HvJ EU, 07-11-2019, nr. C-213/18

Artikel 1 van verordening nr. 261/2004, met als opschrift ‘Onderwerp’, bepaalt in lid 1, onder b) en c), dat deze verordening ‘onder de erin genoemde voorwaarden de minimumrechten [vaststelt] die luchtreizigers hebben bij annulering van hun vlucht [en] vertraging van hun vlucht’.

Artikel 5 van deze verordening, met als opschrift ‘Annulering’, bepaalt in de leden 1 en 2:

Artikel 7 van deze verordening, met als opschrift ‘Recht op compensatie’, bepaalt in lid 1, onder a), dat ‘de passagiers […] compensatie [krijgen] ten belope van […] 250 EUR voor alle vluchten tot en met 1 500 km’, onder de in dit artikel genoemde voorwaarden.

Artikel 9 van genoemde verordening, met als opschrift ‘Recht op verzorging’, bepaalt in de leden 1 en 2:

Artikel 12 van verordening nr. 261/2004, met als opschrift ‘Verdere compensatie’, bepaalt in lid 1 dat deze verordening ‘van toepassing [is] onverminderd de rechten van een passagier op verdere compensatie. De uit hoofde van [genoemde] verordening toegekende compensatie kan op eventuele verdere compensatie in mindering worden gebracht’.

Aangezien de bij de verwijzende rechter aanhangig gemaakte rechtsvordering na 10 januari 2015 is ingesteld6., is verordening nr. 1215/2012 overeenkomstig artikel 66, lid 1, ervan, ratione temporis op het hoofdgeding van toepassing.

In hoofdstuk II van verordening nr. 1215/2012, met als opschrift ‘Bevoegdheid’, in afdeling 2, ‘Bijzondere bevoegdheid’, bepaalt artikel 7, punt 1, onder a) en b), dat ‘[e]en persoon die woonplaats heeft op het grondgebied van een lidstaat, […] in een andere lidstaat voor de volgende gerechten [kan] worden opgeroepen:

In afdeling 4 van dat hoofdstuk, met als opschrift ‘Bevoegdheid voor door consumenten gesloten overeenkomsten’, bepaalt artikel 17, lid 3, dat deze afdeling ‘niet van toepassing [is] op vervoerovereenkomsten, behoudens overeenkomsten waarbij voor één enkele prijs zowel vervoer als verblijf [wordt] aangeboden’.

In hoofdstuk VII van genoemde verordening, met als opschrift ‘Verhouding tot andere regelgeving’, bepaalt artikel 67 dat dit instrument ‘de toepassing van de bepalingen die, voor bijzondere onderwerpen, de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen regelen en die opgenomen zijn of zullen worden in de besluiten van de Unie of in de nationale wetgevingen die ter uitvoering van deze besluiten geharmoniseerd zijn [onverlet laat]’.

In hetzelfde hoofdstuk VII bepaalt artikel 71, lid 1, van dezelfde verordening dat dit instrument ‘verdragen waarbij de lidstaten partij zijn en die, voor bijzondere onderwerpen, de rechterlijke bevoegdheid, de erkenning en de tenuitvoerlegging van beslissingen regelen [onverlet laat]’.

In wezen wordt het Hof met de eerste prejudiciële vraag verzocht voor recht te verklaren of, in het geval waarin een passagier wiens internationale vlucht vertraging heeft opgelopen of is geannuleerd niet alleen de forfaitaire compensatie en de vergoeding van de kosten als bedoeld in de artikelen 5, 7 en 9 van verordening nr. 261/2004 in rechte vordert, maar tevens verdere compensatie in de zin van artikel 12 van deze verordening16., de relatieve rechterlijke bevoegdheid moet worden bepaald op basis van artikel 33 van het Verdrag van Montreal en/of van artikel 7 van verordening nr. 1215/2012.

