar is opgetreden en niet, zoals bij de overige aangiften, als koper van de goederen en opdrachtgever van de aangever, doet er niet aan af dat zij – via [naam afnemer] – het voor de opstelling van de aangifte gebruikte Vietnamese oorsprongscertificaat heeft verstrekt. De stelling van belanghebbende dat van ‘verstrekken’ in de zin van artikel 201, derde lid van het CDW en artikel 54 Douanebesluit eerst sprake is indien zij de onjuiste gegevens zelf rechtstreeks aan de aangever heeft verstrekt dient te worden verworpen, nu een dergelijke beperkte uitleg geen steun vindt in de bewoordingen van genoemde artikelen; belanghebbende heeft immers er voor gezorgd dat de aangever via [naam afnemer] de beschikking kreeg over een vals oorsprongscertificaat en heeft daarmee gegevens verstrekt die ertoe leiden dat de wettelijk verschuldigd rechten niet worden geheven.

Gelet op het vorenoverwogene is belanghebbende voor alle in de navorderingen betrokken aangiften terecht als schuldenaar aangemerkt.

Verlengde navorderingstermijn

Ingevolge artikel 221, vierde lid van het CDW, gelezen in samenhang met artikel 22e van de Algemene wet inzake rijksbelastingen (oud) is een navorderingstermijn van vijf jaren van toepassing, indien de douaneschuld is ontstaan ingevolge een handeling die op het tijdstip dat zij werd verricht strafrechtelijk vervolgbaar was. Deze voorwaarde dient aldus te worden verstaan dat de douaneautoriteiten ingevolge een strafrechtelijk vervolgbare handeling aanvankelijk niet in staat moeten zijn geweest het juiste bedrag van de wettelijk verschuldigde rechten vast te stellen (HvJ 16 juli 2009, C-124/08 en C-125/08, Snauwaert e.a., punt 30). De verlengde navorderingstermijn is niet van toepassing ten aanzien van personen wier handelen of nalaten niet was gericht op ontduiking van de rechten bij invoer.

Het Hof stelt voorop dat, anders dan belanghebbende heeft bepleit, de omstandigheid dat de strafzaak tegen belanghebbende is geseponeerd niet in de weg staat aan toepassing van de verlengde navorderingstermijn. De kwalificatie van een handeling als ‘strafrechtelijk vervolgbare handeling’ in de zin van artikel 221, vierde lid van het CDW, behoort tot de bevoegdheid van de douaneautoriteiten die het juiste bedrag van de betrokken rechten moeten bepalen (HvJ 18 december 2007, C-62/06, Zefeser). Vaststaat dat onjuiste aangiften zijn gedaan, hetgeen ten tijde van de invoer strafbaar was op grond van artikel 48 Douanewet (oud) en eveneens staat vast dat de inspecteur als gevolg van de onjuistheden in de aangiften aanvankelijk niet in staat was het juiste bedrag van de wettelijk verschuldigde rechten vast te stellen. De inspecteur heeft daarom op goede gronden geoordeeld dat de douaneschulden zijn ontstaan ingevolge handelingen die op het tijdstip dat zij werden verricht strafrechtelijk vervolgbaar waren. De omstandigheid dat belanghebbende de onjuiste aangiften niet zelf heeft ingediend staat niet aan toepassing van de verlengde navorderingstermijn in de weg (vgl. HvJ 16 juli 2009, C-124/08 en C-125/08, Snauwaert e.a., punt 30).

