HvJ EU, 23-04-2020, nr. C-217/19

In haar verzoekschrift heeft de Commissie zich op het standpunt gesteld dat de litigieuze vergunningen in strijd zijn met artikel 7, lid 4, derde alinea, van de vogelrichtlijn en niet kunnen worden gerechtvaardigd op grond van artikel 9, lid 1, onder c), van die richtlijn.

In de eerste plaats zijn de litigieuze vergunningen in strijd met artikel 7, lid 4, derde alinea, van de vogelrichtlijn. Volgens die bepaling zien de lidstaten er namelijk ‘[t]en aanzien van trekvogels […] met name op toe dat de soorten waarop de jachtwetgeving van toepassing is, niet worden bejaagd tijdens de broedperiode’.

De Commissie is van mening dat het in het onderhavige geval, net als in de zaak die heeft geleid tot het arrest van 15 december 2005, Commissie/Finland (C-344/03, EU:C:2005:770), niet kan worden betwist dat het voorjaarsjachtseizoen in de provincie Åland, dat twee tot drie weken in mei duurt, samenvalt met de broedperiode van de eidereenden.

Dit gegeven vindt steun in de werkzaamheden van het Ornis-comité voor de aanpassing van de vogelrichtlijn aan de technische en wetenschappelijke vooruitgang, dat is opgericht overeenkomstig artikel 16 van de richtlijn en bestaat uit vertegenwoordigers van de lidstaten en waarvan de werkzaamheden wetenschappelijk gezag hebben, zoals het Hof reeds heeft erkend (arrest van 8 juni 2006, WWF Italia e.a., C-60/05, EU:C:2006:378, punten 26 en 27 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In de tweede plaats kan de Republiek Finland de onverenigbaarheid van de litigieuze vergunningen met artikel 7, lid 4, derde alinea, van de vogelrichtlijn niet rechtvaardigen op grond van de in artikel 9, lid 1, onder c), van deze richtlijn bedoelde afwijking.

Niet alleen heeft de Republiek Finland niet aangetoond dat de litigieuze vergunningen ‘verstandig gebruik’ uitmaken, maar daarenboven heeft die lidstaat niet aangetoond dat de voorjaarsjacht op eidereenden slechts betrekking had op ‘kleine hoeveelheden’ vogels in de zin van artikel 9, lid 1, onder c), van de vogelrichtlijn.

Wat het argument betreft dat er niet is aangetoond dat het om ‘verstandig gebruik’ ging, heeft de Republiek Finland ten eerste niet met deugdelijk wetenschappelijk bewijs aangetoond dat er was gewaarborgd dat de betrokken populatie op een ‘bevredigend niveau’ werd gehandhaafd. Het door die lidstaat aangevoerde bewijs is namelijk gebaseerd op een gedeeltelijke en onjuiste lezing van bepaalde documenten. Deze documenten zijn niet meer actueel — het oudste dateert uit 2004 — of zijn niet relevant, omdat ze betrekking hebben op een populatie met een mondiale of Europese dimensie, dat wil zeggen een ruimere populatie dan die welke in de onderhavige zaak aan de orde is. Vier studies tonen echter aan dat deze populatie in de periode van 2011 tot 2015 terugliep. Wat de daaropvolgende jaren betreft, blijkt uit drie verdere studies dat de situatie verder is verslechterd en toont een vierde studie aan dat de situatie nog steeds zorgwekkend is, zodat niet kan worden geconcludeerd dat de populatie van de betrokken soort op een ‘bevredigend niveau’ wordt gehandhaafd.

Bovendien blijkt uit de gegevens die krachtens artikel 12 van de vogelrichtlijn zijn verstrekt, zowel door de Republiek Finland als door de naburige lidstaat, het Koninkrijk Zweden, en die relevant zijn voor trekvogels, dat de populatie van de eidereend zowel op korte als op lange termijn terugloopt. De Commissie erkent dat er verschillende redenen zijn voor deze terugloop. Zij benadrukt evenwel dat de arresten van 8 juni 2006, WWF Italia e.a. (C-60/05, EU:C:2006:378, punt 32), en 10 september 2009, Commissie/Malta (C-76/08, EU:C:2009:535, punt 59), betreffende het ‘verstandige gebruik’ in de zin van artikel 9, lid 1, van de vogelrichtlijn uitsluiten dat gebruik wordt gemaakt van de in artikel 9, lid 1, onder c), van deze richtlijn genoemde afwijking, indien niet wordt gewaarborgd dat de betrokken populatie wordt gehandhaafd op een ‘bevredigend niveau’, ongeacht of de jacht al dan niet bijdraagt tot de slechte staat van instandhouding van de populatie. Het zou ongepast zijn om de jacht op deze populaties toe te staan, ook al is die jacht niet de oorzaak van die ongunstige staat van instandhouding of draagt zij er niet toe bij.

Bovendien betwist de Commissie het standpunt van de Republiek Finland volgens hetwelk de toekenning van de litigieuze vergunningen gerechtvaardigd is op grond van artikel 16, lid 1, van de habitatrichtlijn in geval van een ongunstige staat van instandhouding en, overeenkomstig het arrest van 14 juni 2007, Commissie/Finland (C-342/05, EU:C:2007:341, punt 29), ‘bij wijze van uitzondering mogelijk [is] wanneer naar behoren is vastgesteld dat [dergelijke vergunningen] de ongunstige staat van instandhouding van deze populaties niet kunnen verslechteren of niet kunnen verhinderen dat deze in een gunstige staat van instandhouding worden hersteld’. Niet alleen heeft het Hof namelijk deze uitzondering nooit toegepast in het kader van artikel 9, lid 1, onder c), van de vogelrichtlijn, dat andere voorwaarden bevat en anders is gestructureerd dan artikel 16, lid 1, van de habitatrichtlijn, maar de Republiek Finland heeft vooral niet naar behoren aangetoond dat de litigieuze vergunningen slechts ‘neutrale’ gevolgen hebben voor de betrokken populatie van eidereenden. Wetenschappers hebben met betrekking tot de impact van de jacht op de eidereend juist geconstateerd dat het verbreken van de banden tussen de paren bijdraagt tot een afname op lange termijn van de vruchtbaarheid van de vrouwtjes van de eidereend in een populatie waar de mannetjeseenden regelmatig worden gedood ten gevolge van de voorjaarsjacht.

Ten tweede heeft de Republiek Finland niet aangetoond dat de voorjaarsjacht noodzakelijk is voor het beheer van de roofdierstand en dus een ‘verstandig gebruik’ vormt. Hoewel deze lidstaat in de procedure die heeft geleid tot het arrest van 15 december 2005, Commissie/Finland (C-344/03, EU:C:2005:770), reeds had gesteld dat de voorjaarsjacht op eidereenden gerechtvaardigd was door het feit dat de jagers de broedomstandigheden zouden verbeteren door kleine roofdieren in de broedgebieden uit te schakelen, heeft het Hof dit argument in punt 35 van dat arrest verworpen en erop gewezen dat ‘[voor het natuurbehoud] kennelijk niet [is] vereist dat op de eidereend in de lente mag worden gejaagd’.

Als bewijs dat de jacht slechts ‘kleine hoeveelheden’ zou betreffen, heeft de Republiek Finland als basis voor haar berekening de overwinteringspopulatie op de trekroute Oostzee/Waddenzee gebruikt. De Commissie is daarentegen van mening dat deze lidstaat zich had moeten baseren op de populatie die zich op de eilanden van de provincie Åland voortplant. Hoewel niet is betwist dat de eidereend een trekvogel is, hebben de litigieuze vergunningen geen betrekking op eidereenden die ‘aan het trekken’ zijn, maar op eidereenden die zich zijn beginnen voort te planten en zich dus niet verplaatsen. Bovendien zijn die vergunningen beperkt tot vogels die zich op de eilanden van de provincie Åland bevinden.

De referentiepopulatie die de Republiek Finland heeft gekozen, leidt tot een overschatting van het aantal vogels dat beschikbaar is voor de jacht op het tijdstip en de plaats waarvoor genoemde vergunningen gelden. Gezien het hoge aantal eidereenden dat overwintert op de trekroute Oostzee/Waddenzee, vormt zelfs een fractie van deze populatie geen ‘kleine hoeveelheid’ van de broedpopulatie van de eilanden van de provincie Åland. Niet alle eidereenden van de populatie die overwintert in het gebied van de Oostzee/Waddenzee, trekken tot in Finland.

Daarenboven heeft de Republiek Finland de cumulatieve effecten van haar berekeningsmethode over het hoofd gezien. Niet alleen voert geen enkele andere lidstaat de berekeningen op die manier uit, maar indien iedere lidstaat dat zou doen, zou het niet meer gaan om ‘kleine hoeveelheden’ voor ieder van de populaties waarvoor de respectieve afwijkingen gelden, maar om fracties die, wanneer ze zouden worden samengeteld, per definitie groter zijn. Aangezien de Republiek Finland geen gegevens heeft verstrekt over de broedpopulatie op de eilanden van de provincie Åland, heeft zij niet kunnen aantonen dat de afwijking slechts betrekking had op ‘kleine hoeveelheden’.

In zijn verweerschrift verklaart deze lidstaat om te beginnen dat hij van mening is dat de onderhavige zaak geen betrekking heeft op een bedreigde of met uitsterven bedreigde soort, en maakt hij vervolgens drie inleidende opmerkingen.

In de eerste plaats is de populatie van de eidereend ‘stabiel/fluctuerend’, en is de terugloop van deze populatie die sinds de jaren negentig is waargenomen, grotendeels te wijten aan een natuurlijke evolutie. Het is vanuit wetenschappelijk oogpunt onjuist om de ontwikkeling van de populatie van de eidereend te koppelen aan het tijdstip waarop de populatie haar hoogtepunt bereikte ten gevolge van kunstmatige omstandigheden, waaronder eutrofiëring in de Oostzee en de Waddenzee en het gebrek aan roofdieren. Daarom kan niet automatisch worden aangenomen dat een teruglopende soort een onbevredigend populatieniveau of een ongunstige staat van instandhouding kent. Dit is des te meer het geval wanneer, zoals in casu, de praktijk van de voorjaarsjacht geen verband houdt met enige terugloop.

In de tweede plaats betekent de opneming, voor de Unie, van de betrokken soort in de categorie ‘gevoelig’ van de ‘rode lijst’ van bedreigde soorten van de Internationale Unie voor het behoud van de natuur en de natuurlijke hulpbronnen (International Union for Conservation of Nature, IUCN) niet dat die soort bedreigd is of een groot risico loopt, aangezien bij een dergelijke indeling geen rekening wordt gehouden met de bovengenoemde ‘stabiele/fluctuerende’ trend.

In de derde plaats is de Commissie, gelet op de bepalingen van de vogelrichtlijn, en met name artikel 9, lid 1, onder c), daarvan, ten onrechte van mening dat de voorjaarsjacht op zich onredelijk is.

Met betrekking tot de grond van het beroep betoogt de Republiek Finland dat de litigieuze vergunningen voldoen aan de voorwaarden van ‘verstandig gebruik’ en ‘kleine hoeveelheden’.

Wat ten eerste het begrip ‘verstandig gebruik’ betreft, voert die lidstaat om te beginnen aan — en steunt daarvoor op de rechtspraak van het Hof inzake artikel 16, lid 1, van de habitatrichtlijn — dat het ‘bevredigende niveau’ van de betrokken populatie geen voorwaarde is voor het toestaan van de bij artikel 9, lid 1, onder c), van de vogelrichtlijn ingevoerde afwijking.

Vervolgens, zelfs indien het ‘bevredigende niveau’ van de betrokken populatie een voorwaarde zou zijn voor het toestaan van de genoemde afwijking, verklaart de Republiek Finland dat zij naar vijf studies heeft verwezen en is zij van mening dat zij zich op deugdelijk wetenschappelijk bewijs heeft gebaseerd om de voorjaarsjacht op de mannetjes van de eidereend te openen in de provincie Åland.

Ten slotte sluiten de vastgestelde populatieniveaus de voorjaarsjacht niet uit. Aan de voorwaarde dat de populatie op een ‘bevredigend niveau’ wordt gehandhaafd, kan namelijk worden voldaan als de afwijking de staat van deze populaties niet kan verslechteren of er niet aan in de weg kan staan dat de staat van de populatie op een dergelijk niveau wordt gehandhaafd. Bovendien moedigt de voorjaarsjacht de jachtgemeenschappen aan om deel te nemen aan een beheersplan en instandhoudingsmaatregelen te treffen.

De Republiek Finland meent op basis van het gidsdocument voor de duurzame jacht dat de Commissie in 2008 overeenkomstig de vogelrichtlijn heeft vastgesteld (hierna: ‘gidsdocument’) dat de Commissie zelf aanvaardt dat op soorten met een ongunstige staat van instandhouding kan worden gejaagd, aangezien dit een sterke stimulans zou kunnen vormen om de habitats te beheren en invloed uit te oefenen op andere factoren die bijdragen tot de terugloop van de populatie en aldus bijdraagt tot de doelstelling om de populaties weer in een gunstige staat van instandhouding te brengen. Dit is overigens de reden waarom het bestuur van de provincie Åland in 2017 en 2018 een beheersplan heeft aangenomen in het kader van het toestaan van de voorjaarsjacht. De Republiek Finland geeft bovendien aan dat ook in het voorjaarsjachtseizoen van 2019 op 2 000 mannetjes van de eidereend mocht worden gejaagd.

Anders dan de Commissie betoogt, is de precisering in punt 35 van het arrest van 15 december 2005, Commissie/Finland (C-344/03, EU:C:2005:770), volgens welke ‘[o]ok al verrichten de jagers een nuttige taak in het kader van het natuurbehoud door in de lente op kleine roofdieren te jagen en daardoor de broed van de eidereend te vergemakkelijken, hiervoor […] kennelijk niet [is] vereist dat op de eidereend in de lente mag worden gejaagd’, toegevoegd in verband met het begrip ‘ontbreken van andere oplossingen’ en was het Hof impliciet maar duidelijk van oordeel dat jagers toch nog een stimulans zouden hebben om roofdieren te bestrijden.

Wat ten tweede de voorwaarde inzake ‘kleine hoeveelheden’ betreft, volgt uit de arresten van 9 december 2004, Commissie/Spanje (C-79/03, EU:C:2004:782, punt 36), en 15 december 2005, Commissie/Finland (C-344/03, EU:C:2005:770, punt 53), dat onder ‘betrokken populatie’ bij trekvogelsoorten moet worden verstaan ‘de populatie in de regio's waaruit de voornaamste contingenten voortkomen die door de regio trekken waar de afwijking tijdens de periode van toepassing daarvan geldt’. Aangezien het Hof geen enkel voorbehoud heeft gemaakt bij deze definitie, ligt het voor de hand dat het begrip ‘trekvogelsoorten’ verband houdt met het biologische gedrag van de betrokken soorten en niet impliceert dat de soort ‘aan het trekken is’ en dus in beweging is op het moment van de jacht. Een vogelsoort is daarentegen ofwel een sedentaire soort ofwel een treksoort, en zij houdt niet op een treksoort te zijn enkel omdat de vogels van de betrokken soort niet ‘aan het trekken zijn’.

Aangezien geen enkele andere lidstaat dan de Republiek Finland de voorjaarsjacht op mannetjes van de eidereend op de trekroute Oostzee/Waddenzee toestaat, valt voorts geen enkele jachtpraktijk samen met de voorjaarsjacht in de provincie Åland en is het dus niet nodig de cumulatieve effecten te berekenen, aangezien er juist geen zijn.

In repliek heeft de Commissie met betrekking tot het ‘verstandige gebruik’ ten eerste gesteld dat de door de Republiek Finland voorgestane uitlegging indruist tegen de rechtspraak van het Hof die voortvloeit uit de arresten van 8 juni 2006, WWF Italia e.a. (C-60/05, EU:C:2006:378, punt 32), en 10 september 2009, Commissie/Malta(C-76/08, EU:C:2009:535, punt 59), volgens welke ‘afwijkingen uit hoofde van artikel 9 van de [vogelrichtlijn] slechts kunnen worden toegestaan indien is gewaarborgd dat de populatie van de betrokken soorten op een bevredigend niveau wordt gehandhaafd en […], indien dat niet het geval is, de vogeljacht hoe dan ook niet kan worden beschouwd als verstandig gebruik’. In de tweede plaats benadrukt deze instelling dat de in artikel 9, lid 1, onder c), van de vogelrichtlijn bedoelde afwijkingsregeling strikter is dan die van artikel 16 van de habitatrichtlijn. Door artikel 9, lid 1, onder c), van de vogelrichtlijn specifiek te beperken tot gevallen van ‘verstandig gebruik’, heeft de Uniewetgever deze afwijkende bepaling namelijk aan een strengere eis willen onderwerpen, waardoor de afwijkingen beperkt zouden blijven tot gevallen waarin het niveau van de vogelpopulaties bevredigend is. Ten derde is een dalende trend in de populatie van een betrokken soort uiteraard een relevante factor om te bepalen of het populatieniveau van die soort al dan niet bevredigend is. Wanneer een lidstaat voorts niet waarborgt dat deze populatie op een ‘bevredigend niveau’ wordt gehandhaafd, kan de voorjaarsjacht geen ‘verstandig gebruik’ vormen, ongeacht of de jacht al dan niet de belangrijkste oorzaak is van de terugloop van deze populatie.

Aangaande de door de Republiek Finland overgelegde studies zij opgemerkt dat zij ontoereikend zijn om het bewijs dat er sprake is van een dalende trend in de eidereendpopulatie — een belangrijke indicator dat de staat van een populatie onbevredigend is — te weerleggen.

Bovendien voert die lidstaat argumenten aan in verband met het beheer van de roofdierstand die juridisch gezien niet relevant zijn. Ten eerste is de rechtspraak van het Hof erop gericht uit te maken of de opening van de jacht noodzakelijk is om de potentieel nuttige taak te verrichten, dan wel of die taak los van de jacht kan worden verricht. In het onderhavige geval bevat het verweerschrift van de Republiek Finland geen bewijs dat de eidereendpopulatie op de eilanden van de provincie Åland, in heel Finland, in de Oostzee of op de trekroute Oostzee/Waddenzee in een gunstigere staat verkeert dankzij de voorjaarsjacht en het beheer van de roofdierstand.

Voorts mist het argument dat de wetenschappelijke literatuur de voorjaarsjacht op mannetjes van de eidereend ondersteunt omdat de populatie overwegend uit mannetjes bestaat, feitelijke grondslag, daar die literatuur aanbeveelt de jacht hoofdzakelijk te beperken tot mannetjes van de eidereend in de winter. Dit argument druist meer bepaald in tegen de rechtspraak van het Hof volgens welke een biologische soort de gemeenschap van alle individuen is die samen een voortplantingsgemeenschap vormen, zodat soorten in hun geheel dienen te worden beschermd (arrest van 12 juli 2007, Commissie/Oostenrijk, C-507/04, EU:C:2007:427, punt 235).

De Republiek Finland formuleert in haar dupliek diverse inleidende opmerkingen. Zij verbaast zich er met name over dat de Commissie geen standpunt heeft ingenomen over het operationele beheersplan dat Finland sinds 2017 heeft ingevoerd.

Aangaande het begrip ‘verstandig gebruik’ herhaalt de Republiek Finland dat handhaving op een ‘bevredigend niveau’ geen voorwaarde is volgens artikel 9, lid 1, onder c), van de vogelrichtlijn. Voorts stelt deze lidstaat dat zijn betoog er niet op is gericht de regeling van artikel 16, lid 1, van de habitatrichtlijn naar analogie toe te passen op de vogelrichtlijn, maar ervoor pleit om de in die twee richtlijnen vervatte afwijkingen op overeenkomstige wijze uit te leggen. Bovendien herhaalt deze lidstaat dat een onderscheid moet worden gemaakt tussen een teruglopende soort en een soort die in een ongunstige staat van instandhouding verkeert.

De Republiek Finland betwist niet alleen de manier waarop de Commissie de studies heeft geanalyseerd, maar baseert zich ook op een verklaring van 29 juli 2019 van een van de toonaangevende wetenschappers op het gebied van onderzoek naar de eidereend in Finland, waarin deze stelt dat de beheersstrategie die op de eilanden van de provincie Åland is ingevoerd, gerechtvaardigd en goed onderbouwd is en nauw verband houdt met de plaatselijke situatie. Hij is ook van mening dat het in punt 52 van dit arrest genoemde beheersplan en de in dat verband genomen maatregelen een positief effect hebben op de populatie eidereenden in de provincie Åland, dat groter is dan het negatieve effect dat wordt veroorzaakt door de vermindering van de voortplantingscapaciteit van een beperkt aantal vrouwtjeseenden.

Met betrekking tot het beheer van de roofdierstand stelt de Republiek Finland om te beginnen dat de lokale jachtgemeenschap haar belangstelling voor roofdierbestrijding zou verliezen als de voorjaarsjacht op eidereenden zou worden verboden. Een verbod op de voorjaarsjacht in de provincie Åland komt dus neer op een volledig jachtverbod. Vervolgens voert die lidstaat aan dat de betrokkenheid van de lokale gemeenschappen bij de instandhoudingsprogramma's moet worden aangemoedigd. Volgens de Republiek Finland tracht de Commissie de grootste groep belanghebbenden bij de toekomstige instandhouding van de eidereend uit te sluiten door hun enige stimulans weg te nemen om aan dergelijke programma's deel te nemen. Deze lidstaat concludeert dat het door de Commissie opgelegde verbod op de voorjaarsjacht onevenredig is, aangezien het geen rekening houdt met het feit dat deze jacht op geen enkele wijze heeft bijgedragen tot de terugloop van de populatie van de betrokken soort en met de positieve rol die de plaatselijke jachtgemeenschap heeft gespeeld bij de instandhouding van deze populatie.

Met haar beroep verzoekt de Commissie het Hof vast te stellen dat de Republiek Finland de krachtens artikel 7, lid 4, en artikel 9, lid 1, onder c), van de vogelrichtlijn op haar rustende verplichtingen niet is nagekomen door sinds 2011 regelmatig toestemming te verlenen voor de afgifte van vergunningen voor de voorjaarsjacht op mannetjes van de eidereend in de provincie Åland.

De Republiek Finland verklaart in haar verweerschrift dat dergelijke vergunningen ten minste tot de voorjaarsjacht in 2019 zijn verleend.

Ofschoon het bestaan van een niet-nakoming moet worden beoordeeld op basis van de situatie waarin de lidstaat zich bevond aan het einde van de in het met redenen omkleed advies gestelde termijn, kan het voorwerp van een beroep wegens niet-nakoming zich uitstrekken tot feiten die zich hebben voorgedaan na het met redenen omkleed advies voor zover deze van dezelfde aard zijn als die waarin in dat advies op wordt gedoeld, en eenzelfde gedraging opleveren (zie in die zin arrest van 5 april 2017, Commissie/Bulgarije, C-488/15, EU:C:2017:267, punten 40 en 43 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Derhalve dient de gegrondheid van het onderhavige beroep te worden onderzocht met betrekking tot de jaren 2011 tot en met 2019.

Artikel 7, lid 4, van de vogelrichtlijn verplicht de lidstaten om er met name op toe te zien dat de in bijlage II bij die richtlijn genoemde vogelsoorten tijdens het broedseizoen niet worden bejaagd.

In de onderhavige zaak is de eidereend een soort die is genoemd in deel B van bijlage II bij de vogelrichtlijn. Het valt niet te betwisten dat het voorjaarsjachtseizoen voor deze soort in de provincie Åland samenvalt met het broedseizoen.

Dat seizoen maakt bijgevolg deel uit van de perioden waarin volgens artikel 7, lid 4, van die richtlijn de jacht op eidereenden in beginsel verboden is (zie in die zin arrest van 12 juli 2007, Commissie/Oostenrijk, C-507/04, EU:C:2007:427, punt 195).

De Republiek Finland is echter van mening dat de litigieuze vergunningen kunnen worden gerechtvaardigd op grond van artikel 9, lid 1, onder c), van de vogelrichtlijn.

Deze bepaling staat voor alle soorten vogels, indien er geen ‘andere bevredigende oplossing’ bestaat, namelijk toe dat er wordt afgeweken van de artikelen 5 en 7 van deze richtlijn, teneinde het vangen, het houden of elke andere wijze van ‘verstandig gebruik’ van bepaalde vogels in ‘kleine hoeveelheden’ selectief en onder strikt gecontroleerde omstandigheden toe te staan.

In dat verband zij erop gewezen dat het Hof reeds voor recht heeft verklaard dat er bij de jacht op wilde vogels als liefhebberij gedurende de in artikel 7, lid 4, van de vogelrichtlijn bepaalde perioden sprake kan zijn van een ‘verstandig gebruik’ zoals toegestaan door artikel 9, lid 1, onder c), van die richtlijn (zie in die zin arrest van 16 oktober 2003, Ligue pour la protection des oiseaux e.a., C-182/02, EU:C:2003:558, punt 11 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Voorts zij opgemerkt dat, wanneer het — zoals bij artikel 9 van de vogelrichtlijn — gaat om een uitzonderingsregeling, die strikt moet worden uitgelegd en volgens welke de autoriteit die het besluit neemt voor elke afwijking moet bewijzen dat aan de gestelde voorwaarden is voldaan, de lidstaten moeten waarborgen dat elke ingreep die beschermde soorten raakt slechts wordt toegestaan op basis van besluiten die steunen op een nauwkeurige en treffende motivering welke verwijst naar de in dat artikel opgesomde redenen, voorwaarden en vereisten (zie in die zin arrest van 8 juni 2006, WWF Italia e.a., C-60/05, EU:C:2006:378, punt 34).