HR, 22-02-2011, nr. 09/03324

Het Gerechtshof te 's‑Gravenhage heeft de verdachte in het hoger beroep niet-ontvankelijk verklaard.

Namens verdachte heeft mr. M. de Reus, advocaat te Rotterdam, twee middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt dat het Hof de verdachte ten onrechte in het hoger beroep niet-ontvankelijk heeft verklaard, nu de verdachte na de uitspraak van de Politierechter ten overstaan van de Politierechter en de griffier heeft aangegeven hoger beroep te willen instellen en aldus voldaan heeft aan het bepaalde in art. 449 Sv dat een rechtsmiddel ‘op de griffie’ moet worden aangewend.

Voor zover voor zover voor de beoordeling van het middel relevant, houdt het de in proces-verbaal van de zitting van het Hof opgenomen aantekening mondeling arrest in:

In de toelichting op het middel wordt aangevoerd dat nu blijkens de Memorie van Toelichting (MvT) onder het in art. 449, eerste lid, Sv bedoelde ‘op de griffie’ iedere plaats moet worden begrepen waar de griffier zich bevindt, en het opmaken van een akte als bedoeld in art. 451, eerste lid, Sv voor het instellen van een rechtsmiddel geen constitutief vereiste meer is, de verdachte met zijn mededeling aan de Politierechter en griffier geacht moet worden hoger beroep te hebben ingesteld.

De in de toelichting op het middel bedoelde MvT1. houdt, voor zover hier relevant, in:

Anders dan in de toelichting wordt gesteld, kan uit de MvT niet worden afgeleid dat ‘op de griffie van het gerecht’ steeds in de door de steller van het middel voorgestane, ruime zin moe(s)t worden opgevat. Dat is alleen onder ‘bepaalde omstandigheden’ het geval. Dat van dergelijke omstandigheden sprake was, is niet aangevoerd.

Bij die vaststelling wil ik het niet laten. Ik meen dat het middel de strekking van de aangehaalde passage uit de MvT miskent. Die passage stamt uit een tijd waarin het opmaken van een akte nog wel een constitutief vereiste was voor het instellen van hoger beroep. Met de destijds gegeven uitleg werd dan ook niet bereikt dat een verdachte hoger beroep kon instellen door tegen de naar huis fietsende griffier te roepen dat hij zulks wenste te doen. Als de griffier van die verklaring geen akte opmaakte, was van een rechtsgeldig appel geen sprake. De in de MvT gegeven ruime uitleg van ‘op de griffie van het gerecht’ zag op gevallen waarin de griffier wel bereid was geweest om een akte op te maken van een verklaring die niet op zijn ‘bureau’ was afgelegd. In een dergelijk geval diende aan de rechtsgeldigheid van het ingestelde beroep niet in de weg te staan dat de verklaring niet op de gebruikelijke plaats was afgelegd.2. Tegenwoordig kan dat resultaat langs andere weg worden bereikt. Als de griffier een akte opmaakt van een verklaring die door de verdachte op de verkeerde plaats is afgelegd, kan dat gezien worden als een fout die voor rekening van de griffier komt.3.

Van een recht van de verdachte om overal waar de griffier zich bevindt het door hem gewenste rechtsmiddel in te stellen, was (en is) dus geen sprake. Dat spreekt bijna vanzelf als de griffier zich ‘ter terechtzitting’ bevindt. Het kan toch niet zo zijn dat men dan het recht heeft om de orde op de zitting te verstoren door vanaf de publieke tribune te roepen dat men in willekeurig welke zaak in beroep wenst te gaan. Daarmee is overigens niet gezegd dat de ruime uitleg waarvan in de MvT sprake is, moet worden losgelaten. De strekking van de gegeven uitleg lijkt mij te zijn, dat de griffie zich overal bevindt waar de griffier bereid is de in art. 449, eerste lid, Sv bedoelde verklaring in ontvangst te nemen en daarvan akte op te maken. Bij de ‘bepaalde omstandigheden’ waarvan de MvT spreekt, moet dan gedacht worden aan omstandigheden waarin de griffier aanleiding heeft gevonden om de verklaring elders dan op zijn bureau in ontvangst te nemen. Een dergelijke functionele uitleg van het begrip ‘op de griffie’ — die meebrengt dat elke plek die door de griffier (tijdelijk) bestemd is om als griffie te dienen, als zodanig kan worden aangemerkt — is nog steeds actueel. Om het fixeren van de griffie op één vaste, geografisch bepaalde locatie kan het in art. 449, eerste lid, Sv niet gaan. Natuurlijk moet er een duidelijk loket zijn waar de verdachte terecht kan, maar dat wil niet zeggen dat de verdachte niet op een andere plaats zou mogen worden geholpen. Het voordeel van deze benadering is dat niet met de constructie van de verschoonbare dwaling hoeft te worden gewerkt. Van een fout van de griffier is geen sprake.4.

Nog een enkele opmerking over de vraag hoe de functionele uitleg van het begrip ‘op de griffie’ zich verhoudt tot de vaste jurisprudentie volgens welke de mogelijkheid om rechtsmiddelen aan te wenden, gebonden is aan de uren waarop de griffie van het desbetreffende gerecht ingevolge het voor dat gerecht toepasselijke reglement van orde geopend is of geopend behoort te zijn.5. In strijd met die vaste jurisprudentie is de bedoelde functionele uitleg niet. In HR 15 januari 1963, NJ 1963, 229 werd uitdrukkelijk in het midden gelaten of ‘het de griffier van enig gerecht zou vrijstaan de in art. 451 Sv. bedoelde akte te zijnen huize op te maken’. Thuis griffie houden zou dus misschien nog wel mogen, maar dan alleen op de tijd waarop de griffie geopend behoort te zijn.

Geheel buiten de orde merk ik nog het volgende op. Met de strekking van de bedoelde vaste jurisprudentie heb ik geen moeite. Die strekking is dat de verdachte geen recht heeft om buiten de openingstijden van de griffie een rechtsmiddel aan te wenden. De verdachte die te laat komt, en het loket gesloten vindt, heeft dus geen been om op te staan. Maar de Hoge Raad lijkt een stap verder te gaan. In HR 15 januari 1963, NJ 1963, 229 kan gelezen worden dat het enkele feit dat de door de griffier opgemaakte akte een verklaring weergeeft die buiten de reglementair vastgelegde openingstijden van de griffie is afgelegd, maakt dat het rechtsmiddel niet op de juiste wijze is ingesteld. Dat betekent dat de griffier die tegen de slecht ter been zijnde verdachte die vijf minuten na sluitingstijd binnen komt gerollatord, niet zegt dat hij de volgende dag maar moet terugkomen, maar in plaats daarvan de hand over zijn hart strijkt en de zaak in orde maakt, strikt genomen een ambtelijke fout begaat. Ik vraag mij dat af. Veel maakt het echter niet uit, omdat die fout, zo daarvan sprake is, de verdachte in de regel niet tegengeworpen zal kunnen worden.

Het oordeel van het Hof dat het enkele doen van een mededeling op de terechtzitting alwaar een griffier aanwezig is, niet kan worden aangemerkt als het afleggen van een verklaring ‘op de griffie’ als bedoeld in art. 449 Sv, getuigt gelet op het voorgaande niet van een onjuiste rechtsopvatting.

Het middel faalt.

Het tweede middel klaagt dat onbegrijpelijk is dat het Hof de verdachte niet-ontvankelijk in het hoger beroep heeft geacht. Daartoe wordt aangevoerd dat sprake was van verschoonbare overschrijding van de hoger beroepstermijn, nu de Politierechter en griffier hebben verzuimd de verdachte erop te wijzen dat hij zijn beroep niet in de rechtzaal kon instellen, maar daarvoor bij de griffie moest zijn.

Recentelijk, in HR 12 oktober 2010, LJN BL7694, heeft de Hoge Raad zich gevoelig getoond voor het misverstand dat de in art. 381 Sv neergelegde regeling bij de niet van rechtsbijstand voorziene verdachte kan wekken.6. Hij wees er daarbij op dat de rechter bij de beoordeling van een desbetreffend verweer dient te betrekken dat ‘de wet er niet in voorziet dat een verdachte die, nadat hem op de voet van art. 381 Sv de gelegenheid is geboden om afstand te doen van het openstaande rechtsmiddel, ten overstaan van de politierechter verklaart dat hij het rechtsmiddel wenst aan te wenden, door die rechter wordt ingelicht omtrent de formaliteiten die daartoe moeten worden vervuld’. Daarin zou gelezen kunnen worden dat de rechter, aangezien de wet daarin niet voorziet, niet gehouden is de verdachte over de in acht te nemen formaliteiten voor te lichten, zodat de verdachte zich over het ontbreken van die voorlichting niet kan beklagen. Dat echter is denk ik niet de bedoeling. De Hoge Raad zal erop hebben willen wijzen dat de wettelijke regeling ongelukkig is omdat zij niet in adequate voorlichting voorziet. Daardoor zal een eventueel misverstand niet gauw voor rekening van de verdachte mogen komen. Ik sluit niet uit dat de Hoge Raad politierechters heeft willen aansporen om de bedoelde voorlichting voortaan, hoewel de wet daarin niet voorziet, toch te geven. Wellicht ook heeft de Hoge Raad willen zeggen dat als niet blijkt dat de bedoelde voorlichting is gegeven, het door de wettelijke regeling gewekte misverstand in de regel niet voor rekening van de niet van rechtsbijstand voorziene verdachte mag komen.

In het bedoelde arrest (LJN BL7694) ging het om een geval waarin het Hof had verzuim om een uitdrukkelijke en gemotiveerde beslissing te geven op een beroep op verschoonbare termijnoverschrijding dat op het bedoelde misverstand was gebaseerd. Dat verwijt kan het Hof in deze zaak niet gemaakt worden. Het Hof heeft het verweer verworpen omdat op de door de verdachte ontvangen dagvaarding was vermeld dat hoger beroep dient te worden ingesteld door naar de griffie van het gerecht te gaan en daar een formulier in te vullen dat moet worden ondertekend. De vraag is of dat beroep op de kleine lettertjes die min of meer standaard op de dagvaarding staan, een begrijpelijke weerlegging van het gevoerde verweer oplevert.

Ik meen dat dit niet het geval is. In cassatie moet ervan uitgegaan worden dat de Politierechter, toen de verdachte verklaarde dat hij geen afstand wilde doen, maar hoger beroep wenste in te stellen, de verdachte niet heeft voorgelicht over de in acht te nemen formaliteiten, maar heeft gezegd dat het ‘prima’ was. Onder die omstandigheden mag, zo meen ik de Hoge Raad te mogen begrijpen (zie punt 15), het misverstand als regel niet voor rekening van de verdachte komen. De informatie die op de dagvaarding stond vermeld, waarvan het Hof niet heeft vastgesteld dat die door de verdachte is gelezen en begrepen, vormt mijns inziens onvoldoende reden om van die regel af te wijken.

Het tweede middel slaagt.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak en tot zodanige op art. 440 Sv gebaseerde beslissing als de Hoge Raad gepast zal voorkomen.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG