HR, 27-11-2018, nr. 16/04972 B

i. Klaagster heeft op 20 juni 2015 een motorboot, merk Formula 310SS, met rompnummer [001], bouwjaar 2008, voor € 45.000,- verkocht aan [betrokkene 1], tegen inruil van een motorboot die toebehoorde aan [betrokkene 1] ter waarde van € 25.000,-. Het resterende bedrag van € 20.000,- zou in termijnen door [betrokkene 1] aan klaagster worden voldaan, met als laatste termijn 31 maart 2016. Het koopcontract is als bijlage bij het klaagschrift gevoegd.

ii. Klaagster stelt dat daarin tevens schriftelijke is overeengekomen dat zij tot het moment van volledige betaling eigenaar van de motorboot zou blijven.

iii. [betrokkene 1] heeft niet binnen de gestelde termijn betaald en volgens klaagster resteerde er na 31 maart 2016 nog een schuld van € 17.000,-.

iv. Op 8 september 2015 is de motorboot op het bedrijfsterrein van klaagster op grond van art. 94 Sv in beslag genomen vanwege een witwasverdenking tegen [betrokkene 1].

v. Het bij de rechtbank ingediende klaagschrift strekt tot teruggave van de motorboot aan de klaagster. Hiertoe is kort gezegd aangevoerd dat de boot eigendom is van de klaagster, klaagster geen verdachte is en de boot de beslagene niet toebehoort als bedoeld in art. 33a Sr, zodat het hoogst onwaarschijnlijk is dat deze onder hem wordt verbeurdverklaard.

4. De rechtbank heeft in de bestreden beschikking, voor zover van belang, als volgt overwogen en beslist:

“2. De beoordeling

(…)

De rechtbank overweegt als volgt.

Het beslag is gelegd op grond van artikel 94 Sv.

De rechtbank dient na te gaan of het belang van strafvordering verlangt dat het beslag wordt voortgezet. Hiervan is sprake wanneer het in beslag houden van het voorwerp kan dienen om de waarheid aan de dag te brengen of om wederrechtelijk voordeel aan te tonen dan wel wanneer niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, de verbeurdverklaring of onttrekking aan het verkeer van het voorwerp zal bevelen.

De officier van justitie heeft zich op het standpunt gesteld dat het beslag gehandhaafd dient te blijven, nu het, gelet op de tegen [betrokkene 1] gerezen verdenking, niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, de verbeurdverklaring van de boot zal bevelen.

Klaagster stelt - kortgezegd - dat verbeurdverklaring wel hoogst onwaarschijnlijk is, omdat de boot eigendom is van klaagster.

Op grond van artikel 33a van het Wetboek van Strafrecht (Sr) zijn onder meer vatbaar voor verbeurdverklaring voorwerpen die aan de veroordeelde toebehoren of die hij geheel of ten dele ten eigen bate kan aanwenden en die geheel of grotendeels door middel van of uit de baten van het strafbare feit zijn verkregen.

De rechtbank ziet zich voor de vraag gesteld of de boot inderdaad aan klaagster toebehoort in de zin van artikel 33a Sr. Daarbij zal de rechtbank niet hoeven te treden in de beslechting van burgerrechtelijke eigendoms- en bezitskwesties, maar zal daarbij wel civielrechtelijke aspecten mogen betrekken.

Van toebehoren in de zin van artikel 33a Sr is sprake wanneer een voorwerp op grond van een rechtsbetrekking tot het vermogen van een persoon behoort. Zeggenschap en belang kunnen hierbij een rol spelen.

De stelling van klaagster, dat sprake is van een koopovereenkomst onder opschortende voorwaarde, kan niet worden gevolgd. Voor de term “voorwaarde” moet worden aangesloten bij artikel 6:21 van het Burgerlijk Wetboek. Kenmerkend voor de “voorwaarde” is dat zij de rechtsgevolgen van de rechtshandeling afhankelijk stelt van een voorval dat onzeker is. Van een onzekere toekomstige gebeurtenis is in dit geval echter geen sprake.

Ook voor het overige kan de stelling dat klaagster eigenaar is gebleven van de boot niet worden gevolgd. Er is - ook volgens klaagster - geen sprake van huurkoop en het in beginsel dwingende karakter van de wettelijke regels ter zake van huurkoop brengt mee dat van een rechtsgeldig eigendomsvoorbehoud in de relatie tussen klaagster en de als consument optredende [betrokkene 1] geen sprake kan zijn. Het gaat derhalve om een koop op afbetaling, maar zonder rechtsgeldig eigendomsvoorbehoud.

Naar het oordeel van de rechtbank is [betrokkene 1] in juli 2015 eigenaar geworden van de boot. Toen is op grond van de koopovereenkomst de boot feitelijk geleverd door middel van bezitsverschaffing. Vanaf dat moment stond het [betrokkene 1] kennelijk vrij om - in weerwil van de passage in de overeenkomst dat [klaagster] de boot mocht gebruiken tot het moment van volledige betaling - de boot te gebruiken. Tijdens zijn vakantie bij het Gardameer heeft [betrokkene 1] de boot ook daadwerkelijk gebruikt. Ook heeft hij de boot verzekerd en moest hij liggeld betalen. Dat de boot nog niet “op naam stond” van [betrokkene 1] doet aan het voorgaande niet af.

Het voorgaande brengt ook mee dat de boot toebehoort aan [betrokkene 1] in de zin van artikel 33a Sr. Gelet op de met feiten en omstandigheden onderbouwde verdenking van witwassen zoals die uit het dossier blijkt, is de rechtbank met de officier van justitie van oordeel dat het niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, de verbeurdverklaring van de boot zal bevelen.

Derhalve dient het klaagschrift ongegrond te worden verklaard.

3. De beslissing

De rechtbank verklaart het klaagschrift ongegrond.”

5. In beide middelen wordt geklaagd over de motivering van de ongegrondverklaring van het beklag. Het eerste middel richt zich tegen het oordeel van de rechtbank dat geen sprake is geweest van een koopovereenkomst onder opschortende voorwaarde. Het tweede middel komt op tegen het oordeel van de rechtbank dat het niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, de verbeurdverklaring van de boot zal bevelen, waarbij de rechtbank heeft vastgesteld dat de boot toebehoort aan [betrokkene 1] in de zin van art. 33a Sr en dat [betrokkene 1] in juli 2015 eigenaar is geworden van de boot omdat er geen sprake is van huurkoop, maar van een koop op afbetaling zonder rechtsgeldig eigendomsvoorbehoud. De middelen lenen zich voor een gezamenlijke behandeling.

5.1. De klaagster is een derde rechthebbende die stelt dat de onder [betrokkene 1] inbeslaggenomen boot haar in eigendom toebehoort en aan de rechter een last tot teruggave van de boot aan haar heeft verzocht. In een dergelijk geval dient de rechter te beoordelen of (i) het belang van strafvordering het voortduren van het van beslag vordert en zo neen, (ii) of de inbeslaggenomen boot dient te worden teruggegeven aan de klaagster omdat deze redelijkerwijs als rechthebbende ten aanzien van deze boot moet worden beschouwd.

5.2. Het belang van strafvordering verzet zich tegen teruggave indien het veiligstellen van de belangen waarvoor art. 94 Sv de inbeslagneming toelaat, het voortduren van het beslag nodig maakt. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer de desbetreffende voorwerpen kunnen dienen om de waarheid aan de dag te brengen – ook in een zaak betreffende een ander dan de klaagster – of om wederrechtelijk verkregen voordeel aan te tonen. Voorts verzet het door art. 94 Sv beschermde belang van strafvordering zich tegen teruggave indien niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, de verbeurdverklaring of onttrekking aan het verkeer van het voorwerp zal bevelen.1.

5.3. De rechtbank heeft geoordeeld dat het belang van strafvordering zich verzet tegen de teruggave nu het niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, in een latere strafprocedure tegen de beslagene [betrokkene 1], de verbeurdverklaring van de boot zal bevelen.

5.4. De klacht in cassatie is dat dit oordeel van de rechtbank op ondeugdelijke gronden is gestoeld, althans onvoldoende is gemotiveerd. Volgens de steller van het middel kan verbeurdverklaring van de in beslag genomen boot namelijk niet in aanmerking komen, omdat deze boot niet aan [betrokkene 1] toebehoort in de zin van art. 33a Sr, maar eigendom is van klaagster.

5.5. Art. 33a lid 1 onder a, Sr luidt:

“Vatbaar voor verbeurdverklaring zijn:

a. Voorwerpen die aan de veroordeelde toebehoren of die hij geheel of ten dele te eigen bate kan aanwenden en die geheel of grotendeels door middel van of uit de baten van het strafbare feit zijn verkregen”

5.6. Vooropgesteld moet worden dat de verbeurdverklaring ex art. 33a Sr ertoe strekt de veroordeelde in zijn vermogen te treffen. Het uitgangspunt is dan ook dat slechts aan de veroordeelde toebehorende voorwerpen kunnen worden verbeurdverklaard. Op dit beginsel maakt art. 33a lid 1 aanhef en onder a Sr een uitzondering voor het geval de rechthebbende – kort gezegd – te kwader trouw was. Met de term ‘toebehoren aan’ wordt geduid op een rechtsbetrekking volgens welke een voorwerp tot het vermogen van de veroordeelde behoort.2.Wat dat betreft stelt de wet geen eigendomseis, maar een (bredere) toebehorenseis. Voldoende is dat de veroordeelde zodanige zeggenschap heeft over en belang heeft bij het voorwerp, dat hij met betrekking tot dat voorwerp met een eigenaar gelijk kan worden gesteld.3.