Guaitoli e.a. stellen een gemeenschappelijk antwoord op de drie prejudiciële vragen voor, namelijk dat zowel artikel 33 van het Verdrag van Montreal als artikel 7 van verordening nr. 1215/2012 enkel de aanknopingscriteria geeft aan de hand waarvan kan worden bepaald in welke lidstaat het geding moet worden beslecht, maar niet de territoriaal bevoegde rechter.17. EasyJet daarentegen betoogt dat artikel 33 van dit verdrag telkens in aanmerking moet worden genomen wanneer een passagier vergoeding van de schade als gevolg van de vertraging van een vlucht op grond van dit verdrag vordert. Volgens de Italiaanse regering moet de bevoegdheid van de aangezochte rechter voor de compensatie uit hoofde van verordening nr. 261/2004 worden beoordeeld door toepassing van verordening nr. 1215/2012 en voor de eis tot schadevergoeding als gevolg van niet-nakoming van de vervoersovereenkomst door toepassing van het Verdrag van Montreal. Evenzo is de Commissie van mening dat de rechterlijke bevoegdheid moet worden geregeld door enerzijds artikel 7, punt 1, onder b), van verordening nr. 1215/2012 voor het deel van de vordering dat strekt tot verkrijging van de uit verordening nr. 261/2004 voortvloeiende compensatie, en anderzijds door artikel 33 van het Verdrag van Montreal voor het deel van de vordering dat ertoe strekt daarnaast verdere compensatie te verkrijgen voor schade die voortvloeit uit een vertraging en binnen de werkingssfeer van dit verdrag valt.

Ik deel deze laatste standpunten. Alvorens uiteen te zetten hoe in een procedure als die in het hoofdgeding mijns inziens een distributieve toepassing moet worden gemaakt van de bevoegdheidsregels van verordening nr. 1215/2012, respectievelijk artikel 33 van het Verdrag van Montreal, acht ik het noodzakelijk te beschrijven hoe de regels van materieel recht inzake de aansprakelijkheid van luchtvaartmaatschappijen die respectievelijk in verordening nr. 261/2004 en in dat verdrag zijn opgenomen, zich tot elkaar verhouden. Naar mijn mening vloeit de noodzaak de bevoegdheidsregels van verordening nr. 1215/2012 en die van artikel 33 van het Verdrag van Montreal parallel toe te passen namelijk correlatief voort uit de combinatie van de aansprakelijkheidsregelingen waarin deze twee instrumenten voorzien.

Zoals is aangegeven door de meeste belanghebbenden die in de onderhavige zaak opmerkingen hebben ingediend, blijkt uit vaste rechtspraak van het Hof dat er twee stelsels zijn inzake de aansprakelijkheid van de luchtvervoerder jegens passagiers, waarbij het eerste op verordening nr. 261/2004 is gebaseerd en het tweede op het Verdrag van Montreal. Beide regelingen kunnen op het hoofdgeding van toepassing zijn.

Ik herinner eraan dat het Hof herhaaldelijk heeft geoordeeld dat de rechten die respectievelijk zijn gebaseerd op de bepalingen van verordening nr. 261/2004 en die van het Verdrag van Montreal, onder verschillende ‘regelgevingskaders’ vallen. Het Hof heeft erop gewezen dat verordening nr. 261/2004 voorziet in een stelsel van gestandaardiseerde en onmiddellijke schadevergoeding18. voor het ongemak dat wordt veroorzaakt door vertraging of annulering van een vlucht, en dat dit stelsel voorafgaat aan de regeling waarin is voorzien bij het Verdrag van Montreal, en derhalve losstaat van het uit dit verdrag voortvloeiende stelsel19..

Anders dan de bepalingen van verordening nr. 261/2004 regelen de artikelen 19 en volgende van het Verdrag van Montreal de voorwaarden waaronder de betrokken passagiers in geval van vertraging van een vlucht vorderingen kunnen instellen tot compensatie van individuele schade in de vorm van schadevergoeding, hetgeen een beoordeling van geval tot geval vereist van de omvang van de veroorzaakte schade en waarbij de schade dus slechts achteraf en op geïndividualiseerde basis kan worden vergoed.20.

Artikel 1 van verordening nr. 261/2004 benadrukt dat het bij de rechten die bij deze verordening ten behoeve van luchtreizigers worden ingesteld, gaat om minimumrechten. Voorts bepaalt artikel 12 van deze verordening dat zij van toepassing is onverminderd de rechten van een passagier op verdere compensatie op basis van andere instrumenten21. en dat de uit hoofde van genoemde verordening toegekende compensatie op eventuele verdere compensatie in mindering kan worden gebracht22.. Een nationale rechter kan de luchtvervoerder dus veroordelen tot vergoeding van alle schade die de passagiers hebben geleden als gevolg van de niet-nakoming van zijn contractuele verplichtingen op grond van een andere rechtsgrondslag dan verordening nr. 261/2004, met name op grond van het Verdrag van Montreal of nationale rechtsregels.23. Het Hof heeft gepreciseerd dat de op grond van artikel 12 van genoemde verordening voor ‘verdere’ compensatie in aanmerking komende schade, net als die krachtens het bepaalde in hoofdstuk III van genoemd verdrag, zowel schade van materiële aard als van immateriële aard kan zijn.24.

