1.4.4 De Benelux-Overeenkomst houdende Eenvormige Wet betreffende de dwangsom

De Eenvormige Wet, die de eigenlijke wettelijke regeling met betrekking tot de dwangsom behelst, en de toelichting daarop (de Gemeenschappelijke Memorie van Toelichting) zijn in een tweetal bijlagen bij de Beneluxovereenkomst neergelegd. In Nederland kregen de bepalingen uit de Eenvormige Wet een plaats in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering in de art. 611a t/m i.1

De Gemeenschappelijke Memorie van Toelichting heeft als Toelichting gefungeerd bij de nationale goedkeuringswetten.2 Deze geeft een overzicht van de voorbereiding van de wettelijke regeling, alsmede een commentaar op elk artikel van de Eenvormige Wet.

In het hiernavolgende worden de bepalingen uit de Eenvormige Wet en de Gemeenschappelijke Memorie van Toelichting vanzelfsprekend uitvoerig behandeld. Een diepgaande bespreking van de Overeenkomst is daarentegen voor dit onderzoek niet relevant. Ik beperk mij in deze paragraaf tot de hoofdlijnen.

Art. 1 van de Overeenkomst verplicht de verdragsluitende staten de Eenvormige Wet in de nationale wetgeving op te nemen. In Nederland is de dwangsomregeling niet zoals Meijers voorstond - opgenomen in boek 3 van het Burgerlijk Wetboek, maar heeft zij haar plaats in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering behouden. Aanleiding daarvoor3 vormde een tweetal arresten van het Benelux-Gerechtshof van 11 mei 1982,4 waarin werd bepaald dat de dwangsomregeling ook in geval van familierechtelijke verplichtingen toepassing kon vinden en dus niet uitsluitend op vermogensrechtelijke verplichtingen zag.5

Ook in België heeft de dwangsomregeling in het formele recht een plaats gekregen. Hoewel aanvankelijk ook in België het voornemen bestond de Eenvormige Wet in het BW op te nemen, volgde plaatsing in de art. 1385bis-1385septies van het Gerechtelijk Wetboek, 4de deel, 4deboek, 23ste hoofdstuk. In Luxemburg kreeg de dwangsomregeling wel een plaats in het materiële recht, in Titel XVI van de Code Civil (art. 2059 tot en met 2066 CC). Alleen art. 8 van de Eenvormige Wet werd aldaar in de Code de Procédure Civile opgenomen, in art. 43.6

Op grond van art. 2 van de Beneluxovereenkomst heeft elke Staat het recht om de Eenvormige Wet aan te vullen met bepalingen waarin aangelegenheden worden geregeld waarvoor geen regeling is gegeven, op voorwaarde dat deze bepalingen niet strijdig zijn met de Overeenkomst en de Eenvormige Wet. Nederland heeft van de in dit artikel geboden mogelijkheid gebruik gemaakt door in art. 611i Rv7 te bepalen dat niet alleen overheidsrechters, maar ook arbiters gerechtigd zijn dwangsomveroordelingen uit te spreken.8

Art. 3 van de Overeenkomst bepaalt dat de Overeenkomstsluitende partijen het toepassingsgebied van de Eenvormige Wet kunnen beperken door deze niet van toepassing te doen zijn op alle of sommige vorderingen ter zake van de nakoming van arbeidsovereenkomsten. Nederland heeft niet in het algemeen het toepassingsgebied van de dwangsom in deze zin beperkt, maar heeft wel bepaald dat de rechtsvordering tot nakoming van de arbeidsverplichting van de werknemer niet onder bepaling van dwangsom of gijzeling is toegelaten.9 België heeft ervoor gekozen de arbeidsovereenkomst in zijn geheel van toepassing van de dwangsomregeling uit te sluiten.10 Het tweede lid van art. 3 van de Overeenkomst bepaalt uitdrukkelijk dat de overeenkomstsluitende partijen ten aanzien van de Overeenkomst en de Eenvormige Wet - afgezien van de in lid 1 bedoelde uitzondering - geen enkel voorbehoud kunnen maken.

Art. 4 van de Overeenkomst kent het Benelux-Gerechtshof de exclusieve bevoegdheid toe om kennis te nemen van vragen van uitleg met betrekking tot de Beneluxovereenkomst en de Eenvormige Wet. In het Verdrag van 31 maart 1965 betreffende de instelling en het statuut van een Benelux-Gerechtshof11 is vastgelegd wanneer het Hof met vragen van uitleg kan worden benaderd en in welke gevallen nationale rechterlijke colleges daartoe verplicht zijn.12 Een verplichting geldt slechts voor de hoogste rechterlijke colleges van de Beneluxlanden;13 wanneer het antwoord op de vraag duidelijk is (acte clair) of al door het Benelux-Gerechtshof verduidelijkt in eerdere jurisprudentie (acte éclairé) geldt deze verplichting niet.14 Het Verdrag kent ook de overige nationale rechterlijke colleges de bevoegdheid toe om vragen van uitleg aan het Benelux-Gerechtshof voor te leggen.15 Het stellen van vragen heeft geen vrijblijvend karakter: hetgeen het Benelux-Gerechtshof in zijn prejudiciële beslissing bepaalt, is voor de nationale rechter bindend.16

Een meeromvattende bespreking van de Beneluxovereenkomst acht ik in het kader van het onderhavige onderzoek niet relevant. Ik beperk mij ertoe te signaleren dat art. 6 ziet op de bekrachtiging en inwerkingtreding van de Beneluxovereenkomst en art. 7 op de opzegging daarvan; de art. 8 en 9 hebben betrekking op de wijziging van de Overeenkomst en de Eenvormige Wet. Ik benadruk dat een reden om een bespreking van de wijzigingsprocedure achterwege te laten niet is gelegen in het feit dat die procedure onbenut zou moeten blijven: zoals hierna zal blijken is naar mijn oordeel het tegendeel het geval.