Hof Amsterdam, 20-03-2017, nr. 23-000763-16

parketnummer: 23-000763-16

datum uitspraak: 20 maart 2017

TEGENSPRAAK

Arrest van het gerechtshof Amsterdam gewezen op het hoger beroep, ingesteld tegen het vonnis van de rechtbank Noord-Holland van 12 februari 2016 in de strafzaak onder parketnummer

15/710248-15 tegen:

[verdachte 1] ,

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedag] 1980,

adres: [adres] .

Dit arrest is gewezen naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting in hoger beroep van

7 september 2016, 6 februari 2017, 6 maart 2017 en, overeenkomstig het bepaalde bij artikel 422, tweede lid, van het Wetboek van Strafvordering, naar aanleiding van het onderzoek ter terechtzitting in eerste aanleg.

Tegen voormeld vonnis is namens de verdachte hoger beroep ingesteld.

Het hof heeft kennisgenomen van de vordering van de advocaat-generaal en van hetgeen door de verdachte en de raadsman naar voren is gebracht.

Aan de verdachte is ten laste gelegd dat:

hij op of omstreeks 9 april 2015 te Schiphol, gemeente Haarlemmermeer, terwijl hij wettelijk als getuige was opgeroepen ter terechtzitting van de meervoudige strafkamer van het gerechtshof Amsterdam, opzettelijk niet heeft voldaan aan enige wettelijke verplichting die hij alszodanig had te vervullen, immers heeft hij, verdachte, op die terechtzitting geweigerd antwoord te geven op (aan) hem gestelde vragen en/of zich (daarbij) ten onrechte beroepen op een /zijn verschoningsrecht.

Voor zover in de tenlastelegging taal- en/of schrijffouten voorkomen, zal het hof deze verbeterd lezen. De verdachte wordt daardoor niet in de verdediging geschaad.

De verdachte is bij arrest van het gerechtshof te Amsterdam van 16 november 2009 (ECLI:NL:GHAMS:2009:BK3445) veroordeeld voor het medeplegen van moord op de Amsterdamse caféhouder Thomas van der Bijl (hierna: Van der Bijl), gepleegd op 20 april 2006. Deze veroordeling is met het arrest van de Hoge Raad van 20 september 2011 (ECLI:NL:HR:2011:BQ3137) onherroepelijk geworden.

Zoals van algemene bekendheid is, dienen bij het gerechtshof Amsterdam in hoger beroep sedert enige tijd de strafzaken die gezamenlijk plegen te worden aangeduid als het ‘Passage-proces’. Daarbij worden zes personen – net als eerder de verdachte – beschuldigd van betrokkenheid bij de moord op Van der Bijl. Deze personen betreffen [verdachte 2] , Fred Ros (hierna: Ros), [verdachte 3] , [verdachte 4] , [verdachte 5] en [verdachte 6] . De verdachte is in het Passage-proces op 14 mei 2014 voor de zitting van het gerechtshof Amsterdam in het Justitieel Complex Schiphol (JCS) als getuige verschenen. Daar heeft hij op de door de wet voorgeschreven wijze de belofte afgelegd dat hij de gehele waarheid en niets dan de waarheid zou verklaren. Vervolgens heeft hij, anders dan op vragen naar zijn personalia en een enkele vraag omtrent zijn persoonlijke situatie, op geen enkele vraag antwoord willen geven, omdat hij, zo deelde hij mede, van mening was dat hem een beroep op een verschoningsrecht toekwam. Op vordering van de advocaat-generaal heeft het hof hierop bevolen dat de verdachte voor ten hoogste dertig dagen in gijzeling werd genomen en dat hij op 2 juni 2014 wederom aan het hof diende te worden voorgeleid. Op laatstgenoemde datum is de verdachte in het JCS opnieuw als getuige voor het hof verschenen. Daar heeft hij op de door de wet voorgeschreven wijze opnieuw de belofte afgelegd dat hij de gehele waarheid en niets dan de waarheid zou verklaren. Wederom heeft hij te kennen gegeven zich ten aanzien van alle vragen te beroepen op zijn verschoningsrecht. Vervolgens is hij door het hof uit de gijzeling ontslagen, omdat er geen enkele aanwijzing was dat door de toepassing van die gijzeling de medewerking van de verdachte als getuige aan het verhoor kon worden afgedwongen. Op geen van beide data heeft de verdachte willen toelichten waarom hij van mening was dat hem een beroep een verschoningsrecht toekwam.

Van algemene bekendheid is voorts dat Willem Holleeder (hierna: Holleeder) op 13 december 2014 in het onderzoek ‘ [naam 1] ’ is aangehouden als verdachte van betrokkenheid bij (onder andere) de moord op Van der Bijl en dat bij de rechtbank Amsterdam tegen hem nu een strafzaak aanhangig is.

De officier van justitie in het arrondissement Noord-Holland heeft hierna tegen de verdachte strafvervolging ingesteld en hem, kort gezegd, verweten dat hij op 14 mei en 2 juni 2014 niet heeft voldaan aan een wettelijke verplichting die de verdachte als getuige had te vervullen als bedoeld in artikel 192 van het Wetboek van Strafrecht (Sr). Deze beschuldigingen staan centraal in het heden door het hof onder parketnummer 23-001760-15 gewezen arrest (ECLI:NL:GHAMS:2017:796).

Op 9 april 2015 is de verdachte opnieuw op de terechtzitting van het gerechtshof Amsterdam in het JCS verschenen om in het Passage-proces als getuige een verklaring af te leggen in de zaken tegen de verdachten [verdachte 2] , Ros, [verdachte 3] , [verdachte 5] en [verdachte 6] voornoemd. Daar heeft hij op door de wet voorgeschreven wijze de belofte afgelegd dat hij de gehele waarheid en niets dan de waarheid zou verklaren. Vervolgens heeft hij, anders dan op vragen naar zijn personalia, op geen enkele vraag antwoord willen geven, opnieuw omdat hij, zo deelde hij mede, van mening was dat hem een beroep op een verschoningsrecht toekwam. Hij heeft ook toen niet willen toelichten waarom hij van mening was dat hem een beroep een verschoningsrecht toekwam.

Bij dagvaarding van 5 januari 2016 heeft de officier van justitie in het arrondissement Noord-Holland tegen de verdachte strafvervolging ingesteld en hem, kort gezegd, verweten dat hij op 9 april 2015 niet heeft voldaan aan een wettelijke verplichting die de verdachte als getuige had te vervullen als bedoeld in artikel 192 Sr. In de voorliggende zaak staat deze laatste beschuldiging centraal.

Op de terechtzitting in hoger beroep van 7 september 2016 heeft de raadsman van de verdachte het hof verzocht de zaken van de verdachte naar het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden of het gerechtshof Den Bosch te verwijzen. Daartoe is toen aangevoerd dat:

- het in het belang van het gerechtshof Amsterdam is dat de verdachte als getuige een verklaring aflegt in het Passage-proces,

- nu de voorzitter van de meervoudige strafkamer [naar het hof begrijpt: van het gerechtshof] in het onderzoek Passage al heeft medegedeeld dat de verdachte geen verschoningsrecht toekomt, het niet gepast is dat de onderhavige zaak door het gerechtshof Amsterdam wordt behandeld,

- het voor de verdachte niet afdoende is dat de raadsheren die over de voorliggende zaak hebben te oordelen geen deel uit maken van de zittingscombinatie van het Passage-proces en

- verwijzing daarom is geboden teneinde elke schijn van partijdigheid te vermijden.

Het hof heeft naar aanleiding daarvan het volgende overwogen en beslist:

Voorop wordt gesteld dat de regels omtrent de relatieve competentie van gerechten geacht worden van openbare orde te zijn.

In dit geval is hoger beroep ingesteld tegen (…) [het vonnis] van de rechtbank Noord-Holland van (…) 12 februari 2016.

Gelet op het bepaalde in artikel 60 van de Wet RO jo. artikel 14 van de Wet op de Rechterlijke Indeling heeft het gerechtshof Amsterdam in hoger beroep over (…) [dit vonnis] te oordelen.

Op grond van artikel 62b Wet RO kan een zaak evenwel ter verdere behandeling worden verwezen naar een ander gerechtshof, indien naar zijn oordeel door betrokkenheid van het gerechtshof behandeling van die zaak door een ander gerechtshof gewenst is.

Voor een toelichting op het huidige artikel 62b van de Wet RO heeft de wetgever verwezen naar die op artikel 46b van die wet.

In de parlementaire stukken is de volgende toelichting op artikel 46b van de Wet RO gegeven:

“[Het voorgestelde artikel 46b] maakt verwijzing naar een andere rechtbank (lees: hof) mogelijk indien naar het oordeel van de verwijzende rechtbank door «betrokkenheid van de rechtbank» behandeling van de zaak door een andere rechtbank gewenst is. Deze formulering omvat niet alleen gevallen waarin een rechtbankmedewerker partij of betrokkene is bij de zaak, maar maakt verwijzing ook mogelijk als bijvoorbeeld de rechtbank zelf partij is (bijvoorbeeld bij een geschil over het al dan niet verlenen van een bouwvergunning) of als sprake is van een geschil van een advocaat die regelmatig bij de bevoegde rechtbank pleit voor zijn cliënten en nu een privégeschil heeft (…). Artikel 46b zal vanzelfsprekend ook toegepast kunnen worden, indien sprake is van een geschil waarbij niet een rechtbankmedewerker, maar een medewerker van het arrondissementsparket betrokken of partij is.” (Kamerstukken II, 2010-2011, 32 891, nr. 3, p. 52-53).

Gelet daarop en ook overigens is het hof van oordeel dat de mededelingen van de voorzitter van de meervoudige strafkamer in het onderzoek ‘Passage’, inhoudende dat die kamer bij de gegeven stand van zaken van oordeel was dat de verdachte geen beroep op enig verschoningsrecht toekomt (proces-verbaal zitting van (…) 9 april 2015) (…), niet tot de conclusie dwingen dat sprake is van betrokkenheid van het hof bij de behandeling van de zaken tegen de verdachte in de zin van artikel 62b van de Wet RO. Evenmin wordt aanleiding gezien op andere gronden tot die conclusie te komen. De omstandigheid dat de raadsheren die dienen te oordelen over de voorliggende strafzaken van de verdachte verbonden zijn aan het Amsterdamse hof en daarmee in de beleving van de verdachte deel uitmaken van één geheel, maakt dat niet anders.

De heden ter terechtzitting door de raadsman ingenomen stelling dat het hof – het hof begrijpt: de meervoudige strafkamer die te oordelen heeft over de strafzaken in het onderzoek Passage – een eigen belang heeft bij een inhoudelijke verklaring van de verdachte treft geen doel. Te gelden heeft dat de thans zitting houdende combinatie geen deel uitmaakt van de zittingscombinatie van het ‘Passage-proces’ en niet op enige wijze betrokken is geweest bij de zaak tegen de verdachte die heeft geleid tot de arrest van 16 november 2009, noch bij enige zaak die de verdachte W.F. Holleeder betreft. Voor zover de geponeerde stelling al opgeld zou doen, zou die dus louter de ‘Passage-kamer’ kunnen regaderen.

Dit alles betekent dat het verzoek tot verwijzing naar een ander gerechtshof zoals bedoeld in artikel 62b van de Wet RO (…) wordt afgewezen.

De raadsman heeft op de terechtzitting van 6 februari 2017 bij pleidooi opnieuw het verzoek gedaan om de zaak naar een ander gerechtshof te verwijzen. Voor de motivering van dat verzoek heeft hij verwezen naar hetgeen hij op de terechtzitting van 7 september 2016 te berde heeft gebracht.

