HR, 24-10-2014, nr. 13/04854

De volgende twee cassatiemiddelen worden aangevoerd:

De door de Douane vastgestelde douaneschuld is gebaseerd op artikel 201, lid 3, alinea 2, CDW en artikel 54 Douanebesluit zoals deze van toepassing waren in de periode van de invoer van de goederen (8 maart 2004 tot en met 23 november 2005).

In artikel 201, lid 3, alinea 2, CDW staat onder meer dat ook personen die voor de aangifte benodigde gegevens verstrekken, terwijl zij wisten of redelijkerwijs hadden moeten weten dat die gegevens verkeerd waren, als (mede)schuldenaar worden beschouwd. Dit is echter alleen het geval indien de geldende nationale bepalingen dat expliciet regelen

Met andere woorden de reikwijdte van het begrip schuldenaar wordt feitelijk bepaald door de nationale invulling van het begrip schuldenaar.

In Nederland is het begrip schuldenaar vastgelegd in artikel 54 van het in de periode van invoer geldende Douanebesluit. Hierin is bepaald dat een persoon die voor de aangifte benodigde gegevens verstrekt, terwijl hij of zij wist of redelijkerwijs had moeten weten dat deze verkeerd waren, schuldenaar is van de verschuldigde rechten.

Het oordeel van het Hof — dat artikel 3 van de Douanewet, bezien in samenhang met de artikelen 1 en 2 van deze wet, voldoende basis biedt om de in artikel 201, lid 3 van het CDW genoemde wettelijke bepalingen, op te nemen in artikel 54 van het Douanebesluit — is strijdig met het recht en kan naar wij menen niet worden gestaafd met de parlementaire geschiedenis van Artikel 3 van de Douanewet1..

Wij zullen onderbouwen (1) waarom gemeend mag worden dat artikel 54 Douanebesluit niet verbindend is — noch een formele wet op zichzelf noch gebaseerd op een verbindende wettelijke bepaling — terwijl in artikel 201, lid 3, alinea 2, CDW staat vermeld dat ‘geldende nationale voorschriften’ vereist zijn om te bepalen of iemand als schuldenaar kan worden aangemerkt.

Naar wij menen is het Douanebesluit niet toereikend als ‘geldend nationaal voorschrift’ in de zin van artikel 201, lid 3, alinea 2, CDW. Het Douanebesluit geeft immers slechts uitvoering aan bepalingen die zijn opgenomen in de Douanewet en moet worden beschouwd als een bij AMvB genomen besluit. Daarbij komt dat een AMvB in het algemeen slechts uitvoering geeft aan een specifiek deel van de wet in formele zin. Voor wat betreft het schuldenaarschap ontbreekt het juist aan dat specifieke deel in de formele wet, hetgeen dan ook betekent dat artikel 54 Douanebesluit een betekenisloos artikel is geworden en geen uitvoering kan geven.

Dat artikel 3 van de Douanewet niet de schakel (in onze ogen de missing link) tussen het CDW en het Douanebesluit kan zijn — zoals het Hof oordeelt —, volgt onder meer uit: de Memorie van Toelichting (hierna: MvT), wetsgeschiedenis en de literatuur.

In de memorie van Toelichting bij artikel 3 van de Douanewet staat dat bepaalde bepalingen in een AMvB kunnen worden opgenomen:

(…) ‘Het gaat hierbij voornamelijk om toepassingsbepalingen die zich naar hun aard minder lenen voor een regeling bij wet in formele zin’ (…)

Wij menen dat het aanwijzen van een belastingplichtige (schuldenaar) net als het belastbare feit (ontstaan douaneschuld), de maatstaf van heffing (douanewaarde) en het tarief, een essentieel onderdeel is van de douaneregelgeving die zich bij uitstek naar zijn aard slechts laat lenen voor een regeling bij wet in formele zin2.. De wetgever heeft volgens de MvT bij artikel 3 van de Douanewet slechts willen bepalen dat een AMvB alleen verdere uitvoering kan geven (in dit geval bijvoorbeeld aan het aanwijzen van een schuldenaar) indien dit in een meer specifieke wettelijke bepaling is voorzien. Artikel 3 zelf ziet uitsluitend op de minder principiële aangelegenheden dan het aanwijzen van de schuldenaar.

Daarbij komt dat uit de Wetsgeschiedenis volgt dat de aanwijzing van de schuldenaar zowel voorafgaand aan de inwerkingtreding van de Douanewet — artikel 124e, Wet inzake de Douane — als in de regelgeving na het vervallen van de Douanewet — artikel 7:4, Algemene douanewet — wel geregeld was en is bij een wet in formele zin. Daaruit menen wij te mogen afleiden dat het ook altijd de bedoeling van de wetgever is geweest, ook ten tijde van de geldigheid van de Douanewet, om niet de bevoegdheid tot het aanwijzen van de schuldenaar te delegeren en slechts te laten baseren op een AMvB. Zoals eerder gesteld daarvoor is het aanwijzen van een schuldenaar een te principiële aangelegenheid.

Dat aan artikel 54 Douanebesluit geen betekenis mag toekomen ten tijde van de invoer volgt ook uit de literatuur. In onder meer Punt & Vliet, hoofdstuk 3 douaneschuld, is opgenomen:

In WFR 1996/1558 is door Mr. D. G. Van Vliet verder geschreven dat de besluitgever buiten zijn bevoegdheid gaat:

Gelet op overwegingen 1 tot en met 12 verzoeken wij Uw College te concluderen dat, nu artikel 54 Douanebesluit noch op zichzelf een wet in formele zin is noch haar basis ontleent aan een wet in formele zin, de wettelijke grondslag ontbreekt om belanghebbende als schuldenaar aan te kunnen wijzen, de heffing bij hem daarom in strijd met het recht is opgelegd en dus het oordeel van het Hof het recht heeft geschonden.

Het oordeel van het Hof — dat een ieder die informatie ten behoeve van de opstelling van de aangifte ter beschikking stelt verantwoordelijk wordt gehouden voor het indienen van een onjuiste aangifte en daardoor als schuldenaar van de ontstane douaneschuld moet worden aangemerkt in plaats van aan te sluiten bij degene die de informatie ‘onmiddellijk verstrekt’ — is strijdig met het recht. Mocht artikel 54 Douanebesluit als verbindend worden beschouwd dan menen wij dat met artikel 54 Douanebesluit destijds niet beoogd was ook de middellijke verstrekker van informatie die heeft geleid tot een onjuiste aangifte als schuldenaar van de douaneschuld aan te merken. Pas met ingang van 1 oktober 2008 is in artikel 7:4 van de Algemene Douanewet uitdrukkelijk verwoord dat het verstrekken ‘onmiddellijk of middellijk’ kan hebben plaatsgevonden.

Uit de vastgestelde feiten blijkt dat belanghebbende geen gegevens heeft verstrekt aan de aangever (i.c. [A] B.V.) die hebben geleid tot de vermeend onjuiste aangiften. Belanghebbende heeft, in het tijdvak waarin de invoerhandelingen plaatsvonden (de jaren 2004 en 2005) de gegevens voor het doen van de aangiften aan expediteur [B] geleverd. De gegevens zijn vervolgens door [B] aan de aangever verstrekt. Belanghebbende heeft de gegevens die leidden tot de onjuiste aangiften daardoor niet onmiddellijk maar middellijk verstrekt.

Dat pas sinds 1 augustus 2008 op grond van artikel 7:4 van de Algemene douanewet, naast de persoon die onmiddellijk gegevens verstrekte, ook de persoon die middellijk de voor de opstelling van de aangifte benodigde gegevens heeft verstrekt schuldenaar is, indien hij wist of redelijkerwijze had moeten weten dat die gegevens verkeerd waren, kan worden afgeleid uit de MvT bij artikel 7:4 van de Algemene douanewet . Immers, uit de MvT kan worden begrepen dat vanaf 1 augustus 2008 het schuldenaarschap voor douanedoeleinden is uitgebreid tot degene die de voor de opstelling van de aangifte benodigde gegevens middellijk heeft verstrekt, terwijl hij wist of redelijkerwijze had moeten weten dat die gegevens verkeerd waren. De wetgever heeft daarmee willen voorkomen dat andere personen tussen de feitelijke en de uiteindelijke vertegenwoordiger worden geschoven om niet als schuldenaar te kunnen worden aangemerkt.

Met andere woorden uit het feit dat de wetgever het noodzakelijk heeft geacht de wettelijke bepaling te wijzigen, mag worden afgeleid dat in de periode waarin de douaneschuld is ontstaan en artikel 54 Douanebesluit nog geldig was, alleen de aangever en degene die onmiddellijk de gegevens verstrekte aan de aangever als schuldenaar kan worden aangemerkt. In onze ogen gaat het dan om de directe medewerking, het één op één verstrekken van informatie handmatig, per email, fax, post, etc.

Door niet in de nationale wetgeving op te nemen dat ook personen die middellijk gegevens verstrekten of betrokken waren bij de gegevensverstrekking (mede)schuldenaar zijn van de douaneschuld, schiet de Nederlandse wetgever tekort. Dit in tegenstelling tot hetgeen eerder was opgenomen in artikel 124-e AWDA en later in artikel 7:4 van de Algemene douanewet. Het is in strijd met het recht om dan belanghebbende als schuldenaar aan te wijzen terwijl deze nimmer onmiddellijk informatie heeft verstrekt. Dat belanghebbende wellicht op basis van het gehele feitencomplex gevoelsmatig (onze interpretatie van het begrip ‘intellectueel daderschap’) schuld draagt aan de ingediende onjuiste aangiften maakt hem, gelet op de douanerechtelijke invulling van het begrip schuldenaar, nog geen schuldenaar.

Gelet op overwegingen 16 tot en met 20 verzoeken wij Uw College te concluderen dat onder de werking van artikel 54 Douanebesluit, zonder de toevoeging ‘onmiddellijk of middellijk’, naast de aangever slechts de persoon die zelf, dus onmiddellijk, de voor de opstelling van de aangifte gegevens verstrekte als schuldenaar kan worden aangemerkt, dat belanghebbende daarom niet als schuldenaar kan worden aangemerkt en dus het oordeel van het Hof het recht heeft geschonden nu zij oordeelt dat ook de ‘intellectueel dader’ en daarmee een middellijke verstrekker van informatie als schuldenaar aanwijst.

Gelet op vorenstaande verzoeken wij Uw College de uitspraak van het Hof te vernietigen en de zaak zelf te beslissen. Wij stellen u voor te beslissen dat de wettelijke grondslag voor de heffing van douanerechten bij belanghebbende ontbrak. De heffing heeft zodoende ten onrechte plaatsgevonden.