Belanghebbende betwist dat haar handelen was gericht op ontduiking van de rechten bij invoer. De inspecteur dient daarom aannemelijk te maken dat bij belanghebbende het oogmerk aanwezig was om de rechten bij invoer te ontduiken. De inspecteur heeft ter voldoening aan de op hem rustende bewijslast gewezen op de (per aangifte) overgelegde documenten, afkomstig uit het proces-verbaal van de FIOD-ECD, waarvan een klein deel is aangehaald in onderdeel 2.5 voormeld. Uit de dagtekening van de onder 2.5.1 en 2.5.2 aangehaalde berichten blijkt dat belanghebbende reeds vóór het indienen van de eerste aangifte beschikte over de wetenschap dat aan haar Chinese lampen werden geleverd met een vals oorsprongscertificaat. Uit het onder 2.5.3 aangehaalde e-mailbericht blijkt bovendien dat belanghebbende, in elk geval reeds op 11 juli 2001, ervan op de hoogte was dat zij “75% import duties” verschuldigd was indien geen Form A werd overgelegd, welk percentage vrijwel overeenkomt met het op dat moment geldende voorlopige anti-dumpingrecht voor Chinese spaarlampen (74,4%).

Met de door de inspecteur overgelegde documenten, in onderlinge samenhang beschouwd, heeft de inspecteur naar ’s Hofs oordeel ten aanzien van alle onderwerpelijke aangiften aannemelijk gemaakt dat belanghebbende zich ervan bewust moet zijn geweest dat door haar handelen rechten bij invoer zouden worden ontdoken of ten minste dat er een aanmerkelijke kans bestond dat door haar handelen of nalaten rechten bij invoer zouden worden ontdoken (vgl. Hoge Raad 12 september 2008, nr. 41 846, LJN: AZ6888).

De omstandigheid dat belanghebbende het daarmee behaalde belastingvoordeel geheel of ten dele ten goede heeft laten komen aan haar afnemers, voert niet tot een ander oordeel.

Gelet op het vorenoverwogene heeft de inspecteur op goede gronden de verlengde navorderingstermijn van vijf jaren toegepast.

Incidenteel hoger beroep: ondertekening UTB’s

De bestreden UTB ’s zijn blijkens het onderschrift vastgesteld door ambtenaar E. Bouwman. Een handtekening van deze ambtenaar ontbreekt. Uit een door de inspecteur overgelegd afschrift van het mandaatregister, met bijlage, blijkt dat ambtenaar [naam ambtenaar] niet slechts één doch vier voorletters heeft [voorletters naam ambtenaar]. Belanghebbende stelt zich op het standpunt dat de UTB ’s moeten worden vernietigd vanwege het ontbreken van de handtekening en drie van de vier voorletters. Het Hof overweegt ter zake als volgt.

Geen regel in het recht verplicht de inspecteur om een uitnodiging tot betaling te voorzien van de naam en handtekening van de ambtenaar die deze uitnodiging namens de inspecteur heeft vastgesteld, ook niet indien de uitnodiging tot betaling in briefvorm wordt opgemaakt. Anders dan belanghebbende betoogt volgt het tegendeel niet uit artikel 10:11 van de Algemene wet bestuursrecht (hierna: Awb), nu deze bepaling betrekking heeft op een ondertekeningsmandaat, terwijl de inspecteur blijkens het overgelegde mandaatbesluit aan zijn ambtenaren op de voet van artikel 10:3 Awb een algemeen mandaat, respectievelijk ondermandaat, heeft verleend om in naam van de inspecteur, respectievelijk de Minister van Economische zaken, besluiten te nemen.

Het Hof volgt belanghebbende evenmin in haar stelling dat onduidelijk is wie de bestreden UTB’s heeft vastgesteld, waardoor niet kan wordt nagegaan of deze persoon wel bevoegd was om namens de inspecteur te handelen. Uit het door de inspecteur overgelegde mandaatbesluit en de daarbij behorende bijlage volgt dat ten tijde van het uitreiken van de UTB’s slechts één ambtenaar met de naam [ naam ambtenaar] werkzaam was bij Belastingdienst/Douane Noord en dat deze ambtenaar bevoegd was om de bestreden UTB’s vast te stellen.

Gelet op het vorenoverwogene vormt het niet-ondertekenen en niet vermelden van alle voorletters van de betrokken ambtenaar geen grond voor vernietiging van de bestreden UTB’s.

Slotsom

De slotsom is dat het principale hoger beroep gegrond is en dat het incidentele hoger beroep ongegrond is.