HR, 18-05-2021, nr. 20/02289

De rechtbank Den Haag heeft bij beschikking van 30 juni 2020 het klaagschrift van de klaagster op de voet van art. 552a Sv, strekkende tot opheffing van het beslag op twee woningen en drie bedrijfspanden in Den Haag en teruggave daarvan aan haar, gegrond verklaard.

Het cassatieberoep is ingesteld door de officier van justitie en mr. H.H.J. Knol, plaatsvervangend officier van justitie bij het arrondissementsparket Den Haag, heeft één middel van cassatie voorgesteld.Namens de klaagster heeft mr. J. Kuijper, advocaat te Amsterdam, een schriftuur houdende tegenspraak ingediend.

In deze zaak heb ik op 2 maart 20211.geconcludeerd tot niet-ontvankelijkverklaring van het cassatieberoep en het middel daarom onbesproken gelaten. De Hoge Raad heeft mij op 17 maart 2021 gevraagd aanvullend te concluderen, aan welk verzoek ik hierbij gevolg geef.

Ik ben van mening dat het middel slaagt. Waar het in onderhavig geval om gaat is of de rechtbank de beoordelingsmaatstaf, dat (niet) hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, de verbeurdverklaring of onttrekking aan het verkeer van het voorwerp zal bevelen2., bij de beantwoording van de vraag of het door art. 94 Sv beschermde belang van strafvordering zich tegen teruggave verzet, op een juiste wijze heeft toegepast.

De steller van het middel wijst er terecht op dat het onderzoek in raadkamer naar aanleiding van een dergelijk beklag slechts summier kan zijn en de rechter niet vooruit mag lopen op het in de hoofd- of de ontnemingszaak te geven oordeel van de zittingsrechter. Een van de redenen daarvoor is dat, als het strafrechtelijk onderzoek nog loopt, het dossier zoals dat uiteindelijk aan de zittingsrechter in de hoofd- of ontnemingszaak zal worden voorgelegd, nog niet compleet is.3.Dat betekent bijvoorbeeld dat de beklagrechter zich niet mag inlaten met de vraag of het inbeslaggenomen voorwerp als vrucht van een onherstelbaar vormverzuim als bedoeld in art. 359a Sv heeft te gelden4., de vraag of een voorwerp geheel dan wel gedeeltelijk vatbaar is voor onttrekking aan het verkeer5., de vraag of het strafbare feit waarvan de klager6.of belanghebbende7.wordt verdacht, kan worden bewezen, maar ook de vraag of voldaan is aan de eisen van art. 33a lid 2 Sr.8.

De rechtbank heeft vastgesteld dat de inbeslaggenomen panden aan de klaagster toebehoren en het belang van strafvordering zich niet tegen teruggave verzet omdat:

“[v]oor zover uit de overgelegde processen-verbaal al zou blijken dat [medeverdachte] zich schuldig heeft gemaakt aan witwassen door uit misdrijf verkregen gelden te investeren in de betreffende panden van klaagster, blijkt uit deze processen-verbaal niet of onvoldoende dat klaagster hieraan heeft meegewerkt dan wel dit wist of moest vermoeden.”

Het is niet helemaal duidelijk wat de rechtbank hiermee heeft willen uitdrukken. Als de rechtbank van oordeel is dat er niet vanuit kan worden gegaan dat aan de voorwaarden is voldaan voor verbeurdverklaring van voorwerpen die toebehoren aan een ander dan de veroordeelde als bedoeld in art. 33a lid 2 Sr, in het bijzonder het daarin vervatte wetenschapsvereiste, ben ik het met de steller van het middel eens dat de rechtbank is vooruitgelopen op de mogelijke uitkomst van een nog te voeren procedure in de hoofdzaak.

Uit de overweging van de rechtbank die daarop volgt:

“Een proces-verbaal met (concrete) verdenkingen jegens klaagster ontbreekt in het dossier, terwijl de inbeslagneming al meer dan een jaar geleden heeft plaatsgevonden.”

Zou kunnen worden afgeleid dat de rechtbank bij de gegrondverklaring van het beklag ook heeft meegewogen dat van de verdenking van witwassen jegens de klaagster niet of onvoldoende blijkt.

Wat dit laatste aangaat is het oordeel van de rechtbank in elk geval ontoereikend gemotiveerd.

In beide gevallen is van belang dat door de officier van justitie met stukken onderbouwd is aangevoerd dat:

(i) [medeverdachte] , vader van de dochter voor wie de stichting (de klaagster) is opgericht, ervan verdacht wordt geld van een criminele herkomst te investeren in panden die aan de klaagster toebehoren;

(ii) dat bepaalde geldstromen en investeringen rondom verbouwingen van de panden onduidelijk zijn en klaagster deze niet allemaal concreet heeft kunnen verantwoorden, terwijl uit tapgesprekken blijkt dat [medeverdachte] intensief betrokken is bij die verbouwingen;

(iii) dat de klaagster als schijnconstructie wordt gebruikt om crimineel besmet geld van [medeverdachte] te kunnen witwassen en klaagster inmiddels (daardoor ook) verdachte is geworden van witwassen.

Weliswaar heeft de klaagster het een en ander tegen de gerezen verdenkingen en het betoog van de officier van justitie ingebracht, maar dat is niet dusdanig dat op grond hiervan kan worden gezegd dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat geen verbeurdverklaring zal volgen. Het is aan de zittingsrechter om definitief de discussie te beslechten of klaagster wel of niet aan de schijnconstructie heeft meegewerkt en daar wetenschap van had. De beklagrechter moet de vraag of aan de in art. 33a lid 2 onder a Sr gestelde voorwaarden voor verbeurdverklaring is voldaan beantwoorden aan de hand van de “niet hoogst onwaarschijnlijk”-formule.9.Datzelfde geldt voor de vraag of de verdenking van witwassen jegens de klaagster tot een veroordeling (en dus verbeurdverklaring in haar zaak) zal leiden.10.Alleen als op voorhand het antwoord op deze vragen overduidelijk is, kan worden gezegd dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat de latere strafrechter anders zal oordelen. Dat is, meen ik, gelet op hetgeen door de officier van justitie is aangevoerd en de rechtbank heeft vastgesteld niet zonder meer het geval. Dat er (nog) geen proces-verbaal van verdenking aanwezig is, zoals de rechtbank heeft overwogen, doet daaraan niet af. Ook die (enkele) overweging kan de gegrondverklaring van het klaagschrift niet dragen.

Het middel slaagt.

Het middel slaagt.

Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden beschikking aanleiding behoren te geven.

Deze aanvullende conclusie strekt, indien de Hoge Raad het openbaar ministerie ontvankelijk acht in zijn cassatieberoep, tot vernietiging van de bestreden beschikking en tot terugwijzing naar de rechtbank Den Haag opdat de zaak op het bestaande klaagschrift opnieuw wordt behandeld en afgedaan.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG

De rechtbank Den Haag heeft bij beschikking van 30 juni 2020 het klaagschrift van de klaagster op de voet van art. 552a Sv gegrond verklaard.

Het cassatieberoep is ingesteld door de officier van justitie en mr. H.H.J. Knol, plaatsvervangend officier van justitie bij het arrondissementsparket Den Haag, heeft één middel van cassatie voorgesteld.Namens de klaagster heeft mr. J. Kuijper, advocaat te Amsterdam, een schriftuur houdende tegenspraak ingediend.

Zowel de inleidende opmerking in de schriftuur van het openbaar ministerie als de reactie daarop in de schriftuur houdende tegenspraak van de klaagster geven mij aanleiding in te gaan op de ontvankelijkheid van het cassatieberoep.

Standpunt openbaar ministerie

Het openbaar ministerie merkt op dat de officier van justitie op 10 juli 2020 ter griffie van de rechtbank Den Haag “beroep” heeft ingesteld tegen de bestreden beschikking. Tevens wordt in de schriftuur gemeld dat, nadat de officier van justitie de betreffende akte heeft ondertekend, op de akte zonder medeweten van de officier van justitie het woord 'beroep' handmatig is gewijzigd in 'Cassatie'. Het openbaar ministerie hecht eraan dat hierover duidelijkheid bestaat, maar is van oordeel dat het feit dat 'beroep' is ingesteld tegen de bestreden beschikking geen consequenties heeft voor de ontvankelijkheid van het cassatieberoep, nu overduidelijk is dat de officier van justitie daarmee – tijdig en rechtsgeldig – cassatieberoep heeft ingesteld.