Nu de raadsman aldus geen nieuwe of andere motivering aan diens verzoek ten grondslag heeft gelegd, ziet het hof geen reden om terug te komen op zijn eerdere beslissing of op hetgeen daaraan ten grondslag is gelegd en blijft daar dus bij. Het verzoek wordt daarom opnieuw afgewezen.

Het vonnis waarvan beroep zal worden vernietigd, omdat het hof tot een andere bewezenverklaring en een ander oordeel omtrent de sanctietoepassing komt dan de eerste rechter.

De verdediging heeft aangevoerd dat van het openbaar ministerie mocht worden verwacht dat het in deze zaak een vervolging van de verdachte voor artikel 192 Sr achterwege zou laten, omdat:

( a) het bepaalde in artikel 192 Sr niet van toepassing is op een getuige die wel is verschenen, maar niet antwoordt,

( b) de verdachte zich terecht op zijn verschoningsrecht heeft beroepen, omdat hij gemakkelijk tot meineed kan worden gebracht, bijvoorbeeld als hij afwijkend zou verklaren ten opzichte van één van de eerder door hem afgelegde verklaringen;

( c) Ros een relatie heeft gehad met een zuster van de verdachte, die zus als verdachte in het onderzoek is aangemerkt en de verdachte onmogelijk per vraag kan beoordelen of hij daarmee zijn zuster belast en

( d) aan de verdachte [naar het hof begrijpt: op 14 mei 2014] reeds de vrijheid is ontnomen doordat hij is gegijzeld, zodat een vervolging en bestraffing voor het in artikel 192 Sr strafbaar gestelde misdrijf in strijd komt met artikel 68 Sr.

De geëntameerde vervolging kan daarom niet als redelijk en billijk worden gezien, aldus de verdediging.

Hoewel hetgeen de verdediging hier naar voren heeft gebracht een ondubbelzinnige conclusie ontbeert, begrijpt het hof dat de verdediging heeft willen betogen dat de officier van justitie niet-ontvankelijk is in de vervolging van de verdachte.

Het hof stelt voorop dat in artikel 167, eerste lid, van het Wetboek van Strafvordering (Sv) aan het openbaar ministerie de bevoegdheid is toegekend zelfstandig te beslissen of naar aanleiding van een ingesteld opsporingsonderzoek vervolging moet plaatsvinden. De beslissing van het openbaar ministerie om tot vervolging over te gaan leent zich slechts in zeer beperkte mate voor een inhoudelijke rechterlijke toetsing in die zin dat slechts in uitzonderlijke gevallen plaats is voor een niet-ontvankelijkverklaring van het openbaar ministerie in de vervolging op de grond dat het instellen of voortzetten van die vervolging onverenigbaar is met beginselen van een goede procesorde.

Zo’n uitzonderlijk geval doet zich onder andere voor wanneer de vervolging wordt ingesteld of voortgezet terwijl geen redelijk handelend lid van het openbaar ministerie heeft kunnen oordelen dat met (voortzetting van) de vervolging enig door strafrechtelijke handhaving beschermd belang gediend kan zijn. In het geval van een zodanige, aperte onevenredigheid van de vervolgingsbeslissing is de (verdere) vervolging onverenigbaar met het verbod van willekeur (dat in de strafrechtspraak in dit verband ook wel wordt omschreven als het beginsel van een redelijke en billijke belangenafweging).

Geen van de onder (a) tot en met (c) genoemde gronden leidt tot de conclusie dat de vervolging van de verdachte ter zake van het opzettelijk niet voldoen aan een wettelijke verplichting als apert onevenredig moet worden bestempeld. Daarbij is in aanmerking genomen dat het – zoals hierna ook zal blijken – ten tijde van de vervolgingsbeslissing geen uitgemaakte zaak was dat het bepaalde in artikel 192 Sr niet ziet op getuigen die wel zijn verschenen, maar geen verklaring afleggen en evenmin dat de verdachte zich op 9 april 2015 op goede gronden zou kunnen beroepen op een verschoningsrecht. De onder (d) genoemde reden leidt evenmin tot evenbedoelde conclusie. De ratio van de bevoegdheid de gijzeling van een getuige te bevelen is gelegen is in diens belemmering van de waarheidsvinding in een strafproces. Door middel van gijzeling wordt getracht de getuige alsnog tot medewerking te bewegen. Hoewel gijzeling vrijheidsbeneming met zich brengt, heeft de toepassing daarvan, anders dan de verdediging kennelijk veronderstelt, veeleer een instrumenteel dan een punitief karakter. Van een eerdere vervolging en berechting ter zake van het feit waarover het hof thans heeft te oordelen is geen sprake.

Het verweer wordt daarom in al zijn onderdelen verworpen. Ook voorts worden geen omstandigheden gezien die aan het vervolgingsrecht van de officier van justitie in de weg staan. Deze is daarin dan ook ontvankelijk.

Juridisch kader

Voor de beantwoording van de vragen waarvoor het hof zich vervolgens gesteld ziet zijn de volgende bepalingen van belang:

Artikel 192, eerste lid, Sr luidt, voor zover van belang:

Hij die, wettelijk als getuige (…) opgeroepen, opzettelijk niet voldoet aan enige wettelijke verplichting die hij als zodanig te vervullen heeft, wordt gestraft:1°. in strafzaken met gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden of geldboete van de derde categorie.

Artikel 294 Sv, dat ingevolge artikel 415, eerste lid, Sv ook op de procedure in hoger beroep van toepassing is, luidt, voor zover van belang:

1. Indien de getuige bij zijn verhoor zonder wettige grond weigert de gestelde vragen te beantwoorden (…), beveelt de rechtbank, indien dit voor het onderzoek dringend noodzakelijk is, dat hij in gijzeling zal worden gesteld.

(…)

3. Het bevel tot gijzeling is niet langer dan dertig dagen geldig; de rechtbank beveelt tevens op welk tijdstip de getuige opnieuw aan haar wordt voorgeleid. Tegen het bevel is geen rechtsmiddel toegelaten.

