HR, 15-12-2020, nr. 19/05204

PROCUREUR-GENERAAL

BIJ DE

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

Zitting 13 oktober 2020

CONCLUSIE

F.W. Bleichrodt

In de zaak

[verdachte],

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1979,

hierna: de verdachte.

4. Deze zaak betreft een van de strafzaken tegen verdachten die in de media bekend zijn geworden als de “Blokkeerfriezen”. Met deze benaming leverde de zaak ook het woord van het jaar 2018 op.1.De zaak gaat over het volgende.

5. Op 18 november 2017 vond de jaarlijkse landelijke intocht van Sinterklaas plaats in Dokkum, Friesland. De actiegroep Kick Out Zwarte Piet (hierna: KOZP) en de stichting [...] (hierna: de stichting) hadden tevoren aangekondigd tijdens deze intocht een betoging te houden. De betoging zou in het teken staan van verzet tegen Zwarte Piet met het oog op “een racisme vrij Sinterklaasfeest + Nederland”. De voorgenomen betoging is aan de burgemeester van de gemeente Dongeradeel gemeld. De burgemeester heeft vervolgens voorschriften en beperkingen gesteld ten aanzien van de aangekondigde betoging. Deze kwamen erop neer dat op 18 november 2017 gedurende het tijdvak van 10:30 uur tot 11:15 uur, voorafgaand aan de daadwerkelijke intocht van de goedheiligman, een dynamische demonstratie (demonstratiemars) mocht worden gehouden op een gedeelte van de route door de binnenstad van Dokkum. Daarnaast was het toegestaan om gedurende het tijdvak van 11:15 uur tot 13:30 uur op een door de burgemeester aangewezen locatie op het terrein van de intocht een statische demonstratie te houden. In het kader van de betoging zouden vanuit Amsterdam en Rotterdam bussen vertrekken, waarvoor zich 150 tot 160 deelnemers hadden aangemeld.

6. In de week voorafgaand aan 18 november 2017 is op Twitter een bericht geplaatst met de tekst: “Friese onderneemster @[betrokkene 1] wil geen randstedelijke relschoppers ‘tussen onze kinderen’ bij intocht Sinterklaas in Dokkum.” Bij die tweet is een filmpje gevoegd met een link naar het Facebook evenement “Kick Out Kick Out Zwarte Piet”. In het filmpje zegt de medeverdachte [medeverdachte 6] onder meer:

“Er komen gewoon 150 relschoppers van Kick Out Zwarte Piet. (…) Die komen naar, zaterdagochtend naar Dokkum toe, met bussen uit Amsterdam uit Rotterdam om tussen onze kinderen, op een A locatie langs de intocht van Sinterklaas te staan gaan. Omringd met politie. Grote spandoeken, roepend dat wij racisten zijn. Sorry hoor, maar dat is voor mij geen vreedzaam protest. Dat is gewoon opdringen, dat is gewoon schreeuwen, roepen, razen. Discussie over Zwarte Piet, oké daar heb ik echt geen problemen mee. Als je Zwarte Piet wilt afschaffen, praat er over, houd een demonstratie, stem, maar niet tussen de kinderen. Kom op. En dan denk ik, we zijn in Friesland, laten ze met hun agressieve gesodemieter überhaupt met het gezeur in Amsterdam blijven. Dat ze daar niet wijs zijn weten we allang. Maar hier hebben we nog een beetje nuchter verstand. Dus ik dacht ja, laten we op een ludieke manier zien dat we het daar helemaal niet mee eens zijn. Dat we helemaal geen zin in dat gezeur hebben hier. En deel dit evenement en kom allemaal langs.(…)”

7. Op Facebook is een ‘eventpagina’ aangemaakt met de naam ‘Project P’, welke pagina door [betrokkene 3] en de medeverdachte [medeverdachte 6] werd ‘gehost’. Daarop was een oproep geplaatst. De oproep strekte ertoe om op 18 november 2017 van 08.30 uur tot 11.30 uur massaal met Friese vlaggen de (snel)weg op te gaan en langzaam te gaan rijden op de toegangswegen naar Dokkum om “de onruststokers” te vertragen/verhinderen, zodat de “kinderen ongestoord een mooi Sinterklaasfeest kunnen vieren in Dokkum”.2.De bewoordingen van de oproep vertoonden gelijkenis met die in het hiervoor bedoelde filmpje.

8. Op de dag van de intocht zijn drie bussen met demonstranten omstreeks 8.45 uur uit Amsterdam richting Dokkum vertrokken. Diezelfde ochtend heeft een grote groep mensen zich met auto’s en een motor op verschillende plekken verzameld. Zij zijn de weg opgegaan toen de drie bussen met demonstranten naderden. Op de A6 van Lemmer richting Joure werd de achterste bus met demonstranten ingehaald door een wit bestelbusje dat met hoge snelheid over de vluchtstrook reed, de bus afsneed, voor de bus langsreed en hard remde. De bus met demonstranten remde daarop ook hard. Een motorrijder ging voor de achterste bus rijden en remde heel hard, waarop het bestelbusje over de vluchtstrook naar de andere bussen reed en een groene bus met demonstranten afsneed. De groene bus moest abrupt remmen en kwam heel snel tot stilstand. Daardoor klapte één van de passagiers van deze bus naar achteren en kwam hij met de bovenkant van zijn nek tegen de rugleuning van zijn stoel, waardoor hij hoofdpijn kreeg en een hersenschudding opliep. Het hof heeft over het vervolg het volgende vastgesteld:3.

“Enkele auto’s reden slingerend rond de bussen. De groene bus werd op de snelweg A6 klem gezet door een aantal voertuigen. Voor de bus stonden een witte bestelauto en een blauwe Seat Ibiza en naast de bus stond nog een auto. Op een gegeven moment reed de blauwe Seat Ibiza, die links voor de bus stond, naar de linker rijbaan om een tweede (rode) bus tot stilstand te brengen. Toen werd in de groene bus geroepen: “Rijden, rijden” en probeerde de chauffeur verder te rijden. Op dat moment reed een motorrijder voor de groene bus en bracht hij zijn motor links voor de bus tot stilstand. De motorrijder wees met zijn rechterhand naar de chauffeur. Kort daarop stuurde de chauffeur van de bus naar rechts. Daarop zette de motorrijder zijn motor recht voor de bus. Kort daarna kon de rode bus, die op de linker rijstrook werd geblokkeerd, verder rijden. De rode bus reed van de linker naar de rechter rijstrook en bleef daar rijden. Op het moment dat de rode bus wegreed, reed de motorrijder achter de rode bus aan. De motorrijder reed met hoge snelheid naar de bus toe. De motorrijder ging naast de rode bus rijden en gebaarde naar de chauffeur om de bus aan de kant te zetten. De bus ging niet van de weg af. Daarop sneed de motorrijder de rode bus af en hij stopte abrupt voor de bus. De buschauffeur moest een noodstop maken om te voorkomen dat de motorrijder werd overreden. Doordat de buschauffeur hard moest remmen, kwam de camera(man) tegen de voorruit van de bus en is die ruit stuk gegaan. De motorrijder was agressief. Op een gegeven moment deed hij zijn helm af en liep hij dreigend langs de bussen. Nadat alle bussen stilstonden, liep de motorrijder naar de achterste bus. Hij liep op een agressieve manier naar de buschauffeur en gaf aan waar zij met de bus moest gaan staan. Er was geen sprake van een volledige versperring van de weg. Het overige verkeer reed de blokkade voorbij via de meest linker (afgesloten) strook. Op een gegeven moment ging de voorste bus langs/door de barricade. Vervolgens reden de bussen de A7 op.

Op 18 november 2017, omstreeks 09:53 uur, reed het verkeer op de Rijksweg A7 ter hoogte van Joure langzaam door filevorming en enige tijd later kwam het verkeer geheel tot stilstand. Dit gebeurde op de autosnelweg A7 van Joure richting Heerenveen, kort voorbij het aldaar langs de weg gelegen tankstation en nabij de afrit Oudehaske. Deze locatie bevond zich ongeveer anderhalve kilometer na de wegwerkzaamheden bij het knooppunt Joure. (...) Voorbij het tankstation maakte de weg een flauwe bocht naar links. De bussen reden langs het tankstation. Vanaf het tankstation reden ongeveer vijftien auto’s de weg op. Er reden auto’s links en rechts langs de achterste bus. Enkele inzittenden hadden gebalde en opgeheven vuisten. Meerdere auto’s bleven stilstaan voor de bussen, waardoor de bussen ook moesten stoppen. De bussen stonden achter elkaar en er stonden personenauto’s tussen de bussen in. De personenauto’s stonden zo opgesteld over beide rijstroken en de vluchtstrook van de A7 dat het overige verkeer niet kon passeren. De personenauto’s blokkeerden de snelweg. Het duurde ongeveer 15 minuten, voordat de politie er was. De voertuigen waren verlaten, zodat de ter plaatse gekomen politie de bestuurders niet kon aanspreken. Politieagenten hebben hier en daar mensen aangesproken en hen gevraagd of zij bestuurder waren van de stilstaande auto’s. Alle aangesproken personen wensten de vragen niet te beantwoorden. Er ontstond een file van ongeveer drie kilometer. De drie bussen stonden stil achter de personenauto’s. In deze bussen zaten mensen die een trui of T- shirt droegen met anti-Zwarte Piet-teksten. Diverse mensen stapten uit de auto’s en liepen richting de bussen en de voorzijde van de file. Bij de bus bewogen de mensen met hun armen en handen. Ook sloegen mensen tegen de bus. Er liepen tientallen mensen op de rijbaan. Er kon niemand langs.

(...)

Op een gegeven moment deed de officier van dienst van de politie een algemene oproep aan de aanwezige personen om zich bij hem te verzamelen en vervolgens sprak hij een groep van 25 tot 30 personen aan. Hij zei tegen hen dat zij hun punt hadden gemaakt, hij verzocht hen in de auto of bus te stappen en de weg weer vrij te maken en hij zei desgevraagd dat zij minimaal 60 kilometer per uur mochten rijden. Vervolgens stapten diverse personen in personenauto’s en reden weg. Kort daarna werden de bussen begeleid door een motorrijder en even later haakten ook enkele busjes van de mobiele eenheid aan. De chauffeur van de achterste bus besloot de rit niet af te maken en terug te gaan. Daarop verlieten de passagiers deze bus en verdeelden zij zich over de twee andere bussen. Om 10.45 uur gingen de voertuigen weer stapvoets rijden. De bussen hebben ongeveer 45 minuten stilgestaan. De bussen gingen weer rijden onder politiebegeleiding. De bussen reden niet naar Dokkum, maar in een andere richting. Bij Harlingen kregen de inzittenden van de bussen te horen dat ze niet naar Dokkum gingen omdat er een demonstratieverbod gold. De bussen werden toen door de politie begeleid naar Amsterdam.”

9. Het hof heeft vastgesteld dat de verdachte als bijrijder in een auto tussen de voorste auto’s in de blokkade heeft gestaan en dat hij deel heeft uitgemaakt van de Whatsapp-groep “A7-besloten groep” en daarin berichten heeft geplaatst. Het hof heeft verder ten aanzien van de rol van de verdachte het volgende vastgesteld:

“Verdachte heeft nieuwsberichten gelezen waarin stond dat er een actie zou komen om de demonstranten tegen te houden en waarin mensen werden opgeroepen om de bussen met demonstranten te vertragen. Verdachte is als bijrijder ingestapt in de blauwe station van [medeverdachte 2] (hierna: [medeverdachte 2]). Op naam van [medeverdachte 2] stond destijds een Opel Astra met het kenteken [kenteken]. Samen reden verdachte en [medeverdachte 2] naar de Afsluitdijk. Daar was niks. Daarom reden zij toen naar een andere plek die ook in het nieuws was. Ze reden richting Joure en vervolgens naar de BP benzinepomp aan de A7. Daar stonden ze even stil op de parkeerplaats. Op een gegeven moment reden ze de A7 op. Samen met hen reden nog meer auto’s de A7 op vanaf de parkeerplaats. Men begon langzaam te rijden en toen stond het verkeer stil. Verdachte en [medeverdachte 2] kwamen in de blokkade. De Opel Astra met het kenteken [kenteken] stond tussen de voorste auto’s van de blokkade.”

10. Het hof heeft ten laste van de verdachte bewezen verklaard dat hij zich schuldig heeft gemaakt aan het medeplegen van opzettelijk een snelweg versperren, terwijl daarvan gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten is (feit 1), het medeplegen van door bedreiging met geweld een geoorloofde betoging verhinderen (feit 2) en het medeplegen van dwang door bedreiging met geweld (feit 3).

11. In de schriftuur wordt met vijf middelen tegen de bestreden uitspraak opgekomen. Het eerste middel betreft de uitoefening van het spreekrecht door een tweetal personen. De overige middelen behelzen klachten over de bewezenverklaringen. In het onderstaande bespreek ik de middelen in de volgorde waarin deze in de schriftuur worden gepresenteerd.

121. Het eerste middel houdt in dat het hof ten onrechte heeft toegestaan dat personen het spreekrecht hebben uitgeoefend, terwijl zij niet kunnen worden aangemerkt als slachtoffers in de zin van art. 51e Sv.

13. Ik begrijp het middel aldus, dat het is gericht tegen de beslissing tot toelating van [benadeelde 1] en [benadeelde 2] tot de uitoefening van het spreekrecht. Daarbij gaat het om twee personen die zich in de bussen bevonden die op weg waren naar Dokkum voor de voorgenomen betoging op 18 november 2017.

14. Het spreekrecht als bedoeld in art. 51e, eerste lid, Sv kan slechts worden uitgeoefend indien het ten laste gelegde feit een misdrijf betreft waarop naar de wettelijke omschrijving een gevangenisstraf van acht jaar of meer is gesteld, dan wel indien het een specifiek in die bepaling genoemd misdrijf betreft. Ingevolge art. 51e, tweede lid, Sv kan het slachtoffer op de terechtzitting een verklaring afleggen. Voor de betekenis van de term ‘slachtoffer’ is art. 51a Sv leidend. Art. 51a, eerste lid, Sv bevat een definitie van slachtoffer: degene die als rechtstreeks gevolg van een strafbaar feit vermogensschade of ander nadeel heeft ondervonden. Aan de verdachte zijn vier feiten ten laste gelegd. Van de ten laste gelegde feiten is alleen ten aanzien van art. 162, aanhef en onder 1°, Sr (feit 2) voldaan aan de wettelijke voorwaarden voor de uitoefening van het spreekrecht. Op dit feit is een gevangenisstraf van negen jaar gesteld. De strafbedreigingen voor de overige feiten (art. 131 Sr, art. 143 Sr en art. 284 Sr) voldoen niet aan de minimumgrens van acht jaar, terwijl deze feiten evenmin afzonderlijk in art. 51e, eerste lid, Sv zijn genoemd. De vraag of de aangevers ter zake van art. 162 Sr konden worden aangemerkt als slachtoffers als bedoeld in art. 51a, eerste lid, Sv en daarmee als spreekgerechtigd, is zowel in eerste aanleg als in hoger beroep voorwerp van debat geweest.

15. In hoger beroep is voorafgaand aan de inhoudelijke zittingen bij het hof door zowel de advocaten-generaal bij het hof als de raadsman van de verdachte per e-mail een standpunt ingenomen over de uitoefening van het spreekrecht door een aantal aangevers. Het standpunt van het openbaar ministerie hield in dat de aangevers zijn aan te merken als slachtoffers van het gevaarzettende gedrag van de verdachte en haar medeverdachten, zoals dat in art. 162 Sr strafbaar is gesteld. De aangevers hebben als gevolg van dit feit vermogensschade geleden, bijvoorbeeld bestaande uit de reiskosten, terwijl zij ‘ander nadeel’ hebben geleden doordat zij hun betogingsrecht niet hebben kunnen uitoefenen. De raadsman heeft hierop gereageerd door op te merken dat het verhinderen van een betoging als specifiek feit is ten laste gelegd, terwijl de verdachten daarvan in eerste aanleg zijn vrijgesproken en art. 284 Sr geen feit betreft waarvoor het spreekrecht is opengesteld. Het openbaar ministerie tracht volgens de raadsman het nadeel voor de slachtoffers te specificeren aan de hand van feiten waarvoor het spreekrecht niet is toegekend. Het beschermde belang van art. 162 Sr is de veiligheid van de openbare ruimte. Volgens de raadsman doet zich niet de situatie voor waarin de aangevers als rechtstreeks gevolg van dit feit schade of nadeel hebben ondervonden.

16. De voorzitter van het hof heeft voorafgaand aan de terechtzitting in hoger beroep op 16 juli 2019 als volgt beslist:

“Het geheel aan argumenten overziend ben ik van oordeel dat er geen basis is de uitoefening van het spreekrecht in deze zaken niet toe te staan. Het houden van een regiezitting over dit punt, zoals door mr. Van der Goot eerder is verzocht, acht ik niet nodig. Gebruik makend van de mij op grond van de artikelen 258 en 272 Sv toekomende bevoegdheid, beslis ik dat het spreekrecht kan worden uitgeoefend door het/de slachtoffer(s) die daarom zullen verzoeken.”

17. Ter terechtzitting van het hof van 24 september 2019 is het uitoefenen van het spreekrecht wederom voorwerp van debat geweest. Het proces-verbaal houdt – voor zover van belang – het volgende in:

“De raadsman vraagt het woord en verklaart:

Voordat u aan de inhoudelijke bespreking van de zaak begint, wil ik graag twee punten aan de orde stellen die in de zaken van al mijn cliënten, waaronder die van verdachte, gelden.

Het eerste punt ziet op de uitoefening van het spreekrecht door de slachtoffers. Tussen het openbaar ministerie en de verdediging heeft een schriftelijke conclusiewisseling plaatsgevonden over de vraag of de vermeende slachtoffers al dan niet spreekrecht toekomt. Op 16 juli jl. heeft de voorzitter mij en de advocaat-generaal, per mail bericht dat er geen basis is de uitoefening van het spreekrecht in deze zaken niet toe te staan. Het houden van een regiezitting over dit punt, zoals door mij verzocht, werd door de voorzitter niet nodig geacht. Gebruikmakend van de bevoegdheid van de artikel 258 en 272 van het Wetboek van Strafvordering, heeft de voorzitter vervolgens beslist dat het spreekrecht kan worden uitgeoefend, voor zover de slachtoffers daarom verzoeken.

Het heeft mij verwonderd dat ondanks de door verdediging uitgebreid gemotiveerde stellingen, de voorzittersbeslissing niet nader is onderbouwd. Ik verzoek uw hof daarom om een gemotiveerde beslissing te nemen op het uitdrukkelijk onderbouwde standpunt van de verdediging dat de vermeende slachtoffers in de onderhavige zaak geen spreekrecht toekomt. Ik voeg daaraan toe dat de Hoge Raad heeft overwogen dat als de wet de toekenning van spreekrecht niet expliciet toestaat, het niet aan de rechter is om dat op te rekken.

(…)

De advocaat-generaal mr. Schepers verklaart:

Op het onder 2 ten laste gelegde feit is een maximale gevangenisstraf van 8 jaren gesteld. Het betreft een gevaarzettingsdelict, waarbij door de slachtoffers daadwerkelijk schade is geleden. Dit brengt mee dat hen spreekrecht toekomt.

De raadsman reageert:

Dat zou betekenen dat iedereen in de file gebruik zou kunnen maken van het spreekrecht en dat lijkt niet de bedoeling van de wetgever.

De zitting wordt korte tijd onderbroken voor beraad.

Na hervatting van het onderzoek ter terechtzitting deelt de voorzitter als beslissing van het hof mede:

In grote lijnen volgt het hof de redenering van de rechtbank op dit punt. Het hof stelt voorop dat op overtreding van artikel 162 van het Wetboek van Strafrecht een maximale gevangenisstraf van meer dan acht jaren is gesteld. In dat geval kan door slachtoffers volgens artikel 51e, lid 1, van het Wetboek van Strafvordering in beginsel het spreekrecht worden uitgeoefend. Dat past ook binnen de wetsgeschiedenis omtrent de rol van de benadeelde partij en spreekgerechtigden. Voor wat betreft het beschermd belang van de betreffende strafbepaling sluit het hof zich aan bij jurisprudentie van de Hoge Raad. In het algemeen kan niet worden gesteld dat aan het vereiste dat een betrokken benadeelde partij rechtstreeks schade heeft geleden door een strafbaar feit als bedoeld in artikel 51f eerste lid, Sv uitsluitend is voldaan in die gevallen waarin deze benadeelde is getroffen in een belang dat door de overtreden strafbepaling rechtstreeks wordt beschermd. Voor de beantwoording van de vraag of rechtstreekse schade is geleden door een strafbaar feit zijn de concrete omstandigheden van het geval bepalend. Er moet naar het oordeel van de Hoge Raad sprake zijn van voldoende verband tussen het tenlastegelegde feit en de gestelde schade. Het hof is van oordeel dat er in de onderhavige zaak voldoende connectie bestaat tussen de verdenking van artikel 162 Sr en de gevolgen van het strafbare feit voor degenen die in het kader van deze procedure om uitoefening van het spreekrecht vragen. Dit leidt tot de conclusie dat het spreekrecht aan hen wordt toegestaan.”

18. Vervolgens hebben [benadeelde 1] en [benadeelde 2] ter terechtzitting van het hof van 25 september 2019 het spreekrecht uitgeoefend. De voorzitter heeft een tevoren overgelegde schriftelijke slachtofferverklaring van [benadeelde 3] (deels) voorgelezen.

19. Het middel valt uiteen in deelklachten. De eerste klacht is dat het oordeel van het hof dat degenen die hadden verzocht het spreekrecht uit te mogen oefenen ‘slachtoffers’ waren in de zin van art. 51e Sv blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting, omdat de strafbepaling waarop het spreekrecht betrekking heeft (art. 162 Sr), slechts ziet op de veiligheid van de openbare ruimte en niet op de veiligheid van personen. Ook werd het nadeel voor degenen die het spreekrecht wilden uitoefenen niet veroorzaakt door het feit dat er gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten was als gevolg van het versperren van de weg, maar (hooguit) door het verhinderen van een geoorloofde betoging (feit 3) of door het plegen van dwang (feit 4). Daarnaast hebben de aangevers volgens de steller van het middel geen rechtstreekse schade geleden door gedragingen van de verdachte, omdat zij slechts uitlokkingshandelingen zou hebben verricht. De laatste deelklacht houdt in dat het hof ten onrechte verklaringen van de door het hof als spreekgerechtigde aangemerkte slachtoffers tot het bewijs heeft gebezigd. Ik bespreek de klachten in een licht aangepaste volgorde.

20. De eerste klacht houdt in dat de aangevers geen ‘slachtoffer’ zijn in de zin van art. 51e Sv, in aanmerking genomen dat art. 162 Sr slechts ziet op de veiligheid van de openbare ruimte en niet op de veiligheid van personen. De klacht berust op een onjuiste opvatting ten aanzien van de betekenis van het relativiteitsvereiste voor de toepassing van art. 51a, eerste lid, Sv.4.De Hoge Raad heeft naar aanleiding van een vordering tot cassatie in het belang der wet in HR 5 juli 2016, ECLI:NL:HR:2016:1522, NJ 2016/335 overwogen dat de opvatting dat aan het vereiste dat een betrokken benadeelde rechtstreeks schade heeft geleden door een strafbaar feit als bedoeld in art. 51f, eerste lid, Sv, uitsluitend is voldaan in die gevallen waarin deze benadeelde is getroffen in een belang dat door de overtreden strafbepaling rechtstreeks wordt beschermd, in haar algemeenheid onjuist is. Voor de beantwoording van de vraag of voldoende verband bestaat tussen het bewezen verklaarde handelen van de verdachte en de door de benadeelde geleden schade om te kunnen aannemen dat de benadeelde door dit handelen rechtstreeks schade heeft geleden, zijn de concrete omstandigheden van het geval bepalend. De strekking van de strafbepaling waarop de bewezenverklaring is geënt, is dus niet maatgevend.5.Aangenomen kan worden dat deze uitleg ook geldt voor de beoordeling of een persoon als rechtstreeks gevolg van een strafbaar feit vermogensschade of ander nadeel heeft ondervonden als bedoeld in art. 51a, eerste lid, Sv. Daarbij komt het volgende. Art. 162 Sr strekt tot bescherming van de veiligheid van lucht-, water-, en wegverkeer. Daarin ligt besloten dat de bepaling ook strekt tot bescherming van de individuele verkeersdeelnemers, in dit geval de inzittenden van de bussen.6.Ook op die grond kan de klacht niet slagen.

21. Het middel bevat voorts de klacht dat de aangevers niet zijn aan te merken als personen die als rechtstreeks gevolg van een strafbaar feit vermogensschade of ander nadeel hebben ondervonden in de zin van art. 51a Sv, omdat de verdachte niet als pleger maar als uitlokker is aangemerkt. De klacht kan niet slagen omdat deze berust op een te beperkte uitleg van de wet. De wettelijke regeling impliceert dat in de in art. 51e Sv aangeduide gevallen het spreekrecht ook kan worden uitgeoefend in zaken tegen deelnemers aan de desbetreffende feiten.7.Daaronder is ook de uitlokker te scharen. Hierbij sluit aan dat ook in het kader van een vordering van een benadeelde partij gedragingen van deelnemers grondslag kunnen vormen voor hoofdelijke aansprakelijkheid tot vergoeding van de door het strafbare feit veroorzaakte schade.8.

22. Het middel bevat verder de klacht dat het hof ten onrechte verklaringen van de spreekgerechtigden tot het bewijs heeft gebezigd. Gewezen wordt op het oordeel van het hof ten aanzien van feit 3, inhoudende dat het handelen van de medeverdachten, waartoe de verdachte heeft uitgelokt, kan worden aangemerkt als bedreiging met geweld. In dat verband heeft het hof overwogen dat het niet anders kan zijn dan dat dit gedrag bij de demonstranten angst moet hebben ingeboezemd. Het hof heeft daaraan toegevoegd: “Dat dit inderdaad zo is, blijkt uit de aangiftes en de uitoefening van het spreekrecht”.9.

23. Voor zover het hof daarbij het oog heeft gehad op de inhoud van de voorgedragen verklaringen van [benadeelde 1] en [benadeelde 2], klaagt het middel daarover op zichzelf terecht. Aan de inhoud van een mondelinge verklaring in het kader van de uitoefening van het spreekrecht moet immers bruikbaarheid voor de beantwoording van de in art. 350 Sv vermelde vragen worden ontzegd.10.Het hof heeft in zoverre ten onrechte bij zijn bewijsoverwegingen betrokken dat uit de uitoefening van het spreekrecht blijkt dat het gedrag van de medeverdachten angst heeft ingeboezemd. Tot cassatie kan dit echter niet leiden, omdat het gewraakte onderdeel uit de bewijsmotivering kan worden weggedacht zonder dat daarmee wordt afgedaan aan de toereikendheid van de bewijsvoering.11.

24. Daarmee valt ook het doek voor de laatste klacht die de steller van het middel opwerpt. Deze klacht houdt in dat het hof heeft miskend dat het nadeel voor de aangevers niet is veroorzaakt door het feit dat er gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten was als gevolg van het versperren van de snelweg (feit 2, art. 162 Sr), maar (hooguit) door het verhinderen van een geoorloofde betoging (feit 3) of door dwang (feit 4). Bespreking van deze klacht kan op grond van het volgende achterwege blijven.

25. De Hoge Raad heeft beslist dat het enkele feit dat een ander dan de in de wet genoemde spreekgerechtigden niettemin de gelegenheid is geboden ter terechtzitting een verklaring af te leggen omtrent de directe gevolgen die het ten laste gelegde feit bij hem heeft teweeg gebracht, zonder dat deze als getuige is beëdigd, niet tot nietigheid van het gehele onderzoek ter terechtzitting leidt. Daarbij moet volgens de Hoge Raad worden bedacht dat die gang van zaken niet wezenlijk verschilt van die waarin een schriftelijke verklaring, ook die van een ander dan de spreekgerechtigde, bij de processtukken is gevoegd en van de inhoud daarvan door de rechter ter terechtzitting mededeling wordt gedaan.12.

26. De vraag dringt zich daarmee op welk rechtens te respecteren belang de verdachte heeft bij de klacht. Ook de steller van het middel is zich van deze complicatie bewust. Hij betoogt dat het hof, door de aangevers spreekrecht toe te kennen, zich heeft gemengd – en in zekere zin partij heeft gekozen – in een politiek en maatschappelijk debat, door een van de partijen een podium te geven waarop een drietal vertegenwoordigers van KOZP en/of de stichting in staat werd gesteld een slachtofferverklaring voor te lezen, terwijl sympathisanten van de andere partij als verdachten terecht moesten staan. Volgens hem heeft deze beslissing tot toekenning van het spreekrecht daarom geleid tot een schending van het recht op een eerlijk proces, waaronder het recht op een onafhankelijk en onpartijdig gerecht, als gewaarborgd in art. 6, eerste lid, EVRM.

27. Die gedachtegang kan ik niet volgen. Niet valt in te zien dat het – al dan niet op onjuiste gronden – toekennen van het spreekrecht aan aangevers tot gevolg zou kunnen hebben dat de onpartijdigheid van de rechters in kwestie in twijfel kan worden getrokken.13.Beslissingen over het uitoefenen van spreekrecht betekenen, anders dan in de toelichting op het middel wordt geïmpliceerd, nog niet dat het hof daarmee “partij” kiest. Ik neem niet aan dat de steller van het middel heeft willen betogen dat het hof uit politieke motieven de betrokkenen in de gelegenheid heeft gesteld spreekrecht uit te oefenen. Voor zover dat al anders is, ontbreekt elk aanknopingspunt om in cassatie daarin met de steller van het middel mee te gaan. Voor zover de steller van het middel wil betogen dat het hof na het aanhoren van de verklaringen van degenen die tot de uitoefening van het spreekrecht zijn toegelaten niet langer in staat zou zijn tot een onpartijdige oordeelsvorming, kan ik hem daarin evenmin volgen.

28. Ongeacht de uitkomst van het debat over de reikwijdte van het spreekrecht, kan het middel daarmee niet tot cassatie leiden. Ook als de aangevers ten onrechte zouden zijn toegelaten tot de uitoefening van het spreekrecht, leidt dat niet tot nietigheid van het onderzoek ter terechtzitting. Wel heeft het hof ten aanzien van feit 3 in de bewijsvoering overwogen dat “uit de aangiftes en de uitoefening van het spreekrecht” blijkt dat het gedrag van de medeverdachten angst heeft ingeboezemd. Zoals opgemerkt, kan het onderdeel “en de uitoefening van het spreekrecht” worden weggedacht uit de bewijsmotivering zonder tekort te doen aan de toereikendheid van de bewijsvoering. De enkele omstandigheid dat het hof in het kader van de bewijsvoering heeft verwezen naar de uitoefening van het spreekrecht, levert daarmee geen belang op bij cassatie. Daarbij komt dat uit de strafmotivering niet volgt dat het hof de inhoud van de voorgedragen verklaringen in de straftoemeting in voor de verdachte nadelige zin zou hebben betrokken.14.

29. Het middel is tevergeefs voorgesteld.

30. Het tweede middel komt op tegen de bewezenverklaring van het onder 1 primair ten laste gelegde en bevat de klacht dat het oordeel van het hof dat van het medeplegen van het opzettelijk versperren van de openbare landweg A7, “gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten” was, blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting ten aanzien van de inhoud en de reikwijdte van de strafbaarstelling van art. 162 Sr en/of onbegrijpelijk is.

31. Ten laste van de verdachte heeft het hof onder 1 primair bewezen verklaard dat:

“hij op 18 november 2017, op de Rijksweg A7, nabij Oudehaske in de richting van Heerenveen, tezamen en in vereniging met anderen, opzettelijk enige openbare landweg, te weten de snelweg Rijksweg A7, heeft versperd, immers heeft verdachte tezamen en in vereniging met anderen, op die Rijksweg A7,

- zich als bestuurder en/of inzittende van een motorrijtuig gegroepeerd/verzameld voor en/of achter en/of bij een of meerdere op de Rijksweg A7 rijdende autobussen, met daarin onder meer demonstranten en/of

- als bestuurder van dat motorrijtuig in die groep motorrijtuigen, daarmee rijdende over die Rijksweg A7 nabij Oudehaske, geremd en vervolgens dat/die motorrijtuig(en) tot stilstand gebracht of

- als inzittende van een motorrijtuig zich in die groep motorrijtuigen doen en/of laten vervoeren/verplaatsen naar de plaats op die Rijksweg A7 nabij Oudehaske alwaar snelheid werd geminderd en die motorrijtuigen tot stilstand kwamen,

ten gevolge waarvan bestuurders van die autobussen en/of een of meer andere op die Rijksweg A 7 aanwezige bestuurder(s) van motorrijtuigen ter voorkoming van een aanrijding en/of botsing genoodzaakt werden (met) de door hen bestuurde motorrijtuig(en) af te remmen en/of vervolgens tot stilstand te brengen, en/of vervolgens nabij Oudehaske

32. Ten aanzien van de vraag of bewezen kan worden dat de verdachten de A7 opzettelijk hebben versperd, “terwijl daarvan gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten” was in de zin van art. 162 Sr, heeft het hof, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende overwogen:

“Oordeel hof

Het hof zal eerst de vraag beantwoorden of bewezen kan worden dat er sprake is geweest van het medeplegen van het versperren van een landweg en vervolgens de vraag of daarmee gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten is geweest.

Medeplegen van het versperren van een landweg

Onder het versperren van een weg moet worden verstaan het op een weg aanbrengen van een zodanige belemmering dat die weg niet toegankelijk is voor het bestemde gebruik. Onder versperren valt niet alleen de handeling waardoor de belemmering ontstaat, maar ook het niet opheffen of laten voortduren van die belemmering.

De rol die verdachte bij het gebeuren op de A7 heeft gehad, is reeds hiervoor vastgesteld. Verdachte wist dat op 18 november 2017 zou worden geprobeerd om te voorkomen dat de anti-Zwarte Piet-demonstranten (tijdig) in Dokkum aan zouden komen zodat zij niet voorafgaand aan en/of tijdens de intocht van Sinterklaas konden demonstreren. Deze actie was (mede) het gevolg van een oproep van medeverdachte [medeverdachte 6] waarin mensen werden aangespoord om massaal de (snel)wegen op te rijden om ze (het hof begrijpt: ‘de onruststokers’, oftewel de demonstranten) te vertragen/verhinderen, of - zoals de raadsman heeft aangegeven - te vertragen en/of verjagen. Het hof neemt van de raadsman aan dat de oorspronkelijke Friese tekst inhoudende het woord ‘ferjeien’ vertaald had moeten worden met ‘verjagen’. Dit maakt het oordeel van het hof echter niet anders. Ook als wordt uitgegaan van de oorspronkelijke Friese tekst, houdt de oproep hoe dan ook een aanmoediging in om met het gebruik van voertuigen te voorkomen dat de demonstranten in Dokkum aankomen. Dát is de kern van de oproep.

Uit de gebruikte bewoordingen blijkt dat het achterliggende doel van de actie is, dat voorkomen wordt dat de demonstranten die op weg waren naar Dokkum, Dokkum bereiken, “zodat onze kinderen ongestoord een mooi Sinterklaasfeest vieren kunnen”. Blijkens de oproep moet aan de demonstranten getoond worden dat ‘dat geouwehoer’ niet welkom is. Voorts is in de oproep vermeld dat de organisatie het vertrek van de onruststokers zal volgen en updates zal geven van routes en tijden, hetgeen ook daadwerkelijk is gebeurd, toen bleek dat de bussen via de polder naar Friesland reden in plaats van over de Afsluitdijk.

Toen de drie bussen met demonstranten voorbij Joure waren, zijn ongeveer 15 auto’s die zich bij een tankstation tussen Joure en Heerenveen hadden verzameld, gezamenlijk de weg opgegaan. Vervolgens werd er afgeremd en zijn er meerdere auto’s daar op de A7, vóór de bussen tot stilstand gekomen. De bussen moesten daardoor eveneens stoppen. De bussen stonden achter elkaar en er stonden auto’s vóór, tussen en achter de bussen. Dit geldt ook voor de auto waarin verdachte zat. De auto’s en motor stonden zo opgesteld over beide rijstroken en de vluchtstrook dat het overige verkeer niet kon passeren. Veel inzittenden hebben hun voertuig verlaten en zijn op de A7 gaan staan/lopen. Door de blokkade is een file ontstaan van ongeveer 3 kilometer en de bussen hebben uiteindelijk ongeveer 45 minuten stilgestaan.

De vraag of sprake was van het versperren van de A7 beantwoordt het hof gezien het voorgaande bevestigend. De strafbare belemmerende handeling in de onderhavige zaak heeft bestaan uit het tot stilstand brengen en stil laten staan van diverse voertuigen op de A7 en het met meerdere personen tussen deze voertuigen gaan staan en lopen. Het geheel van voertuigen en personen onder deze omstandigheden maakt naar het oordeel van het hof dat er sprake is geweest van een versperring.

(…)

Te duchten gevaar voor de veiligheid van het verkeer

Artikel 162 Sr is opgenomen in Titel VII van Boek II, Misdrijven, waardoor de algemene veiligheid wordt in gevaar gebracht. De toelichting bij het wetsvoorstel tot deze Titel houdt onder meer in:

"Gemeenschappelijk kenmerk van de hier ingedeelde misdrijven is het veroorzaken van gevaar, dat de algemeene veiligheid bedreigt en waarvan hij die het veroorzaakt onmogelijk vooraf den om vang kan berekenen of naar willekeur bepalen. Hoe afkeeriger men zich betoont van preventieve maatregelen, hoe meer men geneigd is ieder vrij te laten in zijne handelingen, des te krachtiger behoort de verantwoordelijkheid tegenover het publiek op den voorgrond te treden.

Of de dader zich regtstreeks van eene natuurkracht (vuur, water) bedient, ofwel van voorwerpen van menschelijke kunst (een gebouw, vaartuig, spoortrein) is volkomen onverschillig. Hij kan opzettelijk of door schuld hebben gehandeld. Het gevaar kan goederen of menschen betreffen en zich al of niet hebben verwezenlijkt. Zoodra de handelingen waarvan de wet gevaar voor de algemeene veiligheid voorziet, zijn verrigt, is het misdrijf voltooid. Het opzet behoeft slechts gerigt te zijn op de in de wet omschreven handeling, afgescheiden van het gemeen gevaar en van de gevolgen voor bepaalde personen."

Artikel 162 Sr betreft een zogenoemd abstract gevaarzettingsdelict. Dit betekent dat er niet daadwerkelijk gevaar voor de veiligheid van het verkeer hoeft te zijn ontstaan, maar dat dergelijk gevaar ten tijde van de versperring naar algemene ervaringsregels voorzienbaar moet zijn geweest. Zoals uit het voorgaande blijkt, is niet vereist dat het om levensgevaar of gevaar voor (ernstig) letsel gaat, maar kan het ook gevaar voor schade aan voertuigen betreffen. Opzet op het te duchten gevaar hoeft niet te worden bewezen, nu dit gevolg aan het opzet is onttrokken.

Het hof stelt vast dat door het moedwillige handelen van verdachte en de medeverdachten het verkeer op de A7 volledig tot stilstand is gekomen en dat daardoor een file van meerdere kilometers is ontstaan, zonder dat het ging om een aangekondigde en/of vooraf aangeduide beperking of belemmering van de doorstroming van het verkeer.

Dit handelen levert te duchten gevaar voor de verkeersveiligheid op. Dat verdachte en/of de medeverdachten geleidelijk zouden hebben geremd en daarbij hun alarmlichten aan hadden, maakt dat niet anders. Ook kan in het midden blijven - anders dan de rechtbank heeft geoordeeld en de verdediging in de zaken van de medeverdachten heeft bepleit – of ter plaatse nu een maximumsnelheid van 130 km/u of 70 km/u gold. Het gaat er immers niet om dat het gevaar zich concreet heeft verwezenlijkt, maar of dat naar algemene ervaringsregels voorzienbaar was. Gezien het voorgaande was hiervan sprake.

Conclusie:

Aldus kan wettig en overtuigend worden bewezen dat verdachte zich tezamen en in vereniging heeft schuldig gemaakt aan het opzettelijk versperren van de A7, terwijl daarvan gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten was.”

33. De tenlastelegging en bewezenverklaring zijn toegesneden op art. 162, aanhef en onder 1°, Sr. Deze bepaling luidt als volgt:

“Hij die opzettelijk enig werk dienende voor het openbaar verkeer of het luchtverkeer vernielt, onbruikbaar maakt of beschadigt, enige openbare land- of waterweg verspert of een ten aanzien van zodanig werk of van zodanige weg genomen veiligheidsmaatregel verijdelt, wordt gestraft:

1°. met gevangenisstraf van ten hoogste negen jaren of geldboete van de vijfde categorie, indien daarvan gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten is;

(…)”

34. Deze bepaling is opgenomen in Titel VII van Boek II, ‘Misdrijven waardoor de algemene veiligheid wordt in gevaar gebracht’. De in deze titel vervatte strafbaarstellingen behelzen gevaarzettingsdelicten. Niet de krenking van een rechtsgoed zelf, maar de bedreiging daarvan is strafbaar gesteld. Aan dit gemeenschappelijk kenmerk van de meeste in Titel VII opgenomen delicten is in de memorie van toelichting de volgende beschouwing gewijd:

“Gemeenschappelijk kenmerk van de hier ingedeelde misdrijven is het veroorzaken van gevaar, dat de algemeene veiligheid bedreigt en waarvan hij die het veroorzaakt onmogelijk vooraf den omvang kan berekenen of naar willekeur bepalen. Hoe afkeeriger men zich betoont van preventieve maatregelen, hoe meer men geneigd is ieder vrij te laten in zijne handelingen, des te krachtiger behoort de verantwoordelijkheid tegenover het publiek op den voorgrond te treden.

Of de dader zich regtstreeks van eene natuurkracht (vuur, water) bedient, of wel van voorwerpen van menschelijke kunst (een gebouw, vaartuig, spoortrein) is volkomen onverschillig. Hij kan opzettelijk of door schuld hebben gehandeld. Het gevaar kan goederen of menschen betreffen en zich al of niet hebben verwezenlijkt. Zoodra de handelingen waarvan de wet gevaar voor de algemeene veiligheid voorziet, zijn verrigt, is het misdrijf voltooid. Het opzet behoeft slechts gerigt te zijn op de in de wet omschreven handeling, afgescheiden van het gemeen gevaar en van de gevolgen voor bepaalde personen.”15.

35. De wetgever heeft kennelijk niet beoogd ten aanzien van het bestanddeel ‘gevaar’ tussen de in titel VII van Boek II opgenomen strafbaarstellingen te differentiëren. Het gevaar kan weliswaar verschillende rechtsgoederen (“goederen of menschen”) betreffen, maar “gevaar” betekent niet in de ene bepaling iets anders dan in de andere.16.Gevaar in deze zin is wel omschreven als de reële mogelijkheid van schade aan het beschermde rechtsgoed,17.of als een toestand waarin de kans op het zich voordoen van een concrete onwenselijke gebeurtenis onaanvaardbaar groot is.18.

36. Voor de toepassing van art. 162 Sr is vereist dat het gevaar door de delictsgedraging ‘te duchten’ is. In Noyon/Langemeijer/Remmelink wordt in dit opzicht ervan uitgaan dat het gevaar voor “een voorzichtig mens ex ante” te voorzien moet zijn geweest.19.Stamhuis betoogt dat de wetgever met het “te duchten” zijn tot uitdrukking heeft gebracht dat het gevaar niet werkelijk aanwezig behoeft te zijn, zolang het maar wel “in het algemeen voorzienbaar” is.20.

37. De opvatting dat te objectiveren vrees voor gevaar in dit verband volstaat, is eveneens gehuldigd in de memorie van toelichting bij het later ingevoerde art. 161quater Sr.21.In het verband van art. 42 (oud) Wet Luchtverontreiniging heeft de Hoge Raad in HR 5 februari 1980, ECLI:NL:HR:1980:AB9449, NJ 1980/300, m.nt. Van Veen dienovereenkomstig uit de tekst, rubricering en geschiedenis van die bepaling afgeleid dat in de zin van die bepaling aanmerkelijk gevaar voor de gezondheid te duchten was indien ten tijde van het ‘ongewoon voorval’ in redelijkheid moet worden geoordeeld dat een aanzienlijke kans bestaat dat het ‘ongewoon voorval’ tot aanmerkelijk gevaar als bedoeld in die bepaling zal leiden. In HR 8 september 2020, ECLI:NL:HR:2020:1368, NJ 2020/342 overwoog de Hoge Raad ten aanzien van art. 173b, onder 1°, Sr dat gevaar ook te duchten kan zijn geweest “in gevallen waarin niet of nog niet kon worden vastgesteld dat het gevaar zich ook daadwerkelijk heeft verwezenlijkt, maar waarin wel een reële kans bestond op die verwezenlijking.”

38. Uit de memorie van toelichting bij het oorspronkelijk regeringsontwerp voor Titel VII van Boek II blijkt dat de regering in de doleuze variant van brandstichting met het bestanddeel ‘te duchten’ aanvankelijk beoogde zeker te stellen dat ook de poging tot het doleuze delict strafbaar zou zijn.22.Het vervolg van de parlementaire behandeling concentreerde zich in belangrijke mate op de vraag hoe het te duchten zijn van het gevaar moet worden beoordeeld. In dat kader stelde de minister zich op het standpunt dat het gevaar niet alleen moet ontstaan, maar dat men dit op het ogenblik van de delictsgedraging ook kon voorzien.23.Hij verzette zich evenwel tegen het voorstel van de Commissie van Rapporteurs om ook te verlangen dat het gevaar voor de verdachte voorzienbaar moet zijn geweest. Tijdens de behandeling van een door de Commissie van Rapporteurs voorgesteld amendement van die strekking, merkte de minister op:

“Te duchten is, dat wil zeggen op het oogenbik van de daad. Het is niet voldoende dat men ex post facto, als men alle omstandigheden kent, kunne zeggen: daar was van den aanvang af gevaar. Neen, er wordt geëischt dat er op het oogenblik van de daad, met de kennis welke men toen had, reeds gevaar te duchten was. Wanneer nu dat gevaar in het algemeen, door “men” te duchten was, laat het zich dan denken dat toch de dader dat gevaar niet had moeten voorzien?”24.

39. In de wat oudere rechtspraak inzake art. 157 Sr is bij deze wetsgeschiedenis uitdrukkelijk aangesloten. Zo werd in HR 29 maart 1966, ECLI:NL:HR:1966:AB6309, NJ 1966/395, m.nt. Pompe overwogen dat het uit de delictshandeling “voortvloeiend gevaar in het algemeen voorzienbaar moet zijn in verband met die handeling, doch niet ook in het bijzonder voor de dader voorzienbaar behoeft te zijn.” Volgens de huidige vaste rechtspraak van de Hoge Raad inzake – onder meer25.– art. 157 Sr moet om in rechte het te duchten gevaar als vaststaand te kunnen aannemen uit de inhoud van de wettige bewijsmiddelen volgen dat zodanig gevaar inderdaad te duchten was. Dit betekent dat het gevaar ten tijde van de delictsgedraging naar algemene ervaringsregels voorzienbaar moet zijn geweest.26.De omstandigheid dat de verdachte het gevaar zelf wellicht niet heeft voorzien, is in dat verband niet van belang.27.

40. Of het gevaar ‘te duchten’ was, moet dus naar het tijdstip van de delictsgedraging en naar objectieve maatstaven worden beoordeeld. Daarbij zijn de omstandigheden van het geval van belang. Zo heeft de Hoge Raad in de context van art. 157 Sr geoordeeld dat de vereiste voorzienbaarheid van gemeen gevaar voor goederen in de regel ontbreekt indien zich ten tijde van de brandstichting geen goederen in de nabijheid bevonden,28.dat van de voorzienbaarheid van levensgevaar voor de bewoner van een in brand gestoken woning in de regel geen sprake is indien de bewoner van een woning zich ten tijde van de brandstichting niet in die woning bevond,29.en dat van een ontploffing in de regel geen gevaar voor zwaar lichamelijk letsel te duchten is als zich in de nabijheid ten tijde van die ontploffing geen personen bevonden.30.

41. Uit wetssystematisch oogpunt is er veel voor te zeggen bij de uitleg van het te duchten gevaar als bedoeld in art. 162, aanhef en onder 1°, Sr aansluiting te zoeken bij de rechtspraak van de Hoge Raad inzake art. 157 Sr.

42. Opmerking verdient dat de delicten van Titel VII van Boek II onderling van elkaar verschillen doordat te onderscheiden rechtsgoederen worden beschermd. Sommige van de delicten omschrijven het onheil waarop het risico wordt vergroot, zoals overstroming of zwaar lichamelijk letsel, terwijl andere bepalingen, waaronder art. 162 Sr, juist gevaar voor een positief omschreven rechtsgoed vergen.31.Mijn ambtgenoot Vegter heeft in dit verband opgemerkt dat naarmate het rechtsgoed ruimer is omschreven, van gevaar daarvoor eerder sprake is.32.De ‘veiligheid van het verkeer’ is een tamelijk ruim begrip, zij het minder ruim dan een begrip als de ‘openbare orde’. Die veiligheid van het verkeer is gewaarborgd wanneer de omstandigheden dusdanig zijn, dat het verkeer zonder ongevallen kan plaatsvinden. De enkele bemoeilijking van het verkeer, verkeershinder zogezegd, staat daaraan niet zonder meer gelijk.33.

43. De steller van het middel bespreekt de verhouding tussen het in het kader van art. 162, aanhef en onder 1°, Sr te duchten gevaar en het gevaarbegrip van art. 5 WVW 1994. Naar zijn opvatting dient het in de kwalificatie als misdrijf respectievelijk overtreding en het strafmaximum tot uitdrukking komende verschil in strafwaardigheid zich nadrukkelijk(er) te manifesteren in de aan het veroorzaakte gevaar te stellen eisen. Ik deel dit standpunt niet. Art. 5 WVW 1994 is een algemeen gevaarzettingsdelict dat nauwelijks voorwaarden aan de delictsgedraging stelt, maar een breed scala aan gedragingen bestrijkt die op enige wijze hinder of gevaar veroorzaken dan wel kunnen veroorzaken. Het is in zekere zin een vangnetbepaling voor gedragingen die weliswaar niet afzonderlijk strafbaar zijn gesteld, maar in de gegeven omstandigheden toch zo hinderlijk of gevaarlijk zijn dat het de dader ervan had moeten weerhouden ze te begaan. Opzet of grove schuld aan de delictsgedraging behoeft niet te worden bewezen.34.In art. 162, aanhef en onder 1°, Sr gaat het daarentegen om specifieke opzettelijke gedragingen, in dit geval het versperren van een landweg.

44. Ik keer terug naar de onderhavige zaak. Het hof heeft vooropgesteld dat art. 162 Sr een “zogenoemd abstract gevaarzettingsdelict” behelst. De typering als abstract gevaarzettingsdelict komt mij niet juist voor. Mede op grond van de wetsgeschiedenis kan worden aangenomen dat de in Titel VII van Boek II opgenomen misdrijven waarin als bestanddeel is opgenomen dat nader omschreven gevaar is “te duchten” als concrete gevaarzettingsdelicten moeten worden gekarakteriseerd.35.Voor een op art. 162, aanhef en onder 1°, Sr toegesneden bewezenverklaring en kwalificatie is aldus vereist dat ten tijde van de delictsgedraging van die gedraging daadwerkelijk gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten was, hetgeen betekent dat het gevaar op dat moment naar algemene ervaringsregels voorzienbaar was. De beantwoording van de vraag of dat het geval is, vindt plaats in het licht van de omstandigheden van het geval.

45. Het voorafgaande betekent niet dat het middel slaagt. Het hof heeft immers terecht als maatstaf gehanteerd dat gevaar voor de veiligheid van het verkeer naar algemene ervaringsregels voorzienbaar moet zijn geweest. Het hof heeft met zijn overwegingen klaarblijkelijk tot uitdrukking willen brengen dat niet is vereist dat het gevaar zich heeft verwezenlijkt. Dat uitgangspunt is juist.36.Het hof heeft verder terecht overwogen dat niet nodig is dat levensgevaar of gevaar voor (ernstig) letsel te duchten is, maar dat ook gevaar voor beschadiging van aan het verkeer deelnemende voertuigen als gevaar voor de veiligheid van het verkeer in de zin van art. 162, aanhef en onder 1°, Sr moet worden beschouwd. Aldus gelezen, getuigt het oordeel van het hof niet van een onjuiste rechtsopvatting.

46. In de overwegingen van het hof ligt bovendien als zijn oordeel besloten dat van het versperren van een openbare landweg in de omstandigheden van het geval daadwerkelijk gevaar voor de verkeersveiligheid te duchten is geweest. Uit de bewijsvoering van het hof blijkt dat bij de eerste aanzet voor de algehele versperring vóór het knooppunt Joure op de A6 verkeersmanoeuvres zijn uitgevoerd ten gevolge waarvan de bussen abrupt en hard hebben moeten remmen. Daardoor heeft onder meer een inzittende van een van de bussen letsel opgelopen en is een voorruit van een van de bussen beschadigd. De tenlastelegging en bewezenverklaring zijn echter toegesneden op het versperren van de A7. Dat zal samenhangen met het feit dat van een volledige versperring van de A6 geen sprake was. Het hof heeft zich in zijn overwegingen dan ook terecht geconcentreerd op de vraag of door de bewezen verklaarde (wijze van) versperring van de A7 gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten is geweest. Hoewel uit de bewijsvoering kan worden afgeleid dat de mate van gevaarzetting door de manoeuvres die op de A6 zijn uitgevoerd afwijkt van die van de bewezen verklaarde gedragingen ten aanzien van de A7, heeft het hof kunnen oordelen dat ook van de versperring van de A7 gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten is geweest. Het hof heeft in dit verband vastgesteld dat door het moedwillig handelen van de verdachte en de medeverdachten het verkeer op de A7 volledig tot stilstand is gekomen en dat daardoor een file van ongeveer drie kilometer is ontstaan, zonder dat het ging om een aangekondigde en/of vooraf aangeduide beperking of belemmering van de doorstroming van het verkeer. Auto’s reden links en rechts langs de achterste bus en bleven stilstaan voor de bussen, waardoor deze moesten stoppen. Het hof heeft verder vastgesteld dat voertuigen op de rijbaan en de vluchtstrook tot stilstand zijn gekomen, terwijl personen zich als voetgangers op de A7 hebben begeven. Het oordeel dat onder deze omstandigheden, waarbij een snelweg volledig wordt geblokkeerd doordat auto’s over alle rijstroken zijn opgesteld, verkeer tot stilstand wordt gedwongen en ook de vluchtstrook is versperd, terwijl tientallen mensen op de rijbaan lopen, gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten is, acht ik niet onbegrijpelijk. Het hof heeft daarbij in het midden kunnen laten of een snelheidsbeperking op de A7 ter hoogte van de gerealiseerde wegversperring gold. In de bewijsvoering ligt als het oordeel van het hof besloten dat ook als ter plaatse van de versperring op de A7 een maximumsnelheid van 70 kilometer per uur gold, daarvan in de concrete omstandigheden van het geval gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten was. Dat oordeel is in het licht van de door het hof vastgestelde feiten niet onbegrijpelijk.

47. Het hof heeft uit de bewijsvoering kunnen afleiden dat van het versperren van de openbare landweg, te weten de Rijksweg A7, gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten was. Dat oordeel getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk. De bewezenverklaring is naar de eis van de wet voldoende met redenen omkleed.

48. Het middel is tevergeefs voorgesteld.

49. Het derde middel is gericht tegen de bewezenverklaring van het onder 2 primair ten laste gelegde medeplegen van het door geweld of bedreiging met geweld verhinderen van een geoorloofde betoging in de zin van art. 143 Sr oplevert. Dat oordeel zou in het bijzonder wat de delictsbestanddelen “door (…) bedreiging met geweld” betreft, getuigen van een onjuiste rechtsopvatting en/of onbegrijpelijk zijn.

50. Ten laste van de verdachte heeft het hof onder 2 primair bewezen verklaard dat:

“hij op 18 november 2017, op de Rijksweg A7, nabij Oudehaske in de richting van Heerenveen tezamen en in vereniging met anderen, door bedreiging met geweld een geoorloofde betoging heeft verhinderd, immers heeft verdachte tezamen en in vereniging met anderen,

51. Ten aanzien van de vraag of het onder 2 primair bewezen verklaarde feit het medeplegen van door (geweld of) bedreiging met geweld verhinderen van een geoorloofde betoging in de zin van art. 143 Sr oplevert, heeft het hof in het bestreden arrest het volgende overwogen:

“Oordeel hof

Artikel 143 Sr ziet op bescherming van de openbare orde, toegespitst op (vergaderingen en) betogingen. Opzet ligt besloten in de delictshandeling ‘het door geweld of bedreiging met geweld verhinderen’. Opzet op het geoorloofde karakter van de betoging hoeft er niet te zijn. Indien wordt bewezen dat het handelen van de verdachte en de medeverdachten als “geweld of bedreiging met geweld” kan worden aangemerkt, dient nog te worden vastgesteld dat dat ook de oorzaak is geweest van het niet doorgaan van de betoging. Onder verhinderen valt zowel het van de aanvang af niet laten doorgaan van de betoging (door geweld of bedreiging daarmee) als het verstoren van een reeds aangevangen betoging, zodanig dat deze niet tot het einde gevoerd kan worden.

Ten aanzien van de vraag of sprake is van geweld of bedreiging met geweld is het volgende van belang.

Blijkens de tekst ziet het in de tenlastelegging omschreven feit op de situatie op de A7. Uit de vastgestelde feiten en omstandigheden blijkt dat verdachte en/of medeverdachten in auto’s de bussen van de demonstranten die op de A7 onderweg waren naar Dokkum hebben ingehaald/dat zij voor die bussen zijn gaan rijden, dat zij vervolgens snelheid hebben geminderd en op die manier de bussen tot stilstand hebben gebracht. Door meerdere auto’s en een motor op de rijbaan en de vluchtstrook te plaatsen is de A7 geblokkeerd. Verder is gebleken dat er met (gebalde) vuisten en/of omhoog geheven armen (richting de bussen) is gezwaaid en dat er tegen één of meerdere autobussen is geslagen.

Deze handelingen zijn in de tenlastelegging als uitwerking van het onderdeel ‘geweld of bedreiging met geweld’ opgenomen en kunnen als zodanig worden bewezen. Van de overige handelingen is niet komen vast te staan dat deze op de A7 hebben plaatsgevonden, zodat ten aanzien daarvan vrijspraak zal volgen.

Met betrekking tot de wel bewezen onderdelen, zoals hiervoor genoemd, dient vervolgens de vraag te worden beantwoord of dit handelen als (bedreiging met) geweld kan worden aangemerkt.

Anders dan de rechtbank beantwoordt het hof deze vraag bevestigend, in die zin dat het handelen zoals hiervoor omschreven kan worden aangemerkt als een bedreiging met geweld jegens de demonstranten. Hiertoe acht het hof ten eerste van belang dat de demonstranten op weg waren naar een bijeenkomst waarvan bekend was dat zij - op z’n zachtst gezegd - niet met open armen zouden worden ontvangen. De capriolen die door een bestelbus en een motorrijder op de A6 werden uitgehaald, bestaande uit onder meer het afsnijden van de bussen en het zeer abrupt remmen vlak voor de bussen, moeten hen in dat gevoel hebben bevestigd en hebben gemaakt dat van een beladen sfeer sprake was, hetgeen ook blijkt uit de verklaringen van een van de buschauffeurs en van een aantal inzittenden in de bussen. Vervolgens zagen de inzittenden van de bussen op de A7 dat er vanaf het tankstation ongeveer 15 auto’s de weg opkwamen en dat zij door die auto’s (en een motor) werden omsloten. De voertuigen werden afgeremd en tot stilstand gebracht, waardoor ook de bussen werden gedwongen om op de snelweg tot stilstand te komen. Dit gebeuren alleen al moet gezien de hiervoor geschetste achtergrond voor de inzittenden van de bussen bedreigend zijn geweest. Dit is vervolgens nog eens versterkt doordat een groot aantal personen is uit/-afgestapt en richting de bussen is gelopen. Er zijn daarbij armbewegingen gemaakt en er is op de bus(sen) geslagen. Het kan niet anders zijn dan dat dit gedrag bij de demonstranten angst moet hebben ingeboezemd. Dat dit inderdaad zo is blijkt uit de aangiftes en de uitoefening van het spreekrecht.

Het hof is met het openbaar ministerie van oordeel dat het op genoemde wijze opzettelijk creëren van een dergelijke gevaarlijke situatie niet anders dan als bedreiging met geweld kan worden gezien. Het gaat daarbij om alle genoemde feiten en omstandigheden in onderling verband en samenhang bezien. Voormelde handelingen zijn tegen de geschetste achtergrond van zodanig intimiderende aard, dat bij de demonstranten de redelijke vrees kon ontstaan dat hen werkelijk (fysiek) geweld zou worden aangedaan. Derhalve komt het hof tot een bewezenverklaring van het onderdeel in de tenlastelegging “door bedreiging met geweld”.

Ten aanzien van de vraag of er een verband bestaat tussen de bedreiging met geweld en het niet doorgaan van de betoging overweegt het hof het volgende.

Het hof stelt voorop dat reeds is vastgesteld dat het doel van de actie van verdachte en de medeverdachten was dat de demonstratie in Dokkum, die tussen 10:30 uur en 13:30 uur was toegestaan, niet door zou gaan. Uit de vastgestelde feiten en omstandigheden blijkt dat de blokkade kort voor 10:00 uur een feit was en dat de bussen en auto’s om 10:45 uur weer stapvoets konden rijden.

Het dossier bevat het besluit van de loco-burgemeester Van der Meer van de (toenmalige) gemeente Dongeradeel d.d. 18 november 2017 dat de eerder toegestane betoging - waarbij geen onderscheid is gemaakt tussen de dynamische en de statische betoging - wordt verboden gelet op door de politie verstrekte informatie. De loco-burgemeester is als getuige bij de rechter-commissaris gehoord. Uit dit verhoor blijkt dat de dynamische optocht niet doorging omdat de demonstranten te laat waren. Het verbod op de betoging is omstreeks 11:00 uur genomen.

Het hof is van oordeel dat uit de inhoud van het besluit d.d. 18 november 2017, in samenhang bezien met de aanvullende verklaring van loco-burgemeester Van der Meer duidelijk blijkt dat het feit dat de A7 door verdachte en de medeverdachten opzettelijk is versperd, waardoor de demonstranten vertraging opliepen, een rol heeft gespeeld in de besluitvorming omtrent het niet laten doorgaan van de algehele manifestatie. Het hof is van oordeel dat de blokkade aldus wezenlijk heeft bijgedragen aan het feit dat de betoging niet kon worden uitgevoerd. Het openbaar ministerie heeft terecht aangevoerd dat het feit dat ook andere omstandigheden ten grondslag kunnen hebben gelegen aan het verbod op de manifestatie, het verband tussen de blokkade op de A7 en het verbod op de betoging niet ongedaan maakt.

Nu de verdachte en de medeverdachten bij het voorgaande tezamen en in vereniging met elkaar hebben gehandeld - zie hieromtrent de overwegingen bij feit 1 - kan worden bewezen dat zij als medeplegers met bedreiging met geweld de geoorloofde betoging hebben verhinderd, zoals is ten laste gelegd.

Voor zover de verdediging zich nog op het standpunt heeft willen stellen dat de blokkade langer heeft geduurd doordat verdachte en de medeverdachten van de politie niet eerder mochten wegrijden en dit de reden is waarom (een deel van) de demonstratie niet kon doorgaan, overweegt het hof als volgt. Verbalisant [verbalisant 2], die als één van de eerste verbalisanten ter plaatse was en als contactpersoon met de meldkamer was aangewezen, is als getuige bij de rechter-commissaris gehoord en heeft bij die gelegenheid verklaard dat er ter plaatse naar zijn idee een grimmige sfeer heerste en dat de insteek vervolgens was om de- escalerend op te treden. [verbalisant 2] heeft voorts verklaard: “u vraagt mij of de insteek was om pas te beginnen met het opheffen van de blokkade zodra er ondersteuning was. Ja, we waren met z'n vieren en mijn inschatting was dat dat onvoldoende was om de blokkade op te heffen. Ik heb de meldkamer om ondersteuning van de ME gevraagd en om een chef van dienst omdat het om een ernstig openbare orde probleem ging. De ME was onderweg vanuit Dokkum.” Het hof is van oordeel dat deze beslissing van de politie gelet op alle feiten en omstandigheden die uit het dossier blijken, alleszins te billijken is. Voor zover verdachte en de medeverdachten daardoor langer ter plaatse zijn gebleven dan zij eigenlijk wilden, is dit een logisch gevolg van hun eigen handelen dat voor hun eigen rekening en risico komt. In ieder geval staat dit op geen enkele wijze in de weg aan het oordeel dat er een causaal verband bestaat tussen de blokkade op de A7 en het niet doorgaan van de betoging door de demonstranten.

Conclusie:

Het hof acht het onder 2 primair ten laste gelegde feit, te weten het medeplegen van het door bedreiging met geweld verhinderen van een geoorloofde betoging, wettig en overtuigend bewezen. De verweren van de verdediging strekkende tot vrijspraak worden verworpen.”

52. Het middel bevat twee klachten. De eerste klacht houdt in dat de door het hof vastgestelde feiten en omstandigheden onvoldoende zijn om ‘bedreiging met geweld’ in de zin van art. 143 Sr aan te kunnen nemen.

53. ‘Bedreiging’ is als zelfstandig misdrijf strafbaar ingevolge art. 285 Sr. Daarnaast is ‘bedreiging’ bestanddeel van diverse andere bepalingen waarin de bedreiging fungeert als middel dat wordt aangewend tot de krenking van het eigenlijk beschermde rechtsgoed.37.Dit laatste is ook het geval in art. 143 Sr.

54. Voor een veroordeling ter zake van bedreiging met een in art. 285, eerste lid, Sr vermeld misdrijf is vereist dat de bedreiging van dien aard is en onder zodanige omstandigheden is geschied dat bij de bedreigde de redelijke vrees kon ontstaan dat hij (of een ander38.) slachtoffer van dat misdrijf zou worden.39.Van geschiktheid de redelijke vrees te doen ontstaan is geen sprake als de bedreigde van de bedreiging niet daadwerkelijk op de hoogte is geraakt.40.Een verbale uiting is niet nodig; ook daden zijn onder omstandigheden geschikt om zodanige vrees te doen ontstaan. Zo kan een personenauto door de wijze waarop deze wordt ingezet een geschikt instrument zijn om iemand te bedreigen met een misdrijf tegen het leven gericht of met zware mishandeling.41.Onderdeel daarvan kan zijn het tot stilstand dwingen van een auto door met het eigen voertuig voor de desbetreffende auto te rijden en af te remmen.42.

55. Een in het oog springend punt waarop de bedreiging als zelfstandig misdrijf op de voet van art. 285 Sr verschilt van ‘bedreiging als middel’ in andere strafbaarstellingen, is dat de eerstgenoemde bedreiging is toegespitst op een in die bepaling omschreven misdrijf of categorie van misdrijven. Bedreiging met enig geweld heeft de wetgever niet zelfstandig als misdrijf strafbaar gesteld. Van belang voor de ondergrens van het misdrijf van art. 285 Sr is daarom of de redelijke vrees die de bedreiging kon veroorzaken vrees voor bijvoorbeeld zwaar lichamelijk letsel of het verlies van het leven betreft. Ter illustratie van het belang hiervan kan worden gewezen op HR 14 september 2004, ECLI:NL:HR:2004:AP2145, NJ 2005/61 m.nt. Buruma en HR 14 juni 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ3717, NJ 2011/285. In beide zaken kwam de vraag op of de vrees voor fysieke aanranding redelijkerwijs ook het oplopen van zwaar lichamelijk letsel betrof. In de eerstgenoemde zaak ging het om een verdachte die zwaaiend met gebalde vuisten op een fietser afrende, daarbij schreeuwde dat zij moest opdonderen en zijn woorden kracht bijzette door – toen hij haar dicht genaderd was – slaande bewegingen in de richting van haar hoofd te maken. De Hoge Raad achtte het oordeel van het hof dat de gedragingen voldoende dreigend waren om bij het slachtoffer de redelijke vrees voor zwaar lichamelijk letsel te doen ontstaan niet onbegrijpelijk. In de tweede zaak, waarin de Hoge Raad op 14 juni 2011 uitspraak deed, liep de verdachte op het slachtoffer toe, kwam hij heel dichtbij het slachtoffer staan, hief hij zijn arm, en balde hij zijn vuist, waarbij hij riep: ‘Loslaten’. De Hoge Raad achtte in die zaak het oordeel van het hof dat de gedragingen en uitlating van de verdachte bedreiging met zware mishandeling opleveren niet begrijpelijk.

56. In het verband van art. 143 Sr is geen bedreiging met zware mishandeling vereist, maar bedreiging met geweld. Ook als dat geweld niet tot zwaar lichamelijk letsel kan leiden, is het door middel van de bedreiging ermee verhinderen van een geoorloofde betoging of vergadering dus een misdrijf. Het openlijk en in vereniging “geweld” plegen is strafbaar gesteld in art. 141 Sr. Daarin gaat het niet alleen om geweld tegen personen, maar ook om geweld tegen goederen.

57. De tekst van art. 143 Sr bevat geen beperking tot geweld tegen personen. Evenals bij art. 141 Sr, zal het geweld als bedoeld in art. 143 Sr zowel geweld tegen personen als geweld tegen goederen kunnen omvatten.43.Het begrip ‘geweld’ is in het Wetboek van Strafrecht niet nader gedefinieerd. Wel stelt art. 81 Sr het brengen in een staat van bewusteloosheid of onmacht gelijk aan het plegen van geweld. Met de zinsnede ‘het plegen van geweld’ heeft de wetgever tot uitdrukking gebracht dat de gelijkstelling niet tevens van toepassing is op de bedreiging met het brengen in staat van bewusteloosheid of onmacht.44.De wetsgeschiedenis biedt weinig houvast om tot een nadere omschrijving van het bestanddeel ‘geweld’ te komen. In de rechtspraak van de Hoge Raad is ‘geweld’ evenmin gedefinieerd. Lindenberg merkt op dat dit begrip in de rechtspraak in de regel wordt uitgelegd als een hardhandige gedraging.”45.Andere auteurs gaan in hun definities uit van een – in beginsel – fysieke kracht die “van een niet al te geringe intensiteit”46.is of die “met zo’n hevigheid geschiedt dat zij geëigend schijnt het in de betreffende bepaling beschermde rechtsgoed in gevaar te brengen”47..

58. Uit de rechtspraak wordt wel duidelijk dat de grenzen van het begrip ‘geweld’ niet eng moeten worden getrokken. Zo overwoog de Hoge Raad naar aanleiding van een zaak waarin de verdachte op een avond in februari het slachtoffer in bedwelmde toestand langs de weg had achtergelaten dat voor geweld in de zin van art. 312 Sr niet steeds de aanwending van fysieke kracht van een zekere hevigheid tegen personen, geëigend om weerstand te breken, is vereist, maar daaronder ook het blootstellen van tevoren in een hulpeloze toestand gebrachte mensen aan voor een mens in die toestand levensgevaarlijke omstandigheden kan worden begrepen.48.Voorts kon de rechter onder de gegeven omstandigheden onder meer als geweld aanmerken de wederrechtelijke vrijheidsbeperking bestaande uit het vastbinden van het slachtoffer,49.het in het verkeer brengen van een giftige en voor menselijke consumptie bestemde drank50.en het prepareren van een haarverzorgingsmiddel met een hardnekkige kleurstof waardoor ernstig nadeel of hinder ontstaat voor de consumenten.51.In HR 4 september 2007, ECLI:NL:HR:2007:BA5818 hield de bewezenverklaring van afpersing in dat het door de verdachte uitgeoefende ‘geweld’ bestond uit het slaan op een tafel en van die tafel slaan van zakjes koffiemelk. In cassatie werd betoogd dat als zulk ‘geweld’ in de zin van art. 317 alleen mag worden aangemerkt de handeling die geschikt is om een persoon pijn of letsel toe te brengen dan wel om zijn bewegingsvrijheid te belemmeren, of om goederen te vernielen of te beschadigen. De Hoge Raad deed het middel af met de aan art. 81, eerste lid, RO ontleende overweging. In de wat andere context van art. 141 Sr konden onder andere het bekladden van grafstenen52.en het gebruik van graffiti op onder meer een bedrijfspand en een trein53.als geweld worden aangemerkt.

59. Het hof heeft, anders dan de rechtbank, geoordeeld dat het handelen van de verdachte en de medeverdachten kan worden aangemerkt als bedreiging met geweld jegens de demonstranten. Het hof heeft vastgesteld dat zij in auto’s de bussen van de demonstranten die op de A7 onderweg waren naar Dokkum hebben ingehaald, dat zij snelheid hebben geminderd en op die manier de bussen tot stilstand hebben gebracht. Door auto’s en een motor op de rijbaan en de vluchtstrook te plaatsen “is de A7 geblokkeerd”. Verder heeft het hof vastgesteld dat er met (gebalde) vuisten en/of omhoog geheven armen (richting de bussen) is gezwaaid en dat er tegen één of meerdere autobussen is geslagen. Het hof heeft daarnaast de omstandigheden waaronder deze gedragingen hebben plaatsgevonden in aanmerking genomen. In dat verband heeft het hof overwogen dat de demonstranten op weg waren naar een bijeenkomst waarvan bekend was dat zij daar op zijn zachtst gezegd niet met open armen zouden worden ontvangen. De bewezen verklaarde gedragingen strekken zich niet uit tot het handelen van personen op de A6. Het aldaar zeer abrupt remmen vlak voor de bussen heeft volgens het hof de slachtoffers wel gesterkt in het gevoel niet welkom te zijn en heeft een beladen sfeer geschapen. Mede in het licht van deze context heeft het hof geoordeeld dat het vervolgens op de A7 met vijftien auto’s omsluiten van de bussen en het dwingen van de bussen tot stilstand te komen voor de inzittenden bedreigend moet zijn geweest. Die bedreigende situatie is vervolgens versterkt doordat een groot aantal personen uit de auto’s is gestapt en naar de bussen is gelopen, waarbij armbewegingen zijn gemaakt en er op de bus(sen) is geslagen. Het hof heeft overwogen dat het niet anders kan dan dat dit gedrag bij de demonstranten angst moet hebben ingeboezemd, hetgeen wordt bevestigd door de aangiftes.

60. Met deze overwegingen heeft het hof als zijn oordeel tot uitdrukking gebracht dat de gedragingen van de verdachte en de medeverdachten in onderlinge samenhang bezien van dien aard waren en onder zodanige omstandigheden zijn geschied dat bij de bedreigden de redelijke vrees kon ontstaan dat geweld zou worden gebruikt. Gelet op het voorafgaande, getuigt dat oordeel niet van een onjuiste rechtsopvatting ten aanzien van het delictsbestanddeel ‘bedreiging met geweld’ van art. 143 Sr. Het oordeel is evenmin onbegrijpelijk. Daarbij roep ik in herinnering dat het in deze bepaling zowel gaat om geweld tegen personen als om geweld tegen goederen. Daarbij komt dat, anders dan de steller van het middel meent, uit de feitelijke vaststellingen van het hof niet voortvloeit dat de demonstranten met rust zijn gelaten. De bewezenverklaring is in zoverre naar de eis van de wet voldoende met redenen omkleed.

61. De eerste klacht van het middel faalt.

62. De tweede klacht van het middel houdt in dat het hof heeft miskend dat voor de bewezenverklaring en de kwalificatie van het ten laste gelegde feit is vereist dat de bedreiging met geweld er de oorzaak van is dat de geoorloofde openbare betoging is verhinderd. Volgens de steller van het middel kan de bewijsvoering het bewijs dat specifiek de bedreiging met geweld de betoging heeft verhinderd niet dragen. Over het oordeel van het hof dat het verhinderen van de betoging redelijkerwijs als gevolg van de gedragingen van de verdachte en de medeverdachten, die bestonden uit het blokkeren van de A7, aan hen kan worden toegerekend, wordt niet geklaagd.

63. De steller van het middel betoogt in dit verband dat voor een bewezenverklaring noodzakelijk is dat wordt vastgesteld dat de bedreiging met geweld een betoging heeft verhinderd. Door te overwegen dat “de blokkade” wezenlijk eraan heeft bijgedragen dat de betoging niet kon worden uitgevoerd, zou het hof in het midden hebben gelaten of het de bedreiging met geweld is geweest die in voldoende causaal verband staat met het niet doorgaan van de betoging. Het impliciete oordeel van het hof dat een causaal verband tussen de blokkade en de afgelasting van de betoging voldoende is voor het oordeel dat ‘door bedreiging met geweld’ een ongeoorloofde betoging is verhinderd, zou blijk geven van een onjuiste rechtsopvatting.

64. Het komt mij voor dat deze tweede klacht berust op een onjuiste lezing van het bestreden arrest. Het hof heeft immers overwogen dat het met vijftien auto’s omsluiten van de bussen waardoor deze bussen werden gedwongen tot stilstand te komen voor de inzittenden reeds (“alleen al”) bedreigend moet zijn geweest en dat die reeds bedreigende situatie nog eens is versterkt doordat een groot aantal personen is uitgestapt en richting de bussen is gelopen, waarbij armbewegingen zijn gemaakt en op de bus(sen) is geslagen. In deze overwegingen ligt als het oordeel van het hof besloten dat de gedragingen die het de bussen onmogelijk maakten de weg te vervolgen onlosmakelijk onderdeel zijn geweest van het samenstel van gedragingen dat het hof aanmerkt als ‘bedreiging met geweld’. Het is kennelijk ook dit samenstel van gedragingen in hun onderlinge verband geweest waarvan het hof heeft overwogen dat het “wezenlijk heeft bijgedragen” aan het feit dat de betoging niet kon worden uitgevoerd. Aldus heeft het hof tot uitdrukking gebracht dat het niet doorgaan van de geoorloofde betoging redelijkerwijs als gevolg van dit samenstel van gedragingen aan de verdachte en de medeverdachten kan worden toegerekend en dat tussen de bedreiging met geweld door de verdachte en de medeverdachten en de verhindering van de betoging causaal verband bestaat.54.

65. Dat oordeel getuigt niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk, zodat de tweede klacht faalt.

66. Het middel is tevergeefs voorgesteld.

67. Het vierde middel is gericht tegen de bewezenverklaring van feit 3 primair en komt op tegen het oordeel van het hof dat de bewezen verklaarde gedragingen het medeplegen van het door bedreiging met geweld dwingen iets te doen, niet te doen en/of te dulden in de zin van art. 284 Sr opleveren.

68. Ten laste van de verdachte heeft het hof onder 3 primair bewezen verklaard dat:

“hij op 18 november 2017, op de Rijksweg A7, nabij Oudehaske (in de richting van Heerenveen, tezamen in vereniging met zijn mededaders, anderen, te weten bestuurders van autobussen en inzittenden van die autobussen door bedreiging met geweld gericht tegen die voornoemde bestuurders en/of inzittenden, wederrechtelijk heeft gedwongen iets te doen, niet te doen en/of te dulden,

immers heeft verdachte als bestuurder en/of inzittende van een motorrijtuig, tezamen en in vereniging met zijn mededaders, op die Rijksweg A7 (al dan niet na een oproep in de (sociale) media)

die bestuurders van die autobussen en inzittenden van die autobussen

- gedwongen de door hen bestuurde motorrijtuigen af te remmen en tot stilstand te brengen en/of zodoende

- gedwongen te dulden dat zij in een file terecht kwamen en

- gedwongen te dulden dat zij hun reis niet konden vervolgen en/of de plaats hunner bestemming niet tijdig konden bereiken en ernstige vertraging ondervonden en

- gedwongen te dulden dat zij hun recht om een betoging te houden in Dokkum niet konden verwezenlijken/uitvoeren

en bestaande die bedreiging met geweld uit het tezamen en in vereniging,

- over de vluchtstrook inhalen van een of meer van die autobus(sen) en/of

- afremmen en snelheid minderen voor een of meer van die autobus (sen) en/of

- het tot stilstand brengen van een of meer van die autobus(sen) en/of

- blokkeren van die Rijksweg A7, door meerdere motorrijtuigen op de rijbanen en vluchtstrook van die Rijksweg A7 te parkeren/plaatsen en/of

- zwaaien met de (gebalde) vuisten en/of wijzen (in de richting de autobus(sen) en/of het omhoog houden van de/een arm(en), en/of

- slaan tegen een of meer autobus(sen).”

69. Ten aanzien van de vraag of het bewezen verklaarde feit het medeplegen van door (geweld of) bedreiging met geweld dwingen iets te doen, niet te doen en/of te dulden in de zin van art. 284 Sr behelst, heeft het hof in het bestreden arrest het volgende overwogen:

“Oordeel hof

Dit strafbare feit wordt in het algemeen aangeduid als “dwang”. Er is sprake van strafbare dwang als de verdachte - zonder dat hij daartoe bevoegd was - door het toepassen van drukmiddelen opzettelijk heeft veroorzaakt dat het slachtoffer iets heeft gedaan, niet heeft gedaan of heeft geduld. Dit betekent dat het misdrijf pas voltooid is wanneer iemand daadwerkelijk is gedwongen iets te doen, niet te doen of te dulden en dat er een causaal verband moet bestaan tussen de toegepaste dwangmiddelen en het gevolg. In het bestanddeel dwingen ligt een opzetvereiste besloten. Voorwaardelijk opzet is voldoende.

De rol die verdachte bij dit feit heeft gehad is onder het kopje ‘Feiten en omstandigheden’ reeds uiteen gezet.

De handelingen op de A7 die volgens het openbaar ministerie dienen te worden aangemerkt als (bedreiging met) geweld en/of (bedreiging met) een andere feitelijkheid in het kader van de onder 3 ten laste gelegde dwang, komen overeen met de handelingen waarmee het bestanddeel (bedreiging met) geweld is omschreven in het kader van de onder 2 primair ten laste gelegde verhindering van een betoging.

Zoals het hof ten aanzien van het onder 2 primair ten laste gelegde feit heeft overwogen, kunnen de handelingen van verdachte en de medeverdachten die gericht waren tegen de bussen met demonstranten, worden aangemerkt als bedreiging met geweld.

In het verlengde van hetgeen onder 2 primair is overwogen, acht het hof tevens bewezen dat verdachte en de medeverdachten door middel van voornoemde handelingen de bestuurders en inzittenden van de bussen met demonstranten hebben gedwongen:

- te remmen en de bussen tot stilstand te brengen;

- te dulden dat zij in een file terecht kwamen;

- te dulden dat zij hun reis niet konden vervolgen, dat zij de plaats van bestemming niet (tijdig) konden bereiken en/of dat zij (ernstige) vertraging ondervonden.

Het hof is voorts van oordeel dat verdachte en de medeverdachten door middel van deze handelingen de bestuurders en inzittenden van de bussen met anti-Zwarte Piet-demonstranten hebben gedwongen te dulden dat zij hun recht om een betoging te houden in Dokkum, niet konden verwezenlijken/uitvoeren.

Omtrent het verband tussen de blokkade op de A7 en het niet doorgaan van de betoging verwijst het hof naar hetgeen daaromtrent bij feit 2 primair is overwogen.

Het hof is met de rechtbank van oordeel dat verdachte en de medeverdachten door hun handelen ten minste bewust de aanmerkelijke kans hebben aanvaard dat alle hiervoor genoemde gevolgen van de blokkade zouden intreden en dat zij de bestuurders en inzittenden van de bussen met demonstranten daartoe zouden dwingen.

Nu verdachte en de medeverdachten bij het voorgaande tezamen en in vereniging met elkaar hebben gehandeld - zie hieromtrent de overwegingen bij feit 1 en 2 - kan worden bewezen dat zij zich als medeplegers door bedreiging met geweld aan dwang hebben schuldig gemaakt.

Conclusie:

Het hof acht het onder feit 3 primair ten laste gelegde, inhoudende dat verdachte zich tezamen en in vereniging met anderen heeft schuldig gemaakt aan het plegen van dwang op de A7, wettig en overtuigend bewezen. De verweren van de verdediging strekkende tot vrijspraak worden verworpen.”

70. In het derde cassatiemiddel is een klacht gericht tegen het oordeel van het hof dat uit de bewijsvoering kan worden afgeleid dat sprake is geweest van ‘bedreiging met geweld’ in de zin art. 143 Sr. De steller van het middel merkt op dat het bij feit 3 primair weliswaar gaat om een andere strafbepaling (art. 284 Sr), maar dat de vraag of door de gedragingen van de verdachte en de medeverdachten het bestanddeel ‘door bedreiging met geweld’ is vervuld ook hier van belang is. De eerste klacht van het derde middel is daarom ook in het vierde middel opgenomen.

71. Het hof heeft zijn oordeel dat de handelingen van de verdachte en de medeverdachten kunnen worden aangemerkt als ‘bedreiging met geweld’ in de zin van art. 284 Sr gemotiveerd door te verwijzen naar hetgeen het hof ten aanzien van het onder 2 primair ten laste gelegde feit heeft overwogen.

72. Voor zover de in het middel te lezen klacht een herhaling van de eerste klacht van het derde middel behelst, dient bij de beoordeling ervan te worden vooropgesteld wat ik ten aanzien van het bestanddeel ‘bedreiging met geweld’ bij de bespreking van het derde middel heb vooropgesteld. De betekenis van dat bestanddeel is in art. 284 Sr geen andere dan in art. 143 Sr. Wel wordt met de bedreiging met geweld een ander gevolg teweeggebracht.

73. Terwijl de bewezenverklaring van feit 2 primair inhoudt dat “door bedreiging met geweld” is verhinderd, specificeert de bewezenverklaring van feit 3 primair dat het gaat om dwang “door bedreiging met geweld gericht tegen (…) bestuurders en/of inzittenden” van de bussen. In de bewezenverklaring van feit 3 primair ligt aldus besloten dat het samenstel van gedragingen van de verdachte en de medeverdachten in dit geval de redelijke vrees kon doen ontstaan dat geweld zou worden gebruikt tegen de bestuurder(s) en/of inzittende(n) van die bussen.

74. Al met al ben ik van oordeel dat de bewijsvoering van het hof ook dit laatste oordeel kan dragen. Daarbij stel ik voorop dat het geweld waarvoor de redelijke vrees kan ontstaan geen intens of hevig geweld behoeft te zijn. Of het samenstel van gedragingen van de verdachte en de medeverdachten bij de bestuurders en/of inzittenden in redelijkheid de vrees kon doen ontstaan dat tegen het geweld zou worden gepleegd, is bovendien een vraag die verweven is met vaststellingen en waarderingen van feitelijke aard, zodat de toetsing van het oordeel van het hof daarover niet anders dan terughoudend kan zijn. Het hof heeft in zijn bewijsoverwegingen tot uitdrukking gebracht bij de beantwoording van die vraag veel gewicht te hebben toegekend aan de gedragingen van de verdachte en de medeverdachten in onderlinge samenhang en in de context dat de demonstranten op weg waren naar een bijeenkomst waarvan bekend was dat zij daar op zijn zachtst gezegd niet met open armen zouden worden ontvangen en van het aan de gedragingen voorafgaande handelen op de A6. Het is in deze context dat het hof heeft geoordeeld dat het vervolgens op de A7 met vijftien auto’s omsluiten van de bussen en het dwingen van de bussen tot stilstand te komen voor de inzittenden bedreigend moet zijn geweest. Die bedreigende situatie is vervolgens versterkt doordat een groot aantal personen uit de auto’s is gestapt en naar de bussen is gelopen, waarbij armbewegingen zijn gemaakt en er op de bus(sen) is geslagen. Het hof heeft overwogen dat het niet anders kan dan dat dit gedrag bij de demonstranten angst moet hebben ingeboezemd, hetgeen wordt bevestigd door de aangiftes. Die redelijke vrees heeft naar het oordeel van het hof kennelijk mede omvat dat tegen een of meer van hen geweld zou worden gepleegd.

75. Het oordeel van het hof getuigt in zoverre niet van een onjuiste rechtsopvatting en is niet onbegrijpelijk.

76. Ook als daarover anders zou worden geoordeeld, behoeft dat overigens wegens gebrek aan voldoende rechtens te respecteren belang niet tot cassatie te leiden. Indien de zinsnede “gericht tegen die voornoemde bestuurders en/of inzittenden” wordt geschrapt uit de bewezenverklaring, kan niet worden gezegd dat daarmee aan de aard en ernst van het bewezen verklaarde wezenlijk afbreuk wordt gedaan, terwijl niet is aangevoerd dat en waarom de verdachte een rechtens te respecteren belang heeft bij vernietiging van het arrest en een nieuwe behandeling op deze grond.55.

77. Voor zover de in het middel te lezen klacht een herhaling van de eerste klacht van het derde middel inhoudt, kan de klacht niet tot cassatie leiden.

78. Voor zover daarnaast wordt opgekomen tegen “[h]et oordeel van het hof dat alle handelingen van verdachte en de medeverdachten die gericht waren tegen de bussen met demonstranten, kunnen worden aangemerkt als bedreiging met geweld”, berust het betoog op een onjuiste lezing van het arrest van het hof. Het hof heeft geoordeeld dat de gedragingen van de verdachte en de medeverdachten in onderlinge samenhang bezien van dien aard waren en onder zodanige omstandigheden zijn gedaan dat bij de demonstranten de redelijke vrees kon ontstaan dat geweld zou worden toegepast. Daarvoor is niet vereist dat ook iedere in de tenlastelegging onder een eigen gedachtestreepje opgenomen handeling op zichzelf beschouwd een (afzonderlijke) bedreiging met geweld zou hebben opgeleverd. Het hof heeft dit niet miskend.

79. Het middel bevat voorts de klacht dat uit de bewijsvoering van het hof niet kan worden afgeleid dat de ‘bedreiging met geweld’ de oorzaak is dat de bestuurders en inzittenden van de bussen met demonstranten werden gedwongen te remmen, de bussen tot stilstand te brengen, te dulden dat zij in een file terecht kwamen, respectievelijk te dulden dat zij hun reis niet konden vervolgen, dat zij de plaats van bestemming niet (tijdig) konden bereiken en/of dat zij (ernstige) vertraging ondervonden.

80. Deze klacht berust, evenals de tweede klacht van het derde middel, op de opvatting dat het door het hof vastgestelde causaal verband tussen de blokkade op de A7 en de door de bestuurders van de bussen en de inzittenden van die bussen ondervonden dwang voor een bewezenverklaring onvoldoende is, omdat de wegblokkade en het verkeersgedrag waarmee deze blokkade gepaard ging op zichzelf beschouwd nog niet als ‘bedreiging met geweld’ kunnen worden aangemerkt.

81. In het kader van het vereiste verband tussen de bedreiging met geweld en hetgeen waartoe de bestuurders en inzittenden van de bussen zijn gedwongen, heeft het hof verwezen naar hetgeen het daarover heeft overwogen ten aanzien van feit 2 primair.

82. De tweede klacht kan niet slagen. De redenen daarvoor heb ik uiteengezet in mijn bespreking van het derde middel. Om dezelfde redenen is evenmin onjuist of onbegrijpelijk het in de bewijsvoering ten aanzien van feit 3 primair besloten liggende oordeel van het hof dat aan dit samenstel van gedragingen in hun onderlinge verband redelijkerwijs kan worden toegerekend dat de bestuurders en inzittenden van de bussen met demonstranten werden gedwongen te remmen, de bussen tot stilstand te brengen, te dulden dat zij in een file terecht kwamen, respectievelijk te dulden dat zij hun reis niet konden vervolgen, dat zij de plaats van bestemming niet (tijdig) konden bereiken en/of dat zij (ernstige) vertraging ondervonden.

83. De tweede klacht faalt.

84. Het middel faalt.

85. Het vijfde middel bevat de klacht dat het oordeel van het hof dat de verdachte tezamen en in vereniging met anderen de feiten die zijn vermeld in de bewezenverklaringen van feit 1 primair, feit 2 primair en feit 3 primair heeft begaan, gelet op de in de rechtspraak van de Hoge Raad aan de kwalificatie medeplegen gestelde eisen, getuigt van een onjuiste rechtsopvatting en/of niet begrijpelijk is.

86. Voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, houdt de bestreden uitspraak het volgende in:

“FEIT 1 (primair)

Onder feit 1 primair wordt verdachte verweten dat hij zich tezamen en in vereniging met anderen heeft schuldig gemaakt aan het opzettelijk versperren van de A7, terwijl daarvan gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten was.

(…)

Oordeel hof

Het hof zal eerst de vraag beantwoorden of bewezen kan worden dat er sprake is geweest van het medeplegen van het versperren van een landweg en vervolgens de vraag of daarmee gevaar voor de veiligheid van het verkeer te duchten is geweest.

Medeplegen van het versperren van een landweg

Onder het versperren van een weg moet worden verstaan het op een weg aanbrengen van een zodanige belemmering dat die weg niet toegankelijk is voor het bestemde gebruik. Onder versperren valt niet alleen de handeling waardoor de belemmering ontstaat, maar ook het niet opheffen of laten voortduren van die belemmering.

De rol die verdachte bij het gebeuren op de A7 heeft gehad, is reeds hiervoor vastgesteld. Verdachte wist dat op 18 november 2017 zou worden geprobeerd om te voorkomen dat de anti-Zwarte Piet-demonstranten (tijdig) in Dokkum aan zouden komen zodat zij niet voorafgaand aan en/of tijdens de intocht van Sinterklaas konden demonstreren. Deze actie was (mede) het gevolg van een oproep van medeverdachte [medeverdachte 6] waarin mensen werden aangespoord om massaal de (snel)wegen op te rijden om ze (het hof begrijpt: ‘de onruststokers’, oftewel de demonstranten) te vertragen/verhinderen, of - zoals de raadsman heeft aangegeven - te vertragen en/of verjagen. Het hof neemt van de raadsman aan dat de oorspronkelijke Friese tekst inhoudende het woord ‘ferjeien’ vertaald had moeten worden met ‘verjagen’. Dit maakt het oordeel van het hof echter niet anders. Ook als wordt uitgegaan van de oorspronkelijke Friese tekst, houdt de oproep hoe dan ook een aanmoediging in om met het gebruik van voertuigen te voorkomen dat de demonstranten in Dokkum aankomen. Dát is de kern van de oproep.

Uit de gebruikte bewoordingen blijkt dat het achterliggende doel van de actie is, dat voorkomen wordt dat de demonstranten die op weg waren naar Dokkum, Dokkum bereiken, “zodat onze kinderen ongestoord een mooi Sinterklaasfeest vieren kunnen”. Blijkens de oproep moet aan de demonstranten getoond worden dat ‘dat geouwehoer’ niet welkom is. Voorts is in de oproep vermeld dat de organisatie het vertrek van de onruststokers zal volgen en updates zal geven van routes en tijden, hetgeen ook daadwerkelijk is gebeurd, toen bleek dat de bussen via de polder naar Friesland reden in plaats van over de Afsluitdijk.

(…)

Met betrekking tot het opzet van verdachte op het versperren van de weg verwijst het hof voorts naar hetgeen hiervoor ten aanzien van zijn wetenschap en feitelijk aandeel is vastgesteld. Verdachte wist wat het doel van de actie was en is op 18 november 2017 met die wetenschap samen met [medeverdachte 2] op pad gegaan. Uit hun feitelijke handelingen en deelname aan de A7-Whatsappgroep blijkt dat zij zich bij de actie hebben aangesloten en daaraan actief hebben deelgenomen.

Met betrekking tot het verweer dat verdachte en/of de medeverdachten slechts een langzaamaanactie op touw hebben willen zetten en de uiteindelijke blokkade het gevolg is geweest van miscommunicatie, stelt het hof voorop dat uit het strafdossier niet blijkt dat verdachte dan wel één van de in hoger beroep gegane medeverdachten heeft verklaard dat hij/zij weliswaar graag weg wilde van de A7 toen bleek dat de actie anders uitpakte, maar dat dat niet mogelijk was. Integendeel: uit verklaringen van sommige verdachten kan worden afgeleid dat ze niet verder wilden en er zijn zelfs verdachten die achteruit zijn gereden en zich op die manier bij de blokkade hebben gevoegd. Ook is een verdachte doelbewust omgereden, naar de blokkade toe.

Het hof is van oordeel dat het verweer dat verdachte en/of de medeverdachten slechts een langzaamaanactie wilden voeren en derhalve geen opzet hadden op het versperren van de A7, niet opgaat. Voor zover dat al het plan zou zijn geweest - hetgeen niet is komen vast te staan - hebben de deelnemers door het op deze wijze, met voornoemd doel, massaal de weg op gaan, zonder duidelijke communicatie en met een totaal gebrek aan organisatie, bewust de aanmerkelijke kans op een ander verloop - een blokkade - op de koop toegenomen.

Ten aanzien van de vraag of sprake is van medeplegen is van belang dat voor het versperren van een snelweg meerdere voertuigen en meerdere personen nodig zijn waarmee de versperring daadwerkelijk kan worden gerealiseerd. Het delict zoals dat in deze zaak is ten laste gelegd, vereist derhalve een zekere collectiviteit. Het hof is daarom met de rechtbank van oordeel dat niet alleen de bestuurders van de auto’s die vooraan in de groep reden en/of als eerste hun auto tot stilstand hebben gebracht, de A7 hebben versperd, maar ook degenen die vervolgens hebben meegeholpen om de blokkade verder uit te bouwen, deze te laten voortduren en/of niet op te heffen.

Welke rol iemand precies heeft gehad (bestuurder/bijrijder), waar iemand zich precies op de weg en in de blokkade heeft bevonden (voor, naast of achter de bussen), of iemand er van meet af aan bij was, of zich er later heeft bijgevoegd, en of iemand al dan niet de auto heeft verlaten, acht het hof gezien het voorgaande niet relevant voor de vraag of sprake is van medeplegen. Het specifieke karakter van dit strafbare feit maakt dat het enkele (doelgericht) ter plaatse aanwezig zijn en het op die manier getalsmatig versterken en laten voortduren van de versperring een zeer belangrijk aspect is in de vraag of iemand als medepleger kan worden aangemerkt. Door het zich met dit doel bewust voegen bij de blokkade, maakt iemand zich onderdeel van het strafbare feit. In de onderhavige zaak kan daarom reeds van medeplegen worden gesproken indien kan worden bewezen dat iemand op één van voormelde manieren ter plaatse was en deel heeft uitgemaakt van de versperring, met het (gezamenlijke) doel om te voorkomen dat de demonstranten in Dokkum zouden kunnen demonstreren. In dat geval kan worden vastgesteld dat zij zich in bewuste en nauwe samenwerking met elkaar hebben schuldig gemaakt aan overtreding van artikel 162 Sr.

Gelet op het hiervoor overwogene acht het hof bewezen dat er tussen de verdachte en de medeverdachten sprake is geweest van een voldoende nauwe en bewuste samenwerking gericht op het versperren van de A7.

(…)

FEIT 2 (primair)

Onder 2 primair wordt verdachte verweten dat hij zich als medepleger heeft schuldig gemaakt aan het door geweld of bedreiging met geweld verhinderen van een geoorloofde betoging.

(…)

Nu de verdachte en de medeverdachten bij het voorgaande tezamen en in vereniging met elkaar hebben gehandeld - zie hieromtrent de overwegingen bij feit 1 - kan worden bewezen dat zij als medeplegers met bedreiging met geweld de geoorloofde betoging hebben verhinderd, zoals is ten laste gelegd.

(…)

FEIT 3 (primair)

Onder 3 primair is ten laste gelegd dat verdachte zich heeft schuldig gemaakt aan medeplegen van dwang op de A7.

(…)

Nu verdachte en de medeverdachten bij het voorgaande tezamen en in vereniging met elkaar hebben gehandeld - zie hieromtrent de overwegingen bij feit 1 en 2 - kan worden bewezen dat zij zich als medeplegers door bedreiging met geweld aan dwang hebben schuldig gemaakt.”

87. Volgens vaste rechtspraak van de Hoge Raad is voor de kwalificatie ‘medeplegen’ vereist dat sprake is van nauwe en bewuste samenwerking. Deze kwalificatie is slechts gerechtvaardigd als de bewezen verklaarde – intellectuele en/of materiële – bijdrage van de verdachte aan het delict van voldoende gewicht is. Bestaat het ten laste gelegde medeplegen in de kern niet uit een gezamenlijke uitvoering, maar uit gedragingen die met medeplichtigheid in verband plegen te worden gebracht, dan rust op de rechter die desondanks oordeelt dat sprake is van een zodanig bewuste en nauwe samenwerking dat van medeplegen kan worden gesproken, de taak in de bewijsvoering dat medeplegen nauwkeurig te motiveren. Als voorbeelden van gedragingen die met medeplichtigheid in verband worden gebracht, noemt de Hoge Raad het verstrekken van inlichtingen, op de uitkijk staan en helpen bij de vlucht. In zijn oordeelsvorming kan de rechter onder meer rekening houden met de intensiteit van de samenwerking, de onderlinge taakverdeling, de rol in de voorbereiding, de uitvoering of de afhandeling van het delict en het belang van de rol van de verdachte, diens aanwezigheid op belangrijke momenten en het zich niet terugtrekken op een daartoe geëigend tijdstip. In de regel zal de bijdrage van de medepleger worden geleverd tijdens het begaan van het feit, maar noodzakelijk is dat niet. Zeker in andere, in zekere zin afwijkende of bijzondere, situaties dient in de bewijsvoering aandacht te worden besteed aan de vraag of wel zo bewust en nauw is samengewerkt bij het strafbare feit dat van medeplegen kan worden gesproken, in het bijzonder dat en waarom de bijdrage van de verdachte van voldoende gewicht is geweest.56.Uit de meest recente rechtspraak van de Hoge Raad over medeplegen lijkt te kunnen worden afgeleid dat in toenemende mate het bestaan van een vooraf voor alle deelnemers duidelijk plan een relevant aandachtspunt kan zijn voor de beoordeling of sprake is van medeplegen.57.Ingeval sprake is van het gezamenlijk optrekken met het oog op het realiseren van een gezamenlijk plan kan sprake zijn van medeplegen, ook al zouden de gedragingen van de verdachte op zichzelf beschouwd niet als een bijdrage van voldoende gewicht aan het ten laste gelegde feit kunnen worden aangemerkt.58.

88. De steller van het middel betoogt dat het hof in het kader van het telkens primair ten laste gelegde medeplegen van de feiten onvoldoende aandacht heeft besteed aan de vraag of de bijdrage van de individuele verdachte aan het strafbare feit van voldoende gewicht is geweest. Door te overwegen dat niet relevant is welke rol een van de verdachten precies heeft gehad, waar iemand zich op de weg en in de blokkade bevond, of diegene er vanaf het begin bij was en of hij of zij het voertuig heeft verlaten, zou het hof volgens de steller van het middel de nadruk hebben gelegd op de “collectiviteit van handelen” en aldus duidelijk afstand hebben genomen van de rechtspraak van de Hoge Raad inzake medeplegen.

89. Ik deel deze opvatting niet. Het hof heeft onder 1 primair, 2 primair en 3 primair telkens bewezen verklaard dat de verdachte tezamen en in vereniging met anderen het feit heeft begaan. Uit de hiervoor weergegeven bewijsoverwegingen van het hof ter zake van feit 1 primair blijkt dat het hof de vaststellingen die het heeft gedaan over de rol die de verdachte op de A7 heeft gespeeld heeft betrokken bij de beantwoording van de vraag of de verdachte het desbetreffende feit tezamen en in vereniging met anderen heeft begaan. Daarbij heeft het hof als maatstaf gehanteerd of tussen de verdachte en de medeverdachten sprake is geweest van een voldoende nauwe en bewuste samenwerking gericht op het begaan van het feit, bestaande uit een gezamenlijke uitvoering. Het hof heeft in dat verband niet miskend dat voor medeplegen is vereist dat de intellectuele en/of materiële bijdrage van de medepleger aan het delict van voldoende gewicht is. Het oordeel van het hof moet zo worden verstaan dat het van oordeel is dat die bijdrage van voldoende gewicht door de aanwezigen op de A7 inderdaad is geleverd, omdat voor hen allen geldt dat zij hebben deelgenomen aan de gezamenlijke uitvoering van het feit. Aan dit oordeel heeft het hof ten grondslag gelegd dat voor een gezamenlijke uitvoering “doelgerichte aanwezigheid” en “getalsmatige versterking” voldoende is, ongeacht de ter plaatse door de individuele verdachte verrichte gedragingen. Het is ter onderbouwing van dit laatste oordeel dat het hof de aandacht heeft gevestigd op het bijzondere karakter van de bewezen verklaarde feiten en daarmee overeenkomstig de rechtspraak van de Hoge Raad het belang van de rol van elke verdachte en het belang van diens aanwezigheid op belangrijke momenten in aanmerking heeft genomen. Voor zover het middel berust op de veronderstelling dat het hof “de rol die de individuele verdachte heeft gespeeld bij de totstandkoming van het strafbare feit” niet bij zijn oordeel heeft betrokken, berust het op een onjuiste lezing van de bestreden uitspraak en faalt het bij gebrek aan feitelijke grondslag.

90. De overwegingen van het hof geven er tevens blijk van dat het hof heeft onderkend dat voor het medeplegen van de feiten zowel samenwerkingsopzet als opzet op het gronddelict van de medeplegers is vereist. Het hof heeft immers de eis gesteld dat een individuele verdachte “doelgericht” ter plaatse was, hetgeen opzet op het gronddelict impliceert en tevens dat moet worden bewezen dat iemand ter plaatse was met “het (gezamenlijke) doel” om te voorkomen dat de demonstranten in Dokkum zouden kunnen demonstreren, hetgeen opzet op de samenwerking veronderstelt. Ten aanzien van de verdachte in de onderhavige zaak heeft het hof in het bijzonder verwezen naar hetgeen het hof ten aanzien van zijn wetenschap en feitelijk aandeel heeft vastgesteld. Het hof heeft daarop zijn oordeel gebaseerd dat de verdachte wist wat het doel was van de actie, op 18 november 2017 met die wetenschap samen met de medeverdachte [medeverdachte 2] op pad is gegaan en uit hun feitelijke handelingen en deelname aan de A7-whatsappgroep is gebleken dat hij zich bij die actie heeft aangesloten en daaraan actief heeft deelgenomen. Anders dan de steller van het middel betoogt, heeft het hof dus niet geoordeeld dat het niet ter zake doet of de verdachte opzet heeft gehad op de samenwerking en op de bestanddelen van de afzonderlijke delicten.

91. In de bewezenverklaringen van feit 2 en 3 ligt voorts als het oordeel van het hof besloten dat de verdachte het voor medeplegen vereiste opzet op bedreiging met geweld heeft gehad. Uit de bewijsoverwegingen van het hof blijkt dat het hof kennelijk ervan is uitgegaan dat een gezamenlijk doel om op de A7 de demonstratie te verhinderen op de wijze zoals is gebeurd ook ten minste voorwaardelijk opzet op ‘bedreiging met geweld’ in de zin van art. 143, respectievelijk art. 284, onder 1°, Sr omvat. In aanmerking genomen dat het hof het gehele samenstel van gedragingen van de verdachte en de medeverdachten op de A7 in onderlinge samenhang als ‘bedreiging met geweld’ heeft aangemerkt, is dit impliciete oordeel niet onbegrijpelijk.

92. Het middel faalt in al zijn onderdelen.

93. De middelen zijn tevergeefs voorgesteld. Middel 2 leent zich niet voor toepassing van art. 81, eerste lid, RO. In elk geval de middelen 1 en 5 kunnen met toepassing van art. 81, eerste lid, RO worden afgedaan.

94. Ambtshalve wijs ik op het volgende. De op 1 januari 2020 gedeeltelijk in werking getreden Wet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen (Wet USB) heeft onder meer tot gevolg dat met ingang van die datum de rechter niet langer de mogelijkheid heeft om vervangende hechtenis te verbinden aan de oplegging van een schadevergoedingsmaatregel, voor het geval geen volledige betaling of volledig verhaal volgt. In plaats daarvan kan de rechter het dwangmiddel van de gijzeling opleggen, die net als de vervangende hechtenis ten hoogste één jaar kan duren.

95. In HR 26 mei 2020, ECLI:NL:HR:2020:914 heeft de Hoge Raad geoordeeld dat daarmee sprake is van een verandering in de regels van sanctierecht die ten gunste van de verdachte werkt en die met onmiddellijke ingang moet worden toegepast. Gelet hierop zal de Hoge Raad in zaken waarin de cassatieschriftuur is binnengekomen voor of op 26 juni 2020 de uitspraak van het hof waarbij aan de oplegging van de schadevergoedingsmaatregel vervangende hechtenis is verbonden in zoverre ambtshalve vernietigen. In de onderhavige zaak doet de bedoelde situatie zich voor.

96. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, maar uitsluitend voor zover bij de opgelegde schadevergoedingsmaatregelen ten behoeve van de in het arrest genoemde slachtoffers telkens vervangende hechtenis is toegepast, en te bepalen dat met toepassing van artikel 6:4:20 van het Wetboek van Strafvordering telkens gijzeling van gelijke duur kan worden toegepast, en tot verwerping van het beroep voor het overige.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG