5.6.2 Statutair doel of ook vennootschappelijk belang?

136. Een belangrijke vraag, die in de vennootschapsrechtelijke literatuur voor verschil van mening heeft gezorgd, is of een rechtshandeling die uitdrukkelijk in het statutaire doel is opgenomen toch doeloverschrijdend kan zijn. Volgens sommige auteurs dient in een dergelijk geval te gelden dat deze rechtshandeling niet aantastbaar kan zijn op grond van doeloverschrijding. Andere auteurs menen echter dat ook wanneer de rechtshandeling uitdrukkelijk in de statuten is opgenomen er sprake kan zijn van doeloverschrijding. Als een rechtshandeling niet in het ‘vennootschappelijk belang’ wordt verricht kan zij volgens deze auteurs, ondanks de uitdrukkelijke vermelding in de statuten, mogelijk worden aangetast.1 Indien in de statutaire doelomschrijving is opgenomen dat de vennootschap (mede) ten doel heeft om persoonlijke of goederenrechtelijke zekerheid te stellen voor de schulden van derden, kan een beroep op doeloverschrijding dan slagen?

Wanneer de statutaire doelomschrijving van een vennootschap uitdrukkelijk vermeldt dat de vennootschap ten doel heeft om persoonlijke of goederenrechtelijke zekerheid te verschaffen voor de terugbetaling van de schuld van derden, ligt het voor de hand dat het aangaan van een overeenkomst van borgtocht niet in strijd is met deze doelstelling. De letterlijke tekst van de doelomschrijving geeft in ieder geval geen aanleiding om te twijfelen hieraan. Onder meer Asser/Maeijer, Van Solinge & Nieuwe Weme, en Bartman & Dorresteijn, menen in een dergelijk geval dan ook dat een beroep op doeloverschrijding niet kan slagen.2 De woorden van de doelomschrijving zijn volgens deze groep auteurs voldoende duidelijk, waardoor voor een derogerende werking van het vennootschappelijk belang geen ruimte bestaat. Tegen deze opvatting wordt bezwaar gemaakt door onder anderen Van Schilfgaarde & Winter en Mendel, die menen dat er wel degelijk ruimte kan zijn voor het vennootschappelijk belang om te derogeren aan de letterlijke tekst van de doelomschrijving.3 Wanneer het verschaffen van zekerheid voor de schuld van een derde in een concreet geval in zodanige mate indruist tegen het belang van de vennootschap, is het mogelijk dat de zekerheidsverschaffing op grond van doeloverschrijding wordt aangetast.

De Hoge Raad heeft zich in een aantal arresten gebogen over het vraagstuk van doeloverschrijding. Met name in zijn arresten van 16 oktober 1992, NJ 1993/98 (De Wereld) en 20 september 1996, NJ 1997/149 (Playland) heeft ons hoogste rechtscollege zich uitdrukkelijk uitgelaten over de rol van het vennootschappelijk belang in het kader van doeloverschrijding.4 Zo werd in het De Wereld-arrest bepaald dat voor de vraag of een beroep op doeloverschrijding kan slagen, alle omstandigheden in aanmerking moeten worden genomen. Volgens de Hoge Raad is de wijze waarop het doel in de statuten van de rechtspersoon is omschreven daarvoor niet alleen beslissend. 5 In het Playland-arrest wordt deze maatstaf bevestigd in de volgende overweging:

Hoewel de tekst van de doelomschrijving weliswaar een indicatie vormt voor de vraag of een rechtshandeling doeloverschrijdend is, dient dus “met name” in aanmerking te worden genomen of de rechtshandeling in het belang van de vennootschap is verricht. Dit arrest brengt mijns inziens duidelijk mee dat het vennootschappelijk belang wel degelijk kan derogeren aan de tekst van de statutaire doelomschrijving.7 Een borgtocht die wordt afgegeven door een vennootschap die daarbij zelf evident in de problemen gaat komen, zal dus wellicht op grond van doeloverschrijding kunnen worden aangetast, ook al staat het verschaffen van zekerheid voor de schulden van derden uitdrukkelijk in de statutaire doelomschrijving. Opgemerkt zij echter wel dat de praktische betekenis van de derogerende werking van het vennootschappelijk belang bij een beroep op doeloverschrijding niet moet worden overdreven.8 De wederpartij moet namelijk weten, of zonder nader onderzoek behoren te weten dat het vennootschappelijk belang niet is gediend met de betreffende rechtshandeling. Indien in de rechtshandeling uitdrukkelijk wordt vermeld in de doelomschrijving, zal van een dergelijke wetenschap niet snel sprake zijn.