Artikel 217 Sv luidt:

Van het geven van getuigenis of van het beantwoorden van bepaalde vragen kunnen zich verschoonen:1°. des verdachten of mede-verdachten bloed- of aanverwanten in de rechte lijn;2°. des verdachten of mede-verdachten bloed- of aanverwanten in de zijlijn tot den derden graad ingesloten;3°. des verdachten of mede-verdachten echtgenoot of eerdere echtgenoot dan wel geregistreerde partner of eerdere geregistreerde partner.

Artikel 218 Sv luidt:

Van het geven van getuigenis of van het beantwoorden van bepaalde vragen kunnen zich ook verschoonen zij die uit hoofde van hun stand, hun beroep of hun ambt tot geheimhouding verplicht zijn, doch alleen omtrent hetgeen waarvan de wetenschap aan hen als zoodanig is toevertrouwd.

Artikel 219 Sv luidt:

De getuige kan zich verschoonen van het beantwoorden eener hem gestelde vraag, indien hij daardoor of zichzelf of een zijner bloed- of aanverwanten in de rechte lijn of in de zijlijn in den tweeden of derden graad of zijn echtgenoot of eerdere echtgenoot dan wel geregistreerde partner of eerdere geregistreerde partner aan het gevaar eener strafrechtelijke veroordeeling zou blootstellen.

Als getuige opgeroepen

De verdediging heeft betwist dat uit enig wettig bewijsmiddel kan blijken dat de verdachte wettelijk als getuige is opgeroepen.

Het hof overweegt als volgt.

Uit de verklaring die de verdachte op de terechtzitting van 6 februari 2017 heeft afgelegd volgt dat hij ervan op de hoogte is geweest dat hij (opnieuw) was opgeroepen om op de terechtzitting van 9 april 2015 in het Passage-proces als getuige een verklaring af te leggen en wel hetzij omdat hij gedagvaard was, hetzij omdat hij dat via zijn advocaat had gehoord. Uit proces-verbaal van de zitting 9 april 2015 volgt voorts dat hij aldaar als getuige is verschenen.

Hoewel in de tekst van artikel 192, eerste lid, Sr slechts met zoveel woorden wordt gerept van “hij die, wettelijk als getuige (…) [is] opgeroepen” brengt redelijke wetsuitleg naar het oordeel van het hof mee dat met dat geval moet worden gelijkgesteld de situatie waarin de rechter heeft bepaald dat een persoon als getuige dient te worden gehoord, die persoon daarvan en van de plaats, de dag en het tijdstip van de terechtzitting op enigerlei wijze op de hoogte is geraakt en die persoon op die terechtzitting als getuige is verschenen. Van deze laatste situatie is in deze zaak sprake, zodat het verweer geen opgeld doet en wordt verworpen.

Niet voldoen aan enige wettelijke verplichting

De verdediging heeft aangevoerd dat de verdachte, door na te laten hem gestelde vragen te beantwoorden, niet heeft gehandeld in strijd met “enige wettelijke verplichting” in de zin van artikel 192 Sr, omdat de verplichting tot het beantwoorden van vragen – in strijd met het lex certa-beginsel – niet in voldoende mate in enige formele wet of wettelijke regeling is omschreven. In de optiek van de verdediging dient de verdachte ook op deze grond te worden vrijgesproken van het tenlastegelegde.

Naar het oordeel van het hof brengt het wettelijk stelsel mee dat degene die ter terechtzitting als getuige wordt gehoord gehouden is op alle hem gestelde vragen te antwoorden, behoudens voor zover hem het recht toekomt zich te verschonen en hij op dat recht een beroep doet (vgl. Hoge Raad 8 september 1998, NJ 1998/879, rov. 4.5). Zeker gelet op de bewoordingen van artikel 294, eerste lid, Sv kan daarover geen misverstand bestaan. Daarbij zij nog opgemerkt dat uit de totstandkomingsgeschiedenis van artikel 192 Sr volgt dat deze bepaling beoogt de “in strafzaken (…) sterkere neiging om zich aan de wettelijke verplichtingen te onttrekken en hetgeen men weet te verzwijgen” het hoofd te bieden en dat “het weigeren van getuigenis der waarheid af te leggen” als een “zwaar misdrijf” moet worden gezien ( [naam 2] , Geschiedenis van het Wetboek van Strafrecht, Tweede Deel, Haarlem: 1881, p. 194-196). Het lex certa-beginsel komt dan ook niet in het gedrang. Het verweer mist daarom doel.

Opzet

De raadsman heeft zich op het standpunt gesteld dat de verdachte niet opzettelijk niet heeft voldaan aan een wettelijke verplichting die de verdachte als getuige had te vervullen. Hij heeft daartoe aangevoerd dat alleen het welbewust claimen van een verschoningsrecht, dat men klaarblijkelijk niet toekomt, misschien tot strafwaardigheid kan leiden. De rechtsfiguur van het voorwaardelijk opzet past in de optiek van de raadsman niet bij de delictsomschrijving van artikel 192 Sr.

Het hof overweegt als volgt.

Uit het proces-verbaal van de terechtzitting van 9 april 2015 blijkt dat de verdachte aldaar te kennen heeft gegeven dat hij geen enkele vraag wilde beantwoorden en heeft aangekondigd dat hij zich steeds op een verschoningrecht zou beroepen. Hij heeft niet willen toelichten waarom hij zich op een verschoningsrecht beriep. Vervolgens is [kennelijk door het hof] uiteengezet wat het verschoningrecht inhoudt en welke informatie het hof nodig had om te kunnen beoordelen of de verdachte een beroep op een verschoningsrecht toekwam. De verdachte heeft hierna te kennen gegeven zich ervan bewust te zijn dat zijn weigering te verklaren consequenties kon hebben. De advocaat-generaal heeft vervolgens medegedeeld dat

- denkbaar is dat de verdachte ten aanzien van bepaalde vragen een verschoningsrecht toekomt,

- de verdachte geen algeheel verschoningsrecht toekomt,

- de verdachte zonder wettige grond weigerde te verklaren en

- dat zou worden overwogen de verdachte te vervolgen ter zake van overtreding van artikel 192 Sr.

De verdachte heeft geen antwoord willen geven op de vragen die hem hierna door de raadslieden van Burger en Remmers zijn gesteld.

Op grond hiervan komt het hof tot het oordeel dat de verdachte op de terechtzitting van 9 april 2015 welbewust en met zogenoemd ‘vol opzet’ heeft gehandeld, door ook na de mededelingen van de zijden van het hof en de advocaat-generaal, niet te voldoen aan zijn wettelijke plicht de hem gestelde vragen te beantwoorden. Het verweer faalt reeds om die redenen.

Verschoningsrecht

Verweer verdachte en diens raadsman

Anders dan op de terechtzitting in het Passage-proces van 9 april 2015 heeft de verdachte op de terechtzitting in de onderhavige zaak van 6 februari 2017 toegelicht waarom hij vond dat hem op de eerstgenoemde datum een beroep op een verschoningsrecht toekwam. Met zijn raadsman heeft hij, samengevat, het volgende naar voren gebracht:

(a) Holleeder wordt (naar het hof begrijpt: in de zaak naar aanleiding van het onderzoek ‘ [naam 1] ’) het verwijt gemaakt dat hij zich met “één of meer anderen” schuldig heeft gemaakt aan deelname aan een criminele organisatie. De verdachte sluit niet uit dat hij ook nog als verdachte van dat feit kan worden aangemerkt. In ieder geval is waarschijnlijk dat hij in die zaak wordt opgeroepen als getuige;

(b) de zuster van de verdachte, [naam 3] , had een relatie met Ros en is gedurende het onderzoek naar de moord op Thomas van de Bijl ook als verdachte aangehouden geweest. Het is de verdachte niet bekend hoe de strafzaak tegen zijn zus, met wie hij goed contact heeft, is afgelopen;

(c) ten tijde van de terechtzitting in het Passage-proces van 9 april 2015 had de verdachte al een aanzienlijk aantal verklaringen afgelegd, waaronder (onder ede) als getuige. Wat de verdachte bij die verschillende gelegenheden heeft verklaard en hoe dat is geverbaliseerd weet hij niet meer. Er bestond een kans dat hij bij het afleggen van een nieuwe verklaring andere antwoorden zou geven dan voorheen. De verdachte zou zich door het afleggen van een verklaring dus kunnen blootstellen aan het gevaar voor een vervolging wegens meineed. Dat risico wilde hij met een beroep het verschoningsrecht uitsluiten;

(d) meer in het algemeen kan worden gezegd dat de situatie waarin de verdachte zich bevond complex was. Zelfs hij kon de gevolgen niet overzien die het afleggen van een verklaring voor zichzelf of een ander konden hebben. Onder de gegeven omstandigheden mocht niet van hem worden gevergd dat hij zijn verschoningsrecht per gestelde vraag zou toelichten.

De verdachte heeft benadrukt niet vanwege angst voor zijn eigen veiligheid tot zijn weigering te verklaren te zijn gekomen.

De raadsman heeft in het verlengde van een en ander het bewijsverweer gevoerd dat de verdachte integraal dient te worden vrijgesproken van het ten laste gelegde.

Oordeel van het hof

Het hof stelt allereerst vast dat zich ten tijde van het ten laste gelegde geen situatie voordeed als bedoeld in artikel 217 Sv. De verdachte werd immers niet gehoord in de zaak tegen een familielid, echtgenoot of geregistreerd partner. De situatie als bedoeld in artikel 218 Sv was evenmin aan de orde.

Aangaande het verschoningsrecht dat is opgenomen in artikel 219 Sv wordt het volgende overwogen.

Anders dan de advocaat-generaal heeft geïmpliceerd is het hof van oordeel dat het te ver voert om van de getuige die zich op een op artikel 219 Sv gestoeld verschoningsrecht wil beroepen in alle gevallen te verlangen dat hij inzicht in de achtergrond en motieven daarvan geeft. Voldoende is dat aannemelijk is geworden dat de getuige zichzelf, een familielid, een echtgenoot of een geregistreerd partner aan het gevaar van een strafrechtelijke veroordeling blootstelt. In voorkomend geval kan ook zonder een toelichting van de getuige zo’n gevaar aannemelijk zijn. In andere gevallen is dat gevaar minder evident en is een dergelijke toelichting wel benodigd om het beroep op het verschoningsrecht te kunnen toetsen. Wanneer, zoals in deze zaak, deze toets door de rechter wordt verricht in het kader van de beoordeling van een op artikel 192 Sr toegesneden tenlastelegging, zal hij op basis van de informatie die ten tijde van die beoordeling beschikbaar is moeten nagaan of aannemelijk is dat genoemd gevaar op het moment dat de verdachte geroepen was als getuige een verklaring af te leggen aanwezig was. Die informatie kan mede bestaan uit de toelichting die een verdachte in een later stadium alsnog op een in de hoedanigheid van getuige gedaan beroep op een verschoningsrecht heeft gegeven.

Verder is het hof van oordeel dat redelijke uitleg van het bepaalde in artikel 219 Sv in een situatie als de onderhavige, waarin – anders dan het geval was in de zaak die heeft geleid tot het arrest van Hoge Raad 15 juni 1993 (NJ 1994/37) – een gewezen verdachte als getuige wordt gehoord over een strafbaar feit ter zake waarvan hij reeds onherroepelijk is veroordeeld, meebrengt dat het in dat artikel neergelegde verschoningsrecht in beginsel slechts dan kan worden ingeroepen als aannemelijk is dat de beantwoording van één of meer bepaalde vragen het gevaar op een strafrechtelijke veroordeling van de getuige voor een ander feit in het leven roept. Daarnaast kan met vrucht een beroep op dat artikel worden gedaan als aannemelijk is dat een getuige door het beantwoorden van één of meer bepaalde vragen personen met wie hij in nauwe relatie staat aan het gevaar op een strafrechtelijke veroordeling blootstelt. Een algemeen beroep op een verschoningsrecht als bedoeld in artikel 219 Sv behoort dus in beide gevallen in beginsel niet tot de mogelijkheden.

In dit geval heeft de verdachte op de terechtzitting van 9 april 2015 een algemeen beroep op een verschoningsrecht gedaan en te kennen gegeven geen enkele gestelde of te stellen vraag te willen beantwoorden. Gelet op hetgeen zojuist is overwogen kwam de verdachte – die diende te worden gehoord over hetgeen hij wist over de moord op Van der Bijl, een feit ter zake waarvan hij al onherroepelijk was afgestraft – een dergelijk algemeen verschoningsrecht niet op de voet van artikel 219 Sv toe. Het hof ziet geen bijzondere omstandigheden die tot een ander oordeel moeten leiden. Dat het, zoals de verdachte en de raadsman bij herhaling hebben aangevoerd, hier gaat om complexe strafzaken (zie ook onder (d) hiervoor), noopt ook niet tot een andere conclusie en in elk geval niet op basis van hetgeen in dat verband naar voren is gebracht. Daarbij is betrokken dat de verdachte tijdens zijn verhoor als getuige op 9 april 2015 is bijgestaan door zijn raadsvrouw.

Reeds om deze redenen faalt het verweer in al zijn onderdelen. In het verlengde van het voorgaande hecht het hof er echter nog aan het volgende op te merken.

Ad (a)

Ten tijde van de terechtzitting van 9 april 2015 was reeds vervolging gesteld tegen Holleeder, onder meer ter zake van diens vermeende betrokkenheid bij de moord op Van der Bijl. Hoewel het hof in de onderhavige zaak niet de beschikking heeft over de tekst van de verwijten die Holleeder worden gemaakt, is het hof uit de media wel bekend dat Holleeder ook het leiding geven aan een criminele organisatie met als doel het plegen van moorden ten laste is gelegd.1.Tegen deze achtergrond kan het hof zich indenken dat het de verdachte op 9 april 2015 vrij snel zou zijn vergund om zich, al dan niet na interventie van zijn raadsvrouw, op een verschoningsrecht te beroepen bij vragen die raakten aan de betrokkenheid van anderen bij de moord op Van der Bijl en op vragen die erop gericht waren vast te stellen of de verdachte op strafrechtelijk relevante wijze ooit iets van doen heeft gehad met Holleeder. Hiertoe heeft het echter niet kunnen komen, omdat de verdachte ervoor heeft gekozen zich – ten onrechte – te beroepen op een algemeen verschoningsrecht.

Ad (b)

Op de terechtzitting in hoger beroep van 6 februari 2017 is komen vast te staan dat de zuster van de verdachte aangemerkt is geweest als verdachte van medeplichtigheid aan de moord op Van der Bijl. Hoewel de strafzaak tegen haar op 29 november 2007 onvoorwaardelijk blijkt te zijn geseponeerd, zou nieuwe, haar belastende informatie alsnog tot het instellen van strafvervolging kunnen leiden. Echter, de verdachte kon – gelet op het vooroverwogene – het verschoningsrecht alleen inroepen met betrekking tot vragen die in directe of indirecte zin betrekking hadden op zijn zuster.

Ad (c)

De stelling van de verdachte dat hij zich op 9 april 2015 met vrucht op een verschoningsrecht kon beroepen, omdat hij zich, door het afleggen van een verklaring die mogelijk in meerdere of mindere mate zou afwijken van eerder door hem afgelegde verklaringen, blootstelde aan het risico op een vervolging voor meineed kan niet als juist worden aanvaard. Immers, bij elk verhoor van een beëdigde getuige die op een eerder moment is verhoord bestaat de kans dat die getuige een verklaring aflegt die in meerdere of mindere mate afwijkt van een eerdere verklaring. Het menselijk geheugen is immers niet onfeilbaar. Zo lang er echter geen aanleiding is om te veronderstellen dat een getuige nu of indertijd opzettelijk onwaarheid heeft gesproken, is de kans op strafvervolging voor meineed onvoldoende reëel. Daarbij komt dat een getuige die iets niet meer (scherp) voor de geest kan halen, hiervan tijdens het verhoor melding kan maken.

Conclusie

Het bewijsverweer wordt in al zijn onderdelen verworpen.

Ambtshalve bewijsoverweging

Anders dan de rechtbank zal het hof niet bewezen verklaren dat de verdachte de hem verweten feiten te Schiphol heeft gepleegd, maar in de gemeente Haarlemmermeer, omdat het JCS is gevestigd te Badhoevedorp, gemeente Haarlemmermeer.

Het hof acht wettig en overtuigend bewezen dat de verdachte het ten laste gelegde heeft begaan, met dien verstande dat:

hij op 9 april 2015 in de gemeente Haarlemmermeer, terwijl hij wettelijk als getuige was opgeroepen ter terechtzitting van de meervoudige strafkamer van het gerechtshof Amsterdam, opzettelijk niet heeft voldaan aan enige wettelijke verplichting die hij als zodanig had te vervullen, immers heeft hij, verdachte, op die terechtzitting geweigerd antwoord te geven op aan hem gestelde vragen en zich daarbij ten onrechte beroepen op een verschoningsrecht.

Hetgeen meer of anders is ten laste gelegd, is niet bewezen. De verdachte moet hiervan worden vrijgesproken.

Het hof grondt zijn overtuiging dat de verdachte het bewezen verklaarde heeft begaan op de feiten en omstandigheden die in de bijlage bij dit arrest zijn vervat. Deze bijlage maakt deelt uit van dit arrest.

Er is geen omstandigheid aannemelijk geworden die de strafbaarheid van het bewezen verklaarde uitsluit, zodat dit strafbaar is.

Het bewezen verklaarde levert op:

wettelijk als getuige opgeroepen, opzettelijk in een strafzaak niet voldoen aan enige wettelijke verplichting die hij als zodanig te vervullen heeft.

De raadsman heeft aangevoerd dat de verdachte ‘geacht mag worden te hebben gedwaald ten aanzien van het recht en de feiten’; hij vond dat hem een verschoningsrecht toekwam en meende dat niet nader te kunnen en behoeven onderbouwen, zonder daarmee het gevaar op strafvervolging te vergroten. Daarom is verzocht de verdachte te ontslaan van alle rechtsvervolging wegens ‘AVAS’ [het hof begrijpt: afwezigheid van alle schuld].

Op de keper beschouwd komt de stelling van de verdediging erop neer dat de verdachte ten tijde van het ten laste gelegde in de overtuiging verkeerde dat zijn gedraging in de gegeven omstandigheden niet ongeoorloofd was. Het hof vat het verweer daarom op als een beroep op afwezigheid van alle schuld wegens verontschuldigbare dwaling omtrent de wederrechtelijkheid van zijn handelen. Vooropgesteld moet worden dat voor het slagen van een beroep op een dergelijke exceptie is vereist dat aannemelijk is dat een verdachte heeft gehandeld in een verontschuldigbare onbewustheid ten aanzien van de ongeoorloofdheid van de hem verweten gedraging (vgl. Hoge Raad 23 mei 1995, NJ 1995, 631). Uit de bewijsoverwegingen onder het kopje ‘opzet’ volgt dat de verdachte niet handelde in onbewustheid van de ongeoorloofdheid van zijn weigering te verklaren, laat staan dat deze onbewustheid, mede gelet op hetgeen is aangevoerd, vervolgens ook verontschuldigbaar kan worden geacht.

Er is (ook overigens) geen omstandigheid aannemelijk geworden die de strafbaarheid van de verdachte ten aanzien van het bewezen verklaarde uitsluit, zodat de verdachte strafbaar is.

De rechtbank Noord-Holland heeft de verdachte voor het in eerste aanleg bewezen verklaarde veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 2 maanden.

De advocaat-generaal heeft gevorderd dat de verdachte voor het ten laste gelegde zal worden veroordeeld tot dezelfde straf als in eerste aanleg is opgelegd.

Het hof heeft in hoger beroep bij de beantwoording van de vraag of aan de verdachte een straf of maatregel dient te worden opgelegd gelet op de ernst van het feit en de omstandigheden waaronder het is begaan en op de persoon van de verdachte. Doorslaggevend is echter het volgende.

De verdachte wordt heden door dit hof bij onder parketnummer 23-001760-15 gewezen arrest (ECLI:NL:GHAMS:2017:796) veroordeeld ter zake van (de voortgezette handeling van) het op 14 mei en 2 juni 2014 niet voldoen aan een wettelijke verplichting als bedoeld in artikel 192 van het Wetboek van Strafrecht, die hij als getuige in het Passage-proces had te vervullen.

Hoewel het hof er in de voorliggende zaak strikt juridisch genomen niet toe geroepen is te beoordelen of het vergrijp dat de verdachte, zo wordt bij onderhavig arrest bewezen verklaard, op 9 april 2015 heeft begaan, één voortgezette handeling vormt met de op 14 mei en 2 juni 2014 gepleegde feiten, kan er niet aan voorbij worden gezien dat de handelwijze van de verdachte op die drie data de uiting is van één en hetzelfde ongeoorloofde wilsbesluit, te weten om in het Passage-proces de hem als getuige gestelde vragen niet te beantwoorden en zich in dat verband in het algemeen te beroepen op een verschoningsrecht. Daarnaast is de aard van de feiten die bij de twee arresten van heden bewezen worden verklaard identiek. Naar aanleiding van het ongeoorloofde wilsbesluit wordt de verdachte bij het onder parketnummer 23-001760-15 gewezen arrest reeds een gevangenisstraf van 5 weken opgelegd. Het hof ziet in het licht van dit alles geen aanleiding de verdachte bij onderhavig arrest naar aanleiding van datzelfde wilsbesluit nogmaals te bestraffen.

Alles afwegende acht het hof het raadzaam te bepalen dat aan de verdachte geen straf of maatregel wordt opgelegd.

Het hof:

Vernietigt het vonnis waarvan beroep en doet opnieuw recht:

Wijst af het verzoek van de verdachte om de zaak op de voet van artikel 62b van de Wet RO te verwijzen naar een ander gerechtshof.

Verklaart zoals hiervoor overwogen bewezen dat de verdachte het ten laste gelegde heeft begaan.

Verklaart niet bewezen hetgeen de verdachte meer of anders is ten laste gelegd dan hierboven is bewezen verklaard en spreekt de verdachte daarvan vrij.

Verklaart het bewezen verklaarde strafbaar, kwalificeert dit als hiervoor vermeld en verklaart de verdachte strafbaar.

Bepaalt dat de verdachte ter zake daarvan geen straf of maatregel wordt opgelegd.

Dit arrest is gewezen door de meervoudige strafkamer van het gerechtshof Amsterdam, waarin zitting hadden mr. J.J.I. de Jong, mr. G.M. Boekhoudt en mr. S. Bek, in tegenwoordigheid van mr. L.M. Schoutsen, griffier, en is uitgesproken op de openbare terechtzitting van dit gerechtshof van 20 maart 2017.

BIJLAGE

bij het onder parketnummer 23-000763-16 gewezen arrest

van 20 maart 2017 in de strafzaak tegen:

[verdachte 1] ,

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedag] 1980.

1. Een gewaarmerkte kopie van het proces-verbaal van de terechtzitting van 9 april 2015 van het gerechtshof Amsterdam, Afdeling strafrecht, zittingslocatie Justitieel Complex Schiphol, in de strafzaken tegen [verdachte 5] , [verdachte 2] , [verdachte 6] , [verdachte 3] en F.W. Chr. Ros ( [..] ), vastgesteld en ondertekend door de voorzitter en de griffier.

Dit proces-verbaal houdt - zakelijk weergegeven – onder meer in:

De voorzitter deelt mee dat vandaag aan de orde is het voor van de getuige [verdachte 1] .

De voorzitter doet de getuige [verdachte 1] voor zich verschijnen. De getuige wordt bijgestaan door [raadsman 1] , advocate te Den Haag.

De getuige doet op vragen van de voorzitter opgave omtrent naam, voornamen, geboorteplaats, geboortedatum, woon- of verblijfplaats en beroep voor zover hieronder is vermeld, verklaart geen bloed- of aanverwant van de verdachten te zijn en legt vervolgens op de bij de wet voorgeschreven wijze in handen van de voorzitter de belofte af de gehele waarheid en niets dan de waarheid te zullen zeggen.

De getuige [verdachte 1], geboren op [geboortedag] 1980 te [geboorteplaats] , zonder beroep, verklaart – zakelijk weergegeven – als volgt:

Op vragen van de voorzitter:

Ik zal mij vandaag steeds op mijn verschoningsrecht beroepen en zal geen enkele vraag beantwoorden. Ik vat het verschoningsrecht aldus op, dat ik de enige ben die met zekerheid kan zeggen of dat recht mij toekomt. Ik wil de vraag waarom ik mij op mijn verschoningsrecht beroep ook niet beantwoorden; een nadere toelichting geef ik ook niet. Ik wil ook niet zeggen of ik uit angst niets wil verklaren. Ik hoor u nogmaals uiteenzetten wat het verschoningsrecht inhoudt en welke informatie het hof nodig heeft om te kunnen beoordelen of een beroep op een verschoningsrecht mij toekomt. Ik hoor u ook zeggen dat u ervan uitgaat dat mijn raadsvrouw mij de procedure aangaande het inroepen van en de reikwijdte van aan getuigen toekomende rechten tot verschoning zal hebben uitgelegd.

Ik ben mij ervan bewust dat mijn weigering te verklaren consequenties kan hebben, bijvoorbeeld ten aanzien van mijn voorwaardelijke invrijheidsstelling.

Op een vraag van de jongste raadsheer verklaart de getuige [verdachte 1] – zakelijk weergegeven – het volgende.

U vraagt mij of ik kan uitleggen in welke precaire situatie ik mij bevind. Ik beroep mij op mijn verschoningsrecht.

De advocaat-generaal deelt – zakelijk weergegeven – het volgende mede:

De getuige [verdachte 1] komt geen algeheel verschoningsrecht toe. Het is wel denkbaar dat de getuige [verdachte 1] ten aanzien van bepaalde vragen wel een verschoningsrecht toekomt. Het hof dient dit echter per vraag te beoordelen.

De getuige [verdachte 1] is eerder gehoord, namelijk op 14 mei 2014. [verdachte 1] is andermaal als getuige opgeroepen naar aanleiding van de verklaringen van de getuige Ros, die ook heeft verklaard over [verdachte 1] . Wij wensen in dat verband vragen te stellen aan de getuige [verdachte 1] . De getuige [verdachte 1] weigert zonder wettige grond te verklaren.

Overwogen zal worden de getuige opnieuw te vervolgen ter zake overtreding van artikel 192 van het Wetboek van Strafrecht.

De getuige [verdachte 1] verklaart – zakelijk weergegeven – het volgende.

Op vragen van [raadsman 2] (de raadsman van [verdachte 3] ):

U vraagt mij of ik heb kennisgenomen van de inhoud van de verklaringen van Ros. Ook vraagt u mij of ik mij realiseer dat ik door te verklaren mensen kan helpen. Ik beroep mij op mijn verschoningsrecht.

Op vragen van [raadsman 3] (de raadsman van [verdachte 2] ):

U houdt mij voor dat Ros heeft verklaard dat hij kort voor de liquidatie van Thomas van der Bijl aan [naam 4] en mij heeft voorgesteld om de opdracht terug te geven, dat Ros alle schuld op zich zou nemen, maar dat ik heb aangegeven dat ik dat niet wilde, omdat ik geld wilde verdienen. U vraagt mij om een reactie. Ik beroep mij op mijn verschoningsrecht.

Op vragen van de voorzitter verklaart de getuige [verdachte 1] – zakelijk weergegeven – het volgende.

Ten aanzien van de vraag of ik voorafgaand aan deze zitting door iemand ben benaderd, beroep ik mij op mijn verschoningsrecht.

2. Een geschrift, te weten een kopie van een brief van [Advocaat Generaal] , advocaat-generaal, van 15 juli 2014, gericht aan het Arrondissementsparket Noord-Holland.

Dit geschrift houdt – zakelijk weergegeven en voor zover van belang – in:

Wij hebben eerder contact gehad over (…) [verdachte 1] , geboren te [geboorteplaats] op [geboortedag] 1980. Binnen de megazaak Passage is de moord op Thomas van der Bijl en de aanloop naar de moord, een van de zaken. In Passage staan daarvoor terecht Fred Ros, [verdachte 3] , [verdachte 4] , [verdachte 5] en [verdachte 6] .

3. De verklaring van de verdachte op de terechtzitting in hoger beroep van 6 februari 2017.

Deze verklaring houdt – zakelijk weergegeven en voor zover van belang – in:

De vermelding in het proces-verbaal van de Passage-zitting van 9 april 2015 dat ik toen gedetineerd was is onjuist. Ik zat toen niet vast en ik ben die dag zelf met de auto gekomen. Ik wist dat ik die dag moest komen, omdat ik gedagvaard was of omdat ik het via mijn advocaat heb gehoord.

De hiervoor vermelde bewijsmiddelen zijn – ook in hun onderdelen – telkens gebezigd tot het bewijs van het feit of de feiten, waarop zij blijkens hun inhoud betrekking hebben en, voor zover het een geschrift als bedoeld in artikel 344, eerste lid, aanhef, onder 5° van het Wetboek van Strafvordering betreft, telkens slechts gebezigd in verband met de inhoud van de andere bewijsmiddelen.

[…]