HvJ EU, 10-07-2018, nr. C-25/17

HvJ EU, 10-07-2018, nr. C-25/17

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.

Uitspraak 10‑07‑2018

K. Lenaerts, A. Tizzano, R. Silva de Lapuerta, T. von Danwitz, J. L. da Cruz Vilaça, J. Malenovský, E. Levits, C. Vajda, A. Borg Barthet, J.-C. Bonichot, A. Arabadjiev, S. Rodin, F. Biltgen, K. Jürimäe, C. Lycourgos

Partij(en)

In zaak C-25/17,*

betreffende een verzoek om een prejudiciële beslissing krachtens artikel 267 VWEU, ingediend door de Korkein hallinto-oikeus (hoogste bestuursrechter, Finland) bij beslissing van 22 december 2016, ingekomen bij het Hof op 19 januari 2017, in de procedure ingesteld door

Tietosuojavaltuutettu

in tegenwoordigheid van:

Jehovan todistajat — uskonnollinen yhdyskunta,

wijst

HET HOF (Grote kamer),

samengesteld als volgt: K. Lenaerts, president, A. Tizzano, vicepresident, R. Silva de Lapuerta, T. von Danwitz (rapporteur), J. L. da Cruz Vilaça, J. Malenovský, E. Levits en C. Vajda, kamerpresidenten, A. Borg Barthet, J.-C. Bonichot, A. Arabadjiev, S. Rodin, F. Biltgen, K. Jürimäe en C. Lycourgos, rechters,

advocaat-generaal: P. Mengozzi,

griffier: C. Strömholm, administrateur,

gezien de stukken en na de terechtzitting op 28 november 2017,

gelet op de opmerkingen van:

—

de tietosuojavaltuutettu, vertegenwoordigd door R. Aarnio als gemachtigde,

—

Jehovan todistajat — uskonnollinen yhdyskunta, vertegenwoordigd door S. H. Brady, asianajaja, en door P. Muzny,

—

de Finse regering, vertegenwoordigd door H. Leppo als gemachtigde,

—

de Tsjechische regering, vertegenwoordigd door M. Smolek en J. Vláčil als gemachtigden,

—

de Italiaanse regering, vertegenwoordigd door G. Palmieri als gemachtigde, bijgestaan door P. Gentili, avvocato dello Stato,

—

de Europese Commissie, vertegenwoordigd door P. Aalto, H. Kranenborg en D. Nardi als gemachtigden,

gehoord de conclusie van de advocaat-generaal ter terechtzitting van 1 februari 2018,

het navolgende

Arrest

1

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 2, onder c) en d), en artikel 3 van richtlijn 95/46/EG van het Europees Parlement en de Raad van 24 oktober 1995 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens (PB 1995, L 281, blz. 31), gelezen tegen de achtergrond van artikel 10, lid 1, van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (hierna: ‘Handvest’).

2

Dit verzoek is ingediend in het kader van een procedure ingesteld door de tietosuojavaltuutettu (toezichthouder voor gegevensbescherming, Finland) over de rechtmatigheid van een besluit van de tietosuojalautakunta (commissie gegevensbescherming, Finland) waarbij aan de Jehovan todistajat — uskonnollinen yhdyskunta (geloofsgemeenschap van Jehova's getuigen; hierna: ‘gemeenschap van Jehova's getuigen’) werd verboden, in het kader van haar van-huis-tot-huisverkondiging persoonsgegevens te verzamelen en te verwerken zonder de in de Finse wettelijke regeling betreffende de verwerking van persoonsgegevens gestelde voorwaarden in acht te nemen.

Toepasselijke bepalingen

Unierecht

3

In de overwegingen 10, 12, 15, 26 en 27 van richtlijn 95/46 staat:

‘(10)

Overwegende dat met de nationale wetgevingen betreffende de verwerking van persoonsgegevens de eerbiediging moet worden gewaarborgd van de fundamentele rechten en vrijheden, en met name van het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer, dat tevens in artikel 8 van het [op 4 november 1950 te Rome ondertekende] Europese Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden en in de algemene beginselen van het gemeenschapsrecht is erkend; dat derhalve de onderlinge aanpassing van deze wetgevingen niet tot een verzwakking van de aldus geboden bescherming mag leiden, maar juist erop gericht moet zijn een hoog beschermingsniveau in de Gemeenschap te waarborgen;

[…]

(12)

Overwegende dat de beginselen inzake bescherming moeten gelden voor alle verwerkingen van persoonsgegevens zodra de werkzaamheden van de voor de verwerking verantwoordelijke binnen de werkingssfeer van het gemeenschapsrecht vallen; dat dit niet geldt voor de verwerking van gegevens door een natuurlijke persoon in activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden, bij voorbeeld correspondentie en het bijhouden van adressenbestanden;

[…]

(15)

Overwegende dat verwerkingen die op dergelijke gegevens betrekking hebben slechts onder deze richtlijn vallen als zij geautomatiseerd zijn of als de betrokken gegevens zijn opgeslagen of zullen worden opgeslagen in een bestand dat gestructureerd is volgens specifieke persoonscriteria teneinde een gemakkelijke toegang tot de betrokken persoonsgegevens mogelijk te maken;

[…]

(26)

Overwegende dat de beschermingsbeginselen moeten gelden voor elk gegeven betreffende een geïdentificeerde of identificeerbare persoon; dat, om te bepalen of een persoon identificeerbaar is, moet worden gekeken naar alle middelen waarvan mag worden aangenomen dat zij redelijkerwijs door degene die voor de verwerking verantwoordelijk is dan wel door enig ander persoon in te zetten zijn om genoemde persoon te identificeren; […]

(27)

Overwegende dat de bescherming van personen zowel op automatische als op niet-automatische verwerking van toepassing is; dat de reikwijdte van deze bescherming in feite niet afhankelijk mag zijn van de gebruikte technieken, omdat zulks ernstig gevaar voor ontduiking zou opleveren; dat niettemin wat de niet-automatische verwerking betreft alleen bestanden en geen ongestructureerde dossiers onder de richtlijn vallen; dat met name de inhoud van een bestand moet zijn gestructureerd volgens specifieke criteria met betrekking tot personen, welke criteria de persoonsgegevens gemakkelijk toegankelijk maken; dat overeenkomstig de definitie in artikel 2, onder c), de verschillende criteria waarmee de elementen van een gestructureerd geheel van persoonsgegevens en de verschillende criteria die de toegang tot dit geheel van gegevens regelen door de lidstaten zelf kunnen worden bepaald; dat dossiers of een verzameling dossiers, evenals de omslagen ervan, die niet volgens specifieke criteria gestructureerd zijn in geen geval onder de toepassingssfeer van de onderhavige richtlijn vallen.’

4

Artikel 1, lid 1, van richtlijn 95/46 luidt als volgt:

‘De lidstaten waarborgen in verband met de verwerking van persoonsgegevens, overeenkomstig de bepalingen van deze richtlijn, de bescherming van de fundamentele rechten en vrijheden van natuurlijke personen, inzonderheid van het recht op persoonlijke levenssfeer.’

5

Artikel 2 van deze richtlijn bepaalt:

‘In de zin van deze richtlijn wordt verstaan onder:

a)

‘persoonsgegevens’, iedere informatie betreffende een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon, hierna ‘betrokkene’ te noemen; als identificeerbaar wordt beschouwd een persoon die direct of indirect kan worden geïdentificeerd, met name aan de hand van een identificatienummer of van een of meer specifieke elementen die kenmerkend zijn voor zijn of haar fysieke, fysiologische, psychische, economische, culturele of sociale identiteit;

b)

‘verwerking van persoonsgegevens’, hierna ‘verwerking’ te noemen, elke bewerking of elk geheel van bewerkingen met betrekking tot persoonsgegevens, al dan niet uitgevoerd met behulp van geautomatiseerde procedés, zoals het verzamelen, vastleggen, ordenen, bewaren, bijwerken, wijzigen, opvragen, raadplegen, gebruiken, verstrekken door middel van doorzending, verspreiden of op enigerlei andere wijze ter beschikking stellen, samenbrengen, met elkaar in verband brengen, alsmede het afschermen, uitwissen of vernietigen van gegevens;

c)

‘bestand van persoonsgegevens’, hierna ‘bestand’ te noemen, elk gestructureerd geheel van persoonsgegevens die volgens bepaalde criteria toegankelijk zijn, ongeacht of dit geheel gecentraliseerd dan wel gedecentraliseerd is of verspreid op een functioneel of geografisch bepaalde wijze;

d)

‘voor de verwerking verantwoordelijke’, de natuurlijke of rechtspersoon, de overheidsinstantie, de dienst of enig ander lichaam die, respectievelijk dat, alleen of tezamen met anderen, het doel van en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens vaststelt; wanneer het doel van en de middelen voor de verwerking worden vastgesteld bij nationale of communautaire wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen, kan in het nationale of communautaire recht worden bepaald wie de voor de verwerking verantwoordelijke is of volgens welke criteria deze wordt aangewezen;

[…]’

6

Artikel 3 van deze richtlijn luidt als volgt:

‘1.

De bepalingen van deze richtlijn zijn van toepassing op de geheel of gedeeltelijk geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens, alsmede op de niet-geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens die in een bestand zijn opgenomen of die bestemd zijn om daarin te worden opgenomen.

2.

De bepalingen van deze richtlijn zijn niet van toepassing op de verwerking van persoonsgegevens:

—

die met het oog op de uitoefening van niet binnen de werkingssfeer van het gemeenschapsrecht vallende activiteiten geschiedt zoals die bedoeld in de titels V en VI van het Verdrag betreffende de Europese Unie en in ieder geval verwerkingen die betrekking hebben op de openbare veiligheid, defensie, de veiligheid van de Staat (waaronder de economie van de Staat, wanneer deze verwerkingen in verband staan met vraagstukken van Staatsveiligheid), en de activiteiten van de Staat op strafrechtelijk gebied;

—

die door een natuurlijk persoon in activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden wordt verricht.’

Fins recht

7

Richtlijn 95/46 is in Fins recht omgezet bij de henkilötietolaki (523/1999) [wet betreffende de persoonsgegevens (523/1999); hierna: ‘wet nr. 523/1999’].

8

In § 2, ‘Soveltamisala’ (werkingssfeer), tweede en derde alinea, van deze wet wordt bepaald:

‘Deze wet is van toepassing op de geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens. Deze wet is ook van toepassing op de andere verwerkingen van persoonsgegevens wanneer deze een bestand van persoonsgegevens of een deel van een bestand van persoonsgegevens vormen, of een bestand van persoonsgegevens of een deel van een bestand van persoonsgegevens zullen vormen.

Deze wet is niet van toepassing op de verwerking van persoonsgegevens die een natuurlijke persoon uitsluitend voor eigen gebruik of voor een vergelijkbaar gewoon en particulier gebruik verricht.’

9

§ 3, lid 3, van wet nr. 523/1999 omschrijft het ‘bestand van persoonsgegevens’ als ‘een geheel van persoonsgegevens die op grond van het doel ervan gegroepeerde informatie vormen, geheel of gedeeltelijk door middel van een geautomatiseerd procedé worden verwerkt, of worden geordend door middel van steekkaarten, lijsten of een ander vergelijkbaar ordeningssysteem waarmee de gegevens over een persoon gemakkelijk en zonder onevenredige kosten kunnen worden teruggevonden’.

10

Volgens § 44 van deze wet kan de commissie gegevensbescherming op verzoek van de toezichthouder voor gegevensbescherming de verwerking van persoonsgegevens die in strijd met deze wet of met de op grond daarvan uitgevaardigde regels en voorschriften wordt verricht, verbieden en de betrokkenen een termijn geven om een einde te maken aan de vastgestelde onrechtmatigheid of nalatigheid.

Hoofdgeding en prejudiciële vragen

11

Op 17 september 2013 heeft de commissie gegevensbescherming op verzoek van de toezichthouder voor gegevensbescherming de gemeenschap van Jehova's getuigen verboden, in het kader van de van-huis-tot-huisverkondiging door haar leden persoonsgegevens te verzamelen of te verwerken zonder de wettelijke voorwaarden voor de verwerking van dergelijke gegevens, die met name zijn neergelegd in de §§ 8 en 12 van wet nr. 523/1999, in acht te nemen. Bovendien heeft de commissie gegevensbescherming op grond van § 44, lid 2, van deze wet deze gemeenschap gelast, ervoor te zorgen dat binnen een termijn van zes maanden geen persoonsgegevens meer voor de doelstellingen van deze gemeenschap worden verzameld zonder dat die voorwaarden in acht worden genomen.

12

In de motivering van haar besluit heeft de commissie gegevensbescherming geoordeeld dat het verzamelen van de betrokken gegevens door de leden van de gemeenschap van Jehova's getuigen een verwerking van persoonsgegevens in de zin van die wet vormde, en dat deze gemeenschap en haar leden gezamenlijk de voor deze verwerking verantwoordelijken waren.

13

De gemeenschap van Jehova's getuigen heeft tegen dit besluit beroep ingesteld bij de Helsingin hallinto-oikeus (bestuursrechter in eerste aanleg Helsinki, Finland). Bij vonnis van 18 december 2014 heeft deze rechterlijke instantie dit besluit nietig verklaard met name op grond dat de gemeenschap van Jehova's getuigen niet in de zin van wet nr. 523/1999 verantwoordelijk was voor de verwerking van persoonsgegevens, en dat de activiteit van deze gemeenschap geen onrechtmatige verwerking van dergelijke gegevens vormde.

14

De toezichthouder voor gegevensbescherming is tegen dit vonnis opgekomen bij de Korkein hallinto-oikeus (hoogste bestuursrechter, Finland).

15

Volgens de vaststellingen van deze rechterlijke instantie maken de leden van de gemeenschap van Jehova's getuigen in het kader van hun van-huis-tot-huisverkondiging aantekeningen over de bezoeken die zij hebben gebracht aan personen die zijzelf of die gemeenschap niet kennen. Deze gegevens zouden onder meer de naam en het adres van de aan huis benaderde personen alsmede informatie over de geloofsovertuiging of de gezinssituatie van deze personen kunnen omvatten. Deze gegevens zouden worden verzameld als geheugensteun om gemakkelijk te kunnen worden teruggevonden voor een eventueel later bezoek, zonder dat de betrokken personen daarmee hebben ingestemd of daarvan op de hoogte zijn gebracht.

16

Volgens de vaststellingen van de verwijzende rechterlijke instantie heeft de gemeenschap van Jehova's getuigen haar leden richtsnoeren gegeven voor het maken van dergelijke aantekeningen en zijn deze richtsnoeren terug te vinden in ten minste één van de aan de verkondigingsactiviteit gewijde tijdschriften van deze gemeenschap. Deze gemeenschap en de gemeenten die ervan afhangen, zouden de van-huis-tot-huisverkondiging door hun leden organiseren en coördineren, met name door het opstellen van kaarten aan de hand waarvan sectoren worden verdeeld tussen de leden die de van-huis-tot-huisverkondiging verrichten, en door steekkaarten bij te houden over de verkondigers en over het aantal publicaties van de gemeenschap dat dezen hebben verspreid. Bovendien zouden de gemeenten van de gemeenschap van Jehova's getuigen een lijst bijhouden van de personen die te kennen hebben gegeven dat zij geen bezoek van de leden-verkondigers meer wensen te ontvangen, en de op deze lijst, de zogenoemde ‘verbodslijst’, voorkomende persoonsgegevens zouden door de leden van de gemeenschap worden gebruikt. Ten slotte zou de gemeenschap van Jehova's getuigen haar leden in het verleden formulieren ter beschikking hebben gesteld voor het verzamelen van die gegevens tijdens hun verkondigingsactiviteit. Het gebruik van deze formulieren zou echter zijn opgegeven ten vervolge op een aanbeveling van de toezichthouder voor gegevensbescherming.

17

De verwijzende rechterlijke instantie wijst erop dat de gemeenschap van Jehova's getuigen naar eigen zeggen van haar leden-verkondigers niet eist dat zij gegevens verzamelen, en ingeval een dergelijke verzameling van gegevens toch plaatsvindt, de aard van de gemaakte aantekeningen, die overigens slechts informele persoonlijke aantekeningen zijn, niet kent en evenmin weet welke leden-verkondigers de gegevens hebben verzameld.

18

Met betrekking tot de noodzaak van het onderhavige verzoek om een prejudiciële beslissing is de Korkein hallinto-oikeus van oordeel dat bij de behandeling van het hoofdgeding rekening dient te worden gehouden met, enerzijds, het recht op bescherming van het privéleven en het recht op bescherming van de persoonsgegevens en, anderzijds, de vrijheid van godsdienst en de vrijheid van vereniging, die zowel door het Handvest en het Europese Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden als door de Finse grondwet worden gewaarborgd.

19

De verwijzende rechterlijke instantie neigt tot de opvatting dat de van-huis-tot-huisverkondiging door de leden van een geloofsgemeenschap, zoals de gemeenschap van Jehova's getuigen, niet valt onder de activiteiten die op grond van artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46 zijn uitgesloten van de werkingssfeer van deze richtlijn. Daarentegen rijst de vraag of deze activiteit een met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden verrichte activiteit in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van deze richtlijn is. In dit verband zou rekening moeten worden gehouden met het feit dat in het onderhavige geval de verzamelde gegevens meer zijn dan louter aantekeningen in een adresboekje, aangezien de aantekeningen betrekking hebben op onbekenden en gevoelig liggende gegevens over de geloofsovertuiging van deze personen bevatten. Verder zou ook rekening moeten worden gehouden met feit dat de van-huis-tot-huisverkondiging behoort tot de wezenlijke activiteiten van de gemeenschap van Jehova's getuigen en door deze gemeenschap en haar gemeenten wordt georganiseerd en gecoördineerd.

20

Daarbij komt dat, aangezien de verzamelde gegevens die in het hoofdgeding aan de orde zijn, op niet-geautomatiseerde wijze worden verwerkt, gelet op artikel 3, lid 1, van richtlijn 95/46 gelezen in samenhang met artikel 2, onder c), van die richtlijn, zou dienen te worden uitgemaakt of het geheel van deze gegevens een bestand in de zin van die bepalingen vormt. Volgens de door de gemeenschap van Jehova's getuigen verstrekte informatie worden die gegevens niet aan deze gemeenschap meegedeeld, zodat de aard en de omvang van de verzamelde gegevens niet met zekerheid kan worden vastgesteld. Geoordeeld zou echter kunnen worden dat het verzamelen en later verwerken van de in het hoofdgeding aan de orde zijnde gegevens tot doel heeft, de gegevens betreffende een persoon of een bepaald adres gemakkelijk te kunnen terugvinden met het oog op een later gebruik daarvan. De verzamelde gegevens zouden echter niet zijn gestructureerd in de vorm van steekkaarten.

21

Voor het geval dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde verwerking van gegevens binnen de werkingssfeer van richtlijn 95/46 zou vallen, beklemtoont de verwijzende rechterlijke instantie dat in dat geval de vraag rijst, of de gemeenschap van Jehova's getuigen als de voor die verwerking verantwoordelijke in de zin van artikel 2, onder d), van deze richtlijn moet worden beschouwd. In zijn arrest van 13 mei 2014, Google Spain en Google (C-131/12, EU:C:2014:317) zou het Hof een ruime definitie geven van het begrip ‘voor de verwerking verantwoordelijke’. Bovendien zou uit advies 1/2010 van 16 februari 2010 over de begrippen ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ en ‘verwerker’, dat door de op grond van artikel 29 van richtlijn 95/46 ingestelde werkgroep is uitgebracht, blijken dat met name rekening dient te worden gehouden met de daadwerkelijke controle die de persoon wiens gegevens worden verwerkt, heeft over de voor verwerking verantwoordelijke, en met de opvatting die deze persoon over laatstgenoemde heeft.

22

In het onderhavige geval zou echter niet uit het oog mogen worden verloren dat de gemeenschap van Jehova's getuigen de van-huis-tot-huisverkondiging organiseert, coördineert en aanmoedigt en in haar publicaties richtsnoeren heeft gegeven voor het verzamelen van gegevens in het kader van deze activiteit. Bovendien zou de toezichthouder voor gegevensbescherming hebben vastgesteld dat deze gemeenschap daadwerkelijk de macht heeft, de methoden van verwerking van de gegevens te bepalen en die verwerking te verbieden of te beperken, en dat zij vooraf het doel van en de middelen voor die verwerking heeft vastgesteld door richtsnoeren te geven voor de verzameling van gegevens. Verder zou ook uit de voorheen gebruikte formulieren blijken dat die gemeenschap nauw betrokken was bij de verwerking van de gegevens.

23

Er zou echter ook rekening moeten worden gehouden met het feit dat de leden van de gemeenschap van Jehova's getuigen zelf kunnen beslissen, gegevens te verzamelen, en de wijze van verzameling kunnen bepalen. Bovendien zou deze gemeenschap niet zelf gegevens verzamelen en geen toegang hebben tot de door haar leden verzamelde gegevens, met uitzondering van de gegevens die op de zogenoemde ‘verbodslijst’ voorkomen. Dergelijke omstandigheden zouden echter niet eraan in de weg staan dat er meerdere voor de verwerking verantwoordelijken kunnen zijn, die verschillende taken en verantwoordelijkheden hebben.

24

In deze omstandigheden heeft de Korkein hallinto-oikeus de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

‘1)

Dienen de in artikel 3, lid 2, eerste en tweede streepje, van [richtlijn 95/46] vermelde situaties waarin de richtlijn niet van toepassing is, aldus te worden opgevat dat het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens door leden van een geloofsgemeenschap in het kader van de van-huis-tot-huisverkondiging niet binnen de werkingssfeer van de richtlijn valt? Welke betekenis komt bij de beoordeling van de toepasselijkheid van [richtlijn 95/46] toe aan het feit dat de geloofsgemeenschap en haar gemeenten het verkondigingswerk in het kader waarvan de gegevens worden verzameld, organiseren, alsook aan het feit dat het tegelijk gaat om de persoonlijke geloofsbeoefening door de leden van de geloofsgemeenschap?

2)

Dient de definitie van het begrip ‘bestand’ in artikel 2, onder c), van [richtlijn 95/46], mede gelet op de overwegingen 26 en 27 van deze richtlijn, aldus te worden uitgelegd dat de totaliteit van de persoonsgegevens die in het kader van de hierboven beschreven van-huis-tot-huisverkondiging op niet-geautomatiseerde wijze worden verzameld (namen, adressen en eventueel ook andere gegevens en kenmerken van een persoon),

a)

geen dergelijk bestand vormt, omdat het hierbij niet gaat om specifieke steekkaarten, lijsten of soortgelijke ordeningssystemen die het opzoeken vergemakkelijken in de zin van de definitie gegeven in [wet nr. 523/1999], of

b)

wel een dergelijk bestand vormt, omdat uit de gegevens — gelet op het doel ervan — gemakkelijk en zonder onevenredige kosten daadwerkelijk de voor later gebruik benodigde informatie kan worden gehaald, zoals in [wet nr. 523/1999] is bepaald?

3)

Dient de in artikel 2, onder d), van [richtlijn 95/46] vermelde zinsnede ‘die, respectievelijk dat, alleen of tezamen met anderen, het doel van en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens vaststelt’ aldus te worden uitgelegd dat een geloofsgemeenschap die een activiteit waarbij persoonsgegevens worden verzameld, organiseert (onder andere door sectoren toe te delen waarbinnen de verkondigers hun werk moeten verrichten, door het verkondigingswerk op te volgen en door een register bij te houden van personen die niet willen dat verkondigers hen bezoeken), in verband met deze activiteit van haar leden kan worden aangemerkt als verantwoordelijke voor de verwerking van persoonsgegevens, ondanks het feit dat de geloofsgemeenschap aanvoert dat alleen de individuele verkondigers toegang hebben tot de gemaakte aantekeningen?

4)

Moet dat artikel 2, onder d), van richtlijn [95/46] aldus worden uitgelegd dat de geloofsgemeenschap slechts als voor de verwerking verantwoordelijke kan worden aangemerkt indien zij andere specifieke maatregelen — zoals het geven van schriftelijke richtsnoeren of instructies — neemt waarmee zij het verzamelen van gegevens stuurt, of volstaat het dat kan worden geoordeeld dat de geloofsgemeenschap daadwerkelijk in staat is de activiteit van haar leden te sturen?

De derde en de vierde vraag hoeven slechts te worden beantwoord indien uit het antwoord op de eerste en de tweede vraag volgt dat richtlijn [95/46] van toepassing is. De vierde vraag hoeft slechts te worden beantwoord indien, gelet op het antwoord op de derde vraag, niet kan worden uitgesloten dat artikel 2, onder d), van richtlijn [95/46] op de geloofsgemeenschap van toepassing is.’

Verzoeken tot heropening van de mondelinge behandeling

25

Bij twee akten, neergelegd ter griffie van het Hof op 12 december 2017 en 15 februari 2018, heeft de gemeenschap van Jehova's getuigen verzocht om heropening van de mondelinge behandeling overeenkomstig artikel 83 van het Reglement voor de procesvoering van het Hof. Ter ondersteuning van het eerste van die twee verzoeken heeft de gemeenschap van Jehova's getuigen met name aangevoerd dat zij niet de mogelijkheid heeft gekregen om ter terechtzitting te antwoorden op de door de andere partijen ingediende opmerkingen, waarvan sommige niet overeenkwamen met de feiten van het hoofdgeding. Wat het tweede verzoek betreft, voert die gemeenschap zakelijk weergegeven aan dat de conclusie van de advocaat-generaal is gebaseerd op onduidelijke of potentieel misleidende feitelijke gegevens, waarvan sommige niet in het verzoek om een prejudiciële beslissing waren opgenomen.

26

Volgens artikel 83 van zijn Reglement voor de procesvoering kan het Hof in elke stand van het geding, de advocaat-generaal gehoord, de heropening van de mondelinge behandeling gelasten, onder meer wanneer het zich onvoldoende voorgelicht acht of wanneer een partij na afsluiting van deze behandeling een nieuw feit aanbrengt dat van beslissende invloed kan zijn voor de beslissing van het Hof, of wanneer een zaak moet worden beslecht op grond van een argument waarover de partijen of de in artikel 23 van het Statuut van het Hof van Justitie van de Europese Unie bedoelde belanghebbenden hun standpunten niet voldoende hebben kunnen uitwisselen.

27

Dit is in casu echter niet het geval. In de door de gemeenschap van Jehova's getuigen geformuleerde verzoeken tot heropening van de mondelinge behandeling wordt met name geen melding gemaakt van een nieuw argument op grond waarvan de onderhavige zaak zou moeten worden beslecht. Bovendien hebben deze partij en de andere belanghebbenden bedoeld in artikel 23 van het Statuut van het Hof van Justitie van de Europese Unie zowel tijdens de schriftelijke behandeling als tijdens de mondelinge behandeling opmerkingen ingediend over de uitlegging van artikel 2, onder c) en d), en van artikel 3 van richtlijn 95/46, gelezen tegen de achtergrond van artikel 10 van het Handvest, die het voorwerp van de prejudiciële vragen vormt.

28

Wat de feiten van het hoofdgeding betreft, dient eraan te worden herinnerd dat het in het kader van de procedure bedoeld in artikel 267 VWEU uitsluitend aan de verwijzende rechterlijke instantie staat, een omschrijving te geven van het juridische kader waarin de aan het Hof gestelde vragen moeten worden geplaatst. Hieruit volgt dat een partij in het hoofdgeding niet met succes de onjuistheid kan aanvoeren van bepaalde feitelijke premissen waarop de door de andere belanghebbenden bedoeld in artikel 23 van het Statuut van het Hof van Justitie van de Europese Unie aangevoerde argumenten of de analyse van de advocaat-generaal berusten, ter rechtvaardiging van de heropening van de mondelinge behandeling op grond van artikel 83 van het Reglement voor de procesvoering (zie in die zin arrest van 26 juni 2008, Burda, C-284/06, EU:C:2008:365, punten 44, 45 en 47).

29

In die omstandigheden is het Hof, de advocaat-generaal gehoord, van oordeel dat het over alle gegevens beschikt die het nodig heeft om de door de verwijzende rechterlijke instantie gestelde vragen te beantwoorden, en dat de onderhavige zaak niet moet worden beslecht op basis van argumenten waarover tussen partijen geen discussie heeft plaatsgevonden. Bijgevolg moeten de verzoeken tot heropening van de mondelinge behandeling worden afgewezen.

Ontvankelijkheid van het verzoek om een prejudiciële beslissing

30

De gemeenschap van Jehova's getuigen voert aan dat het verzoek om een prejudiciële beslissing niet-ontvankelijk is. Zij betwist de belangrijkste feiten waarop dit verzoek is gebaseerd, en voert aan dat het verzoek betrekking heeft op het gedrag van sommige van haar leden, die geen partij zijn in het hoofdgeding. Dit verzoek zou aldus betrekking hebben op een vraagstuk van hypothetische aard.

31

In dit verband dient erop te worden gewezen dat het uitsluitend een zaak is van de nationale rechter aan wie het geschil is voorgelegd en die de verantwoordelijkheid voor de te geven rechterlijke beslissing draagt, om, rekening houdend met de bijzonderheden van het geval, zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van zijn vonnis als de relevantie van de vragen die hij aan het Hof voorlegt, te beoordelen. Wanneer de gestelde vragen betrekking hebben op de uitlegging van het Unierecht, is het Hof dus in beginsel verplicht, daarop te antwoorden. Het Hof kan slechts weigeren uitspraak te doen op een prejudiciële vraag van een nationale rechterlijke instantie wanneer duidelijk blijkt dat de gevraagde uitlegging van het Unierecht geen verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, of wanneer het vraagstuk van hypothetische aard is, of het Hof niet beschikt over de gegevens, feitelijk en rechtens, die noodzakelijk zijn om een nuttig antwoord te geven op de gestelde vragen (zie in die zin arrest van 27 juni 2017, Congregación de Escuelas Pías Provincia Betania, C-74/16, EU:C:2017:496, punten 24 en 25 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

32

In het onderhavige geval bevat de verwijzingsbeslissing voldoende feitelijke en juridische gegevens om zowel de inhoud van de prejudiciële vragen als de reikwijdte ervan te begrijpen. Bovendien en vooral bevat het dossier geen enkel element op grond waarvan kan worden geoordeeld dat — met name wegens het feit dat de leden van de gemeenschap van Jehova's getuigen wier verzamelen van persoonsgegevens ten grondslag ligt aan de prejudiciële vragen, geen partij zijn in het hoofdgeding — de gevraagde uitlegging van het Unierecht geen verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding. Uit de verwijzingsbeslissing blijkt immers dat de prejudiciële vragen erop zijn gericht, de verwijzende rechterlijke instantie in staat te stellen uit te maken of deze gemeenschap zelf als verantwoordelijke, in de zin van richtlijn 95/46, voor het verzamelen van persoonsgegevens door haar leden in het kader van hun van-huis-tot-huisverkondiging kan worden beschouwd.

33

In die omstandigheden is het verzoek om een prejudiciële beslissing ontvankelijk.

Beantwoording van de prejudiciële vragen

Eerste vraag

34

Met haar eerste vraag wenst de verwijzende rechterlijke instantie in wezen te vernemen of artikel 3, lid 2, van richtlijn 95/46, gelezen tegen de achtergrond van artikel 10, lid 1, van het Handvest, in die zin moet worden uitgelegd dat het verzamelen van persoonsgegevens door leden van een geloofsgemeenschap in het kader van een van-huis-tot-huisverkondiging en de latere verwerking van die gegevens een verwerking van persoonsgegevens met het oog op de uitoefening van activiteiten als bedoeld in artikel 3, lid 2, eerste streepje, van deze richtlijn of een verwerking van persoonsgegevens die door natuurlijke personen in activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden wordt verricht in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van deze richtlijn, vormen.

35

Ter beantwoording van deze vraag dient er meteen aan te worden herinnerd dat richtlijn 95/46, zoals volgt uit artikel 1, lid 1, en overweging 10 ervan, met betrekking tot de verwerking van persoonsgegevens een hoog niveau van bescherming van de grondrechten en vrijheden van natuurlijke personen, en vooral van het privéleven van deze personen, beoogt te waarborgen (arresten van 13 mei 2014, Google Spain en Google, C-131/12, EU:C:2014:317, punt 66, en 5 juni 2018, Wirtschaftsakademie Schleswig-Holstein, C-210/16, EU:C:2018:388, punt 26).

36

Artikel 3 van richtlijn 95/46, waarin de werkingssfeer van de richtlijn wordt afgebakend, bepaalt in lid 1 ervan dat deze richtlijn van toepassing is op de geheel of gedeeltelijk geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens alsmede op de niet-geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens die in een bestand zijn opgenomen of die bestemd zijn om daarin te worden opgenomen.

37

Artikel 3, lid 2, voorziet echter in twee uitzonderingen op de werkingssfeer van die richtlijn, die strikt moeten worden uitgelegd (zie in die zin arresten van 11 december 2014, Ryneš, C-212/13, EU:C:2014:2428, punt 29, en 27 september 2017, Puškár, C-73/16, EU:C:2017:725, punt 38). Verder bevat richtlijn 95/46 geen enkele andere beperking van haar werkingssfeer (arrest van 16 december 2008, Satakunnan Markkinapörssi en Satamedia, C-73/07, EU:C:2008:727, punt 46).

38

Wat in de eerste plaats de in artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46 geformuleerde uitzondering betreft, is geoordeeld dat de aldaar als voorbeeld genoemde activiteiten in alle gevallen specifieke activiteiten van de staten of van overheidsdiensten zijn en niets van doen hebben met de gebieden waarop particulieren activiteiten ontplooien. Deze activiteiten dienen ertoe, de reikwijdte van de in die bepaling geformuleerde uitzondering af te bakenen, zodat die uitzondering alleen geldt voor de activiteiten die er uitdrukkelijk zijn vermeld of die in dezelfde categorie kunnen worden ondergebracht (arresten van 6 november 2003, Lindqvist, C-101/01, EU:C:2003:596, punten 43 en 44; 16 december 2008, Satakunnan Markkinapörssi en Satamedia, C-73/07, EU:C:2008:727, punt 41, en 27 september 2017, Puškár, C-73/16, EU:C:2017:725, punten 36 en 37).

39

In het onderhavige geval valt het verzamelen van persoonsgegevens door leden van de gemeenschap van Jehova's getuigen in het kader van hun van-huis-tot-huisverkondiging echter uitsluitend onder de geloofsbeleving van particulieren. Hieruit volgt dat een dergelijke activiteit geen specifieke activiteit van overheidsdiensten is, en dus niet kan worden gelijkgesteld met de activiteiten bedoeld in artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46.

40

Wat in de tweede plaats de in artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46 geformuleerde uitzondering betreft, deze bepaling onttrekt niet de gegevensverwerking die in activiteiten met gewoonweg persoonlijke of huishoudelijke doeleinden wordt verricht, maar wel die welke in activiteiten met ‘uitsluitend’ persoonlijke of huishoudelijke doeleinden wordt verricht, aan de werkingssfeer van deze richtlijn (zie in die zin arrest van 11 december 2014, Ryneš, C-212/13, EU:C:2014:2428, punt 30).

41

De term ‘persoonlijke of huishoudelijke doeleinden’ in de zin van die bepaling ziet op de activiteit van de persoon die persoonsgegevens verwerkt, niet op de persoon wiens gegevens worden verwerkt (zie in die zin arrest van 11 december 2014, Ryneš, C-212/13, EU:C:2014:2428, punten 31 en 33).

42

Zoals het Hof heeft geoordeeld, moet artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46 aldus worden uitgelegd dat het uitsluitend ziet op de activiteiten die tot het privéleven of het gezinsleven van particulieren behoren. In dit verband kan een activiteit niet als een met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden verrichte activiteit in de zin van die bepaling worden beschouwd wanneer zij erin bestaat, persoonsgegevens voor een onbepaald aantal personen toegankelijk te maken, of wanneer deze activiteit — zelfs gedeeltelijk — de openbare ruimte bestrijkt en daardoor is gericht op de sfeer buiten de privésfeer van degene die de gegevens verwerkt (zie in die zin arresten van 6 november 2003, Lindqvist, C-101/01, EU:C:2003:596, punt 47; 16 december 2008, Satakunnan Markkinapörssi en Satamedia, C-73/07, EU:C:2008:727, punt 44, en 11 december 2014, Ryneš, C-212/13, EU:C:2014:2428, punten 31 en 33).

43

Aangezien de in het hoofdgeding aan de orde zijnde verwerking van persoonsgegevens gebeurt in het kader van de van-huis-tot-huisverkondiging door de leden van de gemeenschap van Jehova's getuigen, moet worden uitgemaakt of een dergelijke activiteit een met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden verrichte activiteit in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46 is.

44

Dienaangaande blijkt uit de verwijzingsbeslissing dat de van-huis-tot-huisverkondiging in het kader waarvan de leden van de gemeenschap van Jehova's getuigen persoonsgegeven verzamelen, naar de aard ervan tot doel heeft, het geloof van de gemeenschap van Jehova's getuigen te verkondigen aan personen die, zoals de advocaat-generaal in punt 40 van zijn conclusie in wezen heeft opgemerkt, niet tot het gezin van de leden-verkondigers behoren. Deze activiteit is dus gericht op de sfeer buiten de privésfeer van de leden-verkondigers.

45

Verder blijkt uit de verwijzingsbeslissing ook dat de leden-verkondigers van deze gemeenschap bepaalde door hen verzamelde gegevens doorgeven aan de gemeenten van die gemeenschap, die op basis van deze gegevens lijsten bijhouden van personen die geen bezoek meer willen ontvangen van die leden. In het kader van hun verkondigingsactiviteit maken deze laatsten dus op zijn minst sommige van de verzamelde gegevens toegankelijk voor een potentieel onbepaald aantal personen.

46

Met betrekking tot de vraag of het feit dat de persoonsgegevens in het kader van een geloofsbeoefening worden verwerkt, de van-huis-tot-huisverkondiging tot een met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden verrichte activiteit kan maken, dient eraan te worden herinnerd dat de in artikel 10, lid 1, van het Handvest verankerde vrijheid van geweten en godsdienst met name inhoudt dat eenieder de vrijheid heeft, hetzij alleen, hetzij met anderen, zowel in het openbaar als privé, zijn godsdienst te belijden of zijn overtuiging tot uitdrukking te brengen in erediensten, in onderricht, in de praktische toepassing ervan en in het onderhouden van geboden en voorschriften.

47

Het begrip ‘godsdienst’ wordt in het Handvest ruim opgevat en kan zowel het forum internum, dit is het feit een overtuiging te hebben, als het forum externum, dat wil zeggen de belijdenis in het openbaar van de godsdienstige overtuiging, omvatten (arrest van 29 mei 2018, Liga van Moskeeën en Islamitische Organisaties Provincie Antwerpen e.a., C-426/16, EU:C:2018:335, punt 44 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

48

Bovendien omvat de vrijheid om, hetzij alleen, hetzij met anderen, zowel in het openbaar als privé, zijn godsdienst te belijden — die verschillende vormen kan aannemen, zoals onderwijs, praktische toepassing en het onderhouden van geboden en voorschriften — ook het recht om te proberen andere personen bijvoorbeeld door middel van verkondiging te overtuigen (EHRM, 25 mei 1993, Kokkinakis tegen Griekenland, CE:ECHR:1993:0525JUD001430788, § 31, en EHRM 8 november 2007, Perry tegen Letland, CE:ECHR:2007:1108JUD003027303, § 52).

49

Ofschoon artikel 10, lid 1, van het Handvest de van-huis-tot-huisverkondiging door de leden van een geloofsgemeenschap aldus beschermt als belijdenis van het geloof van de verkondiger of de verkondigers, wordt die verkondiging daardoor nog geen met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden verrichte activiteit in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46.

50

Gelet op hetgeen in de punten 44 en 45 van het onderhavige arrest is uiteengezet, overschrijdt de verkondiging immers de privésfeer van een lid-verkondiger van een geloofsgemeenschap.

51

Gelet op een en ander dient op de eerste vraag te worden geantwoord dat artikel 3, lid 2, van richtlijn 95/46, gelezen tegen de achtergrond van artikel 10, lid 1, van het Handvest, in die zin moet worden uitgelegd dat het verzamelen van persoonsgegevens door leden van een geloofsgemeenschap in het kader van een van-huis-tot-huisverkondiging en de latere verwerking van die gegevens geen verwerking van persoonsgegevens met het oog op de uitoefening van activiteiten als bedoeld in artikel 3, lid 2, eerste streepje, van deze richtlijn en evenmin een verwerking van persoonsgegevens die door natuurlijke personen in activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden wordt verricht in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van deze richtlijn, vormen.

Tweede vraag

52

Met haar tweede vraag wenst de verwijzende rechterlijke instantie in wezen te vernemen of artikel 2, onder c), van richtlijn 95/46 in die zin moet worden uitgelegd dat onder het in deze bepaling gebruikte begrip ‘bestand’ ook valt een geheel van in het kader van een van-huis-tot-huisverkondiging verzamelde persoonsgegevens, bestaande uit de naam en het adres van en andere informatie over de aan huis bezochte personen, wanneer deze gegevens in de praktijk gemakkelijk kunnen worden teruggevonden voor later gebruik, dan wel of dit geheel slechts onder dit begrip kan vallen indien het steekkaarten, specifieke lijsten of andere ordeningssystemen omvat.

53

Zoals uit artikel 3, lid 1, en de overwegingen 15 en 27 van richtlijn 95/46 blijkt, ziet deze richtlijn zowel op de geautomatiseerde als op de niet-geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens, teneinde de bescherming die zij verleent aan de personen wier persoonsgegevens worden verwerkt, niet te laten afhangen van de gebruikte technieken en ontduiking van deze bescherming te voorkomen. Daaruit blijkt echter ook dat die richtlijn slechts op de niet-geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens van toepassing is indien de verwerkte gegevens worden of zullen worden opgenomen in een bestand.

54

Aangezien de in het hoofdgeding aan de orde zijnde persoonsgegevens op niet-geautomatiseerde wijze worden verwerkt, rijst in het onderhavige geval de vraag, of de aldus verwerkte gegevens worden of zullen worden opgenomen in een bestand in de zin van artikel 2, onder c), en artikel 3, lid 1, van richtlijn 95/46.

55

Dienaangaande blijkt uit artikel 2, onder c), van richtlijn 95/46 dat het begrip ‘bestand’ ziet op ‘elk gestructureerd geheel van persoonsgegevens die volgens bepaalde criteria toegankelijk zijn, ongeacht of dit geheel gecentraliseerd dan wel gedecentraliseerd is of verspreid op een functioneel of geografisch bepaalde wijze’.

56

Om het in punt 53 van het onderhavige arrest in herinnering gebrachte doel te bereiken geeft deze bepaling een ruime omschrijving van het begrip ‘bestand’ in de zin van ‘elk’ gestructureerd geheel van persoonsgegevens.

57

Zoals uit de overwegingen 15 en 27 van richtlijn 95/46 blijkt, moet de inhoud van een bestand gestructureerd zijn om een gemakkelijke toegang tot de persoonsgegevens mogelijk te maken. Voorts geeft artikel 2, onder c), van deze richtlijn weliswaar niet nader aan, volgens welke criteria dat bestand moet worden gestructureerd, maar blijkt uit die overwegingen dat deze criteria ‘persoonscriteria’ moeten zijn. Het vereiste dat het geheel van persoonsgegevens moet zijn ‘gestructureerd volgens specifieke criteria’, beoogt dus uitsluitend, ervoor te zorgen dat de persoonsgegevens gemakkelijk kunnen worden teruggevonden.

58

Behalve dit vereiste bevat artikel 2, onder c), van richtlijn 95/46 geen enkele bepaling over de wijze waarop een bestand moet worden gestructureerd, en over de vorm die een dergelijk bestand moet hebben. In het bijzonder blijkt noch uit deze bepaling noch uit enige andere bepaling van deze richtlijn dat de betrokken persoonsgegevens moeten zijn opgenomen op steekkaarten, op lijsten of in een ander ordeningssysteem om tot de slotsom te kunnen komen dat er sprake is van een bestand in de zin van die richtlijn.

59

In het onderhavige geval blijkt uit de vaststellingen van de verwijzende rechterlijke instantie dat de in het kader van de van-huis-tot-huisverkondiging verzamelde persoonsgegevens die in het hoofdgeding aan de orde zijn, op basis van een verdeling in geografische sectoren worden verzameld als geheugensteun om de organisatie van latere bezoeken aan reeds bezochte personen te vergemakkelijken. Zij omvatten niet alleen informatie over de inhoud van gesprekken over de overtuigingen van de bezochte persoon, maar ook de naam en het adres van die persoon. Bovendien wordt deze informatie, of althans bepaalde onderdelen daarvan, gebruikt voor het opstellen van door de gemeenten van de gemeenschap van Jehova's getuigen beheerde lijsten van personen die geen bezoek van de leden-verkondigers van deze gemeenschap meer wensen te ontvangen.

60

De in het kader van de van-huis-tot-huisverkondiging verzamelde persoonsgegevens die in het hoofdgeding aan de orde zijn, worden aldus gestructureerd aan de hand van criteria die zijn gekozen naargelang van het met deze verzameling nagestreefde doel, namelijk het voorbereiden van latere bezoeken en het beheren van de lijsten van personen die wensen niet meer te worden bezocht. Uit de verwijzingsbeslissing blijkt aldus dat deze criteria, waaronder in het bijzonder de naam en het adres van de aan huis bezochte personen, de overtuigingen van deze personen of hun wens om geen bezoek meer te ontvangen, zijn gekozen om de gegevens betreffende bepaalde personen gemakkelijk te kunnen terugvinden.

61

In dit verband is het antwoord op de vraag, volgens welk criterium juist en in welke vorm precies het geheel van door elk van de leden-verkondigers verzamelde persoonsgegevens in concreto is gestructureerd, niet ter zake dienend voor zover uit dit geheel de gegevens betreffende een bepaalde bezochte persoon gemakkelijk kunnen worden teruggevonden. Het staat echter aan de verwijzende rechterlijke instantie, dit na te gaan tegen de achtergrond van alle omstandigheden van het hoofdgeding.

62

Op de tweede vraag dient dus te worden geantwoord dat artikel 2, onder c), van richtlijn 95/46 in die zin moet worden uitgelegd dat onder het in deze bepaling gebruikte begrip ‘bestand’ ook valt een geheel van in het kader van een van-huis-tot-huisverkondiging verzamelde persoonsgegevens, bestaande uit de naam en het adres van en andere informatie over de aan huis bezochte personen, wanneer deze gegevens zijn gestructureerd volgens specifieke criteria die het in de praktijk mogelijk maken deze gegevens gemakkelijk terug te vinden voor een later gebruik ervan. Om onder dit begrip te vallen hoeft een dergelijk geheel geen steekkaarten, specifieke lijsten of andere ordeningssystemen te omvatten.

Derde en vierde vraag

63

Met haar derde en haar vierde vraag, die samen dienen te worden behandeld, wenst de verwijzende rechterlijke instantie in wezen te vernemen, of artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46, gelezen tegen de achtergrond van artikel 10, lid 1, van het Handvest, in die zin moet worden uitgelegd dat een geloofsgemeenschap samen met haar leden-verkondigers kan worden beschouwd als verantwoordelijke voor de verwerking van de persoonsgegevens die laatstgenoemden in het kader van een door deze gemeenschap georganiseerde, gecoördineerde en aangemoedigde van-huis-tot-huisverkondiging verrichten, en of daartoe nodig is dat die gemeenschap toegang heeft tot die gegevens of dat wordt aangetoond dat zij haar leden schriftelijke richtsnoeren of instructies voor die verwerking heeft gegeven.

64

In het onderhavige geval heeft de commissie gegevensbescherming in het in het hoofdgeding aan de orde zijnde besluit geoordeeld dat de gemeenschap van Jehova's getuigen samen met haar leden-verkondigers verantwoordelijk is voor de door laatstgenoemden in het kader van de van-huis-tot-huisverkondiging verrichte verwerking van persoonsgegevens. Aangezien alleen de verantwoordelijkheid van deze gemeenschap wordt betwist, wordt die van de leden-verkondigers blijkbaar niet ter discussie gesteld.

65

Zoals artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46 uitdrukkelijk bepaalt, ziet het begrip ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ op de natuurlijke persoon of de rechtspersoon die, ‘alleen of tezamen met anderen’, het doel van en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens vaststelt. Dit begrip ziet dus niet noodzakelijk op een enkele natuurlijke persoon of rechtspersoon en kan betrekking hebben op meerdere deelnemers aan deze verwerking, die dan ieder onder de bepalingen op het gebied van gegevensbescherming vallen (zie in die zin arrest van 5 juni 2018, Wirtschaftsakademie Schleswig-Holstein, C-210/16, EU:C:2018:388, punt 29).

66

Hoewel deze bepaling tot doel heeft, door een ruime omschrijving van het begrip ‘verantwoordelijke’ een doeltreffende en volledige bescherming van de betrokkenen te verzekeren, leidt het bestaan van een gezamenlijke verantwoordelijkheid niet noodzakelijkerwijs tot een gelijkwaardige verantwoordelijkheid van de verschillende deelnemers aan de verwerking van persoonsgegevens. Integendeel, deze deelnemers kunnen in verschillende stadia en in verschillende mate bij deze verwerking betrokken zijn, zodat bij de beoordeling van het niveau van verantwoordelijkheid van ieder van hen rekening moet worden gehouden met alle relevante omstandigheden van het concrete geval (zie in die zin arrest van 5 juni 2018, Wirtschaftsakademie Schleswig-Holstein, C-210/16, EU:C:2018:388, punten 28, 43 en 44).

67

In dit verband kan noch op grond van de bewoordingen van artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46, noch op grond van enige andere bepaling van deze richtlijn, worden geoordeeld dat het doel van en de middelen voor de verwerking moeten worden vastgesteld bij wege van schriftelijke richtsnoeren of instructies van de voor de verwerking verantwoordelijke.

68

Een natuurlijke persoon of een rechtspersoon die om hem moverende redenen invloed uitoefent op de verwerking van persoonsgegevens en daardoor deelneemt aan de vaststelling van het doel van en de middelen voor de verwerking, kan echter als voor de verwerking verantwoordelijke in de zin van artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46 worden beschouwd.

69

Bovendien vooronderstelt de omstandigheid dat meerdere deelnemers op grond van deze bepaling verantwoordelijk zijn voor een zelfde verwerking, niet dat ieder van hen toegang heeft tot de betrokken persoonsgegevens (zie in die zin arrest van 5 juni 2018, Wirtschaftsakademie Schleswig-Holstein, C-210/16, EU:C:2018:388, punt 38).

70

Zoals uit de verwijzingsbeslissing blijkt, staat het in het onderhavige geval inderdaad aan de leden-verkondigers van de gemeenschap van Jehova's getuigen, uit te maken in welke concrete gevallen zij persoonsgegevens over de bezochte personen verzamelen, welke gegevens zij precies verzamelen en hoe zij die gegevens later verwerken. Zoals in de punten 43 en 44 van het onderhavige arrest in herinnering is gebracht, worden de persoonsgegevens echter verzameld in het kader van de van huis-tot-huisverkondiging waarmee de leden-verkondigers van de gemeenschap van Jehova's getuigen het geloof van hun gemeenschap uitdragen. Zoals uit de verwijzingsbeslissing blijkt, vormt deze verkondiging een wezenlijke activiteit van deze gemeenschap, die door deze gemeenschap wordt georganiseerd, gecoördineerd en aangemoedigd. In deze context worden de gegevens verzameld als geheugensteun voor later gebruik en voor een eventueel nieuw bezoek. Tot slot houden de gemeenten van de gemeenschap van Jehova's getuigen op basis van de hun door de leden-verkondigers meegedeelde gegevens lijsten bij van personen die wensen geen bezoek meer van dergelijke leden te ontvangen.

71

Het verzamelen van persoonsgegevens over de aan huis bezochte personen en de latere verwerking daarvan dienen dus voor de verwezenlijking van het doel van de gemeenschap van Jehova's getuigen, namelijk de verbreiding van het geloof van deze gemeenschap, en worden door de leden-verkondigers verricht voor specifieke doelen van deze gemeenschap. Bovendien heeft de gemeenschap van Jehova's getuigen niet alleen in de regel kennis van het feit dat dergelijke verwerkingen worden verricht voor de verbreiding van haar geloof, maar organiseert en coördineert zij ook de verkondiging door haar leden, met name door toewijzing van sectoren van activiteit aan de verschillende verkondigers.

72

Op grond van die omstandigheden kan worden geoordeeld dat de gemeenschap van Jehova's getuigen haar leden-verkondigers aanmoedigt, in het kader van hun verkondigingsactiviteit persoonsgegevens te verwerken.

73

Uit de aan het Hof voorgelegde stukken blijkt aldus dat de gemeenschap van Jehova's getuigen, door de geloofsverkondigingsactiviteit van haar leden te organiseren, te coördineren en aan te moedigen, samen met haar leden-verkondigers deelneemt aan de vaststelling van het doel van en de middelen voor de verwerking van de persoonsgegevens van de aan huis bezochte personen. Het staat echter aan de verwijzende rechterlijke instantie, dit te beoordelen tegen de achtergrond van alle omstandigheden van het concrete geval.

74

Aan deze vaststelling wordt niet afgedaan door het uit artikel 17 VWEU voortvloeiende beginsel van organisatieautonomie van de geloofsgemeenschappen. De verplichting voor eenieder om de regels van het Unierecht betreffende de bescherming van de persoonsgegevens in acht te nemen, kan immers niet als een inmenging in de organisatieautonomie van die gemeenschappen worden beschouwd (zie naar analogie arrest van 17 april 2018, Egenberger, C-414/16, EU:C:2018:257, punt 58).

75

Gelet op een en ander dient op de derde en de vierde vraag te worden geantwoord dat artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46, gelezen tegen de achtergrond van artikel 10, lid 1, van het Handvest, in die zin moet worden uitgelegd dat een geloofsgemeenschap samen met haar leden-verkondigers kan worden beschouwd als verantwoordelijke voor de verwerking van de persoonsgegevens die laatstgenoemden in het kader van een door deze gemeenschap georganiseerde, gecoördineerde en aangemoedigde van-huis-tot-huisverkondiging verrichten, zonder dat daartoe nodig is dat die gemeenschap toegang heeft tot die gegevens of dat wordt aangetoond dat zij haar leden schriftelijke richtsnoeren of instructies voor die verwerking heeft gegeven.

Kosten

76

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de verwijzende rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Grote kamer) verklaart voor recht:

1)

Artikel 3, lid 2, van richtlijn 95/46/EG van het Europees Parlement en de Raad van 24 oktober 1995 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens, gelezen tegen de achtergrond van artikel 10, lid 1, van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, moet in die zin worden uitgelegd dat het verzamelen van persoonsgegevens door leden van een geloofsgemeenschap in het kader van een van-huis-tot-huisverkondiging en de latere verwerking van die gegevens geen verwerking van persoonsgegevens met het oog op de uitoefening van activiteiten als bedoeld in artikel 3, lid 2, eerste streepje, van deze richtlijn en evenmin een verwerking van persoonsgegevens die door natuurlijke personen in activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden wordt verricht in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van deze richtlijn vormen.

2)

Artikel 2, onder c), van richtlijn 95/46 moet in die zin worden uitgelegd dat onder het in deze bepaling gebruikte begrip ‘bestand’ ook valt een geheel van in het kader van een van-huis-tot-huisverkondiging verzamelde persoonsgegevens, bestaande uit de naam en het adres van en andere informatie over de aan huis bezochte personen, wanneer deze gegevens zijn gestructureerd volgens specifieke criteria die het in de praktijk mogelijk maken deze gegevens gemakkelijk terug te vinden voor een later gebruik ervan. Om onder dit begrip te vallen hoeft een dergelijk geheel geen steekkaarten, specifieke lijsten of andere ordeningssystemen te omvatten.

3)

Artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46, gelezen tegen de achtergrond van artikel 10, lid 1, van het Handvest, moet in die zin worden uitgelegd dat een geloofsgemeenschap samen met haar leden-verkondigers kan worden beschouwd als verantwoordelijke voor de verwerking van de persoonsgegevens die laatstgenoemden in het kader van een door deze gemeenschap georganiseerde, gecoördineerde en aangemoedigde van-huis-tot-huisverkondiging verrichten, zonder dat daartoe nodig is dat die gemeenschap toegang heeft tot die gegevens of dat wordt aangetoond dat zij haar leden schriftelijke richtsnoeren of instructies voor die verwerking heeft gegeven.

ondertekeningen

Conclusie 01‑02‑2018

P. Mengozzi

Partij(en)

Zaak C-25/171.

Tietosuojavaltuutettu

tegen

Jehovan todistajat — uskonnollinen yhdyskunta

[verzoek van de Korkein hallinto-oikeus (hoogste bestuursrechter, Finland) om een prejudiciële beslissing]

1.

Dient de gemeenschap van Jehova's getuigen de voorschriften van het Unierecht inzake de bescherming van persoonsgegevens na te leven op grond dat haar leden bij het verrichten van hun verkondigingswerk, waarbij zij van deur tot deur gaan, genoodzaakt kunnen zijn aantekeningen te maken van de inhoud van hun gesprek, en in het bijzonder van de religieuze oriëntatie van de door hen bezochte personen? Dat is in wezen de inzet van de onderhavige prejudiciële verwijzing.

I. Toepasselijke bepalingen

A. Unierecht

2.

Uit overweging 12 van richtlijn 95/46/EG van het Europees Parlement en de Raad van 24 oktober 1995 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens2. blijkt dat ‘de beginselen inzake bescherming moeten gelden voor alle verwerkingen van persoonsgegevens zodra de werkzaamheden van de voor de verwerking verantwoordelijke binnen de werkingssfeer van het gemeenschapsrecht vallen; dat dit niet geldt voor de verwerking van gegevens door een natuurlijke persoon in activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden, bijvoorbeeld correspondentie en het bijhouden van adressenbestanden’.

3.

Volgens de bewoordingen van overweging 27 van richtlijn 95/46 ‘[is] de bescherming van personen zowel op automatische als op niet-automatische verwerking van toepassing […]; [mag] de reikwijdte van deze bescherming in feite niet afhankelijk […] zijn van de gebruikte technieken, omdat zulks ernstig gevaar voor ontduiking zou opleveren; [vallen] niettemin wat de niet-automatische verwerking betreft alleen bestanden en geen ongestructureerde dossiers onder de richtlijn […]; [moet] met name de inhoud van een bestand […] zijn gestructureerd volgens specifieke criteria met betrekking tot personen, welke criteria de persoonsgegevens gemakkelijk toegankelijk maken; [kunnen] overeenkomstig de definitie in artikel 2, onder c), de verschillende criteria waarmee de elementen van een gestructureerd geheel van persoonsgegevens en de verschillende criteria die de toegang tot dit geheel van gegevens regelen door de lidstaten zelf […] worden bepaald; [vallen] dossiers of een verzameling dossiers, evenals de omslagen ervan, die niet volgens specifieke criteria gestructureerd zijn in geen geval onder de toepassingssfeer van de onderhavige richtlijn […]’.

4.

Artikel 2 van richtlijn 95/46 luidt:

‘In de zin van deze richtlijn wordt verstaan onder:

a)

‘persoonsgegevens’, iedere informatie betreffende een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon, hierna ‘betrokkene’ te noemen; als identificeerbaar wordt beschouwd een persoon die direct of indirect kan worden geïdentificeerd, met name aan de hand van een identificatienummer of van een of meer specifieke elementen die kenmerkend zijn voor zijn of haar fysieke, fysiologische, psychische, economische, culturele of sociale identiteit;

b)

‘verwerking van persoonsgegevens’, hierna ‘verwerking’ te noemen, elke bewerking of elk geheel van bewerkingen met betrekking tot persoonsgegevens, al dan niet uitgevoerd met behulp van geautomatiseerde procedés, zoals het verzamelen, vastleggen, ordenen, bewaren, bijwerken, wijzigen, opvragen, raadplegen, gebruiken, verstrekken door middel van doorzending, verspreiden of op enigerlei andere wijze ter beschikking stellen, samenbrengen, met elkaar in verband brengen, alsmede het afschermen, uitwissen of vernietigen van gegevens;

c)

‘bestand van persoonsgegevens’, hierna ‘bestand’ te noemen, elk gestructureerd geheel van persoonsgegevens die volgens bepaalde criteria toegankelijk zijn, ongeacht of dit geheel gecentraliseerd dan wel gedecentraliseerd is of verspreid op een functioneel of geografisch bepaalde wijze;

d)

‘voor de verwerking verantwoordelijke’, de natuurlijke of rechtspersoon, de overheidsinstantie, de dienst of enig ander lichaam die, respectievelijk dat, alleen of tezamen met anderen, het doel van en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens vaststelt; wanneer het doel van en de middelen voor de verwerking worden vastgesteld bij nationale of communautaire wettelijke of bestuursrechtelijke bepalingen, kan in het nationale of communautaire recht worden bepaald wie de voor de verwerking verantwoordelijke is of volgens welke criteria deze wordt aangewezen;

e)

‘verwerker’, de natuurlijke of rechtspersoon, de overheidsinstantie, de dienst of enig ander lichaam die, respectievelijk dat ten behoeve van de voor de verwerking verantwoordelijke persoonsgegevens verwerkt;

[…]’

5.

Artikel 3 van richtlijn 95/46 bepaalt:

‘1.

De bepalingen van deze richtlijn zijn van toepassing op de geheel of gedeeltelijk geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens, alsmede op de niet-geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens die in een bestand zijn opgenomen of die bestemd zijn om daarin te worden opgenomen.

2.

De bepalingen van deze richtlijn zijn niet van toepassing op de verwerking van persoonsgegevens:

—

die met het oog op de uitoefening van niet binnen de werkingssfeer van het gemeenschapsrecht vallende activiteiten geschiedt zoals die bedoeld in de titels V en VI van het Verdrag betreffende de Europese Unie en in ieder geval verwerkingen die betrekking hebben op de openbare veiligheid, defensie, de veiligheid van de staat (waaronder de economie van de staat, wanneer deze verwerkingen in verband staan met vraagstukken van staatsveiligheid), en de activiteiten van de staat op strafrechtelijk gebied;

—

die door een natuurlijk persoon in activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden wordt verricht.’

6.

Artikel 8, lid 1, van richtlijn 95/46 bepaalt dat ‘[d]e lidstaten […] de verwerking [verbieden] van persoonlijke gegevens waaruit de raciale of etnische afkomst, de politieke opvattingen, de godsdienstige of levensbeschouwelijke overtuiging, of het lidmaatschap van een vakvereniging blijkt, alsook de verwerking van gegevens die de gezondheid of het seksuele leven betreffen’. Lid 2, onder d), van dit artikel bepaalt verder dat ‘[l]id 1 […] niet van toepassing [is] wanneer: […] de verwerking wordt verricht door een stichting, een vereniging, of enige andere instantie zonder winstoogmerk die op politiek, levensbeschouwelijk, godsdienstig of vakbondsgebied werkzaam is, in het kader van hun gerechtvaardigde activiteiten en met de nodige garanties, mits de verwerking uitsluitend betrekking heeft op de leden van de stichting, de vereniging of de instantie of op de personen die in verband met haar streefdoelen regelmatige contacten met haar onderhouden, en de gegevens niet zonder de toestemming van de betrokkenen aan derden worden doorgegeven […]’.

B. Nationaal recht

7.

Richtlijn 95/46 is bij henkilötietolaki 523/1999 (wet 523/1999 op de persoonsgegevens) omgezet in Fins recht.

8.

§ 3, punt 3, van de wet op de persoonsgegevens omschrijft het bestand van persoonsgegevens als ‘een geheel van persoonsgegevens die op grond van hun doel gegroepeerde informatie vormen, geheel of gedeeltelijk door middel van een geautomatiseerd proces worden verwerkt, of die worden geordend door middel van cartotheken, registers of elke ander soortgelijk ordeningssysteem waaruit de gegevens over de personen gemakkelijk en zonder onevenredige kosten kunnen worden gehaald’.

9.

§ 11 van de wet op de persoonsgegevens verbiedt de verwerking van gevoelige gegevens, waaronder de religieuze overtuiging. § 12 van de wet op de persoonsgegevens bepaalt echter dat de verwerking van dergelijke gegevens mogelijk is indien deze gegevens, wanneer zij betrekking hebben op godsdienstige overtuigingen, worden verzameld in het kader van de activiteiten van verenigingen of andere entiteiten die dergelijke overtuigingen verdedigen en indien de gegevens betrekking hebben op de leden van die verenigingen of entiteiten of personen die regelmatige banden met hen hebben in het kader van de doelstellingen van die verenigingen of entiteiten, mits die gegevens niet zonder toestemming van de betrokkene aan derden worden doorgegeven.

10.

§ 44 van de wet op de persoonsgegevens bepaalt dat de commissie bescherming persoonsgegevens op verzoek van de toezichthouder voor gegevensbescherming de verwerking van persoonsgegevens die in strijd is met deze wet of de op grond daarvan uitgevaardigde regels en voorschriften, kan verbieden en de betrokkenen een termijn kan geven om een einde te maken aan de onrechtmatigheid of de nalatigheid.

II. Hoofdgeding, prejudiciële vragen en procedure bij het Hof

11.

Op 17 september 2013 heeft de Finse commissie gegevensbescherming (hierna: ‘commissie’) op verzoek van de Tietosuojavaltuutettu (toezichthouder voor gegevensbescherming, Finland, appellant in het hoofdgeding) een besluit vastgesteld waarbij het de religieuze gemeenschap van Jehova's getuigen (geïntimeerde in het hoofdgeding; hierna ook: ‘gemeenschap’) verboden werd in het kader van hun verkondigingswerk, waarbij zij van deur tot deur gaan, persoonsgegevens te verzamelen of te verwerken zonder de wettelijke voorwaarden voor de verwerking van persoonsgegevens van de wet op de persoonsgegevens na te leven. De commissie was van mening dat de gemeenschap en haar leden in de zin van de wet op de persoonsgegevens verantwoordelijk waren voor de verwerking van gevoelige persoonsgegevens. Het besluit bepaalde dat de gemeenschap over een termijn van zes maanden beschikte om de wettelijke voorwaarden na te leven.

12.

De gemeenschap heeft dat besluit aangevochten bij de rechter in eerste aanleg op grond dat het gegevensverwerking voor strikt persoonlijke doeleinden in de zin van de wet op de persoonsgegevens betrof. Bij vonnis van 18 december 2014 heeft die rechter het besluit van de commissie vernietigd op grond dat de gemeenschap niet verantwoordelijk was voor een onrechtmatige verwerking van persoonsgegevens.

13.

De toezichthouder voor gegevensbescherming heeft bij de verwijzende rechter hoger beroep ingesteld tot vernietiging van het vonnis van 18 december 2014.

14.

De verwijzende rechter beschrijft de werkzaamheden van de leden van de gemeenschap als volgt. Bij hun verkondigingswerk gaan haar leden langs de deuren en maken zij aantekeningen over hun ontmoetingen met personen die zij, in beginsel, niet kennen. De gegevens worden verzameld als geheugensteun om nuttige informatie voor een later bezoek terug te vinden. De aldus bezochte personen, van wie de gegevens in de aantekeningen van de leden van de gemeenschap worden vermeld, worden niet ingelicht over het feit dat hun persoonsgegevens worden verzameld en verwerkt. De drager van deze gegevensverzameling is een register of cartotheek. De betrokken gegevens zijn de naam, het adres en een samenvatting van de inhoud van het gesprek, die met name betrekking heeft op de religieuze overtuiging en de gezinssituatie. Volgens de verwijzende rechter organiseert de gemeenschap het verkondigingswerk aldus dat zij de zones in kaart brengt en de gebieden opdeelt waarbinnen de leden hun evangelisatiewerk moeten verrichten. De kerkgemeenten houden registers bij over de verkondigers, waarin het aantal door hen verspreide publicaties wordt vermeld, alsook de tijd die elk lid aan verkondigingswerk besteedt.

15.

De gemeenschap heeft reeds een door haar uitgegeven publicatie gebruikt om instructies voor het maken van aantekeningen te verspreiden.3. De gegevens werden oorspronkelijk aan de hand van formulieren verzameld. De aansporing van de gemeenschap om daarvan gebruik te maken is achterwege gebleven na een aanbeveling in die zin van de toezichthouder voor gegevensbescherming. Verder houden de gemeenten van de gemeenschap een zogenaamde ‘verbodslijst’ bij, waarop de personen worden vermeld die hebben meegedeeld dat zij geen bezoek meer willen ontvangen van de leden van die gemeenschap. Volgens de toezichthouder voor gegevensbescherming is die lijst in overeenstemming met de wet op de persoonsgegevens.

16.

De toezichthouder voor gegevensbescherming voert voor de verwijzende rechter aan dat de door de leden van de gemeenschap tijdens hun verkondigingswerk verzamelde gegevens een bestand vormen, aangezien zij hetzelfde doel hebben en zij worden genoteerd als geheugensteun voor een later bezoek. De gegevensverwerking op basis van de persoonlijke aantekeningen wordt strikt gestuurd en georganiseerd door de gemeenschap zelf, die daadwerkelijk controle over de gegevensverzameling en -verwerking uitoefent. De gemeenschap en haar leden moeten bij het maken van persoonlijke aantekeningen tijdens hun verkondigingswerk samen als ‘voor de gegevensverwerking verantwoordelijke’ worden beschouwd, aldus de toezichthouder voor gegevensbescherming.

17.

De gemeenschap stelt dat het verkondigingswerk, waarbij het lid eventueel aantekeningen maakt, onder de persoonlijke geloofsbeoefening valt. Betoogd wordt dat de gemaakte aantekeningen volledig persoonlijk zijn. Het maken van aantekeningen en de eventuele daaropvolgende verwerking van de verzamelde gegevens vinden onafhankelijk van het bestaan van de gemeenschap plaats, die weliswaar erkent dat zij aanbevelingen geeft, alsook spirituele instructies over de plicht van elk lid om deel te nemen aan het evangelisatiewerk, maar stelt dat zij geen controle uitoefent. De aantekeningen van de leden worden niet als zodanig doorgegeven aan de gemeenschap, die er geen toegang toe heeft. Er bestaat geen systeem dat de gegevens samenvoegt en op basis waarvan opzoekingen kunnen gebeuren. De gemeenschap weet niet wie van haar leden na afloop van zijn bezoeken aantekeningen maakt. Het verzamelen van gegevens heeft slechts betrekking op via publieke bronnen toegankelijke gegevens, zoals het telefoonboek, en de gegevens worden vernietigd wanneer zij geen nut meer hebben. De op louter individueel en persoonlijk initiatief van de leden verzamelde gegevens vormen geen bestand, en de gemeenschap kan niet als voor de verwerking van persoonsgegevens verantwoordelijke worden beschouwd. Aangevoerd wordt dat dit trouwens het oordeel is van de Deense, de Nederlandse en de Noorse autoriteiten, volgens welke autoriteiten de activiteiten die in het hoofdgeding aan de orde zijn, niet binnen de werkingssfeer van de nationale wetgeving betreffende de verzameling en verwerking van persoonsgegevens vallen, dan wel niet in strijd zijn met die wetgeving.

18.

Volgens de verwijzende rechter moet dus in de eerste plaats de werkingssfeer van de wet op de persoonsgegevens worden bepaald, die overeenkomt met de werkingssfeer van richtlijn 95/46.4. In het licht van de rechtspraak van het Hof valt het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens in het kader van een geloofsbeoefening zoals verkondigingswerk niet onder de uitsluiting van artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46, maar blijft er onzekerheid bestaan met betrekking tot de vraag of verkondigingswerk kan worden aangemerkt als een activiteit die met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden wordt verricht in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46. De verwijzende rechter vraagt zich in het kader van die beoordeling af wat de gevolgen zijn van het bepaalde in overweging 12 van richtlijn 95/46, gelet op het feit dat de verzamelde gegevens verder lijken te gaan dan die welke gewoonlijk worden verzameld voor het bijhouden van een adresboek, met name aangezien zij gevoelig kunnen zijn en worden verzameld met betrekking tot voor de leden onbekende personen, vervolgens gelet op de precisering in overweging 18 van verordening (EU) 2016/679 van het Europees Parlement en de Raad van 27 april 2016 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens en tot intrekking van richtlijn 95/46/EG5., en ten slotte gelet op de rol van de gemeenschap. De verwijzende rechter veronderstelt dat voor de bepaling van de werkingssfeer van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46 een afweging moet worden gemaakt tussen het fundamentele recht op de eerbiediging van het privéleven en de niet minder fundamentele vrijheid van godsdienst, waarvan het verkondigingswerk een uitdrukking is.

19.

In de tweede plaats verzoekt de verwijzende rechter om uitlegging van het begrip ‘bestand’ in de zin van artikel 2, onder c), van richtlijn 95/46. Vallen de in het hoofdgeding aan de orde zijnde activiteiten niet onder de uitsluiting van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van die richtlijn, dan is de richtlijn, als er geen sprake is van geautomatiseerde verwerking van de betrokken gegevens, immers slechts van toepassing wanneer die gegevens in een ‘bestand’ zijn opgenomen. De verwijzende rechter wijst in die context op het met de aantekeningen van de leden nagestreefde gemeenschappelijke doel, namelijk het dienen als geheugensteun en het vergemakkelijken van het opzoeken van de gegevens van personen bij een later bezoek.

20.

Ten slotte wil de verwijzende rechter in de derde plaats vernemen of de gemeenschap, alleen of samen met haar leden, als ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ in de zin van artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46 kan worden aangemerkt wanneer zij weliswaar vooralsnog geen opdrachten of schriftelijke instructies heeft gegeven, maar daadwerkelijk controle lijkt uit te oefenen over de gegevensverzameling. Dit begrip ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ lijkt in de rechtspraak van het Hof een ruime definitie te krijgen.6. De verwijzende rechter erkent dat de gemeenschap mogelijkerwijs geen toegang heeft tot de verzamelde gegevens, maar benadrukt in het bijzonder de rol die de gemeenschap vervult door het verkondigingswerk, waarbij van deur tot deur wordt gegaan, aan te moedigen, alsook het feit dat zij haar leden in het verleden reeds instructies heeft gegeven over het verzamelen van gegevens en hen daartoe formulieren heeft verstrekt.

21.

Tegen deze achtergrond heeft de Korkein hallinto-oikeus (hoogste bestuursrechter, Finland) de behandeling van de zaak geschorst en het Hof bij verwijzingsbeslissing, ingekomen ter griffie op 19 januari 2017, de volgende prejudiciële vragen gesteld:

‘1)

Dienen de in artikel 3, lid 2, eerste en tweede streepje, van […] richtlijn [95/46] vermelde situaties waarin de richtlijn niet van toepassing is, aldus te worden opgevat dat het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens door leden van een geloofsgemeenschap in het kader van hun verkondigingswerk, waarbij zij van deur tot deur gaan, niet binnen de werkingssfeer van de richtlijn valt? Welke betekenis komt bij de beoordeling van de toepasselijkheid van de richtlijn toe aan het feit dat de geloofsgemeenschap en haar gemeenten het verkondigingswerk in het kader waarvan de gegevens worden verzameld organiseren, alsook aan het feit dat het tegelijk gaat om de persoonlijke geloofsbeoefening door de leden van de geloofsgemeenschap?

2)

Dient de definitie van het begrip ‘bestand’ in artikel 2, onder c), van […] richtlijn [95/46], mede gelet op de overwegingen 26 en 27 van deze richtlijn, aldus te worden uitgelegd dat de totaliteit van de persoonsgegevens die in het kader van het hierboven beschreven verkondigingswerk, waarbij van deur tot deur wordt gegaan, op niet-geautomatiseerde wijze worden verzameld (namen, adressen en eventueel ook andere gegevens en kenmerken van de betrokken persoon),

a)

geen dergelijk bestand vormt, omdat het hierbij niet gaat om specifieke cartotheken, registers of soortgelijke ordeningssystemen die het opzoeken vergemakkelijken in de zin van de definitie van de Finse wet op de persoonsgegevens, of

b)

wel een dergelijk bestand vormt, omdat uit de gegevens — gelet op hun doel — gemakkelijk en zonder onevenredige kosten daadwerkelijk de voor later gebruik benodigde informatie kan worden gehaald, zoals in de Finse wet op de persoonsgegevens is bepaald?

3)

Dient de in artikel 2, onder d), van […] richtlijn [95/46] vermelde zinsnede ‘die, respectievelijk dat, alleen of tezamen met anderen, het doel van en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens vaststelt’ aldus te worden uitgelegd dat een geloofsgemeenschap die een activiteit waarbij persoonsgegevens worden verzameld organiseert (onder andere door de gebieden op te delen waarbinnen de verkondigers hun werk moeten verrichten, door het verkondigingswerk te monitoren en door registers bij te houden van personen die niet willen dat verkondigers hen bezoeken), in verband met deze activiteit van haar leden kan worden aangemerkt als verantwoordelijke voor de verwerking van persoonsgegevens, ondanks het feit dat de geloofsgemeenschap aanvoert dat enkel de individuele verkondigers toegang hebben tot de genoteerde informatie?

4)

Moet het voornoemde artikel 2, onder d), aldus worden uitgelegd dat de geloofsgemeenschap slechts als voor de verwerking verantwoordelijke kan worden aangemerkt indien zij andere specifieke maatregelen — zoals het geven van opdrachten of schriftelijke instructies — neemt waarmee zij de verzameling van gegevens stuurt, of volstaat het dat de geloofsgemeenschap daadwerkelijk een rol speelt bij de sturing van de activiteiten van haar leden?’

22.

In de onderhavige zaak hebben geïntimeerde in het hoofdgeding, de Finse, de Tsjechische en de Italiaanse regering, alsook de Europese Commissie schriftelijke opmerkingen ingediend.

23.

De toezichthouder voor gegevensbescherming, geïntimeerde in het hoofdgeding, de Finse regering en de Commissie hebben ter terechtzitting van het Hof van 28 november 2017 mondelinge opmerkingen gemaakt.

III. Analyse

A. Bevoegdheid van het Hof

24.

In de onderhavige prejudiciële verwijzing betwist geïntimeerde in het hoofdgeding ten zeerste de feiten zoals de toezichthouder voor gegevensbescherming deze heeft vastgesteld en zoals de verwijzende rechter deze voorstelt. De gemeenschap stelt dat het Hof het arrest Meilicke7. moet toepassen en niet mag antwoorden op de door de Korkein hallinto-oikeus gestelde vragen.

25.

In dat arrest heeft Hof de ‘spelregels’ van de prejudiciële dialoog in herinnering gebracht. Hoewel het Hof in beginsel verplicht is de vragen te beantwoorden van de nationale rechter, die als enige rechtstreeks kennis heeft van de feiten van de zaak en dus het best in staat is om te beoordelen of een prejudiciële beslissing nodig is om uitspraak te kunnen doen, kan het niettemin zijn eigen bevoegdheid toetsen om zich ervan te vergewissen dat zijn prejudiciële beslissing daadwerkelijk zal bijdragen, niet aan de formulering van adviezen over algemene of hypothetische vraagstukken, maar aan de rechtsbedeling in de lidstaten. Het staat dus aan de nationale rechter de feiten van de zaak aldus vast te stellen dat het Hof kennis kan nemen van alle gegevens, zowel feitelijk als rechtens, die voor de verlangde uitlegging van het Unierecht van belang kunnen zijn.8. In het arrest Meilicke9. was het Hof juist van oordeel dat het werd verzocht zich uit te spreken over een vraagstuk van hypothetische aard, zonder dat het beschikte over de gegevens feitelijk en rechtens die voor het Hof noodzakelijk waren om een nuttig antwoord te geven op de gestelde vragen, en heeft het de zaak zonder beslissing afgedaan.

26.

Met het inroepen van deze rechtspraak miskent geïntimeerde in het hoofdgeding niet dat er in beginsel een sterk vermoeden bestaat dat de prejudiciële vragen van de verwijzende rechter relevant zijn, en dat het Hof slechts in uitzonderlijke gevallen weigert deze vragen te beantwoorden.10. In het aan het Hof voorgelegde dossier in de onderhavige zaak, en met name in de verwijzingsbeslissing, is er echter geen sprake van zodanige leemten dat het Hof de grenzen van zijn taak te buiten gaat als het zou beslissen de prejudiciële vragen van de verwijzende rechter te beantwoorden.11. Het staat in ieder geval aan de verwijzende rechter om, als dit tot zijn functie behoort12., de feiten definitief vast te stellen. De in de verwijzingsbeslissing vermelde feiten zijn in elk geval voldoende om het Hof in staat te stellen met volledige kennis van zaken uitspraak te doen.13.

B. Prejudiciële vragen

1. Eerste vraag
27.

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter te vernemen of de bepalingen van richtlijn 95/46 niet van toepassing zijn op de activiteiten van de leden van de gemeenschap van Jehova's getuigen ingevolge artikel 3, lid 2, eerste streepje, van die richtlijn. Geïntimeerde in het hoofdgeding stelt in dit verband dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde activiteiten, die betrekking hebben op de vrijheid van godsdienst en de vrijheid om zijn godsdienst op private en vreedzame wijze te belijden, onder de in die bepaling opgenomen uitsluiting vallen. De verwijzende rechter wenst tevens te vernemen of ten aanzien van die activiteiten het bepaalde in richtlijn 95/46 niet geldt op grond van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van de richtlijn, dat de verwerking van persoonsgegevens die ‘door een natuurlijk persoon in activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden’14. wordt verricht, uitsluit van de werkingssfeer van de richtlijn.

a) Verkondigingswerk is niet uitgesloten van de werkingssfeer van richtlijn 95/46 op grond van artikel 3, lid 2, eerste streepje, ervan
28.

Artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46 bepaalt dat de richtlijn niet van toepassing is op de verwerking van persoonsgegevens ‘die met het oog op de uitoefening van niet binnen de werkingssfeer van het gemeenschapsrecht vallende activiteiten geschiedt zoals die bedoeld in de titels V en VI van het Verdrag betreffende de Europese Unie en in ieder geval verwerkingen die betrekking hebben op de openbare veiligheid, defensie, de veiligheid van de staat (waaronder de economie van de staat, wanneer deze verwerkingen in verband staan met vraagstukken van staatsveiligheid), en de activiteiten van de staat op strafrechtelijk gebied’. De stelling van geïntimeerde in het hoofdgeding is in wezen dat er bij verkondigingswerk, in het kader waarvan de gegevens van de door de leden van de gemeenschap bezochte personen worden verzameld en verwerkt, sprake is van niet onder het Unierecht vallende activiteiten als bedoeld in die bepaling.15. De Italiaanse regering beroept zich op artikel 17 VWEU, dat de lidstaten de exclusieve bevoegdheid geeft om voorschriften vast te stellen voor religieuze organisaties, en komt aldus tot dezelfde conclusie als geïntimeerde in het hoofdgeding.

29.

Om te beginnen moet eraan worden herinnerd dat uit vaste rechtspraak van het Hof blijkt dat richtlijn 95/46 haar werkingssfeer ‘zeer ruim’ omschrijft door de toepasselijkheid van de beschermingsregels met name niet afhankelijk te stellen van de vraag of de verwerking daadwerkelijk verband houdt met het vrije verkeer tussen lidstaten.16. Bovendien heeft het Hof er ook aan herinnerd dat de richtlijn geen verdere beperking van haar werkingssfeer toelaat dan de in artikel 3 ervan vermelde uitsluitingen.17. Gelet op het doel van richtlijn 95/46 om een hoog niveau van bescherming van de fundamentele rechten en vrijheden van natuurlijke personen, en met name van hun privéleven, bij de verwerking van persoonsgegevens te waarborgen18., vereist die bescherming dat ‘de uitzonderingen op de bescherming van persoonsgegevens en de beperkingen ervan binnen de grenzen van het strikt noodzakelijke blijven’19.. Artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46 moet zoals elke uitzonderingsbepaling eng worden uitgelegd.

30.

Het Hof heeft voorts geoordeeld dat ‘[d]e in artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46 als voorbeeld genoemde activiteiten […] telkens specifieke activiteiten van de staten of de overheidsdiensten [zijn] en […] met de activiteiten van particulieren niets van doen [hebben]’.20. Het heeft vervolgens aangegeven dat die activiteiten ‘[…] tot afbakening van het toepassingsgebied van de daarin geregelde uitzondering [dienen], zodat die uitzondering enkel geldt voor activiteiten die daarin dus uitdrukkelijk zijn vermeld of die in dezelfde categorie kunnen worden ondergebracht (ejusdem generis)’.21.

31.

Het Hof heeft in een zaak die betrekking had op de activiteiten van een catecheet in een gemeente in Zweden waarbij sprake was van het creëren van een internetpagina met informatie voor gemeenteleden die hun belijdenis wilden doen, met name geoordeeld dat ‘[v]rijwilligerswerk of religieuze activiteiten, zoals door [verzoekster in het toenmalige hoofdgeding] zijn uitgeoefend, […] niet gelijk te stellen [zijn] met de in artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46 genoemde activiteiten en […] dus niet onder die uitzondering [vallen]’22.. Hoewel advocaat-generaal Tizzano in zijn conclusie met betrekking tot die zaak het tegendeel had aangevoerd, was dit niet wegens de religieuze aard van de context waarin de activiteiten van verzoekster in het toenmalige hoofdgeding plaatsvonden, maar wegens het ontbreken van een winstoogmerk, een grensoverschrijdend aspect en een arbeidsverhouding, anders gezegd het ontbreken van een band tussen die activiteiten en de uitoefening van de door het Verdrag gewaarborgde fundamentele vrijheden.23. Met zijn arrest Lindqvist24. heeft het Hof niet alleen geoordeeld dat het gelet op het wezenlijke doel van richtlijn 95/46 niet nodig was om vóór de toepassing van die richtlijn na te gaan of de betrokken activiteiten het vrije verkeer tussen lidstaten rechtstreeks beïnvloedden25., maar ook, tenminste stilzwijgend, erkend dat bij de activiteiten van verzoekster in het toenmalige hoofdgeding, die volledig zagen op de uitoefening van haar vrijheid van godsdienst, veeleer sprake was van ‘activiteiten van particulieren’ dan van ‘activiteiten van de staten of de overheidsdiensten’26., welke activiteiten als enige onder de in artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46 neergelegde uitsluiting vallen.

32.

Vormt de invoeging van artikel 17 VWEU door het Verdrag van Lissabon een nieuwe factor die de uitlegging die het Hof in het arrest Lindqvist27. heeft gegeven, kan wijzigen?

33.

Ik denk het niet.

34.

In dit verband is het nuttig eraan te herinneren dat de aandacht van het Hof ten tijde van de uitspraak van dat arrest reeds noodzakelijkerwijs uitging naar het feit dat het hoofdgeding betrekking had op een godsdienstige activiteit. Het Hof was bovendien bekend met de aan het Verdrag van Amsterdam gehechte Verklaring nr. 11 betreffende de status van kerken en niet-confessionele organisaties28., op grond waarvan de Unie reeds had toegezegd de status die kerken en religieuze verenigingen of gemeenschappen in de lidstaten op grond van het nationale recht genoten, te eerbiedigen en daaraan geen afbreuk te doen. Het lijkt moeilijk te verdedigen dat de wetgever de activiteiten van particulieren in verband met de vrijheid van godsdienst heeft willen uitsluiten van de werkingssfeer van richtlijn 95/46 op grond van artikel 3, lid 2, eerste streepje, terwijl hij enkele bepalingen verderop een specifieke regeling heeft vastgesteld voor de gegevensverwerking door een religieuze organisatie.29. Daartegen kan echter worden ingebracht dat richtlijn 95/46 vóór de aan het Verdrag van Amsterdam gehechte Verklaring nr. 11 is vastgesteld. Erkend moet evenwel worden dat de Uniewetgever, ook na de invoeging in het Verdrag van artikel 17 VWEU, dat in wezen in herinnering wordt gebracht in overweging 165 van verordening 2016/679, in die richting is voortgegaan en geen tegenstrijdigheid heeft gezien tussen enerzijds de erkenning van de status van de religieuze gemeenschappen zoals deze door de lidstaten is vastgesteld, en anderzijds de bevestiging van de omstandigheid dat voor gegevensverwerking door die gemeenschappen een bijzondere regeling geldt.30. In ieder geval kan ik moeilijk begrijpen hoe de uitsluiting van religieuze activiteiten, althans van activiteiten als in het hoofdgeding, van de werkingssfeer van artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46 een bedreiging kan vormen voor de door de lidstaten bepaalde ‘status’ van religieuze gemeenschappen.31.

35.

Dientengevolge vallen de in het hoofdgeding aan de orde zijnde activiteiten niet onder de uitsluiting van artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46.

b) Verkondigingswerk is niet uitgesloten van de werkingssfeer van richtlijn 95/46 op grond van artikel 3, lid 2, tweede streepje, ervan
36.

Artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46 bepaalt letterlijk dat de bepalingen van deze richtlijn niet van toepassing zijn op de verwerking van persoonsgegevens ‘die door een natuurlijk persoon in activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden wordt verricht’32..

37.

Om te beginnen moet de door geïntimeerde in het hoofdgeding ter terechtzitting voorgestane uitlegging worden afgewezen. Volgens die uitlegging moet de vraag of sprake is van activiteiten van persoonlijke of huishoudelijke aard als bedoeld in die bepaling, worden beoordeeld vanuit het oogpunt van de persoon van wie de gegevens worden verzameld. Betoogd wordt dat de leden-verkondigers van de gemeenschap naar de woonplaats van de ‘bezochte’ personen gaan, zodat de betrokken activiteiten noodzakelijkerwijs huishoudelijk zijn. Het Hof heeft nooit een dergelijke aanpak gehanteerd bij de beoordeling of activiteiten ‘persoonlijk of huishoudelijk’ waren in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46. Het heeft de aard van de activiteiten steeds beoordeeld vanuit het oogpunt van de persoon die de persoonsgegevens verzamelt of, in ruimere zin, verwerkt.33.

38.

Vervolgens dient erop te worden gewezen dat de hiervoor vermelde vaststelling dat de in artikel 3, lid 2, eerste streepje, van richtlijn 95/46 neergelegde uitsluiting van de werkingssfeer van de richtlijn eng moet worden uitgelegd34., ook geldt voor de uitlegging van het tweede streepje ervan.

39.

Uit de rechtspraak van het Hof blijkt bovendien dat het voor de strekking van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46 nuttig is om te kijken naar overweging 12 van de richtlijn, waarin de correspondentie en het bijhouden van adressenbestanden als voorbeelden worden vermeld van het verwerken van gegevens door een natuurlijke persoon in activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden.35.‘Die uitzondering moet derhalve aldus worden uitgelegd, dat zij uitsluitend betrekking heeft op activiteiten die tot het persoonlijke of gezinsleven van particulieren behoren’36., dus indien de verwerking ‘wordt verricht voor uitsluitend de persoonlijke of huishoudelijke doeleinden van degene die de gegevens verwerkt’37.. Het Hof oordeelt dat dit kennelijk niet het geval is bij de verwerking van persoonsgegevens ‘die bestaat in hun openbaarmaking op internet waardoor die gegevens voor een onbepaald aantal personen toegankelijk worden gemaakt’38. of ‘die tot doel [heeft] de verzamelde gegevens ter kennis te brengen van een onbestemd aantal personen’39.. Alles wat ‘buiten de privésfeer geraakt van degene die […] gegevens verwerkt’, kan dan ook niet worden beschouwd als een activiteit die met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden wordt verricht in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46.40.

40.

Uit de feiten zoals zij door de verwijzende rechter aan het Hof zijn voorgesteld, blijkt dat verkondigingswerk waarbij sprake is van het verzamelen van de persoonsgegevens van de bezochte personen, in ieder geval de huishoudelijke sfeer van degene die de gegevens verwerkt, te buiten gaat aangezien verkondigingswerk zich per definitie kenmerkt door het in contact treden met in beginsel onbekende personen die het geloof van de verkondiger niet delen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het bijhouden van een adressenlijst leidt verkondigingswerk noodzakelijkerwijs tot een ‘confrontatie’ met de wereld buiten de verkondiger en zijn gezin. Ook de aard van de verzamelde gegevens — waaronder de gegevens die een verhoogde bescherming genieten in de zin van richtlijn 95/4641. — pleit voor een duidelijk onderscheid met het in overweging 12 van richtlijn 95/46 vermelde voorbeeld.

41.

Uit die feiten volgt verder dat de blijkens de bewoordingen van de eerste prejudiciële vraag aan de religieuze gemeenschap en haar gemeenten toebedeelde rol van organisator van het verkondigingswerk noodzakelijkerwijs tot de conclusie leidt dat naast de huishoudelijke sfeer, ook de privésfeer van de personen die verkondigingswerk doen, te buiten wordt gegaan.

42.

Gelet op de gemeenschapsdimensie van verkondigingswerk42. en het feit dat dit noodzakelijkerwijs betekent dat de persoon die de gegevens in die context verwerkt, buiten zijn privé- en gezinssfeer treedt om personen die geen deel uitmaken van zijn intieme kring, thuis te gaan bezoeken, kan het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens door de leden van een religieuze gemeenschap in het kader van verkondigingswerk waarbij van deur tot deur wordt gegaan, niet worden uitgesloten van de werkingssfeer van richtlijn 95/46 op grond van artikel 3, lid 2, tweede streepje, ervan.

43.

Een dergelijke uitlegging is volledig in overeenstemming met de eisen dat de uitzonderingen op de werkingssfeer van richtlijn 95/46 strikt worden uitgelegd en worden beperkt tot wat strikt noodzakelijk is, en beantwoordt volledig aan het met die richtlijn beoogde doel om een hoog niveau van bescherming van de fundamentele rechten en vrijheden van natuurlijke personen, en met name van hun privéleven, te waarborgen bij de verwerking van persoonsgegevens.43.

44.

Nagegaan moet echter nog worden of die uitlegging niet in strijd is met andere grondrechten waarmee de bescherming van de privacy en persoonsgegevens in overeenstemming moet worden gebracht44., en of zij tot een evenwichtige afweging leidt tussen die bescherming enerzijds en de vrijheid van godsdienst, waarvan de vrijheid van verkondiging een uitvloeisel is, anderzijds. Hoewel het Hof in zijn rechtspraak dat de bepalingen van richtlijn 95/46 noodzakelijkerwijs moeten worden uitgelegd in het licht van de grondrechten die in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie45. (hierna: ‘Handvest’) zijn opgenomen, tot dusver uitsluitend naar de artikelen 7 en 8 van het Handvest heeft verwezen46., dienen de andere bepalingen van het Handvest uiteraard ook te worden nageleefd.

45.

Artikel 10, lid 1, van het Handvest bepaalt dat ‘[e]enieder […] recht [heeft] op vrijheid van […] godsdienst. Dit recht omvat tevens de vrijheid om van godsdienst en overtuiging te veranderen en de vrijheid, hetzij alleen, hetzij met anderen, zowel in het openbaar als privé, zijn godsdienst te belijden of zijn overtuiging tot uitdrukking te brengen in erediensten, in onderricht, in de praktische toepassing ervan en in het onderhouden van geboden en voorschriften.’ Blijkens de toelichting ad artikel 10 van het Handvest47. correspondeert dit recht met het recht dat wordt gewaarborgd in artikel 9 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, ondertekend te Rome op 4 november 1950 (hierna: ‘EVRM’), en heeft het overeenkomstig artikel 52, lid 3,van het Handvest, dezelfde inhoud en reikwijdte. Bijgevolg kan de vrijheid van godsdienst slechts worden beperkt onder de in artikel 9, lid 2, van het EVRM genoemde voorwaarden, namelijk dat elke beperking bij wet moet zijn voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk moet zijn in het belang van de openbare veiligheid, voor de bescherming van de openbare orde, gezondheid of goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.

46.

Een eerste les die kan worden getrokken uit artikel 9, lid 2, van het EVRM is dat, anders dan het resultaat waartoe geïntimeerde in het hoofdgeding in haar betoog komt, de vrijheid van godsdienst en de daaruit voortvloeiende vrijheid om zijn geloof te verkondigen, hoe fundamenteel ook, als zodanig niet een soort ‘metagrondrecht’ vormen dat een hogere hiërarchische positie inneemt dan alle andere grondrechten en nooit kan worden beperkt. Bijgevolg is het met elkaar in overeenstemming brengen van de vrijheid van verkondiging en de bescherming van de privacy niet alleen mogelijk, maar ook noodzakelijk om ‘de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen’ te waarborgen, zoals die bepaling voorschrijft.

47.

Wat de vrijheid van godsdienst betreft, heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: ‘EHRM’) geoordeeld dat ‘deze vrijheid weliswaar in de eerste plaats onder de bevoegdheid van de nationale rechter valt, maar tevens de vrijheid omvat om zijn godsdienst individueel en in privékring, of collectief in het openbaar en in de kring van geloofsgenoten te belijden. Bovendien heeft het [EVRM] reeds de gelegenheid gehad om op grond van artikel 9 van het [EVRM] negatieve rechten te erkennen, met name de vrijheid om geen godsdienst aan te hangen en de vrijheid om deze niet te belijden.’48.

48.

Verkondigingswerk, waarbij van deur tot deur wordt gegaan, levert volgens mij strikt genomen geen aantasting op van het negatieve aspect van de vrijheid van godsdienst, zoals omschreven door het EHRM. Ik voeg hieraan toe dat er naar mijn mening geen negatief aspect kan zijn aan de vrijheid van verkondiging, aangezien de vrijheid van verkondiging noodzakelijkerwijze impliceert dat de verkondiger een persoon die het geloof van de verkondiger niet deelt of helemaal niet gelovig is, probeert te overtuigen. Als ik het zo mag uitdrukken, houdt de vrijheid om zijn geloof te verkondigen noodzakelijkerwijs in dat er een ‘doelpubliek’ is dat geen aanspraak kan maken op het negatieve recht om niet door verkondiging te worden overtuigd en om geen voorwerp van pogingen tot bekering te zijn, omdat anders de kans bestaat dat de vrijheid van verkondiging en de mogelijke gevolgen ervan, die ook zowel door artikel 9 van het EVRM als door artikel 10, lid 1, van het Handvest wordt beschermd, namelijk de vrijheid om van godsdienst te veranderen, volledig worden uitgehold.49.

49.

Het door de verwijzende rechter beschreven verkondigingswerk, waarbij van deur tot deur wordt gegaan, gaat volgens mij ook niet de door het EHRM gestelde grenzen te buiten. Volgens het EHRM is alleen bekeringsijver die is aan te merken als ongepast50. of onaanvaardbaar51., verboden.

50.

Wil de in punt 42 van deze conclusie voorgestane uitlegging van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46 op basis van artikel 9 van het EVRM en daarmee artikel 10, lid 1, van het Handvest worden gewijzigd, dan zou moeten worden vastgesteld dat het stellen van de eis dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde activiteiten aan de bepalingen van die richtlijn voldoen, neerkomt op een onaanvaardbare of onevenredige inmenging in de vrijheid om zijn geloof te verkondigen. Ik vind het echter moeilijk om in het thans voorgelegde geval een dergelijke inmenging vast te stellen, aangezien het maken van aantekeningen en het doorgeven ervan binnen de religieuze gemeenschap geenszins onlosmakelijk verbonden is met verkondigingswerk. Wordt een dergelijke inmenging toch vastgesteld, dan moet nog worden nagegaan of zij bij wet is voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk is om het legitieme doel van bescherming van de rechten en vrijheden van anderen te bereiken. De inmenging die dan zou voortvloeien uit de noodzaak te voldoen aan de voorschriften van richtlijn 95/46, is duidelijk bij wet voorzien, want juist in richtlijn 95/46 opgenomen, en is om de hiervoor vermelde redenen in een democratische samenleving noodzakelijk om de rechten van anderen te beschermen, en in het bijzonder het recht op privacy en het recht op bescherming van persoonsgegevens van de bezochte personen. Aan deze rechten moet gelijke aandacht worden besteed.

51.

Bijgevolg kan de bescherming van artikel 10, lid 1, van het Handvest niet afdoen aan de vaststelling dat het verkondigingswerk van de leden van de gemeenschap, waarbij zij van deur tot deur gaan, geen uitsluitend persoonlijk of huishoudelijk karakter in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46 heeft.

52.

Gelet op een en ander geef ik in overweging de eerste prejudiciële vraag van de verwijzende rechter aldus te beantwoorden dat bij verkondigingswerk waarbij van deur tot deur wordt gegaan, zoals het in het hoofdgeding aan de orde zijnde verkondigingswerk, geen sprake is van activiteiten met uitsluitend persoonlijke of huishoudelijke doeleinden in de zin van artikel 3, lid 2, tweede streepje, van richtlijn 95/46.

2. Tweede vraag
53.

Met zijn tweede prejudiciële vraag verzoekt de verwijzende rechter het Hof zich ook te buigen over de werkingssfeer van richtlijn 95/46, ditmaal vanuit het oogpunt van artikel 3, lid 1, ervan, dat luidt dat de bepalingen van de richtlijn ‘[…] van toepassing [zijn] op de geheel of gedeeltelijk geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens, alsmede op de niet-geautomatiseerde verwerking van persoonsgegevens die in een bestand zijn opgenomen of die bestemd zijn om daarin te worden opgenomen’. Aangezien lijkt vast te staan dat de verwerking van de door de leden van de gemeenschap verzamelde persoonsgegevens, tenminste gedeeltelijk, niet-geautomatiseerd is, is richtlijn 95/46 enkel van toepassing wanneer er sprake is van een bestand. Dit begrip wordt in artikel 2, onder c), van richtlijn 95/46 gedefinieerd als ‘elk gestructureerd geheel van persoonsgegevens die volgens bepaalde criteria toegankelijk zijn, ongeacht of dit geheel gecentraliseerd dan wel gedecentraliseerd is of verspreid op een functioneel of geografisch bepaalde wijze’. De verwijzende rechter wijst erop dat de door de leden van de gemeenschap verwerkte gegevens volgens de wet op de persoonsgegevens niet kunnen worden aangemerkt als ‘bestand’ omdat er geen specifieke cartotheken, registers of soortgelijke ordeningssystemen die het opzoeken vergemakkelijken, zijn. Deze rechter vraagt zich echter af wat de gevolgen voor de kwalificatie zijn van het feit dat de gegevens gemakkelijk en zonder onevenredige kosten — wat de twee in de wet op de persoonsgegevens genoemde criteria zijn — met het oog op later gebruik kunnen worden opgezocht.

54.

Geïntimeerde in het hoofdgeding wijst nogmaals op het zeer theoretische karakter van deze tweede vraag, aangezien niet is gebleken dat haar leden daadwerkelijk aantekeningen maken naar aanleiding van hun verkondigingswerk, waarbij zij van deur tot deur gaan, en stelt dat dit naar voren komt in de motivering van het verzoek om een prejudiciële beslissing. Ik verwijs aangaande dit herhaalde verwijt naar de punten 25 en volgende van deze conclusie. In overeenstemming met de beoordeling van de verwijzende rechter gaan de hiernavolgende overwegingen uit van de premisse dat de leden van de gemeenschap tijdens de genoemde activiteiten aantekeningen kunnen maken.

55.

Het debat dient nogmaals te worden toegespitst op richtlijn 95/46 en de hierin gegeven definitie van het begrip bestand. Artikel 2, onder c), van richtlijn 95/46, dat nogal raadselachtig is geformuleerd52., moet worden gelezen in samenhang met overweging 27 van die richtlijn, waarin staat te lezen dat de reikwijdte van de gegevensbescherming niet afhankelijk mag zijn van de gebruikte technieken, omdat zulks ernstig gevaar voor ontduiking zou opleveren, en voorts dat wat de niet-automatische verwerking betreft alleen bestanden die zijn gestructureerd volgens specifieke criteria met betrekking tot personen, welke criteria de persoonsgegevens gemakkelijk toegankelijk maken, onder de richtlijn vallen. Bovendien kunnen de verschillende criteria waarmee de elementen van een gestructureerd geheel van persoonsgegevens kunnen worden vastgelegd en de verschillende criteria die de toegang tot dit geheel van gegevens regelen, door de lidstaten zelf worden bepaald.

56.

Volgens de rechtspraak van het Hof wordt de werkingssfeer van richtlijn 95/46 in artikel 3, lid 1, ervan zeer ruim omschreven.53. Die bepaling mag dus niet aldus worden uitgelegd dat het door richtlijn 95/46 geboden hoge beschermingsniveau wordt aangetast.

57.

Naar mijn mening kunnen de aantekeningen die door leden van de gemeenschap in voorkomend geval worden genomen, een ‘bestand’ in de zin van richtlijn 95/46 zijn, ook al lijkt er sprake te zijn van een gedecentraliseerd geheel.54. Een van de voornaamste criteria die dit geheel structureren, is het geografische criterium. In zekere mate wordt het lid zelf een criterium aan de hand waarvan het geheel van de gegevens wordt gestructureerd, aangezien de gemeenschap de gebieden geografisch opdeelt. Zij weet dus dat de gegevens over een bepaalde persoon, die in een bepaalde wijk woont, door een bepaald lid kunnen zijn verzameld. Zelfs als wordt aangenomen dat de gemeenschap haar leden niet op de hoogte brengt van de aard van de verzamelde gegevens, blijkt die aard de facto uit het nagestreefde doel, namelijk de voorbereiding van latere bezoeken. De verwijzende rechter heeft het Hof erop gewezen dat het ging om de naam, het adres en een samenvatting van de inhoud van het gesprek, die met name betrekking had op de religieuze overtuiging en de gezinssituatie. Een dergelijke structuur is weliswaar niet bijzonder verfijnd, maar maakt een gemakkelijke toegang tot de verzamelde gegevens mogelijk. Die structuur is ook een kroniek van het verkondigingswerk van de gemeenschap, en het is gemakkelijk denkbaar dat wanneer een lid verhuist, dat lid de verzamelde informatie aan het nieuwe lid dat hem in het betrokken geografische gebied opvolgt, kan doorgeven. Er is dan ook voldaan aan het criterium met betrekking tot de toegankelijkheid van de gegevens.55.

58.

Het Finse recht lijkt dus een hogere mate van verfijning te vereisen dan die welke richtlijn 95/46 vereist, aangezien naar Fins recht alleen cartotheken, registers of soortgelijke ordeningssystemen die het opzoeken vergemakkelijken, als ‘bestand’ zijn aan te merken. Het is dus niet uitgesloten dat de wet op de persoonsgegevens een extra beperking bevat ten opzichte van de bepalingen van richtlijn 95/46. Die kwestie is door de verwijzende rechter echter niet aan het Hof voorgelegd. De verwijzende rechter dient aan het antwoord van het Hof op de tweede vraag alle nodige gevolgen te verbinden, ook wat het nationale recht betreft.

59.

Dientengevolge moet worden vastgesteld dat artikel 3, lid 1, van richtlijn 95/46, gelezen in samenhang met artikel 2, onder c), van die richtlijn, aldus moet worden uitgelegd dat een geheel van persoonsgegevens die door leden van een religieuze gemeenschap in het kader van activiteiten als in het hoofdgeding op basis van een bepaalde geografische opdeling worden verzameld op niet-geautomatiseerde wijze en dienen ter voorbereiding van latere bezoeken aan personen met wie een geestelijke dialoog is aangegaan, een bestand kan vormen.

3. Gezamenlijke behandeling van de derde en de vierde vraag
60.

Met zijn derde en vierde vraag, die gezamenlijk moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter van het Hof in wezen te vernemen of artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46 aldus moet worden uitgelegd dat een religieuze gemeenschap die verkondigingswerk organiseert waarbij persoonsgegevens worden verzameld die slechts voor verkondigers toegankelijk zijn, als ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ in de zin van die richtlijn kan worden aangemerkt. De verwijzende rechter vraagt zich in dit verband ook af of de gemeenschap specifieke maatregelen, zoals schriftelijke instructies aan haar leden, moet nemen dan wel of voldoende is dat die gemeenschap daadwerkelijk een rol kan spelen bij de sturing van de activiteiten van haar leden.

61.

Alvorens ik begin met de analyse, wil ik een opmerking maken. Geïntimeerde in het hoofdgeding heeft zowel in haar schriftelijke opmerkingen als tijdens de mondelinge behandeling voor het Hof gesteld dat zij ten aanzien van de door haar leden verzamelde gegevens niet de ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ in de zin van richtlijn 95/46 was, en heeft zich enigszins geërgerd aan de voorstelling van de feiten dat haar leden conform haar instructies handelen en niet op basis van een goddelijk bevel. Ik herhaal echter dat aan de vaststelling dat richtlijn 95/46 van toepassing is op het onderhavige geval, en het mogelijk aanmerken van de gemeenschap als ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ in de zin van die richtlijn geen ruimere reikwijdte kan worden toegekend dan die welke zij hebben. Het betreft namelijk juridische kwalificaties. Uit de rechtspraak van het Hof blijkt dat de voor de verwerking verantwoordelijke in de zin van richtlijn 95/46 ‘in het kader van zijn verantwoordelijkheden, zijn bevoegdheden en zijn mogelijkheden [moet] verzekeren dat [de gegevensverwerking] voldoet aan de vereisten van richtlijn 95/46, opdat de daarin vervatte waarborgen hun volle werking kunnen krijgen en een doelmatige en volledige bescherming van de betrokkenen, en met name van de eerbiediging van hun recht op privéleven, daadwerkelijk tot stand kan worden gebracht’.56. Het gaat dus slechts om het juridisch kwalificeren, en niet om het ter discussie stellen van de rol van de gemeenschap of van de oorspronkelijke motivering voor het verkondigingswerk.

62.

Vervolgens ga ik over tot behandeling van de vragen.

63.

Blijkens artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46 is de voor de verwerking verantwoordelijke ‘de natuurlijke of rechtspersoon, de overheidsinstantie, de dienst of enig ander lichaam die, respectievelijk dat, alleen of tezamen met anderen, het doel van en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens vaststelt […]’. Volgens de rechtspraak van het Hof moet dit begrip in ruime zin worden omschreven om te voldoen aan het met richtlijn 95/46 beoogde doel om een doeltreffende en volledige bescherming te bieden57., waarbij in acht genomen moet worden dat de voor de verwerking verantwoordelijke een beslissende rol heeft in het bij richtlijn 95/46 ingestelde systeem58..

64.

Volgens de Groep gegevensbescherming artikel 29 (hierna: ‘Artikel 29-Groep’)59. is de vaststelling van de voor de verwerking verantwoordelijke in de zin van artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46 ‘eerder op een feitelijke dan op een formele analyse gebaseerd’60. en komt het erop neer ‘respectievelijk het ‘waarom’ en het ‘hoe’ van bepaalde verwerkingsactiviteiten [te bepalen]’61..

65.

Bijgevolg moet worden onderzocht of de gemeenschap het doel en de middelen voor de verwerking van de door haar leden verzamelde gegevens vaststelt. Daartoe moet eraan worden herinnerd dat uit de bewoordingen van de derde prejudiciële vraag blijkt dat de gemeenschap de activiteiten waarbij de persoonsgegevens door haar leden worden verzameld, ‘organiseert’ aangezien zij de gebieden opdeelt waarbinnen de verschillende verkondigers hun activiteiten moeten verrichten, het verkondigingswerk monitort62. en registers bijhoudt van personen die niet willen worden bezocht. Al deze aspecten wijzen op een centrale organisatie van het verkondigingswerk door de gemeenschap. In die omstandigheden kan moeilijk worden volgehouden dat die activiteiten en de daar eventueel mee gepaard gaande verzameling van persoonsgegevens uitsluitend persoonlijk zijn en niets van doen hebben met de gemeenschap.63.

66.

Naar mijn mening bestaan er — gelet op de noodzaak het begrip ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ in de zin van richtlijn 95/46 ruim uit te leggen en een hoge mate van bescherming na te streven — voldoende aanwijzingen om aan te nemen dat de gemeenschap het doel van de verwerking van de door de leden verzamelde gegevens vaststelt, namelijk het voortdurend streven naar meer gelovigen via doeltreffender verkondigingswerk door een zo goed mogelijke voorbereiding van de bezoeken.

67.

Dat de gemeenschap de middelen vaststelt, kan volgens mij moeilijk worden betwist voor de periode waarin die gemeenschap aan haar leden formulieren ter beschikking stelde en in artikelen in haar tijdschrift zeer specifieke instructies gaf met betrekking tot het maken van aantekeningen. Het gebruik van de formulieren lijkt weliswaar te zijn beëindigd, maar ik wijs erop dat de publicaties nog steeds online beschikbaar zijn en dat ook na de vaststelling van het in het hoofdgeding bestreden besluit richtsnoeren zijn gegeven voor het maken van aantekeningen.64.

68.

In de prejudiciële vraag wordt er in ieder geval van uitgegaan dat er geen schriftelijke instructies zijn. Wat de vaststelling van de ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ in de zin van richtlijn 95/46 betreft, ben ik net als de Finse, de Tsjechische en de Italiaanse regering van mening dat overdreven formalisme ertoe kan leiden dat de bepalingen van richtlijn 95/46 gemakkelijk kunnen worden omzeild, en dat bijgevolg eerder moet worden uitgegaan van een feitelijke dan van een formele analyse om te beoordelen of de gemeenschap daadwerkelijk een rol speelt bij de vaststelling van het doel van en de middelen voor de verwerking.

69.

Een dergelijke uitlegging vindt ook steun in artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46, waarin geen expliciete eis met betrekking tot schriftelijke instructies is opgenomen. Dit lijkt ook de betekenis te zijn die de Artikel 29-Groep aan die bepaling geeft. Volgens de Artikel 29-Groep kan feitelijke invloed voldoende zijn om de voor de verwerking verantwoordelijke te bepalen.65.

70.

Het is duidelijk dat niet door het Hof, maar door de verwijzende rechter moet worden vastgesteld of er sprake is van feitelijke invloed. De verwijzende rechter dient wel in aanmerking te nemen dat het begrip ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ in de zin van richtlijn 95/46 ruim moet worden omschreven. Hoewel ik zojuist heb geconcludeerd dat, wil ten aanzien van dat begrip geen sprake zijn van al te strikt formalisme, niet kan worden geëist dat er schriftelijke richtlijnen bestaan, moet de beoordeling of er sprake is van feitelijke invloed op basis van redelijkerwijs controleerbare maatstaven gebeuren. In dit verband ben ik niet overtuigd van het standpunt van de Commissie dat het aan de verwijzende rechter staat om na te gaan of het bevel van de gemeenschap door haar leden als ‘moreel voldoende bindend’ wordt beschouwd.

71.

Wat de vraag betreft of de voor de gegevensverwerking verantwoordelijke noodzakelijkerwijze toegang moet hebben tot die gegevens, wijs ik er nogmaals op dat een dergelijke voorwaarde geen deel uitmaakt van de in richtlijn 95/46 gegeven definitie. Dat is ook de overtuiging van de Artikel 29-Groep, volgens welke het feit dat een partij niet rechtstreeks alle verplichtingen van de voor de verwerking verantwoordelijke kan nakomen, zoals het recht van toegang, niet uitsluit dat deze partij de voor de verwerking verantwoordelijke is.66. Juist voor dergelijke situaties bepaalt richtlijn 95/46 uitdrukkelijk dat de verantwoordelijkheid gezamenlijk kan worden uitgeoefend.67. Ik deel dan ook volledig het standpunt van advocaat-generaal Bot dat ‘de uitlegging volgens welke er sprake moet zijn van een volledige controlebevoegdheid met betrekking tot alle aspecten van de verwerking […] tot ernstige leemten [kan leiden] op het gebied van de bescherming van persoonsgegevens’.68.

72.

Ter afsluiting van mijn analyse wil ik er dus op wijzen dat de eventuele vaststelling van de verantwoordelijkheid van de gemeenschap in het hoofdgeding, de gelijktijdige vaststelling van een gedeelde verantwoordelijkheid van de leden van die gemeenschap niet uitsluit, ‘aangezien deze gezamenlijke verantwoordelijkheid […] op dezelfde wijze [dient] te worden beoordeeld als de ‘individuele’ verantwoordelijkheid. Daarbij dient een inhoudelijke en functionele benadering te worden gevolgd, en met name te worden bezien of de wezenlijke aspecten van de middelen door meer dan een partij worden vastgesteld. Wanneer van gezamenlijke verantwoordelijkheid sprake is, hebben partijen bij het vaststellen van doelen van, en middelen voor de verwerking niet altijd een even grote rol en inbreng.’69. Uit de feiten zoals zij door de verwijzende rechter aan het Hof zijn voorgelegd, blijkt dat de leden van de gemeenschap de mogelijkheid hebben om concreet invloed uit te oefenen op de middelen voor de verwerking (door te bepalen welke personen zullen worden bezocht, door te beslissen over de wenselijkheid van het maken van aantekeningen, door de drager voor het maken van die aantekeningen te kiezen, door de omvang van de verzamelde gegevens te bepalen enzovoorts).

73.

Gelet op het voorgaande geef ik het Hof in overweging te antwoorden dat artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46 aldus moet worden uitgelegd dat een religieuze gemeenschap die verkondigingswerk organiseert waarbij persoonsgegevens worden verzameld, als voor de verwerking verantwoordelijke kan worden aangemerkt, hoewel zij zelf geen toegang heeft tot de door haar leden verzamelde persoonsgegevens. Schriftelijke instructies zijn niet vereist om te kunnen spreken van ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ in de zin van richtlijn 95/46, maar er moet, zo nodig aan de hand van een reeks aanwijzingen, worden vastgesteld of de verantwoordelijke in staat is daadwerkelijk invloed uit te oefenen op het verzamelen en verwerken van de persoonsgegevens. Dit staat ter beoordeling van de verwijzende rechter.

IV. Conclusie

74.

Gelet op een en ander geef ik het Hof in overweging de door de Korkein hallinto-oikeus gestelde prejudiciële vragen te beantwoorden als volgt:

‘1)

Verkondigingswerk waarbij van deur tot deur wordt gegaan, zoals aan de orde in het hoofdgeding, valt niet onder de uitzonderingen van artikel 3, lid 2, eerste en tweede streepje, van richtlijn 95/46/EG van het Europees Parlement en de Raad van 24 oktober 1995 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens.

2)

Artikel 3, lid 1, van richtlijn 95/46, gelezen in samenhang met artikel 2, onder c), van die richtlijn, moet aldus worden uitgelegd dat een geheel van persoonsgegevens die door leden van een religieuze gemeenschap in het kader van activiteiten als in het hoofdgeding op basis van een bepaalde geografische opdeling worden verzameld op niet-geautomatiseerde wijze en dienen ter voorbereiding van latere bezoeken aan personen met wie een geestelijke dialoog is aangegaan, een bestand kan vormen.

3)

Artikel 2, onder d), van richtlijn 95/46 moet aldus worden uitgelegd dat een religieuze gemeenschap die verkondigingswerk organiseert waarbij persoonsgegevens worden verzameld, als voor de verwerking verantwoordelijke kan worden aangemerkt, hoewel zij zelf geen toegang heeft tot de door haar leden verzamelde persoonsgegevens. Schriftelijke instructies zijn niet vereist om te kunnen spreken van ‘voor de verwerking verantwoordelijke’ in de zin van richtlijn 95/46, maar er moet, zo nodig aan de hand van een reeks aanwijzingen, worden vastgesteld of de verantwoordelijke in staat is daadwerkelijk invloed uit te oefenen op het verzamelen en verwerken van de persoonsgegevens. Dit staat ter beoordeling van de verwijzende rechter.’

Deze functie is alleen te gebruiken als je bent ingelogd.