Hof 's-Hertogenbosch, 06-04-2007, nr. 20-002592-06

dat sprake was van een breuk van de rechter grote hoorn (hierna ook: cornu superior) van het strottenhoofd, hetgeen - indien bij leven opgetreden - kan passen bij samendrukkend geweld op de hals, een zogenaamde wurghandeling;

dat in vergelijking tot de uitstrijken van de voorhoofdsholte een sterkere tetrabase-aankleuring plaatsvond van de uitstrijken van de luchtcellen van de rotsbeenderen van de schedelbasis beiderzijds, hetgeen kan passen bij bloedstuwing in de rotsbeenderen in het kader van samendrukkend geweld op de hals. Ook de door de verdachte kort na het overlijden van [betrokkene] waargenomen blauwe verkleuringen (cyanose) in haar gelaat, waarover hij ten overstaan van de politie heeft verklaard, kan wijzen op bloedstuwing in het hoofd ten tijde van het overlijden. In het voorliggende geval kan de blauwverkleuring van het gelaat eveneens passen bij samendrukkend geweld op de hals.

Naar het hof begrijpt is het ten laste gelegde voorts gestoeld op de gedragingen van de verdachte nadat hij, naar eigen zeggen, zijn echtgenote met een plastic zak over haar hoofd dood op bed had aangetroffen - een deel van die gedragingen komt tot uitdrukking in het onder 3 ten laste gelegde -, alsmede op de mededelingen die hij nadien, tot 18 januari 2005, tegenover derden over zijn echtgenote heeft gedaan.

In het hierna volgende zal het hof eerst ingaan op de hiervoor genoemde sectiebevindingen.

Het breukje in de rechter cornu superior van het strottenhoofd

Op grond van het mede door dr. Kubat opgemaakte sectieverslag en de door haar als deskundige ter terechtzitting in eerste aanleg en in hoger beroep afgelegde verklaringen stelt het hof het volgende vast.

Tijdens de sectie op het lichaam van [betrokkene] op 21 januari 2005 is het gehele halsskelet, met de daaromheen liggende weke delen, vrij geprepareerd en uitgenomen, waarna het halspreparaat in formaline is gefixeerd voor verder onderzoek. Nog diezelfde dag is dit halspreparaat door

dr. H.M. de Bakker, radioloog, middels CT-scan onderzocht, waarna op 16 maart 2005 de weke delen van het halspreparaat door dr. Kubat en drs. Maes werden afgeprepareerd. Vervolgens heeft dr. De Bakker het halsskelet, bestaande uit het tongbeen en het strottenhoofd, middels röntgenopnamen nogmaals onderzocht. Ten slotte heeft dr. Kubat de grote hoorns van het strottenhoofd nog aan microscopisch onderzoek onderworpen.

Blijkens het door hem opgestelde verslag d.d. 21 januari 2005 heeft dr. De Bakker bij het CT- onderzoek van het halspreparaat geconstateerd dat er sprake lijkt (onderstreping hof) van een breukje in de cornu superior van het thyroïd (hof: het schildkraakbeen) aan de rechterzijde.

De bevindingen van dr. De Bakker na het röntgenonderzoek van het halsskelet, zoals neergelegd in zijn verslag van 12 april 2005, luiden onder meer: "Geavulseerd fragmentje aan de cornu superior van het thyreoïd (het hof gaat ervan uit dat de deskundige het thyroïd, zijnde het schildkraakbeen, bedoelt), vermoedelijk aan de rechterzijde. Vermoedelijk berustend op breuk met dislocatie", waarna hij concludeert: "Conform CT-onderzoek breuk in cornu superior van het thyreoïd (hof: thyroïd) aan de rechterzijde, met enige dislocatie van het distale fragment."

Met betrekking tot de discrepantie tussen het eerste en het tweede verslag heeft dr. De Bakker ter terechtzitting in eerste aanleg verklaard, kort gezegd, dat hij na het CT-onderzoek vermoedde dat sprake was van een breukje in de grote hoorn van het strottenhoofd en dat zijn vermoeden bij het röntgenonderzoek bevestigd werd.

Ter terechtzitting in hoger beroep is dr. De Bakker opnieuw als deskundige gehoord. Bij die gelegenheid heeft hij onder meer verklaard dat het door hem waargenomen breukje zich bevond aan de basis van de rechter cornu superior van het strottenhoofd en dat het vrijwel horizontaal gepositioneerd was, enigszins schuin naar boven verlopend. Ter verduidelijking heeft dr. De Bakker de positie van het door hem waargenomen breukje ter terechtzitting in hoger beroep aangegeven op een afbeelding van een instructiemodel van het strottenhoofd.

Op verzoek van de verdediging hebben prof. dr. J.M.A. van Engelshoven en drs. R.B.J. de Bondt, beiden als radioloog verbonden aan het Academisch Ziekenhuis Maastricht, van wie laatstgenoemde gespecialiseerd is in de hoofd-halsradiologie, een contra-expertise verricht aan de hand van de door dr. De Bakker op 21 januari 2005 vervaardigde CT-scans van het halspreparaat en de conventionele (röntgen)opnames van het halsskelet d.d. 12 april 2005.

Het hof merkt hierbij op dat het halsskelet zelf als gevolg van de bewerkingen daarvan ten behoeve van het microscopisch onderzoek van dr. Kubat niet meer voor heronderzoek beschikbaar was.

In hun verslag d.d. 19 maart 2007 constateren prof. dr. Van Engelshoven en drs. De Bondt onder meer dat bij de herbeoordeling van de conventionele (röntgen)opnames "aan de basis van de rechter cornu superior (..) een ophelderingslijntje zichtbaar (is), terwijl de verkalkte buitencontour van het kraakbeen ononderbroken is". Verder blijkt uit dat verslag dat zij bij de herbeoordeling van de CT-scans constateren "dat de cornu superior rechts en links verkalkt zijn, dat de vorm van de cornu superior links bifide is en in mindere mate ook rechts; dat aan de basis van de cornu superior beiderzijds er een lichte taillering zichtbaar is met hierbij een ophelderingslijntje, dat de binnen- en buitencontour van het verkalkte kraakbeen ononderbroken is en dat er geen verplaatsing is van de cornu superior rechts of links".

Bij de interpretatie van hun bevindingen stellen prof. dr. Van Engelshoven en drs. De Bondt in hun verslag dat een breuk in de cornu superior, rechts dan wel links, niet waarschijnlijk is en dat het dóórlopen van de buitenste begrenzing van de calcificatie ter plekke, evenals het ontbreken van dislocatie tegen een breuk pleit. Vervolgens concluderen zij dat zij op grond van zowel de conventionele als de CT-beelden onvoldoende aanwijzingen zien om te spreken van een fractuur van het thyroïd.

In hun verslag van 19 maart 2007 hebben prof. dr. Van Engelshoven en drs. De Bondt ten slotte geconcludeerd dat een fractuur van het thyroïd op grond van hun onderzoeksbevindingen niet geheel is uitgesloten, maar dat een fractuur van het thyroïd op een zgn. vijfpuntsschaal van "zeker niet - onwaarschijnlijk - twijfelachtig - waarschijnlijk - zeker wel" onwaarschijnlijk is.

Ter terechtzitting in hoger beroep heeft drs. De Bondt, als deskundige gehoord, verklaard dat hij op basis van zijn waarnemingen zelfs durft te concluderen dat met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid geen sprake is van een breuk van het thyroïd en dat hij, als de keuze beperkt is tot wel of geen breuk, zou kiezen voor de laatste optie.

Hoewel dr. De Bakker in zijn verslag van 12 april 2005 stellig concludeerde dát er een breukje was in de rechter grote hoorn van het thyroïd, heeft hij ter terechtzitting in hoger beroep, evenals in eerste aanleg, verklaard dat hij op bovengenoemde vijfpuntsschaal een breukje in het strottenhoofd van [betrokkene] "waarschijnlijk" acht.

Het hof stelt vast dat tussen de ter terechtzitting in hoger beroep gehoorde radiologen in zoverre consensus bestaat dat een breukje in de rechter cornu superior van het strottenhoofd van [betrokkene] niet zeker is.

Ter terechtzitting in hoger beroep heeft drs. De Bondt zijn bevindingen bij de contra-expertise nog nader toegelicht. Daarbij heeft hij onder meer verklaard dat hij in het kader van de contra-expertise een referentie-onderzoek heeft verricht onder 113 achtereenvolgende patiënten van het Academisch Ziekenhuis Maastricht, bij wie CT-scans van het halsgebied waren gemaakt. Volgens zijn verklaring heeft drs. De Bondt daarbij bij een tweetal patiënten een bifide ("tweehoornige") cornu superior waargenomen, zoals hij die ook zag bij de herbeoordeling van de CT-scans van het halsskelet van [betrokkene]. Volgens drs. De Bondt is een bifide cornu superior, zoals bij het halsskelet van [betrokkene], een "anatomische variant zonder betekenis".

Ter toelichting heeft drs. De Bondt verklaard dat bij de ter terechtzitting aanwezige instructie-modellen en afbeeldingen van het strottenhoofd de cornu superior steeds in één punt eindigen, maar dat, zoals onder meer blijkt uit zijn referentie-onderzoek, anatomische varianten voorkomen, waarbij de cornu superior in twee punten ("bifide") eindigen.

Ter terechtzitting in hoger beroep heeft drs. de Bondt voorts verklaard dat hij ook de door hem gesignaleerde taillering aan de basis van de cornu superior van het strottenhoofd van [betrokkene] in zijn referentie-onderzoek heeft waargenomen, te weten bij drie patiënten rechts, bij twee patiënten links en eveneens bij twee patiënten aan beide zijden. Volgens drs. De Bondt heeft hij in al die gevallen aan de basis van de cornu superior een ophelderingslijntje waargenomen, waarvan de locatie overeenkwam met de plaats waar dr. De Bakker bij het radiologisch onderzoek van het halsskelet van [betrokkene] een breukje vermoedde.

Bij het halsskelet van [betrokkene] is volgens drs. De Bondt op die plaats echter geen onderbreking van de cortex (hof: de buitenste laag - schors - van het kraakbeen) te zien, noch is op die plaats sprake van calcificatie, hetgeen er volgens De Bondt op duidt dat er ook geen breukje heeft gezeten.

Bovendien heeft drs. De Bondt het hof er ter terechtzitting in hoger beroep nog op gewezen, zoals ook uit het mede door hem opgemaakte onderzoeksverslag volgt, dat hij bij de herbeoor-deling van de CT-scans en röntgenopnames van het halsskelet van [betrokkene] niet alleen aan de basis van de rechter cornu superior een lichte taillering, met daarbij een ophelderingslijntje, heeft waargenomen, maar, identiek daaraan, ook aan de basis van de linker cornu superior.

Dr. De Bakker heeft desgevraagd verklaard dat hij de taillering en het ophelderingslijntje aan de basis van de linker cornu superior bij zijn onderzoek niet had gesignaleerd. Dr. De Bakker heeft voorts verklaard dat de term "ophelderingslijntje" in de medische verslaglegging gebruikelijk is voor de beschrijving van een onderbreking c.q. verstoring van de normale botstructuur/opbouw en dat de aanwezigheid van een ophelderingslijntje meestal duidt op een breukje.

Met betrekking tot de door hem waargenomen "ophelderingslijntjes" aan de basis van de

cornu superior van het thyroïd heeft drs. De Bondt verklaard dat deze lijntjes zeer wel kunnen berusten op een niet volledige fusie tussen de laminae (de voorbladen van het schildkraakbeen, die aan de voorzijde samenkomen ter plaatse van de adamsappel) en de cornu superior van het strottenhoofd. Drs. De Bondt spreekt in dit verband over "fusielijntjes". Volgens drs. De Bondt kan ook de lichte taillering aan de basis van de cornu superior verklaard worden door de onvolkomen fusie tussen laminae en cornu superior. Ter toelichting heeft drs. De Bondt hieromtrent nog verklaard dat gedurende de vroegste stadia van ontwikkeling van embryo tot foetus uit de vierde en de zesde kieuwboog het strottenhoofd gevormd wordt, terwijl het tongbeen in die ontwikkelingsfase ontstaat uit de tweede en derde kieuwboog.

Het hof merkt in dit verband op, dat opvalt dat ook uit de onderzoeksverslagen van dr. De Bakker kan worden opgemaakt dat bij [betrokkene] kennelijk sprake was van niet volledige gefuseerde elementen van het halsskelet. Dr. De Bakker vermeldt immers een zogenaamde syndesmose (hof: bindweefselverbinding tussen twee benige structuren) tussen het corpus en de cornu majus en als variant niet vastgegroeide cornu minus van het tongbeen. Ter vergelijking: in hun verslag vermelden prof. dr. Van Engelshoven en drs. De Bondt met betrekking tot het tongbeen dat het corpus en de cornu majus geheel zijn gefuseerd en dat de cornu minus beiderzijds niet zijn gefuseerd.

Mede gelet op de hiervoor vermelde bevindingen van dr. De Bakker versterken de waarnemingen van drs. De Bondt naar het oordeel van het hof de waarschijnlijkheid dat het door dr. De Bakker waargenomen ophelderingslijntje aan de basis van de rechter cornu superior van het halsskelet van [betrokkene] in werkelijkheid een fusielijntje is. In zoverre levert dit ophelderingslijntje in mindere mate een aanwijzing op voor de aanname dat op die plaats een breukje aanwezig was.

Daar komt nog bij dat dr. De Bakker heeft verklaard dat hem bekend is dat bij forensisch

CT- en röntgenonderzoek van halspreparaten ophelderingslijntjes als de onderhavige wel

eens - ten onrechte - worden aangezien voor breuklijntjes en dat (mede) daarom nog microscopisch onderzoek plaatsvindt waarbij de radiologische bevindingen worden getoetst.

Op verzoek van de verdediging heeft prof. C.M. Milroy, onder meer hoofd gerechtelijk patholoog/patholoog anatoom bij de gerechtelijke onderzoeksdienst Forensic Science Service van het Verenigd Koninkrijk en hoogleraar gerechtelijke pathologie aan de Universiteit van Sheffield (UK), een dossierstudie verricht.

In de visie van prof. Milroy, die eveneens ter terechtzitting in hoger beroep als deskundige is gehoord, zou een breukje in het strottenhoofd, indien aanwezig, bij microscopisch onderzoek ondubbelzinnig aangetoond moeten kunnen worden, in het bijzonder wanneer het breukje bij leven of ten tijde van het overlijden is ontstaan, omdat dan op de plaats van het breukje een bloeding, een ontstekingsreactie dan wel een (beginnend) helingsproces te zien zou moeten zijn. Indien het breukje (enige tijd) na het overlijden zou zijn ontstaan, dan zou het volgens prof. Milroy bij microscopisch onderzoek alsnog aangetoond kunnen worden aan de hand van de discontinuïteit van het weefsel ter plaatse.

Dr. Kubat heeft in eerste aanleg en in hoger beroep verklaard dat zij naar aanleiding van de radiologische bevindingen van dr. De Bakker de grote hoorns van het strottenhoofd van [betrokkene] nog microscopisch heeft onderzocht en dat zij bij haar microscopisch onderzoek de aanwezigheid van een breukje in de rechter cornu superior van het strottenhoofd niet heeft kunnen bevestigen.

Ter terechtzitting in hoger beroep heeft dr. Kubat in aanvulling daarop nog verklaard dat de precieze plaats van het door dr. De Bakker waargenomen breukje haar ten tijde van het microscopisch onderzoek niet bekend was. Nadat zij voorts had verklaard dat de rechter cornu superior van het strottenhoofd van [betrokkene] aan de basis was afgeknipt ten behoeve van het microscopisch onderzoek, heeft dr. Kubat desgevraagd erkend dat niet uitgesloten kan worden dat zij het door dr. De Bakker in de rechter cornu superior waargenomen breukje bij het microscopisch onderzoek ervan niet heeft opgemerkt, doordat zij die cornu superior precies op de plaats van dat breukje of juist daarboven heeft afgeknipt.

Op grond van de hiervoor weergegeven standpunten van de deskundigen acht het hof, met de advocaat-generaal en de verdediging, niet overtuigend bewezen dat sprake was van een breukje in de rechter cornu superior van het strottenhoofd van [betrokkene]. In zoverre kunnen de bevindingen, zoals neergelegd in het sectieverslag van 27 april 2005 en in de onderzoeks-verslagen van dr. De Bakker d.d. 21 januari 2005 respectievelijk 12 april 2005, niet bijdragen

tot het bewijs dat [betrokkene] is overleden ten gevolge van verstikking door op de hals uitgeoefend samendrukkend geweld, zoals ten laste is gelegd.

De opvatting van de advocaat-generaal dat, áls er een breukje was, dit bij het overlijden van [betrokkene] (peri mortem) moet zijn ontstaan, omdat in zijn visie zowel uitgesloten kan worden dat het ante mortem (bij leven), als post mortem (na het overlijden) is ontstaan, behoeft op grond van het vorenstaande geen verdere bespreking.

Bloedstuwing in de rotsbeenderen en cyanose van het gelaat

Zoals hiervoor reeds vermeld hebben dr. Kubat en drs. Maes in het sectieverslag d.d. 27 april 2005 gerapporteerd dat bij de sectie op het lichaam van [betrokkene] is geconstateerd dat de uitstrijken van de luchtcellen van de rotsbeenderen een sterkere tetrabase-aankleuring vertoonden dan de uitstrijken van de voorhoofdsholte, hetgeen kan passen bij bloedstuwing in de rotsbeenderen.

Uit het onderzoek ter terechtzitting is het hof omtrent de diagnose "bloedstuwing in de rotsbeenderen" het volgende gebleken.

Teneinde een eventuele bloedstuwing in de (ter hoogte van de oren gelegen en van de schedelbasis deel uitmakende) rotsbeenderen aan te tonen, zijn tijdens de sectie op het lichaam van [betrokkene] met behulp van wattenstokjes uitstrijken gemaakt van het slijmvlies waarmee de luchtcellen (holten) van de rotsbeenderen zijn bekleed. Tevens zijn - ter vergelijking - uitstrijken gemaakt van het slijmvlies waarmee de voorhoofdsholte is bekleed. Vervolgens zijn de gebruikte wattenstokjes bedruppeld met een tetrabase-oplossing. Tetrabase is een chemische stof, met behulp waarvan bloed aangetoond kan worden. Indien in de uitstrijken van het slijmvlies van de luchtcellen van de rotsbeenderen respectievelijk van de voorhoofdsholte bloed aanwezig was, dan zullen de wattentips in meer of mindere mate, afhankelijk van de hoeveelheid bloed, blauw aankleuren.

Dr. Kubat heeft in haar aanvullend rapport van 15 maart 2007 en ter terechtzitting in hoger beroep voorts nog verklaard dat de diagnose "stuwing in de rotsbeenderen" niet is gesteld op grond van de hiervoor beschreven tetrabase-test op zich, maar op basis van de (visuele) waarneming tijdens de sectie, waarbij de rotsbeenderen zijn geopend en waarbij beiderzijds, en beiderzijds ongeveer even intensief, een sterke donkere verkleuring werd waargenomen. Volgens dr. Kubat leverde de uitgevoerde tetrabase-test vervolgens de bevestiging op dat sprake was van een reële bloedstuwing in de rotsbeenderen. In dit verband heeft dr. Kubat nog verklaard dat de tetrabase-aankleuring van de wattenstokjes uit de rotsbeenderen vele malen intensiever was dan de aankleuring van de wattenstokjes die de uitstrijken van de voorhoofdsholte representeerden.

Voor de conclusie dat het gegeven, dat in het slijmvlies van de luchtcellen van de rots-beenderen méér bloed aanwezig was dan in het slijmvlies van de voorhoofdsholte, kan wijzen op bloedstuwing in de rotsbeenderen ten gevolge van verstikking door verwurging, is in het sectieverslag d.d. 27 april 2005 de volgende verklaring gegeven, die door dr. Kubat ter terechtzitting in hoger beroep nog nader is toegelicht:

Stuwing in de rotsbeenderen in het kader van samendrukkend geweld op de hals berust op

het volgende mechanisme. De rotsbeenderen worden van bloed voorzien via slagaders die door de wervelkolom lopen en ter plaatse van het achterhoofd het hoofd binnenkomen. Deze slagaders worden bij samendrukkend geweld op de hals niet dichtgedrukt. De voorhoofdsholte daarentegen wordt van bloed voorzien via de halsslagader, die wel geheel of gedeeltelijk kan worden afgeklemd bij samendrukkend geweld op de hals.

Het bloed komt in het hoofd via slagaders, die diep tussen de spieren in de hals liggen of door kanalen die in de wervelkolom lopen (deze voorzien onder andere de rotsbeenderen van bloed). Het bloed wordt uit het hoofd afgevoerd via aders die oppervlakkiger in de hals liggen dan de slagaders. Slagaders hebben een veel dikkere wand dan aders en kunnen slechts door grotere samendrukkende krachten op de hals worden dichtgedrukt. Aders hebben een vliesdunne wand en kunnen gemakkelijk worden afgeklemd door druk van buitenaf op de hals. Indien compressie van de hals optreedt, gebeurt het volgende: de aders worden afgeklemd; de slagaders in de hals worden niet, of slechts gedeeltelijk of helemaal afgeklemd, afhankelijk van de uitgeoefende kracht. De slagaders die in de wervelkolom lopen worden echter niet afgeklemd. Dat betekent dat er wel bloed naar het hoofd stroomt, maar dat het niet weg kan stromen. In dat geval treedt bloedstuwing op in de luchtcellen van de rotsbeenderen.

Ter terechtzitting in hoger beroep hebben prof. Milroy voornoemd en prof. dr. W. Jacobs, forensisch patholoog en docent gerechtelijke geneeskunde aan de Universiteit Antwerpen, als deskundigen gehoord, kritiek geleverd op de bevindingen van dr. Kubat en drs. Maes en de interpretatie daarvan.

In de eerste plaats komt die kritiek hierop neer dat volgens prof. Milroy en prof. dr. Jacobs bloedstuwing in de luchtcellen van de rotsbeenderen een zó aspecifieke autopsiebevinding is dat deze niet gebruikt kan worden voor het bewijs dat sprake was van verstikking door samendrukkend geweld op de hals. In dit verband hebben genoemde deskundigen eensluidend verklaard dat bloedstuwing in de luchtcellen van de rotsbeenderen tevens kan optreden bij vele andere oorzaken van overlijden, waaronder ophanging, het gebruiken van een overdosis verdovende middelen, verdrinking en hartfalen.

Ter terechtzitting in hoger beroep heeft dr. Kubat erkend dat bloedstuwing in de rotsbeenderen, naast verstikking door samendrukkend geweld op de hals - waaraan zij toevoegde dat dat geweld niet zonder meer verwurging behoeft te zijn - ook andere oorzaken kent.

In dit verband heeft dr. Kubat weliswaar nog verklaard dat een aantal van die andere oorzaken (waaronder een overdosis drugs, verdrinking) op grond van de bevindingen bij de sectie op het lichaam van [betrokkene] uitgesloten kon worden en dat andere oorzaken niet aannemelijk zijn op grond van de leeftijd van [betrokkene] (zoals bijvoorbeeld hartritmestoornissen als gevolg van