Standpunt klaagster

Namens de klaagster wordt in de schriftuur houdende tegenspraak aangevoerd dat de akte rechtsmiddel die zich in het dossier bevindt niet rechtsgeldig is nu blijkt dat in die akte, na het opmaken daarvan, wijzigingen zijn aangebracht. Daarom en vanwege het feit dat de officier van justitie nooit een akte tot het instellen van cassatieberoep heeft ondertekend en het niet alleen ten tijde van het opmaken van de akte maar ook nadien, gelet op de door hem op 21 juli 2020 ingediende appelmemorie, kennelijk zijn intentie was om tegen de beschikking het niet openstaande rechtsmiddel van hoger beroep in te stellen, dient het openbaar ministerie in de visie van klaagster niet-ontvankelijk in het cassatieberoep te worden verklaard. Daarbij wijst de klaagster op het arrest van de Hoge Raad van 22 juni 2010, ECLI:NL:HR:2010:BK9728 waarin de Hoge Raad kort gezegd heeft bepaald dat een door het openbaar ministerie onjuist ingesteld rechtsmiddel niet voor conversie in aanmerking komt en het openbaar ministerie dus niet-ontvankelijk moet worden verklaard door de rechter die door dat (onjuiste) rechtsmiddel is ingeroepen.

Daarnaast meent klaagster dat, daargelaten dat op basis van de schriftuur van het openbaar ministerie niet is vast te stellen dat in de akte rechtsmiddel onder het woord ‘Cassatie’ eerder het woord ‘beroep’ heeft gestaan, ook wanneer dit wel zo zijn geweest, daaronder niets anders dan 'hoger beroep’ kan worden verstaan en dus niet (ook) ‘cassatieberoep’. Volgens klaagster moet geconcludeerd worden dat, gelet op de in dit opzicht beslissende inhoud van de oorspronkelijke akte rechtsmiddel, de officier van justitie tegen de beschikking van de rechtbank Den Haag ex art. 552a Sv een niet-openstaand rechtsmiddel heeft ingesteld. Op basis van de (oorspronkelijke) formulering in de akte (‘beroep’) en de nadien ter griffie van de rechtbank ingediende appelmemorie kan bovendien worden aangenomen dat er geen sprake is geweest van een kennelijke verschrijving. De fout is evenmin door of vanwege de officier van justitie (binnen de termijn voor het indienen van cassatie) rechtsgeldig hersteld. Er bevindt zich in het dossier geen akte waarbij tegen de beschikking van de rechtbank cassatieberoep is aangetekend. Klaagster meent dan ook dat, gezien art. 552d lid 1 Sv, de officier van justitie niet-ontvankelijk moet worden verklaard in het (cassatie)beroep.

De feiten

Wat betreft de hier van belang zijnde feiten heb ik het volgende kunnen vaststellen. Van de processtukken maakt deel uit een akte rechtsmiddel afkomstig van de strafgriffie van de rechtbank Den Haag. Die akte vermeldt, voor zover hier van belang, dat officier van justitie M.C. Stolk op 10 juli 2020 ter griffie van de rechtbank kwam en verklaarde in de zaak tegen [klaagster] cassatie in te stellen tegen de beschikking van de raadkamer van de rechtbank genomen op 30 juni 2020. De akte is ondertekend door de comparant en de griffier. De tekst op deze akte rechtsmiddel is in zwarte letters getypt/gedrukt, met uitzondering van het woord ‘Cassatie’: dat woord is, met blauwe pen, handgeschreven. Onder de handgeschreven tekst bevindt zich, zoals ook de advocaat van klaagster in de schriftuur houdende tegenspraak stelt1., Tipp-Ex. De tekst die oorspronkelijk in de akte stond is daarmee weggelakt en daarvoor in de plaats gekomen is het handgeschreven woord ‘cassatie’. Desalniettemin is, als men de akte tegen het licht houdt, goed zichtbaar welk woord er oorspronkelijk heeft gestaan en zich nu achter de Tipp-Ex bevindt: namelijk het woord ‘Beroep’. Naar mijn mening kan dan ook worden vastgesteld dat in de akte rechtsmiddel onder het woord ‘Cassatie’ eerder het woord ‘Beroep’ heeft gestaan. Gelet hierop kan naar mijn mening worden aangenomen dat, zoals het openbaar ministerie in zijn schriftuur stelt, de officier van justitie de akte heeft ondertekend en na die ondertekening op een onbekend tijdstip het woord ‘beroep’ is gewijzigd in ‘cassatie’.

In het dossier bevindt zich eveneens een door de officier van justitie Stolk ingediende appelmemorie gedateerd 21 juli 2020, die volgens de stempel daarop diezelfde dag is ontvangen door de centrale balie van het Paleis van Justitie te Den Haag. Gelet op de dagtekening van de bestreden beschikking (30 juni 2020) kan daarmee worden vastgesteld dat deze appelmemorie buiten de termijn voor cassatie, maar binnen de termijn voor het indienen van een appelschriftuur (te weten veertien dagen na het aantekenen van hoger beroep, art. 410 lid 1 Sv) is ingediend.

Tot slot is het het vermelden waard dat de stukken door de strafgriffie van de rechtbank Den Haag aan de Hoge Raad zijn toegezonden, met daarbij een zogenaamde aanbiedingsbrief die op 7 september 2020 is gedateerd.

Beoordeling van de ontvankelijkheid

Het gaat in deze zaak om een beschikking op de voet van art. 552a Sv. Volgens art. 445 Sv staat geen hoger beroep of cassatie open tegen beschikkingen dan in de gevallen bij de wet bepaald. Art. 552d lid 2 Sv houdt in dat tegen beschikkingen ex art. 552a Sv door het openbaar ministerie cassatie kan worden ingesteld binnen veertien dagen na de dagtekening van de beschikking (en door klager binnen veertien dagen na betekening). Met andere woorden tegen een beschikking ex art. 552a Sv staat geen hoger beroep maar wel cassatie open.

Een procespartij of haar raadsman die tegen een rechterlijke uitspraak een rechtsmiddel instelt, moet in het algemeen geacht worden het conform de wet openstaande rechtsmiddel te hebben willen aanwenden, bijzondere omstandigheden daargelaten.2.Is het verkeerde rechtsmiddel aangewend dan vindt conversie plaats en wordt het dossier naar het bevoegde gerecht doorgezonden.3.Deze coulance geldt echter niet voor het openbaar ministerie die volgens de jurisprudentie van de Hoge Raad alleen ontvankelijk is indien het juiste rechtsmiddel is ingesteld. Indien een niet volgens de wet openstaand rechtsmiddel is aangewend door het openbaar ministerie volgt dus geen conversie maar niet-ontvankelijkheid.4.

Bij een door het openbaar ministerie ingesteld rechtsmiddel dient de rechter dan ook uitsluitend de vraag te beantwoorden welk rechtsmiddel feitelijk is aangewend. Normaal gesproken kan dit worden vastgesteld aan de hand van de inhoud van de akte, die in beginsel leidend is. Hier doet zich echter de bijzondere situatie voor dat de akte na het opstellen en ondertekenen daarvan zonder medeweten van degene die het rechtsmiddel heeft ingesteld, is gewijzigd.

Ik meen dat op grond van de bovenstaande geschetste feiten en omstandigheden, in het bijzonder (de mededeling in de schriftuur) dat de officier van justitie (aanvankelijk) ‘beroep’ heeft ingesteld en het feit dat door de officier van justitie nadien nog een appelmemorie is ingediend, niet anders kan worden geconcludeerd dat het rechtsmiddel van hoger beroep is aangewend. Daarbij neem ik tevens in aanmerking dat niet is gebleken dat de officier van justitie op enig moment binnen de cassatietermijn heeft aangegeven cassatieberoep te willen instellen en de inhoud van de akte bovendien op een niet bekend moment zonder medeweten van de officier van justitie is gewijzigd.5.

De vraag is wat voor consequenties dit dient te hebben. Daarbij is van belang dat het hier niet gaat om een geval waarbij ten onrechte het rechtsmiddel van cassatie is ingesteld, hetgeen, indien geen conversie mogelijk is, leidt tot niet-ontvankelijkheid, maar om de omgekeerde situatie. In het onderhavige geval is de zaak weliswaar bij de juiste rechter beland, de Hoge Raad, maar is het verkeerde rechtsmiddel aangewend.

Maakt het in dat geval nog uit dat de zaak door de rechtbank naar de Hoge Raad is toegezonden? Volgens Van Dorst 2018 kan ook zonder tussenkomst van een rechterlijke beslissing conversie plaatsvinden:

“Daarnaast heeft zich een informele afhandeling van verkeerde rechtsmiddelen ontwikkeld. Die houdt in dat, zodra aan het licht komt dat het verkeerde rechtsmiddel is ingesteld, de griffier het dossier met een begeleidend briefje doorstuurt naar de bevoegde instantie (die ingeval zij ten onrechte is geadieerd, op haar beurt en op dezelfde manier zorgt voor doorgeleiding naar een door haar bevoegd geachte instantie). Het behoeft geen betoog dat deze methode wegens haar eenvoud, soepelheid, snelheid en kostenbesparing de voorkeur verdient boven die waarin de rechter eraan te pas moet komen.”6.

Ik meen dat de omstandigheid dat de stukken door de rechtbank Den Haag op 7 september 2020 naar de Hoge Raad zijn gezonden in casu niet als conversie kan worden aangemerkt omdat het mijns inziens overduidelijk is dat het verkeerde rechtsmiddel is ingesteld en dit bovendien is gebeurd door het openbaar ministerie.7.Dat mag helaas niet door een welwillende griffiemedewerker met Tipp-Ex worden gerepareerd. Indien de Hoge Raad mij hierin volgt, zijn er twee mogelijke consequenties denkbaar:

(i) Aangezien het rechtsmiddel dient te worden verstaan als een hoger beroep, kan de Hoge Raad alsnog doen wat de rechtbank had behoren te doen, namelijk de zaak terug- of doorsturen naar het hof, dat vervolgens het beroep niet-ontvankelijk dient te verklaren omdat het verkeerde rechtsmiddel is ingesteld. Dat is mijns inziens formeel gesproken de juiste weg.

(ii) De Hoge Raad kan er echter ook voor kiezen het openbaar ministerie niet-ontvankelijk te verklaren omdat er niet tijdig en rechtsgeldig cassatieberoep is ingesteld. Dit is een wat meer praktische en doelmatige weg, aangezien bij terug- of verwijzing geen ander oordeel kan volgen dan dat het openbaar ministerie niet-ontvankelijkheid is in het ingestelde hoger beroep (en ook niet meer tijdig cassatieberoep kan instellen).

In het geval de Hoge Raad het ingestelde rechtsmiddel niet zou verstaan als hoger beroep, dan meen ik dat het rechtsmiddel van cassatie vanwege de kennelijk later aangebrachte wijziging in de akte niet rechtsgeldig is ingesteld. Het openbaar ministerie kan zich ook niet op verschoonbaarheid van het verzuim beroepen omdat de officier van justitie een appelmemorie heeft ingediend, hetgeen erop wijst dat binnen de cassatietermijn nimmer de intentie aanwezig is geweest cassatieberoep in te stellen. Ook in dat geval dient de Hoge Raad het openbaar ministerie niet ontvankelijk te verklaren.

Aan de bespreking van het middel kom ik gelet op het voorgaande niet toe. Indien de Hoge Raad anders mocht oordelen, dan ben ik desgewenst bereid aanvullend te concluderen.

Deze conclusie strekt tot de niet-ontvankelijkverklaring van de officier van justitie in het cassatieberoep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG