18.2.5 Verschijningsvormen van verticale regelingen

Zoals ik heb aangegeven in paragraaf 18.2.4.1, kunnen prijskartelovereenkomsten niet slechts in het horizontale vlak, maar ook in het verticale vlak voorkomen. In geval van verticale overeenkomsten verplicht de leverancier zijn afnemer (en soms via een kettingbeding ook diens afnemers) om bepaalde vaste of minimale prijzen te hanteren (prijsbinding).1 Onder de verticale prijsregelingen vallen ook die overeenkomsten waarbij een schakel in de bedrijfskolom wordt overgeslagen, zoals het geval is wanneer een fabrikant rechtstreeks, met het voorbijgaan aan de groothandel, prijsafspraken met de detaillist maakt. In Nederland, maar ook in de rest van de Europese Unie zijn verticale prijskartels slechts bij uitzondering toegestaan. In de Verenigde Staten geldt een absoluut verbod op verticale prijskartels.2

Wanneer een leverancier en een wederverkoper overeenkomen dat de leverancier in een bepaald gebied de producten (goederen of diensten) alleen aan de betreffende wederverkoper zal leveren, is sprake van een overeenkomst van alleenverkoop. Alleenverkoopovereenkomsten worden dikwijls gesloten met handelsagenten of commissionairs. In beginsel zijn deze overeenkomsten toegestaan.3

De overeenkomsten van exclusieve afname (in het internationale verkeer ook wel “exclusive supplier agreements” genoemd) zijn in wezen het spiegelbeeld van de overeenkomsten van exclusieve verkoop. Een samenloop van beide typen overeenkomsten is echter niet noodzakelijk.4

Een overeenkomst van selectieve distributie (ook wel “exclusieve wederverkoopovereenkomst”) strekt ertoe dat de leverancier overeenkomt dat de wederverkopers aan bepaalde eisen zullen voldoen. Dergelijke overeenkomsten worden in het internationaal verkeer ook wel aangeduid als “preferred supplier agreements”. Zo kan de leverancier bijvoorbeeld eisen stellen aan de inrichting van demonstratie-, verkoop-en reparatieruimten, aan de serviceverlening door de wederverkoper en uitingen van reclame.5 Ook komt het voor dat er eisen worden gesteld aan de opleiding van het personeel van de wederverkoper.6 Selectieve distributie is in beginsel toegestaan, indien het gaat om kwalitatieve eisen.7

Onder branchebeschermingsregelingen worden verstaan overeenkomsten tussen de exploitant van een winkel- of bedrijvencomplex en de daarin gevestigde ondernemers (of ondernemers die zich daar zullen vestigen). In branchebeschermingsovereenkomsten wordt afgesproken dat andere, nieuwe ondernemers zich slechts in het complex mogen vestigen, indien zij geen producten (goederen of diensten) aanbieden die (soort)gelijk zijn aan de producten die de reeds gevestigde ondernemers (of de ondernemers die zich daar zullen vestigen) verkopen.8 Dergelijke overeenkomsten vallen onder omstandigheden onder het kartelverbod.

In het geval van een franchising overeenkomst verstrekt de ene partij, de franchise-gever, aan de andere partij, de franchisenemer, het recht om de onderneming volgens een bepaalde bedrijfsformule te exploiteren en verplicht de franchisegever de franchisenemer zijn activiteiten volgens de aanwijzingen van de franchisegever te verrichten.9 Niet zelden gaat een franchisecontract gepaard met exclusieve afname-contracten en marktverdelingscontracten. Er bestaat een uitgebreid systeem voor vrijstellingen van het kartelverbod voor franchisingovereenkomsten.10

Een bijzondere vorm van franchising is de productiefranchising. Hierbij verstrekt de franchisegever de franchisenemer het recht om volgens bepaalde voorschriften een product te fabriceren en dat product onder het merk van de franchisegever in de handel te brengen.11 Het opleggen van kwalitatieve verplichtingen wordt niet door het kartelverbod bestreden.