Meer in het bijzonder staat in casu vast dat het recht op een forfaitaire en geüniformiseerde compensatie van de passagier na de annulering of langdurige vertraging van een vlucht, dat voortvloeit uit de artikelen 5 tot en met 7 van verordening nr. 261/200425., een recht vormt dat losstaat van de geïndividualiseerde vergoeding van de door de vertraging van een vlucht veroorzaakte schade die in het kader van artikel 19 van het Verdrag van Montreal kan worden gevorderd26..

Bovendien heeft het Hof geoordeeld dat wanneer een luchtvervoerder de krachtens artikel 5, lid 1, onder b), en artikel 9 van verordening nr. 261/2004 op hem rustende verplichtingen tot het dragen van de kosten niet nakomt, een passagier aanspraak kan maken op een op die bepalingen gebaseerde compensatie, zonder dat een dergelijk verzoek tot vervangende uitvoering van deze verplichtingen kan worden opgevat als een vordering tot vergoeding van de geïndividualiseerde schade als gevolg van de annulering van de betrokken vlucht onder de voorwaarden van het Verdrag van Montreal. De aanspraken van de luchtreizigers die zijn gebaseerd op de hun door deze verordening toegekende rechten kunnen namelijk niet worden geacht te vallen onder een ‘verdere compensatie’ in de zin van artikel 12 ervan.27.

Na deze herinnering aan de voornaamste lessen uit de rechtspraak inzake de onderlinge samenhang tussen de materiële regels van verordening nr. 261/2004 en die van het Verdrag van Montreal, dient thans te worden onderzocht welke bepalingen moeten worden toegepast om vast te stellen welke rechter bevoegd is om kennis te nemen van de verschillende in het hoofdgeding geformuleerde onderdelen van de vordering, die de bijzonderheid vertonen dat zij zowel onder verordening nr. 261/2004 als onder het Verdrag van Montreal vallen.

Om de hiernavolgende redenen ben ik van mening dat in het geval van een rechtsvordering tot schadevergoeding van gemengde aard, zoals aan de orde in het hoofdgeding, de bevoegde rechter moet worden bepaald aan de hand van de relevante bepalingen van verordening nr. 1215/2012 voor de onderdelen van de vordering waarop verordening nr. 261/2004 van toepassing is, en aan de hand van artikel 33 van het Verdrag van Montreal voor de onderdelen van de vordering die door het dit verdrag worden beheerst. Ik zal bovendien de praktische consequenties van de voorgestelde uitlegging bespreken.

De tweede prejudiciële vraag is aan het Hof voorgelegd voor het geval dat het de eerste vraag uitlegt in de zin dat, zoals ik hierboven heb voorgesteld, in omstandigheden als die van het hoofdgeding artikel 33 van het Verdrag van Montreal van toepassing is om de rechterlijke bevoegdheid te bepalen voor de onderdelen van de vordering die betrekking hebben op de geïndividualiseerde vergoeding van schade, en die door dit verdrag, doch niet door verordening nr. 261/2004 worden gedekt.

In wezen wordt het Hof voor het eerst gevraagd of artikel 33, en meer in het bijzonder lid 1 ervan40., in dat geval tot doel heeft de bevoegdheid bij een grensoverschrijdend geding uitsluitend op internationaal niveau ratione loci te verdelen, dat wil zeggen tussen de staten die partij zijn bij genoemd verdrag, of ook op intern niveau, dat wil zeggen tussen de gerechten van elk van deze staten.

De Tribunale ordinario di Roma uit twijfels over de kennelijk door de Corte suprema di cassazione (hoogste rechterlijke instantie, Italië)41. gekozen uitlegging van artikel 33 van het Verdrag van Montreal, volgens welke deze bepaling zich zou beperken tot de aanwijzing van de staat waarvan de rechtsorde bij grensoverschrijdende geschillen bevoegd is, zonder gevolgen te hebben voor de toepassing van de in deze staat geldende nationale regels wat de bepaling van het bevoegde gerecht binnen deze staat betreft.

De Tribunale ordinario di Roma geeft aan dat indien deze uitlegging juist is, de toepassing van de Italiaanse procesregels ertoe zou leiden dat de Tribunale zelf bevoegd zou worden verklaard om het hoofdgeding te beslechten.42. Indien artikel 33 daarentegen aldus zou worden uitgelegd dat het de bevoegde rechter in elke lidstaat rechtstreeks bepaalt, onverminderd de toepassing van het nationale procesrecht voor het overige, zou de bevoegdheid worden toegekend aan de Tribunale di Civitavecchia, in het rechtsgebied waarvan de luchthaven van vertrek van de heenvlucht en van aankomst van de terugvlucht ligt.

De botsing tussen de twee bovengenoemde benaderingen, waarvan ook sprake is in de rechtspraak van andere staten die partij zijn bij het Verdrag van Montreal43., blijkt ook uit de opmerkingen die in de onderhavige zaak zijn ingediend. Guaitoli e.a. en de Italiaanse regering betogen namelijk dat artikel 33 van het Verdrag van Montreal enkel de verdeling van de rechterlijke bevoegdheid tussen de verdragsluitende staten regelt44., terwijl easyJet en de Commissie van mening zijn dat de in die bepaling gedefinieerde criteria ertoe strekken om binnen elke staat ook de nationale relatieve bevoegdheid te bepalen. Ik ben deze laatste mening eveneens toegedaan, om de hieronder vermelde redenen, die de hierboven genoemde uitleggingsregels volgen45..

Wat de bewoordingen van artikel 33 van het Verdrag van Montreal betreft, wijs ik erop dat slechts zes taalversies van dit instrument zijn aangemerkt als ‘authentiek’, waaronder drie versies die overeenkomen met officiële talen van de Unie, te weten het Engels, het Spaans en het Frans46.. Hieruit volgt dat de overwegingen in de onderhavige zaak die specifiek betrekking hebben op de Italiaanse vertaling van genoemd artikel 33, niet doorslaggevend kunnen zijn.

Overigens herinner ik eraan dat de begrippen in het Verdrag van Montreal uniform en autonoom moeten worden uitgelegd, en dat het Hof bij de prejudiciële uitlegging ervan dus geen rekening moet houden met de verschillende betekenis die daaraan in de nationale rechtsstelsels van de lidstaten van de Unie zou kunnen zijn gegeven, maar met de uitleggingsregels van het algemene volkenrecht waaraan het Hof gebonden is.47.

In casu komt het mij voor dat, anders dan de Italiaanse regering betoogt en de Corte suprema di cassazione lijkt te hebben geoordeeld48., het opschrift van artikel 33 van het Verdrag van Montreal, althans in de Engelse, de Spaanse en de Franse taalversie ervan49., niet beoogt te betekenen dat de opstellers van deze bepaling de draagwijdte van de daarin vervatte regels hebben willen beperken tot de verdeling van de rechterlijke bevoegdheid op het enkele niveau van de verdragsluitende staten. Integendeel, in het bijzonder de uitdrukking ‘Juridiction compétente’ in de Franse taalversie wijst er naar mijn mening veeleer op dat de bevoegdheid niet wordt toegekend aan een staat, maar aan een ‘rechtscollege’, welk begrip gewoonlijk in deze taal wordt gebruikt om op algemene wijze alle soorten instanties die rechterlijke macht uitoefenen aan te duiden.

Mijn overtuiging wordt bevestigd door de formulering van lid 150. van genoemd artikel 33, althans in de Engelse, de Spaanse en de Franse taalversie ervan. Net als de verwijzende rechter, easyJet en de Commissie, stel ik namelijk vast dat deze bepaling de bevoegdheid in verschillende stappen aan een specifieke rechter toekent. Om te beginnen is lid 1 gericht op ‘het gebied van een der staten die partij zijn bij dit verdrag’51., en vervolgens preciseert het welke van de rechters op dit grondgebied zich relatief bevoegd kan verklaren door voor het noemen van de verschillende aanknopingscriteria waarop de eiser zijn rechtsvordering tot schadevergoeding kan baseren — welke criteria bovendien elk een welbepaalde plaats aanduiden52. —, tweemaal53. gebruik te maken van een uitdrukking in het enkelvoud, ‘de rechter’54., en niet in het meervoud.

Zoals in een soortgelijke context naar voren is gebracht, namelijk die van het Executieverdrag55., dat eveneens regels inzake rechterlijke bevoegdheid bevat die van toepassing zijn op civielrechtelijke aansprakelijkheidsvorderingen, is het gebruik van een dergelijke terminologie echter is niet onbeduidend. Een dergelijke formulering strekt ertoe de verzoeker in staat te stellen zich rechtstreeks tot een van de aldus aangewezen rechters te wenden, zonder daarbij rekening te hoeven houden met de in de betrokken staat geldende nationale regels inzake geografische bevoegdheid, ook wanneer de toepassing van deze regels geen bevoegdheid aan deze rechter zou hebben verleend.56.

Het Hof heeft overigens bepalingen van het Unierecht betreffende de rechterlijke bevoegdheid die op soortgelijke wijze luiden als de bepaling in de onderhavige prejudiciële vraag, namelijk bepalingen die voorzien in een criterium van aanknoping bij een in het enkelvoud geformuleerd gerecht, in die zin uitgelegd dat zij ‘zowel de internationale als de relatieve bevoegdheid [bepalen]’ en ‘tot doel [hebben] om eenheid te brengen in de regels inzake jurisdictiegeschillen en bijgevolg om rechtstreeks het bevoegde gerecht aan te wijzen zonder naar de interne regels van de lidstaten te verwijzen’.57. Mijns inziens moet dit in casu ook het geval zijn.58.

Kortom, ik ben net als de verwijzende rechter, easyJet en de Commissie van mening dat indien artikel 33, lid 1, van het Verdrag van Montreal werkelijk tot doel zou hebben gehad om enkel de bevoegdheid van de gerechten van een verdragsluitende staat in hun geheel vast te stellen, en aan de aangewezen staat de vrijheid te laten de territoriaal bevoegde rechter op grond van zijn interne regels vast te stellen, zoals Guaitoli e.a. en de Italiaanse regering suggereren, de opstellers van deze bepaling ongetwijfeld zouden hebben gekozen voor andere formuleringen die daartoe geschikter zijn.

Gelet op de doelstellingen van het Verdrag van Montreal en de duidelijke doelstellingen van artikel 33, lid 1, ervan, ben ik van mening dat de door mij voorgestelde uitlegging van deze bepaling geschikter is om de genoemde doelstellingen te verwezenlijken dan de tegengestelde uitlegging.

Het Hof heeft immers reeds herhaaldelijk opgemerkt dat uit de preambule van het Verdrag van Montreal59. blijkt dat de staten die partij zijn bij dit verdrag niet alleen tot hoofddoel hadden de ‘bescherming van de belangen van consumenten in het internationale luchtvervoer [te waarborgen]’, maar ook de ‘verdere harmonisatie en codificatie van enige bepalingen tot regeling van [dit vervoer] om een billijk evenwicht van de belangen te bereiken’, met name wat de belangen van de luchtvervoerders en passagiers betreft60..

Indien artikel 33, lid 1, van genoemd verdrag in het onderhavige geval aldus zou worden uitgelegd dat de daarin opgenomen regels de rechterlijke bevoegdheid uitsluitend toekennen aan een van de verdragsluitende staten en niet rechtstreeks aan een bepaald gerecht, zou dat volgens mij niet stroken met de door de opstellers van dit instrument tot uitdrukking gebrachte wens van een versterkte eenheid61., welk oogmerk veronderstelt dat een verwijzing naar de verschillende nationale wetgevingen zo veel mogelijk moet worden vermeden. Bovendien ben ik van mening dat een dergelijke uitlegging het niet mogelijk zou maken de belangen van de consumenten voldoende te beschermen en tegelijkertijd een billijk evenwicht met de belangen van de luchtvervoerders te bieden.

In dat verband benadruk ik dat de aanneming van regels waarbij het territoriaal bevoegde gerecht rechtstreeks wordt aangewezen in de regel tot doel heeft, enerzijds, de uitvoering van die regels door zowel de autoriteiten van de staten als de betrokken justitiabelen te vergemakkelijken en, anderzijds, een geschikte nabijheid tussen het gerecht en het voorwerp van het te beslechten geding te waarborgen.62. Voorts ben ik van mening dat dit soort regels zowel in het belang van de verzoekers als de verweerders zorgt voor een grotere voorzienbaarheid en meer rechtszekerheid dan wanneer alle gerechten van een staat bevoegd zouden kunnen zijn en de partijen bijgevolg de interne normen moeten onderzoeken om na te gaan welk van deze gerechten territoriaal bevoegd is.63. Het lijkt mij redelijk ervan uit te gaan dat de opstellers van genoemd artikel 33, lid 1, deze intentie hadden toen zij voor de bovengenoemde formulering hebben gekozen. Bijgevolg zou de nuttige werking van deze bepaling mijns inziens kunnen worden aangetast in geval van een aan de door mij bepleite uitlegging tegenovergestelde uitlegging.

De door mij voorgestelde uitlegging van artikel 33, lid 1, van het Verdrag van Montreal is mijns inziens geenszins in tegenspraak met de context van deze bepaling.

Dienaangaande merk ik op dat de Italiaanse regering zich beroept op de aangehaalde rechtspraak van de Corte suprema di cassazione64., volgens welke artikel 33, lid 1, enkel de verdeling van de bevoegdheid tussen de staten die partij zijn bij het Verdrag van Montreal beoogt te regelen, met name wegens de inhoud van lid 4 van dat artikel, volgens hetwelk ‘[d]e rechtspleging wordt beheerst door de wet van de rechter voor wie de zaak is aanhangig gemaakt’65.. Deze regering leidt uit deze laatste bepaling af dat het aan de verdragsluitende staten wordt overgelaten om in het kader van hun procedurele autonomie elk gebied van procesrecht te regelen dat niet uitdrukkelijk door dit verdrag wordt geregeld, en dat dus de nationale procedureregels zouden moeten worden toegepast om te bepalen welke nationale rechter territoriaal bevoegd is.

In dezelfde geest voeren Guaitoli e.a. in wezen aan dat indien de opstellers van artikel 33 van het Verdrag van Montreal de bedoeling zouden hebben gehad om de interne territoriale bevoegdheid te regelen van elke staat die partij is bij het verdrag, zij bepalingen hadden moeten uitvaardigen die tevens de bevoegdheid verband houdende met de waarde van de geschillen regelen, maar dat genoemde opstellers dit niet hebben gedaan.

Deze argumenten moeten mijns inziens echter worden afgewezen. Net als de verwijzende rechter en easyJet ben ik namelijk van mening dat lid 1 van genoemd artikel 33, gelezen in samenhang met lid 4 daarvan, aldus moet worden uitgelegd dat deze eerste bepaling uitdrukkelijk tot doel heeft de relatieve bevoegdheid niet alleen te regelen op het niveau van de verdragsluitende staten, maar ook op het niveau van hun rechterlijke instanties, onverminderd de toepassing van de rechtsregels met betrekking tot de overige procedurele vragen die gelden in de staat waar de aangezochte rechter zetelt.

Met andere woorden, ik ben van mening dat de verwijzing naar het nationale recht in artikel 33, lid 4, van het Verdrag van Montreal moet worden opgevat als een residuele verwijzing, die betrekking heeft op andere regels van procedurele aard dan de eenvormige aanknopingscriteria voor de relatieve bevoegdheid die in dit lid 1 zijn vastgesteld. Het voorwerp van de — in de artikelen 35 en 45 van dit verdrag gemaakte — andere verwijzingen naar de wet van de rechter voor wie de zaak aanhangig is gemaakt66., bevestigt mijn mening.

Ingevolge de aldus aan de verdragsluitende staten gelaten procedurele autonomie, blijven deze naar mijn mening vrij om de reikwijdte van het geografische en materiële gebied van de gerechten op hun grondgebied te bepalen.67. Ik preciseer dat deze autonomie volgens mij evenwel zou moeten worden begrensd door de noodzaak, geen afbreuk te doen aan de doelstellingen van dit verdrag en de bepalingen ervan niet hun nuttige werking te ontnemen als gevolg van de uit de lex fori voortvloeiende regels.68.

Bijgevolg moet mijns inziens op de tweede prejudiciële vraag worden geantwoord dat artikel 33, lid 1, van het Verdrag van Montreal aldus moet worden uitgelegd dat het voor vorderingen tot vergoeding van schade die binnen de werkingssfeer van dit verdrag vallen69., niet alleen de verdeling van de rechterlijke bevoegdheid onder de staten die partij zijn bij dit verdrag regelt, maar ook de verdeling van de relatieve bevoegdheid tussen de gerechten van elk van die staten.