HR, 04-12-1996, nr. 30655

Partij(en)

I.

. Korte beschrijving van de zaak.

A.

. Het beroep in cassatie is gericht tegen de schriftelijke uitspraak van het gerechtshof te 's-Hertogenbosch (hierna te noemen het Hof) van 13 september 1994, nr. 772/1992A, Fiscaal up to date 29 juni 1995, blz. 2, punt 95-1169. Het is ingesteld door de belanghebbende, X B.V.

B.

. De belanghebbende is opgericht op 28 december 1983.

C.

. Zij was tot 25 juni 1986 houdster van alle aandelen in C B.V., welke vennootschap eveneens op 28 december 1983 was opgericht. Het boekjaar van C liep met ingang van 1 juni 1985 van 1 juni tot en met 31 mei.

D.

. C was tot 1 juni 1986 een beleggingsinstelling, als bedoeld in art. 28, lid 2, Wet op de vennootschapsbelasting 1969 (Wet Vpb. 1969), tekst geldend voor 1983 tot en met 1986.

E.

. In die tijd heeft C een herbeleggingsreserve van ƒ 1.019.569,50 en een afrondingsreserve van ƒ 57.683,63 gevormd.

F.

. Ten gevolge van een wijziging tussen 1 en 23 juni 1986 in de aard van de beleggingen heeft C de status van beleggingsinstelling met ingang van 1 juni 1986 verloren.

G.

. De winst van C over het boekjaar 1985/1986 beliep, met inbegrip van de reserves, die zij per 31 mei 1986 opgeheven heeft, ƒ 2.264.840,31.

H.

. De belanghebbende heeft op 25 juni 1986 de aandelen in C krachtens verkoop voor ƒ 8.078.894,- overgedragen aan D B.V. (thans genaamd E B.V.; ik spreek hierna over D)

I.

. De belanghebbende behaalde uit dezen hoofde een boekwinst van ƒ 2.173.271,--.

J.

. Op 15 oktober 1986 heeft C aan D een dividenduitkering over het boekjaar 1985/1986 gedaan van ƒ 2.264.840,31.

K.

. In geschil is of de hiervóór onder 1.9 vermelde boekwinst tot de belastbare winst van de belanghebbende behoort.

L.

. Het Hof heeft het geschil ten nadele van de belanghebbende beslecht.

M.

. Het beroep in cassatie is in overeenstemming met de voorschriften ingesteld. Het steunt op een middel van cassatie, waarvan de grond is opgenomen in de (aanvulling van het beroepschrift in cassatie, blz. 2)

"Toelichting (...)"

en bestaat uit drie, met Arabische cijfers genummerde, onderdelen.

N.

. De Staatssecretaris heeft bij vertoogschrift in cassatie het middel bestreden.

O.

. Een min of meer vergelijkbare zaak is bij Uw Raad aanhangig onder nr. 31.308.

II.

. Winst op aandelen in een beleggingsinstelling.

A.

. Art. 13 Wet Vpb. 1969, tekst geldend voor 1986, houdt in (ik nummer waar daar aanleiding toe is, de volzinnen):

"1.

Ingeval de belastingplichtige (...) een deelneming heeft (...), blijven voordelen uit hoofde van die deelneming (...) buiten aanmerking. 2. (1e volzin) Het eerste lid vindt geen toepassing ten aanzien van een belastingplichtige die als beleggingsinstelling is aangemerkt. (2e volzin) Het is mede niet van toepassing op een deelneming in een beleggingsinstelling en op uitdelingen die door een (...) vennootschap (...) ter beschikking worden gesteld binnen acht maanden na het einde van het tijdvak waarover het lichaam als beleggingsinstelling is aangemerkt. (3e volzin) Het eerste lid is wel van toepassing op uitdelingen die ter beschikking worden gesteld binnen acht maanden na de aanvang van een zodanig tijdvak en geen winst van dat tijdvak bevatten."

B.

. Ter toelichting werd betoogd (Tweede nota van wijziging, Bijlagen Handelingen Tweede Kamer, 1967-1968 - 6000, nr. 17, Toelichting op de onderdelen, blz. 11, linkerkolom; ik geef nadere vindplaatsen tussen haakjes aan):

"(3e al.) (...) Met deze bepaling wordt een einde gemaakt aan de situatie waarin belastingvrije oppotting of belastingbesparing plaatsvindt door het tussenschuiven van een houdster-maatschappij (...) (4e al.) Het tijdvak waarover de vrijstelling is uitgesloten voor een deelneming in een beleggingsmaatschappij valt ten aanzien van koersverschillen op een zodanige deelneming steeds samen met de aanvang en het einde van het tijdvak waarover een lichaam als beleggingsinstelling wordt aangemerkt. Dit is niet het geval met betrekking tot de uitkeringen door een lichaam dat beleggingsinstelling is geweest of is geworden. Deelnemingsvrijstelling behoort namelijk niet te worden genoten voor een uitkering welke een lichaam, ofschoon het op het moment van declaratie van de uitkering geen beleggingsinstelling meer is, declareert binnen acht maanden na het einde van het jaar gedurende hetwelk het lichaam voor het laatst beleggingsinstelling is. Deze uitkering zal immers veelal winst voorstellen uit het als beleggingsinstelling gefaciliëerde tijdvak. (...)"

C.

. Art. 10, lid 3, 2e volzin, Besluit beleggingsinstellingen luidt:

"De bij het begin van het jaar, met ingang waarvan het lichaam niet meer als beleggingsinstelling wordt aangemerkt, aanwezige herbeleggingsreserve en afrondingsreserve worden opgenomen in de winst van dat jaar."

D.

. HR 2 juli 1986, nr. 23.444, met mijn conclusie, BNB 1986/305 met noot G. Slot .

1.

. Ik betoogde (onder f),

"(blz. 1878) (...) 2. (...) dat voordelen uit hoofde van een deelneming in een beleggingsmaatschappij tot de winst behoren. (...) 3. De zojuist geconstateerde regel van het totale-winstbegrip geeft (...) 4. (...) problemen, indien de deelneming een lichaam betreft, dat enige tijd wel en enige tijd niet beleggingsinstelling is. Zijn karakter van totale-winstregel, de woorden "uit hoofde van" en de strekking van art. 13, lid 2, 2e volzin, 1e gedeelte, Vpb. '69 voeren mij dan tot verbijzondering van de regel als: voordelen behoren tot de winst, indien zij voortvloeien uit de deelneming en hun oorzaak vinden in het bestaan van de deelneming in de tijd, gedurende welke het lichaam beleggingsinstelling was of (blz. 1879) is (...)"

2.

. Uw Raad overwoog (onder 4, blz. 1884, regels 17-24):

"Nu het onderwerpelijke voordeel reeds aanwezig was op een tijdstip, waarop de in artikel 13, lid 1, van de Wet geregelde vrijstelling van toepassing was, brengt een redelijke wetstoepassing met zich die vrijstelling te doen gelden ook nu het voordeel eerst is gerealiseerd in een periode waarin de vrijstelling niet meer van toepassing was. Aan het bovenstaande doet niet af dat de wetgever voor uitdelingen uit een beleggingsinstelling in artikel 13, lid 2, tweede en derde volzin van de Wet een overgangsregeling heeft getroffen voor de aanvang en het einde van de status van beleggingsinstelling van een deelneming."

3.

. Slot annoteerde:

"(blz. 1885, regels 51-54) Het lijkt mij moeilijk uit [de] toelichting iets anders te destilleren dan dat de wetgever voor koersverschillen op een deelneming in een b.i. geen sfeerovergangsregeling heeft gewild en er derhalve van uitgaat dat koersverschillen die op deze aandelen tot uitdrukking komen niet zijn vrijgesteld. (...) (blz. 1886, regels 36-39) (...) als consequentie van het arrest [zal] de deelnemingsvrijstelling niet gelden voor koerswinst op de aandelen in A als A geen b.i. meer is, voor zover de met de koerswinst gerealiseerde stille reserve is ontstaan toen A nog wel b.i. was (...)"

4.

. Juch annoteerde (blz. 4448):

"(...) Toen art. 13, tweede lid werd ontworpen was de wetgever nog niet gewend aan de idee van deelnemingsvrijstelling voor alle voordelen uit hoofde van de deelneming. Deze onwennigheid leidde tot een overgangsregeling beperkt tot uitdelingen door de qua status veranderde vennootschap. Geen aandacht werd aan de vervreemdingswinst bij de moedermaatschappij geschonken. (...)"

5.

. Van Sonderen betoogde:

"(blz. 197) (...) In het onderhavige arrest formuleert de Hoge Raad zijn overwegingen zeer algemeen. De compartimenteringsgedachte moet mijns inziens worden toegepast op sfeerovergangen die ontstaan bij: - het verkrijgen of het verliezen van de status van beleggingsinstelling (...) (blz. 198) (...) Een deelneming kan bij sfeerovergang op de intrinsieke waarde worden gewaardeerd. (...) Door de realisatie van onbelast opgekomen deelnemingsvoordelen kan op het nieuwe deelnemingsregime worden geanticipeerd."

6.

. Aardema betoogde:

"(blz. 192) (...) Hoewel de wetgever er niet van blijk heeft gegeven bij de deelnemingsvrijstelling een voorziening te hebben willen treffen ter zake van de sfeerovergang van de vrijgestelde naar de belaste periode en vice versa heeft de Hoge Raad toch gemeend bij (...) het zogenaamde compartimenteringsarrest (...) op grond van een redelijke wetstoepassing met een dergelijke sfeerovergang rekening te moeten houden, althans voor het daar besliste geval van een beleggingsinstelling, die voordien geen beleggingsinstelling was. (...) (blz. 193) (...) Het opmerkelijke van de beslissing laat zich relativeren, indien we zouden kunnen aannemen dat zij slechts bedoeld is voor de situaties, zoals in het arrest aan de orde. De vraag is echter of dit het geval is. Opmerking verdient daarbij, dat niets erop wijst dat de wetgever een overgangsregime voor het geval van sfeerovergang op het oog heeft gehad, maar gelet op de regeling met betrekking tot de achtmaandsdividenden zulks kennelijk in ieder geval al niet voor de regimewijziging met betrekking tot de beleggingsinstelling. Als voor dat geval al deze beslissing wordt genomen zou zulks kunnen wijzen in de richting van een in het algemeen op te vatten sfeerovergangsregime. Maar als we ons dan vervolgens realiseren met hoeveel incidenten we alsdan geconfronteerd kunnen worden waar de deelnemingsvrijstelling knipperbolsituaties kent, moeten we wel ernstig onder de indruk raken van de problemen van praktische uitvoerbaarheid, welke we dan kunnen tegenkomen. Deze problemen zullen dan voor een groot deel bestaan uit schattingsproblemen voor wat betreft de waarde van het deelnemingspakket op allerlei incidentele momenten in een vaak ver verleden! Overigens moet worden toegegeven, dat de genuanceerde gecompartimenteerde verwerking van de deelnemingsvrijstelling door de Hoge Raad volledig past in de ratio van de deelnemingsvrijstelling op grond van de verlengstukgedachte. (...)"

E.

. Wet van 21 juni 1990, Stb. 331.