5.7. In onderhavige zaak is door klaagster gesteld dat zij eigenaar van de boot is gebleven omdat de resterende koopsom van € 17.000,- niet is betaald. Als bijlage bij het klaagschrift heeft klaagster onder andere de koopovereenkomst overgelegd tussen haar en [betrokkene 1], getekend op 20 juni 2015, waarin is opgenomen:

“Betaling geschiedt in termijnen. Laatste termijn uiterlijk 31-03-2016. [klaagster] mag tot die tijd de boot gebruiken en blijft eigenaar. Klant zorgt voor verzekering.”

5.8. De raadsman heeft – bij de raadkamerbehandeling alsook in de cassatieschriftuur – namens de klaagster benadrukt dat geen sprake is geweest van huurkoop (waarbij de verkoper zich de eigendom van de afgeleverde zaak voorbehoudt) maar dat het om een “koopovereenkomst onder opschortende voorwaarden” ging.

5.9. Afgaande op het aan de rechtbank bij het klaagschrift overgelegde koopcontract, gaat het hier om een bij de verkoop gemaakt eigendomsvoorbehoud, dat inhoudt dat de verkoper eigenaar blijft totdat de koper de verschuldigde koopprijs voldoet. Ingevolge art. 3:92 lid 1 BW beschouwt de wet een door partijen overeengekomen eigendomsvoorbehoud als een overdracht onder opschortende voorwaarde van voldoening van de door de koper verschuldigde tegenprestatie. Zolang de tegenprestatie niet is voldaan blijft de verkoper eigenaar ook al is het verkochte al aan de eigenaar geleverd. Verheul verwoordt het in zijn recente proefschrift als volgt (voetnoot is uit het citaat weggelaten):

“Het eigendomsvoorbehoud bewerkstelligt namelijk niet alleen dat de verkoper eigenaar blijft totdat de koper de verschuldigde koopprijs heeft voldaan, maar heeft tegelijkertijd ook tot gevolg dat de koper terstond en zonder meer eigenaar wordt van de verkochte zaak zodra hij de verschuldigde koopprijs voldoet. Deze doelstelling wordt bereikt doordat de wet een door partijen overeengekomen eigendomsvoorbehoud – behoudens een afwijkende vormgeving – beschouwt als een overdracht onder opschortende voorwaarde van voldoening van de door de koper verschuldigde tegenprestatie (art. 3:92 lid 1 BW). Daardoor vindt terstond een overdracht plaats, maar heeft de overdracht, vanwege de opschortende voorwaarde, pas effect – dat wil zeggen: eigendomsovergang tot gevolg – zodra de koper de verschuldigde prestatie volledig heeft voldaan.”4.

[…]

“De verkoper blijft vooralsnog eigenaar, maar verliest dit eigendomsrecht van rechtswege indien de koper de verschuldigde prestatie voldoet. De koper is nog geen eigenaar, maar wordt wel automatisch eigenaar als hij de verschuldigde prestatie voldoet. Het al dan niet toebehoren van het (volledige) eigendomsrecht aan de verkoper of de koper is daarmee afhankelijk van de toekomstige gebeurtenis, die nog onzeker is: de betaling van de koopprijs door de koper.”5.

5.10. De rechtbank heeft in haar beschikking de stelling dat klaagster eigenaar is gebleven van de boot niet gevolgd, omdat er volgens de rechtbank sprake is van een koop op afbetaling, zonder rechtsgeldig eigendomsvoorbehoud. Dat laatste acht ik gelet op hetgeen namens klaagster is aangevoerd, het overgelegde koopcontract en het bepaalde in art. 3:92 lid 1 BW zonder nadere motivering niet begrijpelijk.6.De rechtbank heeft niet inzichtelijk gemaakt waarom het tussen klaagster en [betrokkene 1] overeengekomen eigendomsvoorbehoud, waaraan geen wettelijke nadere formele vereisten worden gesteld, niet geldig zou zijn. Daarmee is ook het oordeel van de rechtbank dat het belang van strafvordering zich verzet tegen de teruggave van de boot nu het niet hoogst onwaarschijnlijk is dat de strafrechter, later oordelend, de verbeurdverklaring van de boot zal bevelen, onvoldoende gemotiveerd.

6. De middelen slagen.

7. Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

8. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden beschikking en tot zodanige beslissing met betrekking tot terugwijzing of verwijzing als de Hoge Raad gepast zal voorkomen.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG